Ебекті орау

УЛЬТРАДЫБЫС ОНЫН ОРГАНИЗГЕ ӘСЕРІ ЖӘНЕ ОДАН ҚОРҒАУ Ультра дыбыс- адам есту шегінен жоғары (20кГц) диапазонынан жоғары толқын түрінде газдарда, сұйықтықтарда және де қатты денелерде немесе осы облыстарда таралатын серпімді толқындар. Инфрадыбыс- 20 Гц жиілігінен төмен акустикалық тербелістер облысы. Өндірістік шарт кезінде инфрадыбыс, ереже бойынша, төмен жиілікті дірілмен бірігеді. Ауада инфрадыбыс аз жұтылады жіне сондықтан да үлкен аралықтарға таралады. Діріл- күрделі тербелісті үрдіс, қандайда бір заттын ауырлық центрін тепе-тендік шартынан периодтық артуы кезінде пайда болады, ал және де статикалық жағдайда дене фомасын периодты өзгерісі кезінде пайда болады. Жалпы діріл- тіректік жазықтықтар арқылы тұрған немесе отырған адамға беріледі. Жергілікті діріл –адамнын қолы немесе денесінін басқа бөлігі арқылы беріледі. Діріл қауіпті құрылғыларға соққыш балғалар, бетонбұзғыштар, трамбовка, гайка бұрағышар, шлифовальды машналар, дрелдер жатады. Фонды діріл- керекті көзбен байланыспаған өлшеу нүктесіндегі діріл. Дірілдін адам денсаулығына әсері. Жергілікті аз қарқынды діріл адам организіміне жағымды әсер етеді: трофикалық өзгерістерді келтіру, орталық жүйке жүйесінін функцияналды жағдайын жақсарту, жаралар жазылуын тездету. Дірілден қорғау іс-әрекеттерін техникалық, ұйымдастырушылық және емдеу-профилакториялық деп бөледі. Таралу жолында дірілді азайту үшін дірілдемпфоировалауды, дірілөшіруді, дірілизоляциялауды қолданылады. Дірілдемпфировалау- машина бұйымдары тербеліс амплитудасын азайту (қаптамалар, орындықтар, аяққа арналған аланшалар) оларға серпімді байланысқан материалдар қабатын жабыстырумен(резина, пластиктер) жүргізіледі. Демпфирлеуші қабат қалындығы көбінесе конструкция элементі қалындығын 2...3 есе артық болады. Діріл депмфирлеуші екі қабатты материалдарды қолдану арқылы жүргізілеуге болады: болат-алюминий, болат-мыс. Дірілді өшіру дірілдеуші аппараттын онын массивті фундамент пен немесе тақталарға орнатумен және де оған қосымша қаттылық қабырғалары қосу арқылы жүргізіледі. СИЗдан қолғаптарды, діріл қорғаушы қаббатары бар элементті бар киімдерді қолданылады. Дәріс 11-12 Электрқауіпсіздігі Электрқауіпсіздік- адамдарды электр тогынан, электромагниттік доғадан және статикалық электр тогы зиянды әсерлерінен қорғайтын ұйымдастырушылық және қауіпті әсерлері(ГОСТ 12.1.009-76 ССБТ «Электрқауіпсіздігі. Терминдар және анықтамалар»). Адамнын электр тогымен әрекетесуі тек ғана электр тізбегі адам арқылы жабылғанда ғана мүмкін болады. Бұл келесідей кезде мүмкін болады: Құрылғылар мен сымдардын ашық жерлеріне тиіп кету; Кернеу астында болған электрқұрылғылар корпусына тиіп кету(изоляциянын бұзылуы); Сатылық кернеу; Кернеу астында болған адамды құтқару; Электрлік доға әсері; Жауындық разрядтар кезінде атмосфералық электрдін адамға әсері.

ЭЛЕКТР ТОГЫМЕН ЖАРАҚАТАНУ ТҮРЛЕРІ: ТЕРМИЯЛЫҚ, ЭЛЕКТРЛІК, БИОЛОГИЯЛЫҚ ЖӘНЕ МЕХАНИКАЛЫҚ Адам организмі арқылы өтіп электр тогы келесідей әсер етеді: термиялық (теріні, қан тамырларын, жүйке жолақтарын және жеке органдарды күйдіреді); электролиттік (қанды, плазманы айырады); биологиялық (организмнін тірі бөлшектерін тітіркендіреді, ішкі биологиялық үрдістерді бұзады). Электрллік соққы –адам организімінін дененін ьірі бөлшектерінін электр тогымен тітіркенуі және бұлшық еттердін қысқарумен бірге жүреді. Пайда болатын әсерлеріне байланысты электр соққылары төрт кезенге юөлінеді: І- есті жоғалтпаумен бұлшық еттердін жиырылуы; ІІ-есті жоғалтумен бұлшық еттердін жиырылуы, бірақта жүрек соғысымен тыныс алу сақталған; ІІІ- естін жоғалтуы және тыныс немесе жүрек соғысын болмауы(екеуінін біреуі); IV- клиникалық өлім жағдайы. Электр тогымен зақымданудын екі түрін ажыратады: жалпы және жергілікті (сурет 6.1). Тотын жалпы зақымдаушы әсерлері адам организмі арқылы токтын белгілі бір мөлшерінін өтуі арқылы және дененін әр түрлі бұлшық еттерінін жиырылуы, бұл кезде олардын жұмысы бұзылады немесе толықтай тоқтайды. ((((( (( (((((( Жергікті электр жарақаттарына организм бұлшықтарынын жергілікті бұзылуын жатқызуға болады. Жергілікті электр жарақатарына жатады: Электрлік күйік(токтык және доғалық)- электр энергиясы жылу энергиясына айналуымен жүретін токтык күйік(ереже бойынша, электрлік желілердін салыстырмалы үлкен емес кернеулерінде туындайды); доғалық күйік электр желісінін үлкен кернеулері кезінде ток өткігіші және адам денесі арасында үлкен доға пайда болуда жүреді; Электрлік танбалар – қоныр немесе ашық сары түсті овальды формадағы, диаметрі 1-5 мм адам терісі бетінде токпен байланысқан жерде пайда болады. Бұл жарақат ешқандай әсер етпейді. Терінін металлизациясы – терінін жоғарғы қабатына металлдын кішкентай бөлектерінін енуі,. Жарақат алу орнына байланысты жарақат аурулық болуы мүмкін уақыт өтумен тері түседі, ал егер де көз зақымдалса көрудін бұзылуы мен жоғалуы мүмкін. Электроофтальимя- электр доғасынан пайда болатын ультра күлгін сәулелерінен көздін сыртқы қабатынын бұзылуы; осы себеп бойынша пісіру электрдоғасына қарауға болмайды. Жарақат көзде қатты ауру мен кесумен бірге жүреді, қатты жарақаттанған кезде ұзақ уақыт емделу керек. Электр доғасына арнайы қорғағыш шынысыз қарауға болмайды. Механикалық бұзылулар адам денесі арқылы ток өткен кезде бұлшық еттердін бұзылуы арқылы болады(қабаттанады, әр түрлі бұлшық еттер бұзылады, қан тамырлары бұзылады; сүйектердін шығып кетуі мүмкін; содан басқа адам шошу кезінде биіктіктен құлап жарақат алуы мүмкін).

