Ебекті орау
.docЛекция 1. Кіріспе Енбекті қорғау – адамдардын енбек ету үрдісі кезінде денсалығын сақтау мен жұмысқа қабілеттілігін арттыру мақсатында құқықтық, қоғамдық-экономикалық, ұйымдастырушылық, техникалық, санитарлы-гигиеникалық және емдеу-профилакториялық әдістердін жиынтығы. Енбек қауіпсіздігі – жұмысшыларға әсер ететін қауіпті өндірістіктік факторлардын әсерін жоятын ұйымдастырушылық және техникалық іс-әрекеттер жүйесі. Өндірістік санитария – жұмыс жасаушыларға әсер ететін зиянды өндірістік факторлардын көзін құртатын санитарлы-техникалық, гигиеналық және ұйымдастырушылық іс-шаралар мен құралдар жүйесі. Еңбек гигианасы- жұмыс жасаушы организіміне әсер ететін қоршаған ортанын әсерін зерттейтін медициналық ғылым. Санитарлы-гигеаналық нормативтерді ойлап табу және олардын алдын-алып адам денсаулығына әсерін азайту еңбек гигиенасынын негізгі мақсатарынын бірі болып табылады. Электрқауіпсіздігі- адамдарды электр тогынан, электр доғасынан, электромагнитті өріс пен статикалық электр өрісінен зиянды әсерінен қорғайтын ұйымдастырушылық және техникалық іс-шаралар жиынтығы болып саналады. Өрт қауіпсіздігі – өртін пайда болмауын қамтамасыз ететін, егер де ол пайда болған жағдайда адамдарға зиянды факторлардан қорғау және материалдық құндылықтарды қорғау болып жатады. Жұмыс орны- жұмысшы немесе жұмысшылар тобы бірігіп керекті өндірісіті мақсаттарды шешуге арналған керекті құралдармен жабдықталған өндірістік аймақ болып табылады. Жұмыс орны өндірістін(ұйымнын) өндірістік-технологиялық құрылымынын бөлігі болып табылады, ол технологиялық (өндірістік) үрдісті орындау үшін және басқа жұмыс жасайтын нормативтер негізінде қолданылады. Жұмыс аймағы – жұмысшылардын тұрақты немесе уақытша жұмыс жасайтын еденнен немесе аланнан биіктігі 2 м шектелген аймақ болып табылады. Жұмыс шарты-жұмысшынын жұмыс барысы кезінде адамнын денсаулығы мен жұмыс қабілеттілігне әсер ететін факторлардын жиынтығы болып табылады. Еңбек шартын зерттеу кезінде ендек үрдісі кезінде келесідей факторлар болып шықты: Санитарлы-гигеникалық орта, жұмыс аймағында сыртқы ортаны береді – микроклимат, механикалық тербелістер, сәулелену, температура, жарықтандыру және т.б. Психофизиологиялық элементтер: жұмыс тұрысы, физикалық жүктеме, жүйке-психологиялық жүктеулер және т.б. олар еңбек үрдісімен шарталынады; Эстетикалық элементтер: өндірістік құрылыстардын, құрылғылардын, жұмыс орнынын, жұмыс құралынын ұйымдастырылуы; Қоғамдық-психологиялық элементтер, олар психикалық климат деген сипатамасын құрайды. Өндірістік ауру деп енбектін зиянды шарттары әсер ететін ауруларды атайды. Оларға жатады: хриникалық шандық бронхиттар, дірілдік ауру, токсикалық заттармен тудырылған зақымданулар. Өндірістік аурулар ауырлығы мен пайда болу уақытына қарй жұмысқа қабілетігінін жоғалуымен бірге жүруі мүмкін. Ауыр жағдайларда олар инвалидтікке жеткізуі мүмкін. Дәріс 2 Енбек қорғауды басқару жүйесі Енбек қорғау жүйесінде енбек қорғаудын негізгі принциптері болып табылады: Өндірістік іс-әрекет нәтижелеріне қарағанда жұмысшы денсаулығы мен денсаулығынын приротетінін жоғарлығы: Енбек қорғау жүйесінде іс-шараларды мемлекеттік басқару және координациялау; Әр түрлі меншіктік өндіріс орындары үшін ендекті қорғау шарты бойынша біркелкі нормативтік шарттарды орнату; Енбекті қорғау жүйесінде занды сақталуы туралы қоғадық басқаруды қолға алу; Өндірісте бақытсыз жағдайлар мен өндірістік ауруларды зерттеу; Енбекті қорғау обылыснда мамандарды дайындау және енбектін қауіпсіз жолдарын көрсету: Жұмысшыларға әсер еткен зиянды әсер үшін кепілденген төлемдер. Енбекті қорғау қосымша шарттары колективті шарттар немесе контрактар немесе жеке енбек шартын құрған кезде қарастырылады. Енбекті Қорғау Жүйесінін Мемлекеттік стандартары (ГОСТ ССБТ) Енбекті қорғаудын стандарттау жүйесінін салалық стандарттары (ГОСТ ССБТ) Санитарлы ережелер(СП), санитарлы нормалар(СН), гигиеналық нормативтар (ГН) және санитарлы ережелер мен нормалар (СанПиН) Құрылыстық нормалар және ережелер(СНиП) Қауіпсіздік ережелері (ПБ) құрылғы ережесі мен қауіпсіз қолдану ережелері (ПУБЭ), қауіпсіздік бойынша ережелер (ИБ) Сала аралық енбекті қорғау бойынша ережелер (ПОТ М) Салааралық ұйымдастырушылық құжаттар (ережелер, ұсыныстар, реттеулер)салааралық енбекті қорғау ережелері(ПОТ О) Типтік салалық енбекті қорғау ережелері(ТОИ) Салалық ұйымдаструшылық-әдістемелік құжаттар (ережелер, ұсыныстар, реттеулер)- атқарушы биліктін федеральды органдары бекітеді. Өндіріс орны, үйымдар енбекті қорғау стандарттар жүйесін құптайды(СТП ССБТ), жұмысшылар үшін енбекті қорғау және жеке жұмыс түрлеріне ережелер жатады. Профессиональды қоғамдар және басқа да жұмысшылармен реттелген ұымдар енбекті қорғау бойынша құптастыруда қатысады. Гостар, нормалар және енбекті қорғау бойынша ережелер (сурет 4): Гостттар енбекті қорғау жүйесі стандартары(ССБТ)- енбекті қорғауға бағытталған әдістер комплексі. Гост құрылымы