Беларуская мова частка 2

I. Тэкст "Як гутарыць з падлеткам пра курэнне" узяты з навуковага часошса "Ахова здароуя". - Мн.: 1999, №5. С. 9-13. Аутары - Т.В. Шкраба, М.А. Гваноу, K.JI. Сямашка.

Тэкст прысвечаны праблеме курэння. У пачатку даецца азначэцне naciyHara курэння. Daciynae - гэта такое курэнне, кал] чалавек не курыць, а тольы удыхае дым. Разглядаючы прычыны, ягая вьь клжаюць курэнне, аутары сцвярджаюць, што на гэтую тэму было

праведзена нямала даследаванняу i разгорнутых тэстау, BbiHiKi ягах

яму шфармацьп, якая закранала б яго за жывое, - яна можаТУтычыцца яго знешнасщ, ф!з1чнае формы щ пачуцця уласнай годнасщ.

был)' амаль прадказальныя: адзшым спосабам пауплываць на мала-

дога чалавека i адпрэчыць яго ад курэння з'яуляецца паведамленне

узнжаць раздражэнне сл1зштай вуснау, языка,Бпаднябення,Н гарташ, што вядзе да пагоршання смакавага успрымання ежы. Асабл1вую увагу аутары звяртаюдь на тое, што боле за трыццаць мшьёнау курцоу, паводле ix ррызнання, кiнyлi б курыць.

Падкрэсл1ваецца, што у курцоу праз некальга гадоу могуць

аутар тэксту прасочвае шлях развщця атамнай эпергетьгк! ад пачат-

Аутар пазвяртаеоасабл1вую увагу на выкарыстанне няядзерных турб1нных генератарау, дзе выкарыстоуваецца каменны вугаль ш нафта, i ядзерных, лiвам для яюх з'яуляюцца уран i плутошй - гэта самыя

небяспечныяРечасщню, пад уздзеяннем яюх чалавек naMipae. Аутар прыводз1ць тага факт, што пагроза небяспею ад плутонию будзе юнаваць амаль 50 тысяч гадоу, i прыходз1ць да заключэння: незалежна ад нашага жадання i перасцяроп чалавек не абаронены ад радыеакгыуных часцшак i сам з'яуляецца забойцай усяго жывога на Зямл1.1 трэба кожнаму чалавеку зрабщь усё магчьмае, каб будучыя пакаленш не адчувал! наших памьшак i не разл1чвал!ся за ix.

100

18Прачытайце лапчны i тэзкны планы, тэксты аб'е- Ti,jynara i суб'ектыунага рэфератау, рэферата-рэзюме i зрабще „аступныя заданш:

1 ПрааналЬуйце лопка-сэнсавы i кампазщыйны падзел тэкстау прЬ1ведзеных рэфератау.

2. Звярнще увагу на агульнае i рознае у аб'ектыуным i суб'е- кТЫуным рэфератах.

тэ к стах рэфератау. У

4.Праанал1зуйце сувязь таюх жанрау навуковай лтаратуры,Т як рэцэиз!я, анатацыя, рэферат.

5.Адзначце у тэксце стандартный моуныя выразы,Нпрашпзуйце

ixз сэнсавага i структурнага пункту гледжання i зрабще высновы аб мэтазгоднасщ ужытых моуных сродкау. Б

6.Вызначце, ni адпавядае мова рэфератау навуковаму стылю. Зрабще, дзе трэба, стылютычную прауку.йи3. Адзначце ступень выкарыстання лапчнага i тэзюнага планау у

4.Уздзеянне азонавага 4. Азонавы слой абараняе людзей i

101

шкоднага уздзеяння забруджанагарпаветра, У пачатку ашсваюцца юпматычныя i экалапчныяоасабл^васщ навакольнага асяроддзя, дзякуючы яим на Зямл1 тicHye жыццё: гэта спецыф1чны газавы склад,

здольнасць атмасферы утрымл1ваць сонечную радыяцыю, спрыяль-

ны тэмпературны рэжым, прысутнасць вадзяной пары.