ЭЛЕКТР ТОГЫМЕН ЖАРАҚАТАНУҒА ӘСЕР ЕТЕТІН ФАКТОРЛАР Электр тогымен зақымданудын дәрежесін анықтау үшін белгілі бір факторлардан болады, олардын ен негізгісі болып табылады: электр тогынын мөлшері және онын организмге әсер етуінін ұзақтығы; токтын түрі мен жиілігі; организмнін психофизикалық жағдайы, еъонын жеке қасиеттері; қоршаған ортанын қалпы мен сипаттамасы(ауа температурасы, ылғалдылығы, газдалануы, шандалуы). Ток күші Организм арқылы өтетін айнымалы өндірістік ток (50Гц) адам аз мөлшерінде сезе бастайды, ток күші артуымен онын организмге теріс әсерлері арта бастайды: 0,6....1,5 мА қышу мен терінін женіл ұышуын туғыщады(сезудін шектеулі тогы); 2...3 мА – қол бармақтарынын үлкен дірілдеуі пайда болады; 5....7 мА – қолдарда аурулар мен секілдеулер пайда болады; 8...10 мА – ауру бүкіл қолды алып кетеді де иықастында бұлшықеттер жиырылады; 10....15 мА – қолдын бұлшық еттері тартылуы қатты болып онын адам бақылай алмай және де ток өткізгішінен босай алмайды(шектеулі жібермеуші ток); 20...25 мА – өкпе мен жүрек жұмысы бұзылады, жіне де осындай ток ұзақ уақыт әсер еткен кезде жүрек тоқтап тыныс бұзылуы мүмкін; 100 мА дан көп – адам арқылы өтетін ток жүрек фибрилляциясын тудырады- тартылушы жүректік ритмикалық емес тартылуы; жүрек қанды айдайтын сорғы сияқты жұмыс жасамайды: 5 А көп фибриляция кезенін өтіп жүректін тоқтауына әкеледі. Ток күші адамға жабысқан кернеуден байланысты болады. Кернеу көп болып кедергі аз болған сайын ток күші артық болады. Адам денесі бойынша токтын жүру жолы. Ен қауіпті жолдары болып адамға манызды органдар арқылы жүру арқылы болады(жүрек, өкпе, бас миы) бас-қол, қол – аяқ, қол-қол, қол-аяқ. Ток жиілігі. Ен қауіпті өндірістік ток -50 Гц. Тұрақты ток және үлкен жиілікті ток аз жиілікті аз қауіпті болып онын шектеулі мәні онын мәні болады. 500 В кернеуге дейін кезінде айнымалы ток қауіпті болады. Тұрақты токтын адам денесіне әсері ток күші 4-5 есе аз болып келеді. 500 В артық ток кезінде тұрақты ток қауіпті болып саналады. Электр тогынын әсер ету уақыты. Токтын әсер ету уақыты артуымен өлім қауіпі артады. Токтын әсер етуінін ен қауіпті ұзындығы 1 с және одан көп болады. Электр тогымен зақымдалу қауіптілігі әр түрлі факторларға байланысты болып әр түрлі жағдайларға байланысты болады. Адамдардын 12 В токтан өлімі мен 1000 В және де одан көп кернеулер әсер еткенде тірі қалған жағдайлар кездеседі. Бұл жүйке жүйесі жағдайынан, адамнын физикалық жағдайларына байланысты болады. Әйелдер үшін, мысалы, шектеулі мәні еркектерге қарағанда 1,5 есе аз болады. Токпен жарақат ету ауырлығы адам денесі кедергісі әсер етеді, ол үлкен шектерде өзгереді. Ен үлкен кедергі мен терінін беткі қабаты болып келеді 0,2 мм қалындықта өлген терілерден тұрады. Адамнын толық жлектрлік кедергісі құрғақ,таза жарақаттанбаған тері кезінде 15...20 В кезінде 3.....1000 кОм аралығында және көп болады. Сондықтан да жұмсақ, жұқа және терлегіш адамдар және терісінде жарақаттары бар адамдар электр тогына әлсіз болып келеді. Әр түрлі электрқауіпсіздікті және электр жарақатарын зерттеу мақсатымен жүргізілген есептеулерде адам денесі кедергісі 1 кОм ға тен деп алынады. Изоляциянын электрлік кедергісі ток өткізгіштері және олар, ереже бойынша, 100 кОм және көп болады. Электрлік кедергі және еден негізі материалдан байланысты болады, олардан аяқ киімнін табаны жасалынады, олардын жағдайы- құрғақ немесе ылғал болады. Мысалы, Теріден жасалған құрғақ аяқ киім 100 кОм кедергісі болады, ал ылғал -0,5кОм; резинадан – сәйкесінше 500 және 1,5 кОм құрайды. Құрғақ асфальттік еден 2000 кОм, ылғалды – 0,8 кОм; бетонды – сәйкесінше 2000 және 0,1 кОм; жер 30 және 0,3 кОм; керамикалық тақта- 25 және 0,3 кОм. Көрініп тұрғандай ылғалдық кезінде аяқ киім электр тығыздығы артады. Жанасу кернеуі адам денесінін екі нүктесі арқылы электрлік потенциалдар айырмашылығы, онын ток өткізгіш бөліктеріне байланысты кернеу астында болады. Қадам кернеуі электр тогынын негізінде немесе жерде таралуына байланысты болады. Егер де адам аяғы токтын ағу жағынан әр түрлі аралықта болады, олар әр түрлі кернеулерде болады. Нәтижесінде, кернеу қадамы пайда болады, кернеулер қадамы пайда болады.