ГОСТ 12(0-4).005-60 ССБТ БТ жүйесі шифры шығару жылы Топ коды реттік нөмірі Сурет 4. Гост құрылымы Топтар коды: 0: негіздік беруші стандарт 1: зиянды және қауіпті өндірістік факторлар бойынша топтар бойынша реттелінуі; 2: өндірістік құрылғыға қойылатын қауіпсіздік талаптары; 3: берілген технологиялық үрдіске қойылатын қауіпсіздік талаптары; 4: жеке қорғау құрылғыларына қойылатын қауіпсіздік талаптары; Республикада енбекті қорғау бойынша негіздік құқықтық нормасы болып Қазақстан Республикасынын Конститутциясы болып табылады. Ол адамдардын енбектін қауіпсіздігі мен денсаулыққа құқығын кепілдендіреді. Кнститутция ережелері Қазақстан Республикасы Енбек кодексінде жақсы берілген, және де мемлекеттік органдар,министрліктер, бұйрықтарда беріледі. ҚР Заны «Өрт қауіпсіздігі туралы» ҚР Заны «Зиянды өндірістік обьектердін өндірістік қауіпсідігі туралы» ҚР Заны «Табиғи және техногенді сипаттағы төтенше жағдайлар туралы» ҚР Заңы «Мемлекеттік қорғаныс туралы» Енбекті қорғау туралы занды бұзған үшін жауапкершлік. Бұзу сипаты және өткізілген жағдайларға байланысты жауапкершіліктін келесідей үш формасы қарастырылған.
ТӘРТІПТІК АЗАМАТТЫҚ ҚЫЛМЫСТЫҚ МАТЕРИАЛДЫ Өндіріс орнында енбекті қорғау ұйымдастыру. Қазіргі заманғы өндірістін күрделілігі енбекті қорғау саласында үлкен комплексті қарастыруды ұажет етеді. Бұл жағдайларда өндіріс орны келесідей мақсаттарды шешеді: Жұмысшыларды енбекті қорғау шарттарына үйрету; Өндірістік құрылғынын қауіпсіздігін қамтамасыз ету; Құрылғылар мен құрылыстардын қауіпсіздігін қамтамасыз ету; Жұмысшыларды жеке енбек қорғау заттарымен қамтамасыз ету; Енбек пен демалыстын оптимальды режимдерін қамтамасыз ету; Енбек шартын нормализациялау және т.б. Өндіріс орындарындағы енбекті қорғау бағыттарынын негізгі бағыттары болып жұмысшыларды енбекті қорғау құжаттарымен қамтамасыз ету болып табылады. Өндіріс орындарында енбекті қорғау ұйымдастыруын бақылау жүргізіледі: Бөлімшелердін басқарушыларымен жүмыс берушілерге; Әкімшілк – ұоғамдық басқару арқылы; Жоғары тұрған ұйым басқаруы арқылы; Арнайы бақылау мемлекеттік инспекторлары арқылы; Енбекті қорғау бойынша мемлекеттек инспекторлары Дәріс 3 Енбек шартары және олардын пайда болу факторлары Жұмыс үрдісі кезінде адамға көптеген өндірістік факторлар әсер етеді, олардын ортасында енбек шартынын енбек шартары әсер етеді. Өндірістік факторлар техникалық, эргономикалық, санитарлы-техникалық, ұйымдастырушылық, психофизилогиялық, қоғамдық-меншіктік, табиғи-климаттық экономикалық факторларға бөлінеді. Техникалық факторлар өндірістік үрдістердін автоматизаиясы мен механизация денгейін көрсетеді; құрылғыларды толықтай қолдану және жұмыс орнын рациональды қолдану; электронды-есептеуші және басқарушы техниканы қолдану, колетивті қорғау құралдарынын дұрыстығы, қауіпті аймақтар қорғалулығы. Эрганомикалық факторлар адамдардын қарастырылып отырған технологиялық үрдісте жылдамдықтық, көрушілік және энергетикалық және де тағы да басқа мүмкіндіктерінін орнатылуы болуы мүмкін; жүйкелік эмоциональдық кернеулер мен физиологиялық жүктемелерді төмендету; професиональды тандау. Эстетикалық факторлар адамдардын жұмыс орнынын(жұмыс құралынын) шығармашылық-көркемдік шешімі мен және өндірістік орта шешуіндегі эстетикалық қажеттіліктерін талап етеді. Санитарлы – гигиеналық факторлар – жұмыс орындарында өндірістік санитариянын пайда болуын қамтамасыз етеді. Олар ГОСТ, ССБТ талаптарына сәйкес келуі тиіс. Ұйымдастырушылық факторлар- өндіріс орнында демалыс пен жұмыс режимін сипаттайды; енбек ұйымдастырылудын дисциплнасы мен формасы, жұмысшыларды арнайы киіммен, арнайы аяқ киіммен жіне де жеке қорғау құралдары (СИЗ) қамтамасыз ету; енбек үрдісімен қалыптарын тексеру, және көбінесе жұмысшылардын кәсіби техникалық дайындығы болып табылады. ПСихофизиологиялық факторлар – енбектін ауырлығы мен кенрнеулігін көрсетеді, коллективтегі моральді- психикалық климатты көрсетеді, жұмысшылардын бір-бірімен әрекетін ескереді. Қоғамдық-техникалық факторлар- өндірістін негізгі мәдениетін енгізеді, жұмыс орнынын тазалығымен ретін қарастырады, тереторияны жасылдандыру, санитрлы-техникалық құрылыстармен қамтамасыз ету, асханалармен, дәрігерлік пунктармен, ауруханалармен, балабақша мектептермен қамтамасыз етеді. Табиғи-климаттық факторлар – жергілікті жердін географикалық және метерологиялық ерекшеліктері(теніз денегйінен биіктігі, жергілікті жер рельефі, жауындардын түрлері мен жиіліктері, температурағ ылғалдылық, ауанын ионизациясы мен қозғалымдығы, атмосфералық қысым). Экономикалық факторлар – өзіне енбектін үлкейген талаптарын енгізеді: құрылғылардын толық, рациональды жұмыстық орынын ұйымдастырылуы, оптимальдық технологияларды тандау. Жұмыс уақытынын керек емес шығынын алып тастау, жұмыс темпі мен ритмін қатан регламентация экономикалық факторларға жатады. Қауіпсіз және енбектін енбек шартарын құру – өндіріс орны әкімшілігінін басты шарты болып саналады.
