1. Өлшеу нәтижелерінің дәлдігін бағалау

Өлшеу нәтижелерінің дәлдігін бағалау - орташа квадраттық ауытқудың бағасы арқылы жүргізіледі. Қателіктер теориясы бойынша ол өлшеу нәтижелерінің орташа квадраттық ауытқуынанесе кем, яғни

. (1.5)

Өлшеу нәтижелерінің қателіктері р=0,683 (немесе 68,3%) ықтималдықпен кіретін сенімділік шектері () түрінде беріледі. Сенімділік интервалы

. (1.6)

Бақылау саны аз болған кезде, өлшеу нәтижелерінің дәлдігін бағалау Стьюдент үлестірілу заңы бойынша жүргізіледі. Мұнда сенімділік шектері

, (1.7)

мұндағы - Стьюдент коэффициенті арнайы кестеде келтіріледі. Сенімділік интервалы

. (1.8)

Термо-ЭҚК кернеуімен теңесті, демек, төменгі термо-ЭҚК көзінің тізбегінде ток жоқ. Бұл кезде өте сезімтал НГ – нөлгальванометр нөлді көрсетеді.

Термо-ЭҚК-ті анықтау үшін кернеуін есептеу керек. МұндағыI – жұмыстық контурдан ағып жатқан ток күші. Оны мА – миллиамперметрдің көрсетуінен алуға болады.

Термо-ЭҚК-ті өлшеудің компенсациялық әдісінің артықшылығы: өлшеу нәтижесі термоэлектрлік термометр тізбегінің кернеуіне тәуелді емес. Ал термо-ЭҚК-і милливольтметрмен өлшеу кезінде өлшеу нәтижесі тізбектің толық кедергісі арқылы анықталатын.

Компенсациялық әдіс басқа әдістерден қолайлырақ, бірақ өлшеу дәлдігі төмен. Себебі жұмыстық токты өлшейтін миллиамперметр мен милливольтметрлердің дәлдік кластары бірдей. Компенсациялық әдісті тиімділікпен қолдану үшін жұмыстық токтың анықталу дәлдігін арттыру қажет.

Автоматты потенциометрлер

Автоматты потенциометрлер – термо-ЭҚК-ті компенсациялық әдісті қолдана отырып, адамның араласуынсыз өлшеуге арналған қондырғылар. Жай потенциометрлерде кернеу мен ЭҚК-і теңестіру қолмен жасалатын. Автоматты потенциометрлерде температураны нақты градуировкалы термометрлермен өлшеу кезінде еркін ұштар температурасына түзету автоматты түрде енгізіледі. Қазіргі заманғы автоматты потенциометрлердің өлшеу сұлбасы тұрақтандырылған қорек көзімен (ТҚК-ИПС) жабдықталған. 2.8 суретте автоматты потенциометрдің қарапайым түрі, ал 2.9 суретте толық

өлшеу сұлбасы келтірілген.

2.8 Сурет

Автоматты потенциометрлердің жұмысы былай жүзеге асады. -термоэлектрлік термометрдің термо-ЭҚК-і b-e учаскісіне түсірілетін кернеумен теңестіріледі.

Бұл теңестірілу автоматты түрде жүзеге асады. Егер болса, онда ЭБ –электрондық блоктың кірісіне сигналдар айырмасыкеліп түседі. Бұл айырма ЭБ-та тұрақты токтан айнымалы токқа айналады да, кернеуі және қуаты бойынша күшейтіледі. ЭБ-тан шыққан қорытынды сигнал РД – реверсивті қозғалтқышқа келіп түседі. Реверсивті қозғалтқыш- реохордтың тетігіназайып, нөлге айналғанға дейін қозғалта береді.болған кездеболысымен, ЭБ-тан шыққан сигналдың реверсивті қозғалтқышқа әсері жойылып, реохордтың тетігі тоқтайды. Реохордтың тетігі қозғалған кезде онымен қатар аспаптың тілшесі шкала бойымен және қаламсап ұшы диаграммалық қағаз бетімен қозғалады. Реохордтың тетігібастапқы нүктеденсоңғы нүктеге дейін қозғалған кезденүктесінің потенциалының берілген потенциометрдің өлшеу диапазонына сәйкес шамасына өзгеруі орын алады.

Потенциометрдегі жұмыстық токты тұрақтандыру үшін ИПС-ТҚК – тұрақтандырылған қорек көзі қолданылады. Ол жұмыстық токты %- тен аспайтын қателікпен тұрақтандырады.

Термоэлектрлік термометрдің еркін ұштарының температурасына түзетуді автоматты түрде енгізу үшін потенциометр сұлбасына мыстан жасалған кедергісі қосылған. Басқа кедергілер манганиннен жасалады.

Термоэлектрлік термометр автоматты потенциометрге ұзартқыш өткізгіштермен қосылады, сондықтан термометрдің еркін ұштары потенциометрдің қысқаштарында орналасқан. - мыс резистор еркін ұштардың жанында орналасқандықтан, олардың температуралары бірдей t-ге тең. Термоэлектрлік термометрдің еркін ұштарының температурасына түзету енгізу үшін, потенциометрдің өлшеу сұлбасында-ге тең болатын сингалды автоматты түрде өндіру керек және оны термометрдің термо-ЭҚК-не қосу керек. Бұл үшін мыс резисторды мына шарт бойынша таңдап алады: температура-ден-ге дейін өзгергендегі- мыс резистордың ұштарына түсетін кернеудіңөзгерісі термометрдің термо-ЭҚК-нің өзгерісіне тең болуы қажет.