вядзедапнавел1чэния колькасщ засух. Далей аутар aniceae спрыяльнае уздзеянне азонавага экрану Зямлк ён абараняе людзей i жывую прыроду ад жорсткага ультраф1ялетавага i мяккага рэнтгенаускага

Рвыпраменьванняу. У наступнай частцы аутар гаворыць пра адмоунае уздзеянне мслотных ападкау на навакольнае асяроддзе: адбываецца забруджванне вадаёмау, глебы, зшжаецца прадукцыйнасць глебы з-за павел^чэння колькасщ алюмш!ю, лясы засыхаюць. У апошняй частцы аутар прыходзщь да заключэння: для захавання навакольнага асяроддзя трэба зшжаць колькасць выкщау паршковых газау, воюслау серы i азоту, скарачаць стварэнне хлорфторвугляродау.

102

Суб'ектыуны рэферат

у тэксце "Забруджванне паветранага басейна" разглядаюцца на-

Сярод перал1чаных пытанняу найбольш важным з'яуляецца заха- в а н не навакольнага асяроддзя, бо неспрыяльнае прыродакарыстан-

р о д д з я . Пагаршэнне стану выклкаюць яшчэ i наступныя прычыны:У

не прыводзщь да пагаршэння стану навакольнага прыроднага ася-

- недастатковасць звестак аб экалапчных сютэмах i гранщах ix

прауленых на выпрацоуку крытэрыяу развщцяй вытворчасщ з мэтай захаваць раунавагу навакольнага асяроддзя.

яны не будуць ведаць, як змагацца з розным1 шкодным1 уздзеян-

Прачытаушы тэкст "Забруджванне паветранага басейна", я магу згадзщца з аутарам гэтага тэксту. У наш цяперашш час разам з роз- HbiMi даследаванням1 чалавека, яго пазнанням! i "заваёуваннем" прыроды у MHorix людзей на Зямл! узрастае заклапочанасць станам навакольнага асяроддзя. У апошнш дзесящгоддз! гэта заклапочанасць

103

людзей, асабл^ва вучоных, перарасла у сур'ёзную трывогу. Гэта зв* зана з пагаршэннем паказчыкау якасщ навакольнага асяроддзя j вышку шдустрыял1зацьн i урбашзацьп, вычарпання традыцыйных j лёгкадаступных энергетычных сыравшных рэсурсау, паступоваг? павел!чэння дэмаграф1чнай нагрузк! на прыроду, парушэння пред роднага экалапчнага балансу. Kani люди не будуць прымаць мери па спыненш забруджвання навакольнага асяроддзя i выншчэн» прыродных рэсурсау, то юнуючы экалапчны крьшс можа ператварыцца у экалапчную катастрофу.

Рцяжар,еа крылы, творчасцъ i радасцъ, а калi хто ператварае яго у цяжар, то ён сам у гэтам втаваты.

У дрэва павтна быць дзве dapozi - адна у зямлю, другая угару да сонца.

Я. Колас,

104

Усюды i ва уст трэба мець розум i ведаць меру.

Прааналоуйцеп лопка-сэнсавы i кампазщыйны падзел тэкс-

тау. Адзначце сгылктычныя i моуныя асабл1васгц.

РI. Тэксте"BbiHiKi Чарнобыльскага выбуху" узяты з вучэбнага

дапаможн1ка "Экалопя". - Мн.: 2000, с. 14-25. Аутар - В.Н. Шсялёу.

У тэксце щзе гаворка пра карысць i шкоднасць атамнай 3Heprii, пра высоия тэмпы разв1цця ядзернай энергетык1; разглядаюцца прычыны, яия спараджаюць аварьн i выкщы у атмасферу атрутных адыходау, праблемы уцечк] радыяцьп з ядзернага рэактара.