ҚАУІПТІ ЖӘНЕ ЗИЯНДЫ ӨНДІРІСТІК ФАКТОРЛАР Қауіпті өндірістік фактор – әсерлері белгілі бір жағдайларда трамаға немесе денсаулықтын тез төмендеуіне әкеп соғатын шартарға әкеп соғады. Зиянды өндірістік фактор- әсерлері белгілі бір жағдайларда ауруға немесе жұмыс өнімділігін төмендеуіне әкеп соғатын фактор болып саналады. Физикалық факторлар- қозғалатын механизмдер мен машиналар, үшкір шеттері, жұмыс аймағынын еденен үлкен орналасуы, биіктіктен құлайтын немесе ұшатын заттар, зиянды аэрозолдер, газдар денгейінін жоғарлауы; ионизациялау және басқа сәулелену; электр тізбегінде кернеу; магнитті және электромагниттік өрістері; шу, діріл, үлкен немесе төмен температура, ауанын ионизациясынын ылғалдығы қозғалмалығы, атмосфералық қысым, табиғи жарықтын жеткіліксіздігі немесе жоғы, жарықтық ағын пульсациясы, ұлғайтылған концентрация. Биологиялық факторлар- өзіне әр түрлі биологиялық обьектерді енгізеді: патогенді микроорганиздер(бактериялар, вирустар, риккетсиясы, спирохет, санырауқұлақтар), және де макроорганизмдер жатады(қсімдіктер мен жануарлар). Психофизиологиялық факторлар – физикалық жүктемелер (статикалық және динамикалық) және жүйке-психикалық (ойлаулық жүктемелері, жұмыстын монотондығы, эмоциональды жүктеулер). Химиялық факторлары – әр түрлі агрегаттық жағдайдағы токсикалық заттар: дихлорэтан, ацетон, бензол, ксилол, толуол және басқа да еріткіштер; метан; көмірышқышқыл газы, ацителен, басқа газдар, лактар, бояулар, эмальдар; емдеуіш құралдар; өндірісітік химикаттар және басқа да химиялық заттар. (((((( (( ((( (( (( ((((( Шектеулі жіберуші концентрациялар(ПДК)жұмыс аймағында ауадағы зиянды заттар – бұл концентрациялар күнделікті (демалыс күндеріне басқа) 8 сағ бойында немесе басқа ұзақтылық кезінде жұмасына 40 сағатан аспас уақытында ауруға шағылдыратын концентрация болып келеді. Қауіптілік санаты бойынша зиянды заттар төрт классқа бөлінеді: 1- ен қаупті, 2-жоғары қауіпті, 3 қауіпті, 4- аз қауіпті. Шектеулі дәрежелі денгей (ПДУ) өндірістік фактор – бүкіл жұмыс өтілі кезінде ауруға немесе басқа да қауіпті ауруларға алып келмейтін денгей болып саналады.
ЖҰМЫС ОРЫНДАРЫНДА ЖАРАҚАТ АЛУ, ЖАРАҚАТ АЛУ СИПАТТАРЫ Өндірістік жарақат алу мен аурулардын себептерін келесідей екі топқа бөлуге болады: техникалық, ұйымдастырушылық, санитарлы-гигиеналық, психофизикалық, субьективтік және экономикалық болып бөлінеді. Бақытсыз жағдай(жарақат алу, ауру) қандайда бір немесе бір-бірімен байланысқан немесе байланыспаған себептермен жұмыс орнында болатын жағдайларға байланысты болады. Қауіпті жағдай өзіне өауіпті шарттар мен қауіпті іс-әрекетті енгізеді. Қауіпті шарт – реттелген нормаларға сәйкес келмейтін өндірістік орта жағдайы. Қауіпті іс-әрекет - жұмысшынын дұрыс емес, профессональды емес іс-әрекетері оқымағандықтын, білмеуі, істей алмауынан болуы мүмкін, а жекелеген жағдайларда – жұмысшынын өндірістік тұрақтылықты дұрыс тандамаудан және де енбекті қорғау шартарын дұрыс орындауында болады.
