ОЛЖАС КУРСОВОЙ

Әл-Фараби атындағы Қазақ Ұлттық университеті

КУРСТЫҚ

ЖҰМЫС

Тақырыбы:PR-дың негізгі принциптері

Орындаған:Оспанжанов Олжас

Тексерген:Нұржанова Ш.С

Алматы 2012 жыл

МАЗМҰНЫ

1. КІРІСПЕ 2. Қазақстандағы қоғаммен байланыс мәселесі 3. Еліміздегі РR-дың неігізгі бөлімдері 4. PR-принциптеріне сүйене отырып талдау жасау 5. Кәсіби PR қызметінің даму ерекшелігі 6. PR-технологиялардың қызметтері 7.Қоғаммен байланыс саласындағы даму деңгейі 8.ҚОРЫТЫНДЫ 9.ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ: Жетпісбай Бекболатұлы «PR және жарнама» «Қазақ университеті» 2010 жыл (8 бет), Сұлтанбаева Гулмира Серікбайқызы «БАҚ-тағы саяси коммуникация:шетелдік тәжітбие және Қазақстан» Алматы 2010 жыл (20 бет) Yourvision.kz ,Baq.kz ,Kazgazeta.kz , issuu.com ,economkaz.kz .

КІРІСПЕ

Қазақстанда жұртшылықпен байланыс өзіндік жүйе, әлеуметтік институт ретінде қалыптасу үстінде. Үкіметтік және бизнестік құрылымдардың PR қызметтері жұмыс істеуде. Қазақстандық PR агенттіктерінің саны өсе түсуде. ҚР Жұртшылықпен байланыс жөніндегі ұлттық ассоциациясы және Қазақстан PR кәсіпқойларының «PR-шы» клубы сияқты алғашқы қоғамдық бірлестіктер пайда болды.Қазақстан Республикасының жұртшылықпен байланыс жөніндегі ассоциациясы (ЖБҰА) PR нарығында кәсіби қызмет көрсететін бірнеше компанияның бастамасы бойынша 2001 жылы құрылды. ЖБҰА-ның құрылтайшы-мүшелері заңды тұлғалар болып табылады. Қазіргі таңда ЖБҰА мүшелері қатарына «BRIF Research Group» Әлеуметтік және маркетингтік зерттеулер агенттігі, Қазақстан Баспасөз клубы, «Ренессанс» коммуникативтік менеджмент агенттігі, Ұлттық баспасөз клубы, «Имидж-Партнер» коммуникациялық тобы, «Медиа-Систем» агенттігі, «PR-Management Company» агенттігі кіреді.ЖБҰА-ның негізгі миссиясы-Қазақстанда кәсіби PR индустриясын қалыптастырып, дамыту. Өз іс-әрекеті арқылы ЖБҰА Қазақстанда азаматтық қоғамның орнау үдерісіне араласатын болады. Жарғылық мақсаттарына ЖБҰА мынадай әдістермен қол жеткізеді: Қазақстанның PR агенттіктері, сондай-ақ корпоративтік PR-мамандары арасындағы қарым-қатынастарды дамыту; кәсіби этика стандарттарын енгізу; жоғары оқу орындарымен және мемлекетпен өзара бйаланыста болу; халықаралық ынтымақтастық; сала мүдделерін БАҚ-та және мемлекеттік органдарда қолдау; еліміздің PR мамандарының біліктілігін арттыруға жәрдемдесу; сала мүдделерін қорғай отырып, Қазақстанның бизнес-қауымдастығымен қарым-қатынас жасау; саланың имиджін арттыруға жәрдемдесу.ЖБҰА сияқты ассоциациялар әлемнің өзге елдерінде бірнеше ондаған жыл бойы жұмыс істеп келеді. Қаз тұрып, қалыптасқанына 15 жылдай ғана болған Қазақстанның PR нарығы кәсіби деңгейге көтерілді. Ассоциация мүшелері 2008 жылғы 17 маусымдағы жалпы жиналысында Қазақстан Республикасының жұртшылықпен байланыс саласындағы кәсіби және этикалық принциптер кодексін қабылдады. Кодекс мақсаты – жұртшылықпен байланыс нарығының негізгі ойыншылары ұстануға міндетті нақты этикалық және кәсіби бағдарларды белгілеу.Еліміздегі жұртшылықпен байланыс мамандарының саны бес мыңнан асып жығылады. Яғни, бұқаралық ақпарат құралдарының, мемлекеттік және қоғамдық ұйымдардың өкілдерімен кәсіби тұрғыда жұмыс істей алатын кадрларға деген сұраныс бар.Жұртшылықпен байланыс саласы біздің елімізде соңғы 15 жылда қызу дамып келеді. Осы саладағы жоғары білімнің болуы әлемнің барлық дамыған елдері үшін заңды.