ЭЛЕКТР ТОГЫМЕН ЗАҚЫМДАЛУ ҚАУІПТІЛІГІ ҚАРАЙ ҚҰРЫЛЫСТАРДЫН КЛАССИФИКАЦИЯСЫ Қауіпті және зиянды өндірістік факторлар қатарына (ГОСТ 12.0.003-74) электр тізбегіндегі кернеудін артуын ол адам денесі арқылы өтіп, онын тұйықталуы электрлік және магнит өрісін арттырады. Қауіпсіздік жағына байланысты адамдардын электр тогымен жарақаттануы электрқондырғыларды құрылысы ережелерімен анықталып келесідей сипатамалар бойынша ерекшелінеді: Ылғалдылық, ауанын салыстырмалы ылғалдылығы 75% дан көп болғанда(ондай құрылыстарды ылғалды дейді); немесе ток өткізуші шандар (көмір, металл): Үлкен температура(ондай бөлмелерді ыстық дейді), онда ауа температурасы ұзақ уақыт(бір тәулңктен көп) 35 0С дан асып тұрады; Токөткізгіш едендер (металл, жер, темір бетонды, кірпішті және т.б.); Болған қосылыстарға бір уақытта технологиялық құрылғылар немесе құрылыс металлконструкциясы қосылыстарымен анықталады. Аса қауіпті бөлмелер – 100 % ға жақын салыстырмалы ылғалдық болуымен сипаталады, электр құрылғыларынын изоляциясын бұзады немесе бір уақытта екі немесе одан да көп бұзушы эффектері болады. Қауіпті аз бөлмелер оладын ішінде жоғарыда айтылған шарттар болмайды. Электр тогымен жарақаттану барлық жерде болады, сондықтан да оны қауіпсіз деп айтуға болмайды. Сыртқы электр қондырғылар орналасқан аймақ. Қауіпсіздік денгейі бойынша электрқондырғыларды қауіпті бөлмелер деп атайды. Электр тогынан жарақатандырудан қорғау әдістері ГОСТ 12.1.009-79 ССБТ «Электрқауіпсіздік. Терминдер және анықтаулар» электр тогынан қорғау әдістері ретінде қолданылады: Ток өткізгіш бөліктерді изоляциялау (оларға диэлектрлік материалды жағу – пластмасса, резина, лактар, бояулар, эмальдар жағу) Екі еселенген изоляция- жұмыстық бұзылған шартында; Ауа желілері, жердегі кабельдер; Электрқұрылғыларды қоршау; Бұғаттағыш құрылғылар, электрқұрылғыларда кернеудін артуына автоматты әсер етеді. Аз кернеу 42 В аз аса қауіпті жағдайларда жарықтандыру үшін: Жұмыс орнын изоляциялау(еденді); Электрқұрылғылар корпусын нөлсіздендіру немесе жерлендіру, олар изоляция бұзылған кезде кернеу астында болуы мүмкін. Электрлік потенциалдырдын тендестірілуі; Электр қондырғыларды автоматты өшіру; Құрылғы корпусында кернеу пайда болған кезде арнайы сигнализация (дыбыс, жарық) орнату; Қорғағыш жерлендіру. Қорғағыш жерлендіру деп жетмен электр қондырғыларды арнайы кернеу астында болып қалатын жерлерді қосу айтылады. Нөлдендіру – кернеу астында болып қалуы мүмкін қондырғынын металл емес бөліктерін қорғағыш өткізгішпен жалғау. Нөлдендіруді кернеуі 1000 В дейінгі төрт өткізгішті жүйелерде қолданылады. Нөлдік өткізгіштін жұмыс істеу принципі корпусқа 1 және нөлдік фаза арасында тұйықталған кезде жұмыстық өткізгішпен үлкен ток пайда болып(қысқа тұйықталу тогы), қорғаныс пайда болып, қондырғыны өшіреді. Қорғағыш ретінде балқығыш қорғағыштар мен немесе электрқондырғы алдындағы қондырғы болады. Корпус 1 3 өткізгіш арқылы жерленгендіктен қорғаныс пайда болғанға дейін жерлендіру қасиеті пайда болады. Нөлдеу кезінде 4 ші жұмыстық өткізгіштік қайта жерлендіру қарастырылған, егер де онын жерлендіру нүктесі мен желі нейтралы арасында болады. Бұл жағдайда КЗ қайта жерлендіру арқылы өтіп нөлдендіру жүзеге асады. Қорғағыш өшіргіш құрылғысы (УЗО) – адамдын электр тогымен зақымдану қауіптілігі туған кезде электр қондырғысын автоматты өшіруін қамтамасыз ететін тез әрекетті қорғаныш болып келеді. Қауіп жағдайында(фаза корпуспен байланысқан кезде, электр кедергісінін белгілі бір шекке азайған кезде) электр жүйесінін белгілі бір параметрлері өзгереді. Егер де бақыланатын парамтер керекті шектерден шығып кетсе, қорғағыш-өшіргіш құрылғыға сигнал береді, құрылғы мен электр құрылғысын токсыздандырады. УЗО бұзылған электрқондырғыны 0,2 с ішінде өшіру керек. Электрқорғаушы құрылғылар изоляциялаушы(негізгі және қосымша), шектегіш және қорғағыш деп бөлінеді. Негізгі изоляциялаушы қорғағыш құрылғылар ұзақ уақыт бойы электрқондырғылардын жұмыстық кернеуін ұстап тұратын изоляциясы болады, сондықтан да, олармен кернеу асты болған жерге тигізуге болады. Оларға жатады: 1000 В дейінгі электрқондырғыларда –диэлектрикалық қолғаптар, изоляциялаушы штангалар және электрөлшегіш клештар, изоляцияланған қолдары бар, слесарлы-монтажды құрылғылар жатады, және де кернеу көрсеткіштері жатады; 1000 В жоғары электр қондырғыларында - изоляциялаушы штангалар, изоляциялаушы және электрөлшегіш клештар, кернеулердін көрсеткіщтері, 