Informatsiyalιq sistemadag’ι protsessler ha’m olardι qollanιw

İnformatsiyalιq sistemalardι teren’irek u’yreniw ushιn olarda ju’z beretug’ιn protsesslerdi anιq bayan etiw za’ru’r.

• sιrtqι ha’m ishki dereklerden informatsiya kiritiw;

• kiritilgen informatsiyag’a qayta islew ha’m onι qolay formada usιnιs etiw;

• paydalanιwshιlarg’a usιnιs etiw yamasa basqa sistemag’a uzatιw ushιn informatsiyanι shιg’arιw;

• keri baylanιs – bul kiritilgen informatsiyanι du’zetiw ushιn bul sho’lkem adamlari ta’repinen qayta ishlangan informatsiya.

Basqarιw degende sho’lkemlik, reje, esaplaw, analiz, qadag’alaw, xoshametlew sιyaqlι funktsiyalar a’melge asιrιlg’anda qoyιlg’an maqsetti ta’miyinlew tu’siniledi.

İnformatsiyalιq sistema o’zinin’ to’mendegi qa’siyetleri menen belgilenedi:

• ha’r qanday informatsiyalιq sistema sistemalardι tuzishnιn’ ulιwma printsipleri tiykarιnda analiz qιlιnιwι, du’zilisi ha’m basqarilishi mu’mkin;

• informatsiyalιq sistema dinamik ha’m rawajlanιp boradigan sistema esaplanadι;

• informatsiya sistemalarιn tuzishda sistemaiy yondashuvdan paydalanιw za’ru’r;

• informatsiyalιq sistemanιn’ o’nimi informatsiya bolιp, onιn’ tiykarιnda qararlar qabιl qιlιnadι;

• informatsiyalιq sistemanι informatsiyag’a qayta islewdin’ adam-komp’yuter sistemasι sιpatιnda qabιl etiw za’ru’r.

Bu’gin informatsiyalιq sistema degende, ko’pshilik kisilerdin’ ko’z aldιna komp’yuter keledi, meyli ol informatsiyalιq sistemanιn’ bas komponentlerinen (quramlι bo’limlerden) biridur. Ulιwma alg’anda, informatsiyalιq sistemanι komp’yutersiz variantιnda da tu’siniw mu’mkin.

Zamanago’y informatsiyalιq sistemalarι olardan paydalanatu-g’ιn ka’rxanalarg’a ilgeri o’zleri paydalana almag’an bir qatar jan’a imkaniyatlar ha’m sιpatlardι beriwi mu’mkin, tiykarιnan infor-matsiyalιq sistema to’mendegilerge ja’rdem beriwi mu’mkin:

• matematikalιq usιllar ha’m intellektual sistemalardι engiziw esabιna basqarιw ma’selelerin sheshiwdin’ ja’nede optimal variantlarιna iye bolιw;

• avtomatlastιrιw esabιna kadrlardι awιr miynetten azat qιlιw;

• informatsiyanιn’ isenimliligin ta’miyinlew;

• mag’lιwmatlardι qag’az ornιna magnit diskleri yamasa lentalarda saqlaw, bul informatsiyag’a komp’yuterde qayta islewdi ju’da’ aqιllι sho’lkemlestiriw ha’m qag’azlardag’ι hu’jjet ko’lemin kemeyittiriwge alιp keledi;

• firmada informatsiya ag’ιmι strukturasι ha’m hu’jjetler menen islew sistemasιn jetilistiriw;

• o’nim islep shιg’arιw ha’m xιzmetler ko’rsetiwge sarplaw-qa’rejetlerdi kemeyttiriw;

• paydalanιwshιlarg’a o’zgeshe xιzmet tu’rlerin ko’rsetiw;

• jan’a bazarlardι izlep tabιw;

• qa’riydar ha’m mal jetkizip beriwshilerge ha’r qιylι jen’illikler beriw ha’m xιzmetler ko’rsetiw esabιna olardι firmag’a keltiriw.

