Бадмин Алексей. Алтн Шорад Даргддго. 1990

җилдән эрсинь тәвх улан тоосх зөөҗ авла. Дарук җилднь күрх модынь авад, экләд улынь тәвб. Болв колхозд чолуһар эрс тәвҗ чаддг улс уга болад, балһснас әмт нәәмәдлҗ авч көдлглә.

— Тер җилдән күцц келго, эрсин өрәлинь босхчкад, йовҗ одцхала. Дарук җилднь, әмт нәәмәдлхәр седхлә, мөңгинь әәлһәд, күн көдлҗ өглго бәәв.

Энҗл колхоз көлд орхларн, Олуйскас арвн тавн күүнәс бүрдсн бригадт сурсн мөңгинь өгх болҗ бооца кеһәд көдлгҗәнә. Эн улс клубд кегдх көдлмш экнәснь авн сүл ширдлһн күртлнь белдх болҗ бооца кесмн. Тедниг әмтн шабашникүд гиҗ нерәдцхәнә.

Өргн ээмтә, өндр нурһта, тарһн шар күн орҗ ирәд, үүдн хоорндас гекәд мендлв.

—Үр Алексеев, клуб кезә дуусгдхиг медхәр дуудуллав,— гиҗ Шестаков келв.

—Сән өдр күртл чиләхвидн гиҗ саннав, ахлач.

—Нанд чини санан керг уга. Сән өдрәс хойр хонг өмн бел кех кергтә.

—Кеҗ үзхгов. Биднчн сән өдрт амрх санатавидн. Ода невчкн мөңг бичүлҗ авч болхий?

—Уга. Клубан чиләһәд, түлкүрән нанд өгтлтн негчн арслң өгшгов. Һазаһас Тарасов орҗ ирәд, хуучн диван деер суув.

—Павел Петрович, уралан һарч су,— гиҗ Шестаков Федорин өөрк

стулур заав.— Парвляна хург кехәс урд та хойрла зөвшәлхәр седләв. Манд долан зун кубометр мод өгчәнә. Лесхоз тал кү йовулад, басчн мод авч болхмн. Мөңгн күрх. Зуг ю түрүн тосххинь та хойрла зөвшәлхәр седләв.

—Танд түрүн болҗ хойр зун үкр багтдг типовой хаша кергтә. Дәкәд адгтан нег типовой туһлын хаша кергтә,— гиҗ Тарасов келв.

—Кемрҗән миңһн кубометр модн деер, эрс кех улан тоосх олҗ чадх арһ бәәхлә, деернь һахан хаша келгүлх кергтә. Малд өгх буудя манд бәәнә. Хот бәәсн хөөн һахан дүңгә шулун өсҗ, ик мах өгдг мал уга. Бидн җил болһн адгтан хойр миңһн һахан кичг хулдад әрлһнәвидн. Кемрҗән бәәлһдг хаша бәәсн болхла, бичкн цагтнь хулдлго асрад, центнер татдг болтлнь бәәлһәд, государствд өгхлә, хойр миңһн центнер махн. Кедү мөңгн колхозин касст орх билә? Тер дотр ода государственн хулдҗ авдг үнинь немчксн. Бүкл мишг мөңгн биший. Ода тиигҗ өскдг арһ бәәнә.

271

Хот бәәх. Зуг хашаһинь белдх кергтә,— гиҗ Федор келв.

— Терчнь чик. Һахан хашаг бас түрүн тосхгдх объектд тоолх кергтә,— болҗ Шестаков дөңнв.

* * *

Макаров селәнд ямаранчн сән өдриг алдл уга, нерән һуталго кедгнь кезән-кезәнәс нааран бәәһәнь эн. Энҗл Октябрьск сән өдриг урдкурдкасн сәәнәр кех учр бәәсмн. Юнгад гихлә колхоз болснас нааран урһад уга урһц авад, нег сай һар пуд буудя государствд орулҗ өгцхәв. Колхозникүдин гернь һуйр-буудяһар, хавтхнь мөңгәр дүүрв. Ташр деернь, эн сән өдрлә харһҗ колхозд хойр хүрм болҗана.