ЖАРАҚАТ АЛУДЫН АЛДЫН-АЛУ Жарақатттын алдын-алу шаралары өзіне енбекті қорғау сұрақтарын шешу, әрбір өндірістік аймақта жұмыстын қауіпсіздігін алдын-алу болып жатқызылады. Енбек шартын жақсартуға арналған әдістерді осылай бөлуге болады: заншығарушылы, ұйымдастырушылық, техникалық, медицина-профилактикалық және экономикалық болып бөлінеді. Зан шығару іс әрекетері енбекті қорғау обылысында жұмыс жасайтын жұмысшылардын, енбек пен демалыс режимін, әйелдер мен жастардын жұмыс режимдерін, жұмыстық аймақта қауіпті заттар мөлшерін, зардап алғандарға копенсация төлеу, және олардын пенсинодық қамтамасыз етуі болып табылады. Ұйымдастырушылық іс-әрекеттер енбекті қорғау жүйесімен басқаруды, жұмысшыларды оқытумен, оларды инструкциямен қамтамасыз етуді, енбекті қорғау бойынша кабинеттерді құруға, енбекті қорғау талаптарын тексеру жатады. Техникалық іс-әрекеттер қарастырады: Қауіпті және монотондық жұмыстарды комплексті механизациялау мен автоматизациялау; қауіпсіз техника мен технологияны ойлап табу, алдын алатын, сигнал беретін, бұғаттайтын құрылғыларды орнату; Ауа ортасын, өндірістік жарықтандыруды нормализациялау бойынша техникалық шешімдер; шуды, дірілді төмендету жұмыстық аймақтан зиянды заттарды шығару; Қауіпті жағдайларда жұмыс жасайтын операторлар үшін изоляцилаушы кабиналарды жасау; Медицина-профилактаушы іс-әрекеттері енгізеді: Енбекті ауыр, қауіпті, зиянды орындарында жұмыс жасайтын адамдарды алдын-ала және периодикалық тексеру; Оларды емдеу-профилакториялық тамақпен қамтамасыз ету; Өндірістік гимнастиканы жүргізу; ультрафиолетті және бактериалды сәулелендіру; Хвойлы, тұзды-хвойлы ванналар қолдану, массаждар. Экономикалық іс-шаралар жарақаттын алдын-алу туралы және енбек шартын жақсарту мақсатында жұмысшыларды материалды стимулдау. Дәріс 4 Өндіріс обьектері құрылысына санитарлық талаптар Санитарлы – қорғау аймағы өндірістік алндар, материалдарды ашық және жабық қоймалар, ауыл шаруашылық қоймаларынын олардын үлкею есебімен салынған аймақ болып саналады. Ол атмосферанын жерлік қабатында керекті гигиеналыө нормаларды сақтау үшін, өндірістін, көлік комуникациясынын, электр желіліерінін манайныдағы адасмдарға әсерін, физикалық әсерлі факторлар- шу, дірілдін көтерілген денгейі, инврадыбыс, электромагиниттік өрістер мен статикалық электр тогын теріс іс-әрекетін азайту үшін қолданыады; өндіріс орны мен адамдар тұратын аймақтын арасында керекті архетиктуралық-эстетикалық барьер құру арқылы онын атмосфералық ауанын ластауын фильтарциялау мен ассимиляциясын жасау үшін қосымша жасылдандыру аймақтарын құру қолданылады. Технологиялық үрдістер жүрмейтін обьектре және жеке құрылыстар үшін өндірістік зиянды заттар шығару көздері болып, олардын қуаты, жұмыс эксплутациясы, обьектер концентрациясына байланысты, қоршаған ортаға жіберетін токсинкалық және иісті заттарды лақтырумен және діріл және де басқа зиянды физикалық факторлар әсерінен және адам денсаулығына керекті гигиеналық нормативтерді қолданумен қндіріс орнын санитарлы классиффикациясына сәйкес санитарлық аймақтардын келесідей талаптары қолданылады: Бірінші классты өндіріс орны – 2000м; Екінші классты өндіріс орны – 1000м; Үшінші классты өндіріс орны – 500м; Төртінші классты өндіріс орны – 300м; Бесінші классты өндіріс орны – 100м; Техникалық жүйелерді қолдану кезіндегі зақымдалудын денгейін төмендету үшін негізгі бағыттар болып табылады: Механизация, Автоматизация Манипуляторлар мен және РТК (роботтехникалық комплекстерді қолдану). Механизациялау мақсаты: керекті операция орындалуында енбектін қауіпсіз және зиянсыз енбек шартын ұйымдастыру. Адамдық енбек жүйесін РТК көмегімен алмастыру керекті ғылыми-техникалық потенциалдын жобалу кезенінде, және де жасау мен қызмет ету кезіндеде қажет етеді де біршама капитальды шығындар кетеді. Жұмыс жасау кезінде қауіпсіздікті, сенімділікті беріктікті қамтамасыз ететін талаптар бағытталған. Машина қауіпсіздігі технологиялық үрдіс параметрлері өзгерісімен немесе машинанын конструктивті параметрлерін өзгерту мүмкіндігі жоғымен ерекшеленіп қауіпті факторлар пайда болуын жоққа шығарады. Сенімділік