Қазақстандағы қоғаммен байланыс:мәселе-әрекет-шешім

Бүгінгі таңда әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университетінде, Т.Рысқұлов атындағы Қазақ экономикалық университетінде, Абылай хан атындағы Қазақ халықаралық қатынастар және әлем тілдері университетінде, Халықаралық бизнес университетінде (UIB) қоғаммен  байланыс мамандығы бойынша сапалы білім беруге қажетті материалдық-техникалық база мен кәсіби оқытушылар құрамы бар. Қазақстанда қоғаммен  байланыс бойынша мамандар даярлау жөніндегі білім беру бағдарламасы сыннан өткен жүйеге сүйенеді, оған жоғары университеттік білім ауқымындағы іргелі жалпы білімдік пәндер, сондай-ақ үш негізгі бөліктен – жалпыгуманитарлық пәндерден, журналистік және мамандық пәндерінен тұратын, мамандықтың білім кешенін түзуге бағытталған пәндердің қомақты тізімі кіреді. Оқуды «жұртшылықпен байланыс» мамандығы бойынша тәмамдаған түлектер мемлекеттік мекемелерде, әралуан меншік түріндегі кәсіпорындар мен қоғамдық ұйымдарда баспасөз хатшысы, жұртшылықпен байланыс жөніндегі кеңесші болып жұмыс істей алады. Іскерлігін көрсете білген алғыр жастардың арасында мекеменің бірінші басшысының орынбасары сияқты биік лауазымға жеткендер де бар. Осы мамандық бойынша білімін тереңдеткен түлектер еліміздің жағымды инновациялық бет-бейнесін қалыптастыру саласында жұмыс істеу мүмкіндігіне ие болады. Бұл, әсіресе, еліміздің экономикалық әлеуетінің артуымен тікелей байланысты. Елбасы жоғары дамыған 50 ел қатарына қосылу міндетін алға қойып отырған қазіргі таңда еліміздің бәсекелестік артықшылықтарын әлемдік деңгейде насихаттай білудің маңызы арта түсуде.Қазақстандағы қазіргі қоғаммен байланыс негізінен 4 салада дамып келеді.Олар:үкіметтік PR,саяси PR,коммерциялық PR, PR туралы білім беру саласы.Үкіметтік пиар.Біздің елімізде қоғаммен байланыстың батыстық үлгілері 1991 жылдан бастап пайда бола бастады.Белгілі журналист С.Матаев мемлекет басшысының алғашқы баспасөз хатшысы болып тағайындалды.Кейіннен ол Ұлттық баспасөз клубын ашты.Оның бүгінде Астана,Шымкент,Ақтөбе қалаларында филиалдары бар1995-1997 жылдары премьер-министрдің баспасөз хатшысы қызметін атқарған Ә.Қосанов біздің елімізде бірінші рет Үкімет басшысының баспасөз хатшысы қандай болуы керек екенін өз ісімен танытты.Ел үкіметі соңғы 4-5 жылда қоғаммен байланыстың қажеттігін сезіне бастағандығын «ҚР Мәдениет,ақпарат және қоғамдық келісім министрлігі» атауынан-ақ көре аламыз.Мұндай басқарма-бөлімдер облыстық және қалалық әкімшіліктерде кездеседі.Бірақ өкінішке орай ,ол әкімшіліктердегі өоғаммен байланыс үшін жауап беретін қызметкерлер өзінің қызметтік функциясын айқын түсінбейді.Себебі,олардың арнаулы кәсіби  білімі жоқ.

Қазақстан Республикасының Парламентінің қос палатасындағы баспасөз қызметінің штатында 3-4 адам ғана жұмыс істейді.Олар өздерінің бүкіл қызметі депутаттардың брифингтері мен баспасөз мәслихаттарын ұйымдастырып берумен ,сондай-ақ ірі бұқаралық ақпарат құралдарының өкілдерін акредитациялық тіркеуге алып,оларға алдағы күні қаралатын  заң жобалары мен шағын пресс-релиздер таратумен шектеледі деп есептейді.Ал парламент жұмысы туралы қоғамдық пікірді жинау,талдау,болжау жасау қызметтерін басқа бөлімдер атқаруға тиіс деп ойлайды.

Саяси пиар.Қоғаммен байланыстың дамуына ерекше үлес қосатын саяси кезең ол-сайлау науқаны.Біздің елімізде 1999 жылғы 10 қаңтарда өткен ҚР Президентінің сайлауы кезінде ғана пиар технологиялар кеңінен пайдаланылды.Әсіресе сайлау науқанының қарсаңындағы президенттікке үміткерлердің баспасөз бетіндегі  саяси тартыстарды көпшіліктің көңілінде айтулы саяси-шоу ретінде есте қалды.Мысалы,Ғани Қасымұлының  КТК телеарнасындағы саяси ойыны ерекше әрі сәтті шыққан.

