Avtomatlastιrιlg’an informatsiya sistemalardιn’ tiykarg’ι komponentleri.

Ha’r qanday avtomatlastιrιlg’an informatsiya sistemalarι (AİS) sιrtqι ortalιq qorshawιnda islewdi, ol AİS ushιn kiritiletug’ιn informatsiya quralι ha’m shιg’atug’ιn informatsiyanιn’ paydalanιwshιsι esaplanadι. İnformatsiya ag’ιmι AİS shegarasιnda, sistemag’a kiriwden baslap onnan shιg’ιwg’a shekem qayta islewdin’ bir neshe basqιshtan o’tedi. İnformatsiyanι qayta islewdin’ en’ u’lken basqιshι informatsiyanι toplaw, dizimge alιw ha’m da’slepki qayta islew, baylanιs kanalι boyιnsha derekten komp’yuterge uzatιw, mashina jetkerip beriwshilerige o’tkiziw, informatsiya fondlarιn jaratιw ha’m saqlap turιw, mashina ishinde qayta islew ha’m shιg’arιlatug’ιn formag’a keltiriw, baylanιs kanalι boyιnsha komp’yuterlerden paydalanιwshιg’a uzatιw, paydalanιwshι qabιl etiwι ushιn jaramlι formag’a wzatιwdan ibarat.

Qayta islewdin’ ayrιqsha basqιshlarι tiyisli AİS kishi sistemalarι arqalι a’melge asιrιladι, olar ishinde to’mendegilerdi ajratιp ko’rsetiw mu’mkin: kiritiletug’ιn informatsiyanι toplaw ha’m da’slepki qayta islew, baylanιs, informatsiyanι komp’yuterge kiritiw, informatsiyanι saqlaw ha’m qayta islew, informatsiyanι shιg’arιw ha’m onι sa’wlelendiriw(shιg’arιw kishi sistemasι). AİS nιn’ u’lgi du’zilisi 1.4-su’wrette keltirilgen.

İnformatsiyanι toplaw ha’m da’slepki qayta islew kishi sistemasι informatsiyag’a da’slepki qayta islew boyιnsha bir qatar operatsiyalardι orιnlaydι. Bul kishi sistema shegarasιnda ob’ektler haqqιnda ob’ekt ushιn ta’biyiy bolg’an formada, yag’nιy ta’biyiy tildin’ so’zleri ha’m simvollarι, ulιwma qabιl qιlιng’an sanaq sistemasι tsifrlarιnda usιnιs etilgen da’slepki informatsiyanι (ma’selen, kadrlardι esapqa alιw boyιnsha bet mazmunι, keseldi meditsinalιq tekseriw na’tiyjeleri, maqalalardιn’ tekstleri, tovar-transport ju’k xatlarι mazmunι ha’m t. b.) toplaw a’melge asιrιladι.

İnformatsiyanι toplaw ha’m da’slepki qayta islew kishi sistemasιnan alιnatug’ιn informatsiya komp’yuterge tuwrιdan-tuwrι kiritiw ushιn jaramaytug’ιn formada beriledi. Kiritiw kishi sistemasιnιn’ wazιypasι onι komp’yuterge kiritiw, bunnan tιsqarι informatsiyanιn’ tuwrι ko’shiriliwi ha’m ju’zege kelgen qa’telerdi qadag’alaw qιlιp turιwdan ibarat boladι.

Zamanago’y komp’yuterlerde informatsiyanι kiritiw ushιn ko’binshe komp’yuter menen arnawlι tarmaq qurallarι arqalι baylanιsqan displey ha’m baylanιs kanallarιnan paydalanιladι.

İnformatsiyag’a qayta islew kishi sistemasι a’debiyatlarda ko’p jag’daylarda mag’lιwmatlarg’a qayta islewdin’ avtomatlastιrιlg’an sistemasι (MQİAS) dep ataladι, bunda «mag’lιwmatlar» tu’sinigi «informatsiya» tu’sinigi menen sinonim dep esaplanadι.

«İnformatsiya» tu’siniginen a’dette xabardιn’ mazmun-ma’nisin ja’riyalawdι qa’legen jag’daylarda paydalanιladι. Biraqta İQİSS nιn’ tiykarι bolg’an komp’yuter ha’zirshe qayta islenip atιrg’an xabarlardιn’ ma’nisin an’lap alιwg’a qa’dir emes. Komp’yuterlerge qarata ko’binshe «mag’lιwmatlar» tu’sinigi qollanιladι ha’m komp’yuter mashina jetkerip beriwshilerde usιnιs etilgen mag’lιwmatlar menen operatsiyalardι orιnlaydι, delinedi. Bunda ha’r qanday belgiler ko’pligi, onιn’ mazmunιnan tιsqarι, mag’lιwmatlar esaplanadι. Mag’lιwmatlarg’a ayιrιm ma’ni berip, olardι qayta islewdi informatsiyanι qayta islew dep qabιl etedi. Sonιn’ ushιn endigiden bιlay «informatsiya» tu’siniginen tiykarιnan ma’nilik mazmunι a’hmiyetliligin atap o’tiw za’ru’rligi ju’zege kelgen yamasa ol o’zbek a’debiyatιnda ken’ qollanιlatug’ιn ha’m ornasιp qalg’an so’z birikpeleri quramιna kirgen jag’daylarιn g’ana paydalanamιz.

İnformatsiyanι shιg’arιp beriw ha’m su’wretlew kishi sistemasι (shιg’arιw sistemasι) berilgen sorawg’a juwabιn shιg’arιp beriwdi ta’miyinleydi, bunda onι paydalanιwshι qabιl etiwι ushιn qolay formada usιnιs etedi. Kishi sistema quramιna shιg’arιp beriletug’ιn xabardιn’ za’ru’rlik formasιn ta’miyinlep beretug’ιn programmalar jιynag’ι ha’m shιg’arιp berilip atιrg’an informatsiya sa’wlelenetug’ιn texnikalιq qurallar kiredi. Sorawg’a juwap basιw qurιlmasι, displey, grafikalιqalιq du’ziwshi, ha’r qιylι tablo ha’m indikatorlar ja’rdeminde shιg’arιp beriliwi mu’mkin.