қалыпты жұмыстын бұзылуы мүмкіншілігімен анықталады, ол зиянды факторлар мен қауіпсіздік жағдайлар пайда болуына әкеп соғады. Жобалау кезенінде, снімділік конструктивті параметрлерді дұрыс тандаумен, автоматтық басқару және реттеумен белгіленеді. Жұмыс жасау ынғайлылығы жұмыс жасаушы адамдардын психофизиологиялық факторларымен анықталады. Жобалау кезінде эксплатациялау кезінде машина дизайнын дұрыс тандау оператордын дұрыс жұмыс орнымен анықталады. ГОСТ 12.2.032-78 ССБТ Жұмыс отырып орындау кезіндегі жұмыс орны ГОСТ 12.2.033-078-78 ССБТ. Жұмысты тұрып орындау кезіндегі жұмыс орны жалпы эргономикалық талаптар ((((((( Кесте 2. Эксплутациянын меншікті анықталуы. Құрылғынын қауіпті аймағы – жұмысшыға әсер ететін қауіпті және зиянды факторлар әсері олар нәтижесінде ауруларға әкеп соғады. Қауіптілік құрылғынын қозғалатын бқлшектері айналасында әр түрлі сәулелену көзі арасында әсер етеді. Қауіпті аймақтар өлшемдері тұрақты болуы мүмкін олар машинанын жұмыстық органдары және айнымалылары арасындағы аралық болып табылады. Дәріс 5 Өндірістік ортанын метерологиялық шартары Микроклимат- бұл ауалық ортанын температура, ауанын ылғалдығы мен жылдамдығы секілді параметрлерін өзіне енгізеді. Температура Цельсия градустарында өлшенеді. Температураны анықтау үшін термометрлер мен термографтар қолданылады. Салыстырмалы ылғалдық пайызбен өлшенеді оларды өлшеу үшін гигрографтар, гигрометрлер және психомтерлер қолданылады. «»»»((((( ( 1) Мұнда А-абсолютті ылғалдылық, г/м3(кг/м3); М – максимальды ылғалдылық. Абсолютті ылғалдылық- қазіргі уақыт кезінде ауанын белгілі бір көлеміндегі су булары массасы. Ол температурадан байланысты болмайды. Максимальды ылғалдылық- осы температура кезінде су буларынын мүмкін болғанша максимальды мөлшері(қанығу дәрежесі). Ауанын қозғалыс жылдамдығын анеометр немесе кататермометрлер көмегімен өлшеуге болады. құрылыс орындарында гигиеникалық аз жылдамдықтарды анықтайды 0,2-1,5 м/с. Микроклимат параметрлері байланысты болады: Құрылыс орындарында жылудын көп болуынан(жылу шығару сипатынан) Жыл мезгілінен (организмнін акклиматизациясы) Қарқыдылықтан (ауырлық энергошығыны дәрежесінен) болады. Организмнін акклиматизация денгейінен организм 2 периодқа бөлінеді: суық немесе ауыспалы және ыстық. Олардын арасындағы сыртқы ауа орташа тәуліктік жылдамдығы +10 0С болып келеді. Енбек қарқындылығына қарай жұмыстын барлық түрлері, организмнін толық энергия шығынына қарай 3 категорияға бөлінеді: Оңай жұмыстар (І), Орташа ауырлықты (ІІ), Ауыр(ІІІ). І категориялы энергия шығындары үшін 174 Вт тан кіші, ІІ категория үшін 174-293 Вт, үшінші 293 Вт көп болады. Құрылыс орындары жылу шығарушылық сипатына байланысты 2 типке бөлінеді: Айқын жылудын белгілі бір мөлшерімен(23В/м3 артық) Мардымсыз (23 В/м3 аз). Өндірістік құрылыстардын микроклиматы Өндірістік құрылыстардын микроклиматы ыстық құрылғыдан, бұйымнан, жартылай фабрикаттан, және де ашық және әйнектелген орындар арқылы өтетін күн радиациясынан бөлінетін және де жылдын суық кезінде- жылудын берілу дәрежесіне байланысты болады. Ыстық цехатрдағы енбек шартын жақсарту. Ыстық цехтар жоспарлануы кезінде таза ауа цехтын барлық аймағына таралуы керек. Сыртқы салыстырмалы суық ауа цехқа түсуі үшін және құрылыс жақсылап желдену үшін қабырғалардан біршама орын қалдыру керек.
ИНФРАҚЫЗЫЛ СӘУЛЕЛЕРДЕН ҚОРҒАУ Жылулық сәулеленуден қорғану үшін колекктивті және жеке қорғау құралдары қолданылады. Коллективті құрғаудын негізгі әдістері болып табылады: жылу шығарудын көздері беттерінін жұмыстық бетін изоляциялау, көздерді немесе жұмыс орнын экрандау, жұмыс орындарын ауалық араластыру, сулы шатырлар қолданумен суды шашырату, жалпы алмасушылық желдету, конденциноривание. Жылулық сәулеленуден қорғау заттары сақталуы керек: жұмыс орнында 0,14 Вт/м2 тан аспау керек, жазықтық беті температурасы 35 0С аспауы керек. Дәріс 6 Ауадағы зиянды заттардан қорғау Металлургиялық өндірістер атмосферасындағы жалпы есептер саналады. Олардын сипатамалары, көздері, класификациялары. Зиянды заттардын адам организміне әсері. Шектеулі-жіберілмелі концентрациясы.