Парламенттік сайлаулардың ішінде 1994 жылғы сайлауды мамандар Қазақстан тарихындағы алғаш рет нағыз бәсекелестік жағдайында өткен депутаттық сайлау деп бағалады.Бірақ ол кезде 1999 жылғы өткен парламенттік сайлаудағыдай пиар технологияларын білместіктен пайдаланылмағаны мамандарға түсінікті.1999 жылғы депутаттар сайлауында бірнеше саяси пртиялар өздерінің имиджін БАҚ арқылы әсерлі түрде жасай алды.Әсіресе,жаңадан құрылған Азаматтық партиясы қоғаммен байланыстың  шетелдік үлгілерін сауатты түрде пайдалана білді.

Бір өкініштісі,бұл сайлауларға саяси кеңесші ретінде Ресейдің және жекелеген батыс елдерінің имиджмейкерлері ғана тартылды.Ал отандық сайлау кеңесшілерінің қызметі ойдағыдай пайдаланылған жоқ.Егер бізде кәсіби мамандардың дайындалмағанын ескерсек,бұл түсінікті де.Содан кейін,көптеген депутаттыққа үміткерлердің пиар мамандарының қызметін қажетсінбегенін де айта кету керек.Депутаттыққа үміткерлер  сайлау технологияларына емес,жоғары биліктің өзіне сайлау науқанында қолдау кқрсету туралы уәдесіне  кқбірек сенетін көрінеді.Яғни,бізде демократиялық сайлау әдіс-тәсілдерінен гөрі бұрынғы әкімшілік-әміршілдік тәсілдер әлі күнге дейін орын алып келеді.

Саяси пиар біздің елімізде 2001 жылдың қазан-қарашасынан бастап 2002 жылдың сәуір-мамыр айларына дейін созылған үкіметтік дағдарыс кезінде  ақпараттық соғыс нысанында айқын көрініс тапты.

Коммерциялық мекемелердегі PR-ға тоқталатын болсақ,мұнда да өзіндік ерешеліктеріміз бар.Мәселен,1990-шы жылдардың басында Қазақстанда жарнама нарығы қарқынды түрде дамыды,тәуелсіз бұқаралық ақпарат құралдары пайда болды,жарнама өнімін өндірушілер көбейді.Осыған орай,жарнама мен пиар тығыз байланыста қарастырылды,екуі бір деген мағынада ұғынылатын болды.Сол түсінік әлі күнге дейін кәсіпкерлердің санасында біржола қалыптасып қалғандай.Көптеген жарнама агенттіктері өздерін әрі пиар агенттігі деп таныстырады.Ірі компаниялар мен фирмалардың жарнама бөлімдері қоғаммен байланыс қызметін қоса атқарады.Осыдан болу керек «жай жарнама»және «саяси жарнама»деген ұғымдар қалыптасқан.

Жалпы алғанда,шетелдің инвестор компаниялары болмаса,отандық акционерлік қоғамдар мен фирмалар өнеркәсіп,сауда және қызмет көрсету салаларында қоғаммен байланыс қызметін ойдағыдай пайдаланып отырмағаны байқалады.

PR туралы білім беру саласы.Қазақстанда пиардың қалыптасуы үшін мына 3 аспект өте маңызды:

-Оқу-ағарту қызметі;

-PRДамуы мекеменің басқару ісіндегі аса маңызды құрамдас бөлігі ретінде қарастырылуы;

-PR Технологияларының да және қызметінің де сапасының артуы.

Осылардың ішінде ерекше атап өтетін қыры,бұл-пиар туралы білім беру саласы.Қазақстанның жоғарғы оқу орнындарындағы пиар жөніндегі оқытушылар кадрын дайындамай тұрып,нарық дамуы табысты болады деп күту мүмкін емс.Білікті маман дайындау-бұл біздің проблемаларымызыдың оң шешім табуына жасалатын ең басты қадам.

Пиар пәнін оқыту әл-Фараби атындағы ҚазҰУ-нің халықаралық журналистика кафедрасының студенттеріне 1997-1998 оқу жылынан бастап қолға алынды.2000-2001 оқу жылы «қоғаммен байланыс»жеке мамандық ретінде оқу бағдарламасына енгізілді.Осы мамандықтың негізінде біздің факультетімізде 2001-2002 оқу жылының басында «БАҚ менеджменті және жарнама»деп аталатын жаңа кафедра ашылды.Журналистика факультеті аталмыш жаңа мамандық бойынша екі рет оқуға талапкерлерді қабылдады.Бұрын 1990 жылдардың басында бұл мамандық Қазақстанда КИМЭП-те ғана дайындалатын.1998 жылдан бастап Алматы менеджмент мектебінде де оқытылатын болды.