1000 В көп кернеуде жөндеу жұмысына арналған қондырғылар. Қосымша изоляциялаушы құрылғылар электр қондырғысынын жұмыстық кернеуін көтере алмайды. Олар өздері бірге қолданылатын негізгі қорғағыш құралдар қорғағыш әсерін арттырады. Қосымша құрылғылар жұмысшылар қорғанысын қамтамасыз ете алмайды. Қосымша изоляциялаушы ұорғағыш құралдарға жатады: 1000 В дейінгі қондырғыларда – диэлектрлік галоштар мен кілемдер, және де изоляциялаушы қоспалар; 1000В көп электрқондырғыларында диэлектрлік қолғаптар, етіктер кілемдер жатады. Негізгі қорғағыш құрылғыларға изоляциялаушы штангаларды, изоляциялаушы және электрөлшегіш клештар, кернеулер көрсеткіштері, диэлектрлік қолғаптар,етіктер, диэлектрлік галоштар жатады. Қосымша қорғау құрылғылары (қорғағыш белдіктер, қорғағыщ арқандар, қорғағыш көзілдіріктер, қолғаптар) биіктіктен кездейсоқ құлаудан, және де жарықтық, механикалық және электр тогынын химиялық әсерінен қорғайды. ЭЕКТРОМАГНИТТІК ӨРІСТЕР ЖӘНЕ ОЛАРДЫН ӨНДІРІСТЕ КӨЗДЕРІ Электромагнитті өріс –электромагнитті толқындар таралу облысы. Электромагниттік өріс сәулелену жиілігі гц немесе толқын ұзындығымен сипаталады. Электромагнитті өріс ауада жарық жылдамдығымен тарайды с=300 000 км/с. Электростатикалық өріс энергетикалық жағдайлар мен электротехникалық жағдайларда жасалынады. Пайда болу көздеріне қарай олар электростатикалық өрістер (қозғалыссыз зарябтар өрісі) немесе стационарлы электрлік өріс (тұрақты ток электрлік өрісі). Өндірісте ЭСП электрогазтазалауда, кендер мен материалдын электростатикалық сепрациясы кезінде, лак бояуушы және полимерлі материалды электростатикалық жағу кезінде қолданылады. Статикалық электр тогы диэлектрлік материалдарды тасымалдау, дайындау және жөнелткен кезде пайда болады. электростатикалық зарядтар және олар жасайтын электростатикалық өрістер диэлектрлік сұйықтықтарда және кейбір шашырамалы материалдар құбырлармен қозғалған кезде пайда болуы мүмкін. Магниттік өрістер электромагниттармен, солониодтармен, конденсаторлық типтегі, құйылған және металл керамикалыө магниттармен және басқа құрылғылармен жасалынады. ЭЛЕКТРОМАГНИТТІК ӨРІСТЕРДЕН ҚОРҒАУ ӘДІСТЕРІ Электромагнитті өрістерден қорғаудын негізгі әдістері болып келесілер болып табылады: Өрістін генерацялау қуатын азайту және оны электромагнитті өрісті жұтқыштар арқылы азайту; Шығару көзінен аралықты азайту; Өрістін және сәулеленудін әсер ету аймағында болу уақытын азайту; Сәулеленуді экрандау; СИЗ қолдану. Дәріс 13 Өрт қауіпсіздігі Жану- жылу мен жарықтын пайда болуымен жүретін затпен оттегімен байланысудын химиялық үрдісі. Жану пайда болуы үшін заттын тотықтырғышпен (оттегі, фтор, хлор, озон) және жану жүйесіне керекті энергетикалық импульс беретін жану көзімен байланысады. Көптеген заттар таза оттегіде жақсы жанады. Онын концентрациясы азаюы мен оттегінін ауада концентрациясы 12...14 %, ал жану кезінде 7...8% кезінде болады(сутек, көмірсутек, этилен оксиді және де басқа да заттар 5% дық оттегіде жануы мүмкін). Зат қызып жана бастаған кез температурасы жану температурасы деп аталады. Бұл температура әр түрлі заттарда бірдей болмай зат табиғатынан, атмосфералық қысымнан, оттегі концентрациясы және басқа факторлардан болады. Өздігінен жану – жылудын сыртқы жылуымен және де ашық жылуымен жүретін ашық жалынынла жатады. Өздігінен жану температурасы экзотермиялық жылдамдық температурасы тез артып, жалынын пайда болуымен жүретінжанғыш заттын ен төмен температурасы. Өздігінен жану температурасы қысымнан, ұшқыш заттар температурасынан, қатты заттын ұсақталуынан байланысты болады. Жанудын келесідей үрдістерін ажыратады: ұшқындалу, жану, тұтану, жану, өздігінен жабу. Ұшқындалу – қысылған газдар пайда болуымен жүретін ыстық қоспанын тех жануы. Ұшқындалу температурасы- заттын бетінен булар немесе газдар жану бетінен жану көзінен пайда болады, және олар жануға әлі жеткілікті болмайды. Жану- жану көзі көмегімен пайда болатын жану болып табылады. Жану температурасы- арнайы зерттеулер кезінде жағудан кейін тұрақты жану үрдісі жүретін заттын ен төмен температурасы. Жану температурасы ұшқындалу температурасынан әрқашанда артық болады. Өздігінен жану- кейбір заттардын жанудын ашық көзінсіз өздігінен қызып жануы үрдісі. Химиялық өздігінен жану – заттын ауа оттегісімен, сумен немесе және зат арасындағы нәтижесі болады. Өздігінен жануға ен алдымен өсімдік майлары, жануарлар майлары және олармен сінірілген маталар, мақта жатады. Бұл заттар қыздырылуы тотықтандандыру және полимеризация әсерінде олар көбінесе (10...30 0С) жүреді. Ацитилен, сутек, метан хлормен байланысқан кезінде кун жарығына жанады; сығылған ауа минеральды майлардын жануы туғызады, азот қышқылы – ағаш үгінділері, шөп мақта жануын туғызады. Микробиологиялық өздігінен жануға өсімдік өсірудін көптеген өнімдері келеді- құрғақ дән, шөп және т.