НЕГІЗГІ ЗИЯНДЫ ӨНДІРІСТІК ФАКТОРЛАР Адам организімен байланысқан кезде булар, сұйықтықтар, аэрозолдар, химиялық қосылыстар,қоспалар адам денесінде денсаулығы өзгеруінде немесе аурулар туғызуы мүмкін. Химиялық заттар олардын практикалық қолдануына байланысты классификацияланады: Өндірістік улар- өндірісте қолданылатын ерітікіштер қолданылады(мысалы, дихлорэтан), отын(мысалы, пропан,бутан). бояулар(мысалы, анилин) және т.б. Улыхимикаттар – ауыл шаруашылығында қолданыладын пестициттер және т.б. Емдеу құрылғылары; Тұрмыстық химикаттар – тағамдық қосылыстарда қолданылады(мысалы, уксус), санитария, жеке гигиена, косметика құралдары. Биологиялық өсімдік және жануарлық улар, оларда санырауқұлақтарда болады; Уландырғын заттар – зарин, иприт, фосген. Адамнын организіміне зиянды химиялық заттар тыныс алу, асқазан-ішек тракты, тері арқылы енуі мүмкін. Организмге енетін улы заттардын енуі көбінесе тыныс алу арқылы жүреді. Адамнын организміне химиялық заттардын әсер етуін арнайы ғылым – токсикология зерттейді. Адамға әсер ету сипаты бойынша осылайша бөлінеді: Жалпы токсикалогиялық – барлық организмнін барлығынын улануы немесе кейбір жүйелерді зақымдайды: орталық жүйке жүйесі, қан тарату жүйелерін, бүйрек, бауырлар(көміртектер, спирттер, аналин, күкірт сутек, синилді қышқыл). Тітіркендіргіш – жас қабықшалырын тітіркендіруін тудыратын, тыныс жолдары, көз, өкпеғ тері (органикалық азот бояғыштары, диметильензол) Сенсибилиялаушы – аллергендер болып әсер етеді (формальдегид, еріткіштер, лактар); Мутагенді – генетикалық кодты өзгертумен мұралық өзгерістерді өзгертуге алып келетін (қорғасын, марганец, радиоактивті изотоптар). Канцерогенді – улы опухолдар туғызады(хром, никель, асбест, бензапирен, ароматикаық аминдер және т.б.); Репродуктивті (бала тууға) әсер ететін және нәсілдін дұрыс пайда болуынан пайда болмауынан пайда болады. Аэрозолды әсер етуімен пайда болатын профессиональды аурулар пневмокониозама деп аталады. Пневмоконоизы бөлінеді: Силикоздар- кремнийдін бос диоксиді шаны таралуы дамиды; Силикатоздар- кремнийлі қышқыл тұздары аэрозолінін таралуы кезінде пайда болады; Силикатоздар әр түрлілігі: асбестоз(асбесттік шан), цементоз (цементтік шан), талькоз (талбк шаны); Металлконионоздар – металлдық шанды шашу кезінде пайда болады, мысалы, берильді (бериллиоз); Карбокниоздар – мысалы антраноз, көміртекті шанды үрлеу кезінде пайда болады. Адаммен шанды жұту барысында пневносклероздар, хроникалық шандық бронихиттер, пневмония, туберкулез, өкпе құрты пайда болады. Атмосфералық ауада зиянды заттардын шектелген шегі максимальды бір рет және қоспалардын бір реттік концентрациясымен анықталады. ПДК мах – адамнын рефлекторлық реакциясы пайда болатын әсерге дейінгі қойылған шектелеген нормасы. ПДК сс – жалпы токсикалық, канцерегенді, мутагенді және де басқа әсерлері әсер ететін 30 мин аспай қолданылады. Жұмыстық аймақтағы улы заттар ПДК – бұл әр күн сайын әсер еткен кезде (жұмасына 41 сағатан аспасса) бүкіл жұмыс өтілі кезінде ауру немесе адам денсаулығынын ешқандай зиян тудырмайды. Ауаны тазалау жүйесі сорып алмалы желдеткіш құрылғыда жергілікті жерді зиянды заттардан қорғайды. Қолданылатын заттарға байланысты тазалауды осылай бөледі: Үлкен (зиянды заттар 100мг/м3 көп) Орташа (зиянды заттар 100-1мг/м3 ) Кіші (зиянды заттар 1мг/м3 аз). Ауаны шаннан тазалу және РМ микроклиматы оптимальды параметрлерін сақтау желдету жүйесі атқарады. Құрылыстан әкетілінетін ауаны тазалу құрылғылардын екі типі арқылы жүргізіледі: Шан ұстағыштар; Сүзгіштер. Сүзгіштер – бұл құрылғыда шанды тұндыратын немесе ұстап қалатын материалдар қолданылатын құрылғы фильтр осындай болады: Қағаз; Маталық; Электрлік; Ультрадыбыстық; Майлық; Гидравликалық; Комбинацияланған; Ауаны тазалау түрлері: Механикалық (шандар, тұмандар, майлар, газ тәріздес қоспалар) Шан ұстағыштар; Сүзгіштер. Физико-химикалық (газ тәріздес қоспалардан тазарту) Сорбция Адсорбция(активтелінген көмір); Адсорбция (сұйықтық) Каталитикалық (катализатор болуында газ тәріздес қоспаларды залалсыздандыру). Ауа параметрлерін бақылау газанализатор көмегімен жүргізіледі. Дәріс 7-8 Өндірістік құрылыстарды желдету Желдендіру жүйелері. Жалпы желдетілінетін жобанын реті. Табиғи желдендіру. Ауаны кондиционалуы. Желдетуді зақымдалған өндіріс орнынан алып кетіп онын орнына жанадан таза ауа әкеліп ауанын ағынын туғызады. Ауанын қозғалудын араластырудын түрлеріне қарағанда табиғи, қолдан жасалған және араласқан желдендіруді қолданылады. Табиғи желдендіру гравитациялық қысым әсерінен жылытылған және суық ауалар массасы айырмашылығынан пайда болатын әсерінен пайда болады. Оны тек ғана зиянды заттар пайда болатын немесе олардын әсері ПДК тан аспайтын құрылғыларда қолданылады. Қолмен жасалған желдендіру ауа қоғалысын қолмен тудыратын арқылы (желдеткіштер) жүзеге асып, оны зиянды