Оқу ісіндегі ең басты мәселе-практик-оқытушылардың аздығы.Екінші-оқулық мәселесі.Бізде Қазақстан жағдайына байланысты жазылған бірде-бір оқулық жоқ.Сонымен қоса біз,студенттер мен оқытушылар қауымы оқу процесіне қатысты материалдарды орыс тілінен қазақ тіліне аударып оқуға мәжбүрміз.Бірақ бұл жақын болашақтың еншісіндегі іс деп ойлаймын.

PR ғылымы туралы сөз етсек,онда сайлау технологияларына қатысты саясаттану ғылымы бойынша бірнеше кандидаттық еңбектер қорғалды.2001 жылы белгілі саясаткер Е.К.Ертысбаев докторлық еңбек жазды.ҚазМҰУ-дің доценті Л.Ф.Адилова еліміздің танымал саясаткерлерінің имиджін зерттеп жүр.Саясаттану ғылымдарының докторы Ғ.Ж.Ибраева БАҚ және пиар байланысы жөнінде ізденіс жасауда.

Қазақстан пиары Ресейдің қоғаммен байланысынан бірнеше жылға артта қалып келеді.1991 жылы Ресейдің қоғаммен байланыс жөніндегі ассоциациясы құрылған.Мұндай ұйым бізде 1998 жылдың басында пайда болды.Оның өзінде бұл ұйым еліміздегі президенттік сайлау қарсаңында бір-ақ рет ғылыми конференция ұйымдастырды да,содан кейін із-түссіз жоқ болып кетті.Сол кезде бірқатар отандық пиар-агенттіктер бой көрсетті.Олардың қатарында Гиллер институтын, «SR» қоғаммен байланыс жөніндегі агенттігін , «Ренессенс» консалтингтік агенттіктерін атап өтуге болады.

Ресейдің жоғарғы оқу орындарында «қоғаммен байланыс» мамандығы 1995 жылы ашылған.Бүгінде ол елдің 40 шақты жоғарғы оқу орындарында аталмыш мамандарды дайындауда.1997 жылы «Советник» атты журнал ашылған.Бізде «Технология управления»журналы 2001 жылы жарық көрді.Оның өзін таза қоғаммен байланыс саласына арналған басылым деп атауға келмейді және осы журналды көпшілік әлі күнге дейін біле бермейді.[4: 41-45 бет].Қоғаммен байланыс саласындағы келеңсіздіктер мұнымен бітпейді:сайлау алдындағы науқандар кезінде отандық саясаткерлер ресейлік немесе украиналық құрылымдардың қызметіне жүгінеді екен,бұл өз кезегінде отандық пиар өндірісінің нашар дамығанын немесе осы ұғымның бізідң елімізде әлі де болса қалыптаса алмай жатқанын көрсетеді.

PR-шы клубының президенті Сәкен Балбаевтың айтуынша: -Бұл отандық нарықтың кішігірім болуымен байланысты. Себебі, Қазақстанда 16 млн. адам тұрады. Шетелде бар мүмкіндіктер бізде жоқ. Алайда, отандық компаниялар шетелдік әріптестерінің жұмысын әрдайым бақылап, олардан үйреніп отырады.[7]Яғни,елдің аумағына халықтың саны сәйкес келмейді.Ол өз кезегінде қоғаммен байланыс саласының мамандарына деген сұраныстың көлеміне елеулі әсер етеді.Сұраныстың аздығымен қоса,сұрау салушы топ өзге елдің  мамандарына жүгінетін көрінеді.Сұраныстың аз болуының тағы бір себебі,жұртшылық қоғаммен байланыс саласы мамандарына тек қана саяси науқандардың кезеңінде ғана жүгінеді. Дегенмен де тәуелсіздік алғанына 20 жыл ғана болған ел көші жүре түзелер.

 Еуропа,ТМД елдеріндегі қоғаммен байланыс

Еуропа елдеріндегі жұртшылықпен байланыс.