Ka’rxanalar iskerligin kompleks avtomatlastιrιw ushιn korporativ informatsiya sistemalarιn engiziw za’ru’r, olar menen korporatsiyanιn’ joqarι buwιnι – menedjerleri jumιs alιp baradι. Bul sistemalar qararlar qabιl etiw ushιn za’ru’r. Bul bolsa, o’z na’wbetinde, menedjerlerdin’ to’mengi ha’m orta buwιnι da’rejesinde usι islep shιg’arιw funktsiyalarιn orιnlaw ha’m islep shιg’arιw protsesslerin operativ basqarιw menen baylanιslι jumιs orιnlarιn avtomatlastιrιw ma’selesi aldιnan sheshilgen bolιwιn ko’zde tutadι.

Bu’gingi ku’nde ka’rxana iskerligin kompleks avtomatlastιrιw ma’selesin sheshiwge eki qιylι jantasιw bar:

• korporativ sistemanι o’z ku’shleri menen basqιshpa-basqιsh islep shιg’ιw (tiykarιnan, sιrttag’ι firmalar ha’m sho’lkemlerdin’ ayrιqsha jumιs orιnlarιn yamasa islep shιg’arιw protsesslerin avtomatlastιrιw imkaniyatιn beretug’ιn tayar yamasa buyurtpa programmalιq o’nimlerden paydalanιw) ha’m

• korporativ da’rejedegi tayar informatsiyalιq sistemanι engiziw.

Birinshi jantasιwdιn’ abzallιg’ι sonday bolιp, o’z ku’shleri menen jaratιlιp atιrg’an sistemada ayιrιm ka’rxana jumιsιnιn’ o’zine sa’ykes qa’siyetleri ha’m mu’ta’jliklerin joqarι da’rejede esapqa alιw mu’mkin bolatug’ιn edi. Biraqta, sonι bildirip o’tiw kerek, bul sιpat ha’r dayιm da qιmbatlι esaplanbaydι. Jaqsι sho’lkemlestirilmegen biznes-protsesslerdi avtomatlastιrιw ka’rxanadag’ι awhaldι tek g’ana jamanlastιradι, degen pikir bar. Onιn’ bir qansha da’liyli bolιwι anιq. Sonιn’ ushιn informatsiyalιq sistemanι islep shιg’ιwdan aldιn, islep shιg’arιw protsessin analiz qιlιw, eger za’ru’rlik bolsa, reinjinirlik o’tkiziw za’ru’r. Bunnan tιsqarι, ko’p jag’daylarda tu’pten o’zgerttiriwler qa’wpi ha’m tayar sistemalardι engiziw menen baylanιslι bolg’an u’lken sarιp-qa’rejetlerge qarata sekin-a’ste jaqsιlanιp barιwlardιn’ «evolyutsion» xarakteri ha’m islenbelerdi basqιshpa-basqιsh finanslastιrιw imkaniyatι ju’da’ maqul ko’rinedi.

Tilekke qarsι, avtomatlastιrιw mashqalasιn sheshiwdin’ bul jolι waqιt ta’repten ju’da’ sozιlιp ketedi, bazιda bolsa islep shιg’arιwshιlar sho’lkemde ju’z berip atιrg’an o’zgerisler izinen jetip bara almag’an jag’daylarda «turaqlι islep shιg’ιw» protsessine aylanιp qaladι. Na’tiyjede bunday avtomatlastιrιw na’tiyjesi derlik nol’ge ten’ bolιwι, yag’nιy hesh na’rse bermesligi mu’mkin.

Za’ru’r finanslιq qa’rejetlerge iye bolg’an korporatsiyalar tayar programmalιq sistemalardι abzal ko’rediler. Biraqta bunday sistemalardι engiziwdin’ jetiskenligi ma’lim da’rejede korporatsiyanιn’ o’zi satιp alιp atιrg’an informatsiyalιq sistema buyιratug’ιn «qag’ιydalar» boyιnsha islewge tayarlιg’ι (ha’m imkaniyatι) na baylanιslι boladι. «Tayar» informatsiyalιq sistema modul’ arxitekturasιna iye ha’m bunday sistemanι engiziw protsessi basqιshpa-basqιsh – jumιstιn’ en’ awιr uchastkalarιn avtomatlastιrιwshι modullerden baslap orιnlanιwι mu’mkin.