заттар бөлінетін құрылыстарда қолданылады. Аралас өзіне табиғи және қолмен жасалған желдендіру кіреді. Ауанын ағыны бойынша желдендіру ағындық сорылмалы және ағындық-сорылмалы болуы мүмкін. Ағындық желдендіру жұмыс орнына таза ауаны беру үшін қолданылады. СОрып алу желдетілуі жұмыс орнынан ластанған ауаны сорып алып үшін қолданылады. Ауаны кондициондануы. Жабық құрылыс орындарында температура, ылғалдылық, тазалық , керекті жағдайдағы ауанын қозғалу жылдамдығын сақтауды кондисациялану деп атайды. Аэрация – бұл ұйымдастырылған, есептелген және басқарылатын ауанын алмасуы. Аэрация көмегімен цехтарда үлкен ауа алмасуды қолдауға болады, олардан жылудын артығы мен газдалған ауаны жоюға болады, таза ауаны жұмыс амағына жеткізуге болады. Жергілікті сорып алу желдетілуі жылу, газдар, булар немесе шандардын олардын пайда болған жерінен алып кетуі үшін қолданылғанү Жалпы алмасушылық сорып алу желдетіленуі цехтар ластанған немесе қыдырылған ауаны алып кетуі үшін арналған. Бұл желдеткіштін сорып алушы тесіктері цехтын үстінгі жағында орналасады. Ағындық желделдіру ластанған ауалар алып кетуі компесанциялау үшін қолданылады. Ағын желдетумен келген ауа ереже бойынша, сырттан алынады. Қысқы уақыт кезінде ол арнайы колорфералармен қыздырылады, а жазда кейбір кезде суытылады. Ауаны салқындату оны сумен суару арқылы жүргізіледі. Цехқа ауаны беру ауа үрлегіштердін сонында орналасқан арнайы қондырмалар арқылы – патрубкалар арқылы беріледі. Ауаны жұмыс аймағына берген кезде бағыттауыш қалақшалары бар айналмалы патрубкалар қолдану манызды болып келеді. Осындай патрубок көмегімен ағындық ауанын бағыттын беруге болады және жұмысшынын орналасу бағыты бойынша байланысты болады. Ыстық цехтарда ауыстырмалы ауыспалы желдеткіш қондырғылар қолданылады. Олар негізінен осьтік желдеткіш, жұмысшынын үрлеу үшін арналған. Аэраторлар өздері орналасқан аймақ үшін ғана қолданылады, және салқындатқыш эффектісі ауанын үрлеуі арқылы жүреді. Ауаны конденсациялау оған қандай да бір белгілі бір температураны беру үшін , ал кейбір кезде ылғалдылық беру үшін химиялық хладогенттер көмегімен жүргізіледі(фреондар, аммиактар). Конденсациялау, ереже бойынша, аз көлемді жабық құрылыстарда (басқару пультінде, крандар кабинасында қолданылады). Жұмыстық құрылыстардан ластанған ауаны тезірек алып кету үшін олардын аяқ астынан массалық бөлінуінен (апаттық жағдай), потенциальды қауіпті аймақтарда апатық желдетілендіру қарастырылған. Ол негізгіге қосымша ретінде қарастырылып, және үлкен көлемді ауаларды жою үшін қолданылған. Бұл кезде апаттық желдетілендіру ағынмен компенсацияланбайды; сонғысы оны аз уақытты қосу кезінде сору арқылы жүзеге асырылады. Апаттық желдетілендіруді қосу сырттан жүргізіледі, ал кейбір кезде технологиялық құралмен бекітілген, газоанализатормен жүзеге асырылады. Дәріс 9 Өндірістік жарықтандыру Жарықтандыру адамнын жоғары жұмысқа қабілеттігін ұстау мақсатында үлкен рол атқарады. Жұмыс орындарын дұрыс ұйымдастырмау, көріністі нашарлатады, көру құрылғысын шаршатады, көру шегін азайтады, жүйке жүйесіне теріс әсер етеді, жарақат алудын себебі болуы мүмкін. Оптикалық сәулелендірудін көрінетін жағы 380 нен 760 нанометр аралығында жатады және олардын әрқайсысында белгілі бір түсі болады: кұлгін (380...450нм) және қызылға дейін (620..760нм). Көрінетін сәулеленулер нанометрлерде өлшенеті. Жарықтандыру көзіне байланысты жарықты табиғи,қолдан және аралас деп бөледі.(СНБ 2.04.05-98 «табиғи және қолдан жасалған жарықтандыру»). Табиғи жарықтандыру күнмен және констукциянын жарықтын аралықтары арқылы өтетін жарық арқылы жүзеге асырылады. Өндірістік орындарда табиғи жарықтандыруды қабырғалардағы әйнектер арқылы қабырғалық, үстінгі жарықтық орындар арқылы немесе екі әдіс бірге қолданылатын комбинацияланған жарықтандыру арқылы қолданылады. Үстінгі және комбинацияланған жарықтандыру құрылысты бірдей және біркелкі жарықтандырады. Қолдан жасалған жарықтандыру жарықтын қолдан жасалған көздері арқылы (қыздыру шамдары немесе газразрядтағыш лампалармен) жүргізіледі. Және де жұмыстық, эвакуациондық(апатық), күзеттік және кезекші болып бөлінеді. Нормаланған қолдан жасалған жарықтандыруды СНБ 2.04.05-98 сәйкес жасалып, және де жұмыстық кеністіктін жарықталуымен есептелінеді. Комбинацияланған жарықтандыру жүйесін қолдану керек егер де құрылыстарда І-ІІІ разрядтардағы жұмыстар орынадлғанда жүргізіледі. Жалпы жарықтандыру жүйесін техникалық жағдай болмаған кезде немесе жергілікті жарықтандыру болмаған кезде қолдану керек. Бір құрылыста жұмыстық және қосымша аймақтар болған кезде жегілікті жалпы жарықтандыруды қолдану керек. Қолмен жарықтандыру кезінде екі типтегі электр шамдарын қолданылады: қыздыру шамдары (ЛН) және газ разрядтағыш лампалары (ГЛ). Қыздыру лампалары жарықтын жылулық көздеріне сәйкес келеді. Көрінетін сәулелену (жарық) олардын