Хацелася б спын!цца на праблеме радыяцьп, якая ютотна н!чым не вызначаецца i нячутная, нябачная, не мае паху. Гэтым самым яна яшчэ больш небяспечная, хоць абаранщца ад яе, як сцвярджае

105

аутар, можна гольга тоустыш бетонным! сценам i щ свшцовым1 пласцшамт Гаворачы пра шкоднасць радыяцьп для чалавечага аргашзма, аутар вызначае яе дваяга характар. Адна узшкае тады, Kani аргашзм паглынае вялiкую дозу радыяцьп, у вышку чаго чалавек naMipae. Друп тып радыяцыйнага паражэння мае доугатэрмшовы характар i наступав у вышку пашкоджання асобнай клетга. Аутар адзначае, што, незалежна ад нашага жадання i перасцяроп, чалавек не абаронены ад радыеактыуных часщнак, ягах вакол нас шмат i ягая надзвычай небяспечныя для пашкоджаных клетак, што зачастую выюпкае смерць. Адной з тагах радыеактыуных часщнак

Сапрауды, палова атамау плутошю, вызваленыхБНу Чарнобьип, застаецца патэнцыяльна смертаноснай 24 тысячы гадоу, а чвэртка - да

50 тысяч гадоу. I не дз1ва, што паэт С. Законшкау, як! разгадау гэту

усё магчымае, каб прадух1л1ць падобную катастрофу.

П.еТэкст "Як гутарыць з падлеткам пра курэнне" узяты з навуковагаР часотса "Ахова здароуя"-Мн.: 1999, №5. С. 9-13.

Аутары - Т.В. Шкраба, М.А. 1ваноу, K.JI. Сямашка.

У тэксце разглядаецца праблема курэння. I асабл1вая увага надаецца тагам пытанням, як naciyHae курэнне, самаадчуванне чалавека пры курэнн1, уплыу на падлетка з боку бацькоу, парады падлеткам, як гануць курыць.

Сярод перал1чаных пытанняу найбольш важным, на мой погляд, з'яуляюцца рэкамендацьй падлеткам, як гануць курыць. Аутары не тольга даюць 1стотныя парады, але i прыводзяць цкавыя прыклады.

106

Яны робяць вывад, што адз1ным спосабам пауплываць на мала- i адпрэчыць яго ад курэння з'яуляецца паведамленне 1нфармацы1 якая закранала б яго за жывое, - яна можа тычыцца

Я ^ знешнасц1, ф1з!чнай формы ш пачуцця уласнай годнасщ.

ЯГ°1 сапрауды, найбольш эфектыуным спосабам рашэння гэтай оаблемы з'яуляецца паведамленне пэунай шфармацьп, а не прымя-

гэты час адкладаецца лпр тьпунёвых смол. Нават кожная выкуранаяУ

иятнаццаць вядомьгх навуцы канцэрагенных рэчывау, а у лёгюх чала-

века, як) выкурвае кожны дзень па пачку цыгарэт на працягу года, за

ЭБ разглядаеццапояк адзш з асноуных нагарункау сучаснага развщця б1блштэчнай справы. Разам з тым, само паняцце "электронная б1бл1ятэка" да гэтага часу яшчэ да канца не аформшася i не з'яуляецца

устоюивым.РеНе ставячы перад сабой мэту падрабязнага анализу тэрмшалапчнай праблемы ЭБ (гэтаму прысвечана вялгкая колькасць публкацый як у айчынных, так i замежных выданнях), толью падкрэсл1м, што наконт ЭБ юнуюць два асноуныя меркаванш: 1) вызначэнне ЭБ праз стварэнне неабходнага электроннага шфармацыйнага рэсурсу (ЭГР) i 2) як забеспячэнне доступу да адцаленых шфармацыйных рэсурсау. Гэтыя меркаванш не з'яуляюцца супрацьлеглымь Усё залежыць ад асабл1васцей i спосабау стварэння ЭБ у канкрэтнай б1бл1ятэцы.