Еуропада қоғаммен байланыс саласындағы алғашқы қызметтер екінші дүниежүзілік соғыстан кейін пайда болды,бұл өз кезегінде Англия мен Франциядағы қоғаммен байланыс саласының интенсивті дамуының негізін қалады.Сэм Блэктің пайымдауынша,дәл осы әскери ақпарат пен басқа да әскери қызметтер министрлігінің жұмысы Ұлыбританияда пиар саласындағы мамандандырылған мамандардың көп бөлігін дайындауға мүмкіндік берді.Қоғаммен байланыс жөніндегі бөлімдер бірінші кезекте муниципалды құрылымдарда пайда болып,әскери насихаттаушылардан құралды.[4]          Жұртшылықпен байланыстың Батыста (алдымен АҚШ-та, кейіннен Еуропада) қоғамдық өмірдің дербес саласы ретіндегі қалыптасуының шоқтықты кезеңі постиндустриялық қоғамның іргесі қаланған 1960 жылдармен тұспа-тұс келді. 1970 жылы жұртшылықпен байланыс дербес пән ретінде университеттер мен колледждердің оқу бағдарламаларына енді, жұртшылықпен байланыс қызметі «өзіне көңілі толатын» әрбір фирмада пайда болды. Жалпы алғанда қазіргі таңда жұртшылықпен байланыстың институционалданғаны және тығыз бірлігі бар халықаралық жұртшылықпен байланыс қауымдастығы жөнінде сөз қозғауға болады. Еуропадағы жұртшылықпен байланыс өызметі америкалық жұртшылықпен  байланыс теориясының ықпалында болғанымен,кейіннен өзіндік төлтума ғылыми мектептер қалыптаса бастады.Германияда жұртшылықпен байланысты қоғамдық күштерді біріктіретін құрал ретінде бағалаған ерекше тұжырымдама өмірге келді.Жұртшылықпен байланыстың негізгі міндеті ретінде жекелеген субъектілердің қоғамда дұрыс бағыт-бағдар мен ақпарат алуына жәрдемдесу,өзіндік пікірін қалыптастыруына жәрдемдесу қарастырылды.Жұртшылықпен байланыстың француздық мектебінің өкілдері адам факторы есепке алынатын өз принциптері мен технологияларын жасауға ұмтылды.Корпоративтік мүддені ілгері жылжыту принціпі басым америкалық жұртшылықпен байланыс тұжырымдамасынан осындай айырмашылығына байланысты ол «сенім стратегиясы»деген атауға ие болды. «Социалистік лагерьде» болуына байланысты батыстан кенжелеп қалған Орталық және Шығыс Еуропа елдерінде ұлттық жұртшылықпен байланыс ассоциацияларының құрылуы 1990 жылдармен тұспа-тұс келеді. Олар: 1990 жылы-Венгрия мен Словенияда;

1994 жылы–Польшада;

1996 жылы – Болгарияда құрылды.

Чехияда жұртшылықпен байланыс 1990 жылдардың басынан дами бастағанымен, чех пиаршыларының салалық ұйымы – Чех Республикасы PR агенттіктерінің ассоциациясы 1996 жылдан жұмыс істеуде. Сөйтіп, Орталық және Шығыс Еуропа әлемдік жұртшылықпен байланыс қоғамдастығының ажырамас бөлігіне айналып келеді. Әлбетте, аталған нарық АҚШ пен Батыс Еуропа нарықтарымен салыстырғанда әлдеқайда жас. Алайда бұл нарық жедел өсіп келеді және оған қазіргі таңда әлемдік нарықта байқалып отырған негізгі үрдістер тән. Солардың бірі – жаһандану. Ғаламдық жұртшылықпен байланыс желілері түрлі елдерде жұртшылықпен байланыс агенттіктерінің офистерін толық құқықты филиал немесе өкілдік есебінде қарамағына алуда немесе акцияларын иемденуде. Бұл әлемнің барлық елдерінде дерлік байқалып отырған үрдіс болып табылады. Дегенмен, 1990 жылдардың басындағы жедел даму қарқыны толысу, яғни жұртшылықпен байланыстың мәнін жете түсіну үдерісімен қатарласа өрби алмады, көптеген елдерде PR-дың этикалық кодекстері болмады. Батыс Еуропадағы, Солтүстік Америка мен Азиядағы кәсіпқой жұртшылықпен байланыс мамандарымен қарым-қатынас әлсіз болды. Сөйтсе де 10 жылдық кезең ішінде жұртшылықпен байланыс технологиясы баспасөз релиздерін жазып, таратудан дағдарыстық менеджмент және инвесторлармен байланыс сияқты мамандандарылған коммуникация деңгейіне дейін көтерілді, ал журналистермен қарым-қатынас маркетинг қырларын түсінуге, жұртшылықпен байланыс кәсіпқойларының еңсе тіктеп, агенттіктерінің қаз тұруына жәрдемдесті.Жаңа мектептердің қалыптасуымен қатар әлемдік жұртшылықпен байланыс қоғамдастығының шоғырланып, топтасуы жүзеге асты, салада жұмыс істейтін кәсіпқойлар бірлестіктері құрылды, кәсіби мінез-құлық кодекстері әзірленді. Мәселен:

1948 жылы Public Relations Society of America (PRSA) – Америка жұртшылықпен байланыс қоғамы құрылды. 1953 жылы Халықаралық сауда палатасы PR жөнінде комиссия құрды. 1954 жылы PRSA алғашқы PR этикалық кодексін түзді. 1955 жылы Лондонда Халықаралық PR ассоциациясы (ІPRA) құрылды. 1959 жылы Еуропалық Паблик рилейшнз конфедерациясы (СЕPR) құрылды. 1961 жылы ІPRA кәсіптік мінез-құлық және PR этикасын қабылдады. 1978 жылы Паблик рилейшнз саласындағы кәсіби мінез-құлықтың Еуропалық кодексі қабылданды. 1994 жылы жұртшылықпен байланыс жөніндегі Ресей ассоциациясы (РАСО) «Кәсіби абырой кодексін» қабылдады. 2008 жылы Қазақстан Республикасының Жұртшылықпен байланыс жөніндегі ұлттық ассоциациясы (ЖБҰА) Қазақстан Республикасының жұртшылықпен байланыс саласындағы кәсіби және этикалық принциптері кодексін қабылдады. Жұртшылықпен байланыстың Еуропадағы дамуының стратегиялық модельдері осы аймақ елдеріндегі жалпыға ортақ бірігу тенденцияларымен сайма-сай келеді.

ТМД елдеріндегі жұртшылықпен байланыс. Сарапшылардың пікірінше, бүгінгі таңда тек Ресей, Украина мен Қазақстан PR нарықтары ғана қалыптасып үлгірген. Бұл орайда Ресей нарығы зияткерлік әлеуетінің молдығымен ерекшеленеді. Ресей пиаршыларының тұңғыш кәсіби бірлестігі – жұртшылықпен байланыс жөніндегі Ресей ассоциациясы (РАСО) 1991 жылы ЮНЕСКО, IPRA және CERP сияқты халықаралық ұйымдардың қуаттап, қолдауымен құрылды. 1997 жылдан бастап РАСО жұртшылықпен байланыс жөніндегі Еуропа конфедерациясының (CERP) мүшесі болып табылады. Ресей Журналистер одағы, РФ Сыртқы істер министрлігі жанындағы Мәскеу мемлекеттік халықаралық қатынастар университеті (МГИМО), Ұлттық жарнама ассоциациясы РАСО құрылтайшылары болып табылады. РАСО бүкіл ел аумағын шырмап жатқан күрделі құрылымға ие. Бүгінде оның құрамына 140-тан астам мүше-ұйымдар кіреді (PR-агенттіктер, бизнес-құрылымдар мен өндірістік холдингтердің PR-департаменттері, мемлекеттік, коммерциялық емес ұйымдардың, БАҚ-тардың жұртшылықпен байланыс бөлімдері, ірі жоғары оқу орындары және т.б.). РАСО-ның бүкіл ел көлемінде аймақтық бөлімшелері мен өкілдіктері бар, Ассоциацияның құрылымын қалыптастыру, жаңа мүшелер қабылдау әлі жүріп жатыр. Соңғы кезеңде ғана РАСО мүшелігіне «Бритиш Американ Тобакко Россия», «Кока-Кола ЭйчБиСи Евразия» компаниялары, Новолипецк металлургия комбинаты, «АДАМАС Столичный» зергерлік зауыты, «Росбалт-Центр» Ақпарат агенттігі, РФ Көлік министрлігінің Федералдық Жол агенттігі, «АВТОВАЗ» ААҚ жұртшылықпен байланыс дирекциясы, «Нестле Фуд» компаниясы және басқа көптеген ұймдар мүшелікке өтті. Өткен жылы РАСО-ның Иркутск, Ярославль және Пермь өкілдіктері құрылып, белсенді жұмыс жүргізіп жатыр. Сондай-ақ РАСО-ның Орал және Солтүстік Батыс бөлімшелерінің құрамына жалпы алғанда жүзден астам ұйым кіреді, олар Ассоциацияның ұжымдық мүшелері болып табылып, өз федералдық округтерінің аумақтарында өкілдік етуде.РАСО-ның Волга бойы федералдық округінде, Воронежде, Тверьде, Ростовта, Кабарда-Балқарда, Владивостокта, Сочиде, Калининградта, Уфада бөлімшелері мен өкілдіктері ашылады.

PR-дың даму тарихы,АҚШ тәжірибесі.



1.PR-дың даму тарихы,АҚШ тәжірибесі.