б. белгілі бір температурада интенсифицирует етіп өрмекшілік тор пайда болады. Бұл заттын температурасын критикалық мәндерге дейін өсіріп олар артқанан кейін экзотермиялық реакциялар жылдамдықтары артады. Жылулық өздігінен жану заттын сыртын алдын-ала белгілі бір температураға дейін қыздырған кезде жүре бастайды. Жартылай кептірілген өсімдік майлары (күнбағыс, мақталық), скипидарлы майлар өздігінен 80...100 0С температура кезінде өздігінен жануы мүмкін, ағаш опилкалары, линолеум – 100 0С кезінде жануы мүмкін. Өздігінен жану температурасы аз болған сайын, зат өртті қауіпті болып саналады. Жарылыс – үлкен мөлшердегі энергиянын шектелген көлемде аса аз уақыт ішінде босансылу үрдісі болып саналады. Жарылыстын сипаттық белгісі – жарылыс орнында температура мен газдардын қысымынын тез өсуі болып саналады. Өрт – материалдық шығын келтіретін, арнайы ошақтан шығарылған басқарылмайтын жану. Бір уақытта өрт ұғымымен қатар арнайы ошақтан тысқары адамдарға қоғамдық және экономикалық шығын келтіретін үрдіс болып табылады. Құрылыс нысандарынын өртке тұрақтылығы терминімен белгілі бір уақыт ішінде өрт пайда болуы кезінде жанудан сенімділігі болып саналады. Құрылыстын отқа төзімділігі отқа төзімділік шегімен анықталады, ол конструкциянын салу уақытымен келесідей сипаттар болғанша дейінгі аралықты қамтиды: Конструкция тесіктерінде олар арқылы жану өнімдері мен жалын өтетін сызаттар мен тесіктер пайда болуы; Конструкциянын қыздырылмайтын аудандарында орташа температуранын 160 0С тан артық артуы, немесе осы беттін кез келген нүктесінде 190 0С дан артуы, зерттеуге дейнгі температурамен салыстырғанда немесе жақызтықтын бастапқы температурасымен салыстырғанда 220 0С көтерілкуі; Конструкциянын деформациясы мен бұзылуы ұстау қабілетін төмендеуі; Содан басқа отқа төзімділікті анықтаудын есептік әдістері де бар. Құрылыстық нысандардын отқа төзімділік шегін анықтау СНиП 2.01.02-85*, СНЕ 2.02.01-98 анықталған. Өндістік нысандар және де қоймалар жарылыс-өртті, және өртті қауіпсіздігіне қарай келесідей катергорияларға бөлінеді: А,Б,В1-В4,Г1,Г2, Д (НПБ 5 – 2000 «Беларсь Респудликасы өрт қауіпсіздігі нормалары. Бөлмелер, құрылыстарды өрт қауіпсіздігіне қарай категориялау» СНБ 2.02.03-03 («Құрылыстар мен бөлмелерде өрттін тарауын шектеу»). Бөлмелердін катерогиялары онын ішінде жататын заттарға байланысты келесідей болып келеді. А катерогиясы: (жарылысөртқауіпті)- ГГ, ЛВЖ 28 0С көп емес температурадағы заттар осындай көп мөлшерде газауақоспасын тудыры, бөлмеде температура 5 кПа болған кезде; сумен әрекет еткен кезде бқлме қысымы 5 кПа дан асып кетеді. Б категориясы: (жарылыс өрт қауіпті)- ыстық шандар немесе волокналар, ұшқындық температурасы 28 0С көп емес ЛВЖ, шансорғыш-үрлегіш олардын қосылысы кезінде 5 кПадан асады Категория В1-В4: (өртқауіпті) – ГЖ және де қиын жанатын сұйықтықтар және қиын жанатын заттар материалдар (онын ішінде шандар мен волокналар), заттар мен материалдар, олар мен ауа оттегісімен немесе бір-бірімен данады егер де олар А және Б категориясына жатады. Категория Г1 – ГГ және ЛВЖ отын ретінде жанады. Категория Г2 - жанбайты заттар мен материалдар, ыстық және балқытылған жағдайда, олардын өндеу сәулелік жылу мен жалын арасында жүреді. Отын ретінде ГЖ ретінде қолдану үрдісі кезінде пайда болады. Категория Д – суық жағдайдағы ыстық емес заттар; бұл категорияға жиһаздын белгілі бір температурасы жұмыстық орындарында қолданылады. Бөлменін отқа төзімділігі ретінде олардын отқа төзімділікті жүйесі бойынша РБ да өзіне келесідей экономикалық, қоғамдық, ұйымдастырушылық, ғылыми-техникалық және құқықтық әдістері пайда болады. Өндірістін өрт қауіпсіздігі туралы ұйымдастырушылығы өндіріс басшыларыа жүктеледі. Әрбір өндірістік обьектте(цех, лабараторияғ қойма) өрт бойынша ұымдастырушыға жүктеледі. Ұйымдастырушылар фамилиясы көрінетін жерде болуы керек. Ұйымнын басшылары және басқа атқарушылар: Өндіріс орындарында, ұйымдастыруда және бөлмелерде өрт қауіпсіздігін қамтамасыз ету: Уақыты бойынша өртке қарсы іс-шараларды жасау; Обьектерді өртке қарсы