107

Пад электроннай б^блмтэкай будзем разумець тэлекамушка-. цыйную б!бл1ятэчна-шфармацыйную сютэму, якая дазваляе зб1рацц; ствараць, захоуваць i эфектыуна выкарыстоуваць разнастайныя ЭГР (калекцьй электронных дакументау: паунатэкставых, графхчных^ мультымедыйных, пбрыдных i iHui.; першасных i другасных), яки павшны быць даступным/ у зручным для карыстальнжа выглядзе праз лакальныя, карпарагыуныя i глабальныя камп'ютэрныя сетга. ЭБ аблягчаюць i робяць камфортным доступ да Э1Р уласнай щ знешняй

вядома, адрозшваюцца хаатычнасцю, неаргашзаванасцю,Н бязадраснасцю. ЭБ, наадварот, вышк спецыяльна адабранай i упарадкаванай

шфармацьп, якая адпавядае шфармацыйнымБпатрэбнасцям пэуных карыстальшкау. У той жа час ЭБ - частка сеткавага рэсурсу, яга

можа быць размешчаны у 1нтэрнэце,ийале можа быць i не размешчаны (выкарыстоувацца лакальна). 1нтэрнэт з'яуляецца сродкам выкарыстання спецыяльна створаных ЭБ.

шую чаргу гэта датычыцца выкарыстання электроннай дастауга дакументауеяк аднаго з неабходных сродкау функцыянавання ЭБ. Б1бл(ятэга ЗША i Заходняй Еуропы не абсалютызуюць гэты зручны Рвщ паслупi нават стрымл1ваюць яго развщцс щ увогуле адмауляюцца ад яго. Прычына заключаецца у прэтэнз1ях шматлшх аутарау i выдауцоу, ягая звязаны з парушэннем ix правоу уласнасщ на пэуны шфармацыйны прадукт. Электронная адпраука паунатэкставай Konii, нават артыкула, па заходшх патрабаваннях кашрайта можа трактавацца як парушэнне аутарсгах правоу.

У сувяз1 з гэтым зауважана тэндэнцыя развщця ЭБ, прауда, у асноуным за мяжой, як аднаго з юрункау (кампанент) аутаматызаванай б!бл1ятэчнай тэхналогп, г.зн. АБ1С. Электронныя б)блштэга больш не

108

суПрацьпастауляюцца АБ1С. Наадварот, найбольш сучасныя АБ1С ^адгрымл1ваюць рэжымы стварэння электронных калекцый. АЫС, д з я к у ю ч ы таму, што яны з'яуляюцца электроннай версшй звычайнай б1бл1лтэю, спрыяюць развщцю аднолькавага падыходу да адзшай уз- годненай электроннай б1бл1ятэчнай шфраструктуры кра1ны, якая б забяспечвала аказанне йггэграваных шфармацыйных паслуг.

Напрыклад, у адной з найбольш папулярных у апошш час, у тым

прышсваць ix да б1бл1яграф1чных зашсау. У ёй юнуе двухузроуневыТУ доступ да таюх аб'ектау. Карыстапьшю спачатку знаходзяць неабходныя б1бл1яграф1чныя anicaraii у электронным каталогу, а затым ат-

тку i У Беларуси б1бл1ятэчнай сютэме "МАРК - SQL" ёсць спецыяль-

н а я кампанента, якая атрымала назву "Макрааб'екты". 3 яе дапамогай

можна вызначаць розныя аб'екты (поуныя тэксты дакументау) i

рымл]ваюць доступ да макрааб'екта, яю прыгасаныНда пэунага б1бл1яграф1чнага апюання. Доступ забяспечваецца тым1 ж сродкам^ з

праграмна-тэхшчнага комплексу, на скашраванне i апрацоуку дакументау, ix упарадкаванне, вырашэнне пытанняу, яюя звязаны з ayTapcidMi правам! i лщэнзаваннем. Значных выдаткау патрабуе таксама i размяшчэнне ЭБ у сусветнай павуцше, што звязана, у першую чаргу, з неабходнасцю пастаяннай аплаты каналау сувязт Сусветны вопыт сведчыць, што пазбегнуць па меншай меры часта гэтых праблем можна шляхам карпаратыунага аб'яднання б1бл!ятэк у кансорцыумы. Развщцё ЭБ нельма л1чыць эфектыуным, кал! яны не будуць шчыльна узаемадзейшчаць з

109