Жұртшылықпен байланыс өз дамуында ең алдымен батыс қоғамындағы әлеуметтік құрылыстың күрделенуімен қатысты болған бірнеше кезеңнен өтті. Осындай төрт кезең атап өтіледі.ХІХ ғасырдың орта тұсынан бастап жарнама моделі, біржақты байланыспен ерекшеленеді. Қазір бұл модель сирек қолданылады.ХХ ғасырдан басында-қоғамдық ақпарат моделі. Оған ақпараттың қоғамда белгілі бір ұйымның мақсат-мүддесіне орай таралуы, хабарламаның обьективтілігне баса көңіл бөлінуі тән. Бірақ бұл модель де коммуникация процесінің біржақтылығымен айырмаланады.1920 жылдан бастап екіжақты ассиметриялық модель пайда болды. Бұл модельге аудиторияның ұстанымдарын кейіннен өзгерту мақсатында зерттеп білу тән. Алғашқы екі модельмен салыстырғанда әсер ету обьектісінің мінез-құлқы мен ішкі жай-күйі көбірек назарға алынады. Бірақ, мұнда манипуляторлық, насихаттық сарындар басым болды. Ол қоғамның саяси және экономикалық салаларында қолданылды, қазіргі таңда тауар және қызметтер өндірісіне қатысты тәжірибенің 15-20%-ын құрайды.XX ғасырдың орта тұсынан бастап екіжақты симметриялы модель қолданылып келеді.Әсер ету объектісімен өзара түсіністік пен әріптестік,объектінің мүдделерін барынша ескеру,этикалық қырдың басым рөлі,насихаттан,жалғандық пен алдап-арбаудан бас тарту оның ең басты принциптері болып табылады.Сарапшылардың бағалауынша болашақ-осы модельдікі.

Заманымыздың айшықты белгілерінің бірі  ретінде жұртшылықпен байланыс қалыптасып,дамудың белесті жолдарынан өтті.Оның қаз тұруы XIXғасырмен тұспа-тұс келеді. PR терминін АҚШ-тың үшінші президенті Т.Джеферсон алғаш рет қолданды деген әңгіме бар. Американың алтыншы президенті Э.Джексон да журналистер қауымының қызметіне жиі жүгінгені белгілі. Сол тұста (1830-шы жылдары) бұл атаусөз «ортақ игілікке бағытталған әрекет» деген ұғымды білдірген. Сондай-ақ осы PR терминін америкалық Д.Идон 1882 жылы енгізді деген де сөз бар.Қызметтерді тұтынушылардың пікірін зерттеп білу жөніндегі қам-қарекеттің алғашқы мысалдары 1883 жылдың үлесіне тиеді. «Белл телефон компани» фирмасының директоры Т.Вайль кәсіпорынның жергілікті бөлімшелеріне қызметтер сапасы мен баға саясатын ой елегінен өткізу жөнінде тапсырма берген. Бұл фирма ХХ ғасырдың басында-ақ өзіне тиімсіз заңнамаға қарсы бағытталған газет материалдарының топтамасын ұйымдастыру науқанын өткізген. 1911 жылы британ вигтерінің серкесі Д.Ллойд-Джордж ұлттық сақтандыру заңына қоғамдық қолдау көрсету жөнінде науқан жүргізген. Бірінші Дүниежүзілік соғыс кезінде В.Вильсон әкімшілігі жанында кәсіби газетші Дж. Крилдің ұсынысы бойынша насихаттық комитет (тарихқа «Крил комитеті» деген атпен енген) құрылған. «Крил комитетінің» көптеген қызметкерлері соғыстан кейін жарнама саласына ауысқан. Насихат саласындағы кәсіпқойлардың жарнама және жұртшылықпен байланыс саласына «жылыстауы» Екінші дүниежүзілік соғыстан кейін де байқалған. Кәсіпкерлер тобының жұртшылыққа деген көзқарасының өзгеруін кей зерттеушілер «алғашқы пиаршы» А.Л.Лидің (1877-1934 жж.) қызметімен байланыстырады. Мамандығы журналист А.Ли 1914 жылы үлкен Рокфеллердің баспасөз хатшысы болған. Сол кезеңде бизнес пен кәсіподақтардың, қаржы-саясат олигархиясының және солшыл либерал зиялылардың қарым-қатынастары ушығып тұр еді. А.Ли газет жарияланымдарының, фотосуреттер мен кинороликтердің көмегімен өзінің «кейіпкер-басшысының» қайырымдылықтан қаржы аямайтын үлкен әулет иесі ретіндегі бейнесін жасай алған. Ал, шындығында Рокфеллердің жұртшылықа деген көзқарасы өз әріптестерінің пікірінен соншалық алысқа ұзамайтын.Либералдық ұстанымдарға берік А.Ли жекеменшік кәсіпкерлердің жақтаушысы болатын,бірақ солшыл көзқарастағы өзге әріптестерінен бір өзгешелігі-ол жұртшылық алдында үлкен бизнестің жағымды имиджін жасауға ұмтылды.Мәселен,Дж.Рокфеллерге баспасөөз атташесі болып келерден бұрын А.Ли көмір компаниясы басшылығы жанындағы жұртшылықпен байланыс маманынң атқарымдарын орындады.Ереуіл алдындағы ахуалда ол газетшілерді жанжалды шынайы көрсетуге ,жұртшылықты кәсіподақтарға,сондай-ақ жұмыс берушілерге объективті көзқарас танытуға үндеді,осылайша шиеленістің ширығуын бәсеңдетуге тырысты.Осы тұста ол теміржол фирмаларының паблиситиімен,яғни жағымды бейнесін жасаумен айналысты.Теміржол апаттары жөніндегі желбуаз қауесет енді-енді дамып келе жатқан көліктің келешегіне кесе-көлденең тұрған еді.Газет редакцияларында осы түйткілді объективті тұрғыдан  қарауға қол жеткізген А.Ли жұртшылықты теміржол апатына ұшырау қаупі Нью-Йорк қаласында мырзалар мінген тарантастың немесе сол кезде ілуде бір кездесетін автомобильдің астына түсу ықтималдығынан аспайтынына сендіре алды.А.Лидің күш-жігері арқылы «идеалистік» деп атауға тұрарлық PR моделі өмірге келді. Жүз жылдай бұрын оның қисыны тым қарапайым-тын, түптеп келгенде «Ақиқат, тағы да ақиқат, ақиқаттан бөлек еш нәрсе де емес» деген ұстанымға саятын[1/11-14 бет].1906жылы Айви Ледбеттеру Ли өзінің тарихи «Ұстанымдар туралы Декларациясын» таратты :