қорғауда ғылыми-техникалық жетістіктерді енгізу; Штаттан тыс өртке қарсы құрылымдарды құрып олардын жұмыс ұйымдастыру; Өрт техникасын, құрылғыларын қолайлы жағдайда сақтап тұру; Жұмысшыларды өрт қауіпсіздік техникасына үйретеді; Өрт қауіпсіздіктті қарсы қызметкерлердін жұмысын реттеп оларды үйрету үшін жұмыстарды жүргізеді: Мемлекеттік өрт қарау қызметіне өрттер және олардын нәтижелері бойынша есептерді береді; Өрт қауіпсіздігін бұзатын қызметкерлерге шаралар қолдану; Өндіріс орны жұмысшылары өртке қарсы қызметтердін нормативті актілерін және олардын профессиональды жұмысшылар пайда болады. Жұмысқа қайта алынған жұмыскерлер мен қызметкерлер қайтадан бастапқы инструктажды өткізеді. Екінші инструктаж өрт қауіпсіздігі туралы инструктаж жұмыс орнында немесе қызметркерлерді бір цехтан екінші цехқа ауыстырған кезде пайда болады Білім беру жүйесі үйымдарында және де профессиональды дайындау кезінде, немесе басқа ұйымдарда өрт өауіпсіздігі зертелуі керек. Әрбір адам өрт қауіпсіздігін тұрмыста қолданып өрт болған кезде онын көзін жоюға көмектесу керек. Бөлмелер, үйлер және пәтер жалдағыштар мемлекеттік өртті бақылау туралы ұйымдар басшыларына тұрмыстық үйлерді зерттеу туралы өрт-техникалық зерттеулерді жүргізу керек. Дәріс 14 Төтенше жағдайлар және оларды жоюдын жолдары. «Азаматтық қорғау туралы» Занда келесідей негізгі ұғымдар қолданылады: Ұрыстық дайындық – Қарулы күштер, және басқа да әскерлердін дайындық дәрежесін көрсететін және оларға берілген мақсатты орындау уақытын көрсетеді; Ұрыстық іс-қимылдар – әскери басқарудын сәйкесінше ұрыстық жағдайларды зерттеу кезінде әскери бөлімдердін ұйымдастырылған шаралары; Ұрыстық есеп- үлкен тұрылған (басшы) берілген уақытқа берілген мақсаты орындау жақдайы беріледі; Қарулы күштер түрлері – белгілі бір жағдайда (құрлықтар, тенізде, ауа аралығында) арналған қарулы күштерінін түрлері; Әскери іс-шаралары – агресиянын қайтару кезінде әскери мақсаттарды орындау кезінде Қарулы күштердін барлық түрлерін қолдану комплексі. Әскери уақыт – соғыс жариялған уақыттан бастап, соғыс аяқталды деген хабарға дейінгі период; Әскери мүлік – Қарулы Күштер мемлекетік басқаруы астында жатқан қорғағыш обьектер, қаруландырудын барлық түрі, әскери техника, жәнед а басқа заттар жатады. Әскери қауіптілік – саясаттық және де басқа мақсаттарға жету мақсатымен Қазақстан Республикасына қарсы күштерді қолдану мүмкінділігін көрсететін тұрақсыздық факторы; Мемлекеттін әскери құрылымы - Әскери Қарулы Күштер және де басқа да әскерлер және әскерлік құрылымдардын негізгі құрылымдары Қазақстан Республикасы қорғанысын реттеу барысы туралы негізгі құрылымдары жатады. Әскери қауіп – әскери-күштік әдістермен әскери конфликті шешу үшін қолдану жатады. Әскери техника - Әскери күштер жабдықталатын және де басқа да құрылыстар қолданылатын қарулар, әскери машиналар және де басқа да техникалық құрылғылар. Әскери бөлім – әскери күштер және де басқа да әсери қрылыдардын үйымдастырушылық – меншікті мемлекеттік құрылым болып келеді. Қаруландыру – олардын қолданылуын ие әсер ететін әр түрлі қарулардын түрлері. Қазақстан Республикасынын Қарулы Күштері (ары қарай Қарулы Күштер) – Қазақстан Республикасын қорғау мақсатында, агрессия немесе сыртқы қауіптін көзін жою мақсатында құрылған және де халықаралық ұйымдыстық әсер еткен мақсатарына байланысты мемлекетін әскери құрылымы; Жоғары басшылық (жоғары басшылық құрам)- Қорғаныс министрі, онын орынбасарлары, Қарулы Күштер түрлерін басқарушылар және ҚР президентімен белгіленген басқа да адамдар; Азаматтық персонал – Қарулы күштерде енбектік қатынаста тұрған немесе мемлекеттік қызметте тұрған ҚР азаматтары; Басқа әскерлер немесе әскери құрылымдар – мемлекеттік қауіпсіздік органдары, мемлекеттік гвардия, ішкі әскерлер және ішкі істер министірлігінін әскери-зерттеу органдары, Қазақстан республикасы Президенті қорғау қызметі, әскери прокаратура органдары; Материалдық қорлар – Қарулы Күштер қоймалары мен базаларындағы сақталатын әсери қордын белгілі бір көлемі; Қолданылмайтын әскери заттар – қаруландырудан алынған, өзінін тура бағыты бойынша қолдануға келмейтін, кепілдік мерзімі аяқталған, Қарулы күштерде болған заттар жатады; Қаруландыру нормасы- бейбіт немесе соғыс уақыты кезінде әскери қызметкерлерге, бөлімшілерге, әскери бөлімдерге берілген материалдық құндылықтар; Қорғаныс- саясаттық, әскери, экономикалық, экологиялық құқықтық нормалық және басқа Қазақстан республикасын