19.19Ғасырдың аяғы мен 20ғасырдың бас кезіндегі қазақ ойшылдарының әлеуметтік проблемалары туралы.

Адам баласының тарихында миллиардтаған жандар келді, өтті. Олардың басым көпшілігі қара басының қамынан аса алмай өмір кешті. Xix ғасырдың аяғы xx ғасырдың басында, қазақ еліндегі толғағы жеткен күрделі де, келелі мәселелер және шешімі табылмай шиеленісіп бара жатқан саяси әлеуметтік жағдайлар қоғамдық ойдың шұғыл дамуына себеп болды. Осындай қиын – қыстау кезеңде өз халқы үшін аянбай еңбек етіп, ана тілін түрлеген, жерім, елім – деп еңіреп өткен ұлт жанды азаматтарымыз ахмет байтұрсынұлы, әлихан бөкейханов, шоқан уалиханов және ыбырай алтынсарин еді. Осы қоғам қайраткерлері қоғамдық саяси жұмысқа белсене араласты. Оған халқының мүшкіл күйі себеп болды. Олар халқының еркіндігін аңсап қана қоймай, әлеуметтік ахуалының нашарлығы отарлық саясаттан екенін көрсете отырып, бостандық, еркіндік үшін күреске бел байлайды. Оның бейбіт жолмен шешетін алғнарттарын қарастырады. Қазақ халқын құрып кету шегіне жеткізген патшалық ресейдің отарлық саясатын сынағаны үшін олар саяси қуғындауға ұшырап, әлденеше рет абақтыға жабылады, жер аударылады.

Дана өз заманасынан озып туады, тозық елді озық етемін деп халқының алдына шығып өрге сүйрейді, жолында тұрған кесапаттарды өңменіміен түйрейді. Олар күрескен кесапаттар – надандық, қараңғылық, кертартпалық, адами хайуандық, отаршылдық, ұлттың азуы мен тозуы, оның бұратаналық болмысы, жараланған жан жарасы, құлшылық санасы, таланған жері, қансыраған тілі шоқындыру саясатынан жансыздана бастаған діні болды

20. Жеке адам және әлеуметтендіру процесі.

Әлеуметтену — адамды әлеуметтік өмірге енгізетін күрделі процесс. Адам экономикалық, коғамдық-саяси бас-шылық, мәдени, педагогикалық, т.б. істерді аткара жүріп, материалдык жөне рухани игіліктерді жасаушы. Әлеуметтенуге катысты әртүрлі көзқарас бар. Америка психологы, әрі социологы Ч.Кули түлға "менінің" басқа тұлғалармен салыстырғандағы ерекшеліктерін біртіндеп түсіну процесін зерттеді. Көптеген ізденістердің арқасын-да ол өзіндік "меннің" үзақ уақытты керек ететін қайшылықты шытырман процесте калыптасатындығын жөне басқа да түлғалардың, ягни әлеуметтік ортаның қатынасынсыз жүзеге аса алмайтындығын анықтады. Кулидін көзқарасы бойынша, әрбір адам өзінің "менін" өзі карым-қатынаста болатын басқа адамдардың ыкпалымен катыптастырады. Түлғаның әлеуметтенуіне әлеуметтік орта мен түлғаны әлеуметтендіретін дәуір көп ықпал етеді. Мысалы, xx ғасырдың аясында Қазақстан республикасында трансфор-мациялық процестердің, жаңа экономикалық карым-қатынастардың белең алуы арқылы қоғамдық санада елеулі өзгерістер пайда болды. Елдің әлеуметтік-экономикалық механизмін қайта қүру процесі бүрыннан қалыптасқан мінез-құлық стереотипін түбірімен өзгертіп, өтпелі дәуірдің жағдайына бейімделу жөне үйрену сияқты транзиттік кезеңнің күбылыстарымен қатар жүруде.

Елдегі нарықтық реформаның бірнеше жылдық тәжірибесі бізді меншік нысандарының, шаруашьиық қүрылымдарының жүйесінде түбірлі кдйта құрулардың куәсі етті. Түлғаны әлеуметтендіру процесі — бүл тек индивидтің бойындағы табиғи кәсиеттерді біртіндеп анықтап, қалыптастыру ғана емес, сонымен бірге қоғамдык орта, әлеуметтік институттар, қоғамдық үйымдар мен кұқықтық құрылымдар ықпалының да нәтижесі. Осындай тәсілмен ғана әлеуметтендіру процесі құрылымын, оның объективті және субъективті факторларын, механизмін ашуда, адамның түлга ретінде өмір сүру аясын анықгауға мүмкіндік туады.