«Бұл құпия пресс-бюро емес.Біздің барлық жұмысымыз ашық түрде жүргізіледі.Біздің мақсатымыз-жаңалық беру.Бірақ бұл да жарнама агенттігі емес.Егер де сіз өзіңіздің өандай да бір материалыңыз сіздің жарнама бөліміңізге лайықтырақ деп тапсаңыз,оны пайдаланбаңыз.Біздің материалдарымыз дәл.Жарияланатын сұрақтардың әрқайсысынан қосымша ақпарат алуға болады,біз кез келген редакторға атап өтілген фактілердің әрқайсысының дәлдігін жеке тексеруіне қуана-қуана көмектесеміз.Ә дегеннен-ақ редактор мақала авторы жөнінде керекті мәліметті ала алады.Бір сөзбен айтқанда,біздің мақсатымыз- ашық және еркін түрде,іскер топтар мен әлеуметтік институттар атынан АҚШ қоғамы мен баспасөзіне қоғамға қызықты және құнды заманауи және дәл ақпаратты ұсыну. Корпорациялар мен әлеуметтік институттар мәні жоғалып кететін ақпараттардың көп көлемін таратады.Бірақ та осыған қарамастан қоғам үшін ақпаратты алу мекемелер үшін оны тарату қалай маңызды болса,соншалықты дәрежеде.Мен тек қана дәлдігін өзім кез келген адамға тексеруге қуана-қуана келісетін ақпаратты ғана таратамын»[2].

Ал бүгінде, қазіргі заманғы әлеуметтің ерекшелігіне сәйкес сыпайы PR технологиялар қоғамдық өмірдің қайсыбір саласы бойынша обьективті түсінік беретін репрезентативті («салиқалы») ақпарат жиынтығын ұсынады. Жұртшылықпен байланыстың кез келген идеалистік моделінің ортақ белгілері мыналар болып табылады: - имидж жұртшылықпен байланыстың нысаны туралы обьективті, жағымды ақпарат жиынтығы ретінде қарастырылады; - обьективтілік пен шынайылық негізге алынады; - комуникация жұртшылық келісіміне, әлеуметтік қатынастардың үйлесімділігіне бағытталады. 1902 жылы «Чикаго Эдисон компани» қызметкері С.Инсалл ақпараттық-жарнамалық мақсатта электрлендірілген коттедж салып, 1909 жылы кино түсірімді жұртшылықпен байланыс мақсаттарына тұңғыш рет пайдаланды. 1904 жылы екі американ жоғары оқу орынында -Пенсильвания және Висконсин университеттерінде жұртшылықпен байланыс жөніндегі бюролар құрылды. Автоиндустрия серкесі «Форд моторз» 1908 жылдан бастап фирмаішілік газет шығарып, 1912 жылдан бастап тұтынушыларға сұрау салып келеді.[1/14 бет]