қорғаудағы мемлекетік іс шаралар; Қорғаныс обьектілері – Қарулы күштер ұйымдарымен оперативті басқару мен құқықталған мемлекеттік мүлік; Әскери басқару органдары – статегиялық, оперативті-старатегиялық, оперативті-терриотриялды, оперативті-тактикалық, әскери басқарудын тактикалық және жергілікті органдары; Әскер түрлері – өздігіене немесе Қарулы күштер құрамына кіретін оған ғана сәйкес келетін қарулар мен әскери техниканы қолданылатын құрамы болып келеді; Арнайы әскерлер – Қарулы күштердін арнайы мақсатар орындау үшін (инжинерлі, химиялық және техникалық қамтамасыз ету, барлау, байланыс, радиоэлектронды қорғау) арналған әсери бөлімшелер; Арнайы құрылымдар – темір жолдар мен автомобиль жолдарын, теніз немесе өзен порттары, аэропорттар, аэродромдар, байланыс желілерін газ немесе мұнай құбырларын қалпына келтіретін құрылымдар жатады. Соғыс жағдайы – соғыстын басталу уақытынан бастап(соғыс әсерлері басталуымен) және олардын аяқталуы дейінгі мемлекеттік қатынастары; Терриоторияды қорғаныс – Қазақстан Республикасы Мемлекет басшыларымен адамдарды қорғау мақсатымен әс-шаралар әрекетері; Техникалық қамтамасыз етеді – Қарулы күштер көмегімен және де басқа әскерлер көмегімен қамтамасыз ететін әс-шаралар жиынтығы; Тыл- Қарулы Күштерді және де басқа әскери күштердін тылдық және техникалық қамтамасыз ететін әскери құрылымдары; Тылдық қамтамасыз ету- Қарулы күштердін немесе басқа да әскерлік құрылымдары әскери жабдықтармен қамтамасыз ететін іс-шаралар жиынтығы; Жою- қаруландыруды және де басқа да әскери техника, арнайы құрылғылар өзінін тікелей міндеті бойынша қолдану, және олардын компонентерін одан әрі қолдану; Төтенше жағдайлар классификациясы Пайда болу табиғатынан- табиғи, техногенді, экологиялық, биологиялық, антропогенді, қоғамдық және комбинациялық; Техногенділіктерге олардын техникалық байланысы ТЖ жатқызады- өрттер, жарылыстар, химикалық қауіпті обьектілерде жарылыстар, радиоактивті заттар шығарылуы, үйлердін бұзылуы, қамтамасыз ету обьектеріндегі авариялар жатады; Табиғи ТЖ жатқызады табиғат күштерімен пайда болғандар жатады – жер сілкінісі, судын тасуы, вулкандардын атқылауы, урагандар, найзағайлар жатады; Экологиялық ТЖ жатқызады атмосферанын аномальды ластануын, жердін озон қабатынын бұзылуы, жердін шөлденуі, қышқыл жанбырлар; Биологиялық ТЖ эпидемия, эпитозия, эпитофитотя жатады. Қоғамдық ТЖ қоғамда жүріп жатқан – халықаралық конфликтар, терроризм, тонаулар, геноцид, соғыстар жатады. Антропогенді ТЖ адамдардын қателікті жұмыстардын нәтижесі болып саналады. Таралу жағдайларына байланысты – жергілікті, обьектіивті, халықаралық, аймақтық, әлемдік; Жергілікті ТЖ – бұл төтенше жағдайлар, олардын масштабтары жергілікті желі бойынша, цех әшәнде болатын ТЖ. Нәтижесін болмас үшін жергілікті күштер жеткілікті; Обьектік ТЖ – бұл төтенше жағдайлар завод оқу орны териториямен шектеледі. Бұл үшін үйымнын барлық күштері жеткілікті. Жергілікті ТЖ – бұл төтенше жағдайлар ауылмен, каламен, жеке обылыс териториясында орын алады. Оларды ликвидациялау үшін жергілікті биліктегі күштер жеткілікті, ГО басшысы астында және територияда жақан барлық көлік пен ауыл шаруашылық техникасы қолданылады. Кейбір жағдайларда азаматтық қорғаныстын басқа жағдайлары және ТМЖ басқа бөлімдері кіреді. Мемлекеттік ТЖ- бұл бірнеше экономикалық аудандарды алатын бірақ та мемлекет шегінен шықпайтын ТЖ. Нәтижелері мемлекет күшімен жойылады және де шетелдік көмек де тартылады. Аймақтық ТЖ – бұл бірнеше облыстар, республикалар шегінен шығатын төтенше жағдайлар. Оларды ликвадациялау үшін ТМЖ жергілікті орталықтары, немесе министрмен құрылған оперативті құрылымдары жүргізеді, Глобальді ТЖ- бұл териториялары өте үлкен болғандықтан бірнеше республикалар, аймақтар шегінен шығатын төтенше жағдайлар болып табылады. Пайда болуы шартына байланысты – алдын-ала немесе алдыналмаған(стихиялы); Жүру жылдамдығына байланысты – жарылысты, тез жүретін баяу; Алдын-ала жағдайына байланысты – табиғи, қалпына келтірлетін(техногенді қоғамдық), антропогенді. Бейбіт уақыт ТЖ бес топқа бөлуге болады; Зиянды заттарды қоршаған ортаға тастау; Өрттер, жарылыстар пайда болуымен жүретін; Көлік комуникацияларында; Әскери-саясаттық сипаттағы; Стихиялық жағдайлармен алынған. Дәріс 15 Төтенше жағдай болған кезде адамдарды қорғау Апаттық – құтқару жұмыстары – ТЖ аймағында адамдарды, материальды және медени құндылықтарды құтқару және оларға зиянды факторлар әсерін