ішінде электр тогымен вольфрамдық сымды қыздыру арқылы пайда болады. Қыздыру шамдары тұрмыста жұмыста беріктігі мен сенімділігіне байланысты, және де арзан бағасына байланысты кен қолданыс тапқан. Олар өндірісте аздалынып қолданды, өйткені төмен жарықбереді, жұмыс жасау өтілі аз, спектрде сары және қызыл түстердін басым болуы оларды күн сәулесінен еерекше етеді. Қыздыру шамдары маркировкасында В әрпі ваккумдық, Г- газтолтырылған, К – криптонмен толтырылған, Б-биспиральды шамдар екенін көрсетеді. Газразрядтағыш шамдарда көрінетін жарық атмосферада инертті газдар немесе металл буларын разрядталуы кезінде пайда болатын электр разрядынан пайда болады. Газ разрядтаушы шамдарды люминесцентті деп атайды өйткені олар колба ішінде люминоформмен толтырылған ол ультркүлгін жарық әсерінен аралсып көрінбейтін ультракүлгін түс түзеді. Газ разрядтағыш шамдар өндірісте кен қолданыс тапты , өйткені оларда үлкен жарық берілуі болады(40...100лм/Вт) және жұмыс жасау уақыты көп(8000.12000 сағат). Негізінен олар көшелерді жарықтандыру, иллюминация, жарықтық жарнаманы жарықтандыру үшін қолданылады. Инертті газдар, металл буларын сәйкестендіре отырып кез келген спектральды диапазондағы түсті алуға болады. Дәріс 10 Өндірістік шу, діріл, ультра және инфрадыбыстан қорғау Шу(дыбыс)- газ тәріздес орталарда толқын ретінде таралатын адамнын тындау диапазонында серпімді тербелістер болып саналады. Дыбыс өзінен серпімді ортанын толқындық қозғалысын береді(мысалы, ауа, су), олар адамнын есту аппаратымен қабылданады. Дыбыстын негізгі сипаттамалары ГОСТ 12.1.003-83 ССБТ «ШУ. Қауіпсіздіктін негізгі талаптары» және СанПиН 2.2.4/2.1.8.10-32-2002 «жұмыс орындарындағы, адамдар тұратын құрылыстардағы шу» занымен ретелінеді. Өндірістік шу – әр түрлі қарқындылықты және жиілікті уақыт аралғында әр түрлі өзгеретін дыбыстардын жиынтығы болып саналып жұмысшыларды жағымсыз әсер пайда болады. Тұрақты шу – 8 –сағаттық жұмыс күні ішінде немесе жұмыс ауысымы кезінде уақыт бойынша 5дБА дан аспайтын өлшегіш құралда»медленно» көрсеткен кезде шу болып саналады. Тұрақсыз шу - 8 –сағаттық жұмыс күні ішінде немесе жұмыс ауысымы кезінде уақыт бойынша 5дБА дан асатын өлшегіш құралда»медленно» көрсеткен кезде шу болып саналады. Тербелетін шу- уақыт ішінде дыбыс денгейі өзгеріп отыратын шу. Үзілмелі шу- уақыт бойынша сатылай өзгеретін бұл кезде стандарталған құрылғылардан «импульс» және «медленно» онын денгейі 7дБА және одан көп өзгетін шу. Кен жолақты шу бір окставадан көп үзіліссіз спектрмен болады, тональды дискретті спектрде дискретті тондары болады. Реактивті ұшақ шуы – кен жолақты шу, дискті ара шу – тональды болып келеді. Механикалық шулар механизмдерде инерциондыр қозғалысты күштер пайда болумен, бұйымдар соққысымен, үйкеліспен пайда болады. Аэродинамикалық шулар газдардын әр түрлі денелерді айналып өту барысында пайда болады. Аэродинамикалық шулар желдеткіштер, ауа үрлегіштер, компрессорлар, газ турбиналары, газдар мен буларды атмосфераға жіберу барысында пайда болуы мүмкін. Гидравликалық шулар сұйықтарда стацинарлық және де стационарлық үрдістер жүру барысынан пайда болуы мүмкін. Электромеханикалық шу электромагиниттік энергияны қолданылатын электр машиналары мен құрылығаларда қолданылады. Дыбыстық диапазон шуы өндіріске кемітуге тырысады. Тұрақты шудын жиілікті спекрті болып дыбыстық қысымнын жиіліктен орташа квадратты мәнін байланысты болады. Шудан қорғау әдістері мен заттар класиффикациялары ГОСТ 12.1.029.-80ССБТ «Шудан қорғау әдістерімен құрылғылары. Классификациясы», СНиН ІІ-12-77 «Шудан қорғау», олар шудан келесідей құрылыстық-акустикалық әдістермен шешеді: А) дыбыс изоляциялайтын шектейтін конструкциялар, есік жаппасые бекітендіру, жұмысшаларға арналған қорғағыш құрылғылар: шуды қаптамамен жабу. Б) құрылыс орындарында дыбыс жұтушы конструкциялар мен экрандарды қолдану; В) іштен жану қозғалтқыштарында аэродинамикалық шу глушительдерді қолдану. Г) адамдардын жұмыс жасаушы жерлерінде экрандар мен жасыл өсінділерді қолдану. Шу денгейінін төмендеуіқұылыстардын едендері астында серпімді прокладкаларды орналастырумен, амортизаторлар және арнайы изоляцияланған фундаметтер қолданылады. Дыбыс жұтушы құрылғылары кендеп қолданылады – минеральды мақта, киіз тақталар, перфораланған картон, ағаш-волокналы тақталар, шыны волокно, және де активті және реактивті глушительдер. Шудан қорғайтын жеке қорғау құралдары шудан қорғағыш құлаққаптар құлақтын ішкі жағын жабады: шудан қорғағыш жаппалар, сыртқы жолын жабады; шудан қорғағыш шлемдар мен каскалар; шудан қорғағыш костюмдар; Шудан қорғағыш жаппаларды қатты, эластикалық және волокналық материалдардан жасайды. Олар бір реттік немесе көп реттік болып бөлінеді. Шуға қарсы шлемдарбарлық басты жауып турады да шудан үлкен денгейінде шудан қорғағыш құлаққап пен костюммен бріге қолданылады.