азайту. Апаттық-құтқару жұмыстары бұл адамдар жұмыс жасауына өміріне қауіп турыдаратын факторлармен сипатталып, және де арнайы дайындықты, киімді және құрылыстарды қамтамасыз етуге бағытталған. ТЖ ликвадациялау бойынша құтқару жұмыстары – апаттық-құтқару жұмыстарын жүргізу және ТЖ қауіп алған адамдарға медициналық және де басқа көмек ттүрлерін көрсету. Апаттық-құтқару жұмыстарына іздеу-құтқарушылық, тауқұтқарушылық, фонтандыққа қарсы (мұнай скаважиналарында), және өртті сөндірумен байланысты медицина-санитарлы жұмыстары. ТЖ ликвадациялау кезінде апаттық-құтқарушылық және де басқа жұмыстарды орындау көбінесе Обьектін ГО басшы жұмысынан байланысты болады, төтенше жағдайлар министірлігі комисиясы бойынша, басқару органы және де құрылымдар командирларынан түседі. Жұмыстарды ұйымдастыру реті және де түрлері апаттан кейін пайда болған бұзылған үйлер мен құрылыс денгейлерінен және де басқа құрылыстар бұзылу денгейіне байланысты болады. Өндірістік апат пайда болған кезде жұмысшылар мен қызметкерлерді қауіп туралы хабар беру керек. Егер де өндіріс орнында апат уақыты кезінде қатты әсер ететін заттардын шығыны болса, онда лбьектін жанында орналасқан және улы газдын мүмкін таралу аймағы бар халыққа хабар таратылады. Обьект басшысы – ГО басшысы (Обьектін КЧС басшысы) апат және қолданылған шаралар туралы басқарудын жоғарғы органдарына таратады. Тез арада зерттеуді жүргізеді, орынды қарастырады, шешімдер қабылдап апаттық-құтқару жұмысымен және де басқа жұмыстарды басқарады. Апаттық-құтқарушы жұмыстарды жарылыстар, өрттер, бұзылулар, урагандардан кейін және де басқа жағдайлардан кейін өткізеді. Тез арадағы көмек (дәрігерлікке дейін) жұмыс орнында өтуі тиіс, ал сосын – алғашқы дәрігерлік және де арнайы емдеу үшін емдеу орындарына жіберіледі. Жарақат алған адамдарға көмек көрсету тосуды қажетсінбейді өткені уақыт өте келе барлық іс-шаралар пайдасыз болып қалуы мүмкін. «апаттық-құтқару қызметтері және құтқарушы статусы туралы» федеральды зан аппаттық-құтқару жұмыстарын жұмыс принципін бірқатар қатарын орнатады. Бұл: Апатта қалған адамдардын өмір мен денсаулығын сақтауда мақсаттан приоретілігі; Бірбасшылы басшылық; Қауіптін болуы және АСДНР жүргізудін қауіпсіздігі; - апаттық-құтқарушы қызметтер мен құрылымдардын ТЖ тез әсер етуге тұрақты дайын болуы және оларды жою туралы дайындық. Барлау. Бұл ен манызды бөлігі болып келеді. Ол жағдай туралы уақыт бойынша мәліметтерді алу үшін және оларды апаттық-құтқару жұмыстарынын жақсы өткізу үшін арналған. Барлау әр қашанда барлық құрылымдармен жүргізіліп, басқару посты мен зертханалық бақылау ұйымдарымен жүргізіледі. Ол комплексті, активті уақытты бойынша жүргізілген мәліметтері- дұрыс болуы тиіс. Барлау орындалатын мақсатарына қарай жалпы немесе арнайы деп бөлінуі мүмкін, ал орындалатын әдістеріне қарай, ол жер үстілік(автокөлікте), суда жүргізлуі мүмкін. Медициналық қамтамасыз ету. Мақсаты жарақат алғандарға уақыты бойынша көмек беру мен АСДНР өткізудегі қатысатын жеке құрамнын, жарақат алғандармен уланған адамдарға уақыты бойынша көмек көрсету. Ол өзіне емдеу-профилактикалық, санитарлы-гигиеналық және де қарсы эпидемиологиялық іс-шаралар құтқарудын барлық кезендерінде жүргізеді. Медициналық қамтамасыз етуді аға медициналық басшы, ол стихиялық аймаққа байланысты болады. Оны медициналық пунктар жүргізеді. Бұл жерде медициналық көмек көрсетеді, ал кейбір жағдайларда екпе жасайды. Медициналық пункт адамдары териториянын санитарлы гигиеналық жағдайымен қарайды және де тамақтанудын дұрыстығын құрылымдардын демалысын дұрысталуын қарайды. Материальды қамтамасыз ету Ол құрылымдар мен басқа бөлімшелерді заттармен, техникамен, шығын материалдарымен қамтамасыз етеді. Онын басшысы болып МТО бойынша отряд командир басшысы болып табылады. Апаттық жағдайды жоюды жүргізетін барлық қатысушылар төтенше жағдай орнына техникамен толықтай қамтамасыз етіліп келеді. Автомашиналарды және техниканы жанармай және майлау материалдарымен қамтамасыз ету Қозғалмалы АЭСтар апат орнында жүргізіледі. Егер де жақын жерде АЭС орналасса онда автомашиналар сол жерде данрмай құйып алады. Төтенше жағдайлар аймағында жұмыс жасайтын құрылымдар, тамақтану, арнайы киіммен, және апат орнына тасымалдайтын көлікпен қамтамасыз етіледі, ал бұл жұмысқа кеткен шығындар мемлекет қазынасынан бөлінеді. Қаржыландырудын негізгі көздерін билік органдарымен беріледі. Источник: http://refbest.ru/wievjob.php?id=43592