Медведев Виктор гер авхар бәәдг чигн гиһәд, селәнд зәңг шуугхла, негчн күн алң болсн уга. Нам кенә күүк авчахинь сурлдан угаһар күн болһн бодҗ медв. Эн селәнд көвүн гер авхмн гихлә, тер зәңг уульнцар торлго гүүһәд, үүдн болһнар орад, нег герт удлго, деернь дел немгдәд оддг билә. Зуг Виктор Вера хойрин хүрмин тускар ховч улсин хуҗр хаңһах холван зәңг соңсгдсн уга. Юңгад гихлә кесг җиләс нааран сән-му угаһинь келн гиҗ келдг үг үлдсмн уга.

Болв Костя Таня хойрин хүрмин туск зәңг, чилгр өдрлә тачкнсн оһтрһун дун мет чикнд хадгдҗ, селәнә улс ниргүлв.

Костя Таня хойр шидрәһә үүрлдгинь зәрмснь медцхәдг билә. Зуг кенә көвүн кенә күүкнлә эс үүрлдв. Тиим шулуһар хүрмд күрч одх гиҗ кенчн медсн уга.

Тәрә хуралһна көдлмш чилҗ йовсн цагт асхн ора Адучин тергнд сууһад, Костя селә орҗ йовна. Эк-эцкиннь тускар Адучиг больницәс һарч ирснә дару Костя юм нуулго келҗ өглә, Терүгинь соңсчкад, эк-эцк хойринчн тускар деегшән бичәд негинь медхднь дөң болсув гиҗ, Адуч амн үгән өглә. Тегәд эн агрономиг үзх болһндан ю келхинь күләдг билә. Хойр-һурвн хайгар бичг биччксн, ода бийнь хәрү ирәд уга.

Сүл цагт Костя Таня хойрин хоорндк бәәдл өөрдсинь, ни-негн болсинь Адуч шинҗлҗ медв.

—Чу, чу!— гиҗ, җола бәрҗ йовсн Костя мөрән үдрдәв.

—Хүрмән сән өдрлә кехәр бәәнт?— гиҗ генткн Адуч сурв.

«Ман хойрин күүндсн үгиг негчн күн соңссн уга билә. Альдас эн медсн болхв? Аль наад бәрҗәхмб?— гиҗ санад, Адучин чирә хәләхлә, тернь наад бәрҗәх бәәдл уга. Эн Танята седклән хувацхас биш, кезә

272

хүрмән кехин тускар күүндәд уга билә. Нам хүрм кех угаһанчн хоюрн сән медҗәсн уга. Тегәд ода Адучиг сурхла, саналдв.

—Медҗәхшив. Терүнә тускар күүндәд угавидн.

—Тиигхлә, хоюрн күүндчкәд, кемрҗән дөң кергтә болхла, ичлго нанд келтн,— гиҗ Адуч келв.

Тер асхн агроном ора күртл конторт көдлчкәд, харңһу уульнцд һархлань, арднь күн күцҗ йовх ә соңсгдв. Эргәд хәләхлә, Костя Таня хойр,

—Та хойр билт?— гиҗ Адуч инәв.

—Адуч Очирович, бидн танас селвг сурхар седләвидн,— гиҗ хоюрн нег дууһар келв.

—Келтн, келтн. Би соңсҗанав,— болҗ хойраннь тал дунд орад, сүүвдәд авчкв.

—Одак тана келснә тускар,— гичкәд, Костя невчк тулад зогсв.

—Бичә ич, кел.

—Октябрьск сән өдр күртл дегд бачм болҗ одв, бидн белдҗ чадшго кевтәвидн,— гиҗ Таня маһдлв.

Таняг һанцхн эктә, нань өөрхн элгн-садн уга күүкинь Адуч меддг билә. Тегәд хүрмд һарһх хот-хоолын дуту-дундын тускар эдниг маһдлҗахинь медв. Костянь бас һанцхн. «Эднд дөң болх кергтә. Эднд бийсиннь мөңгәр болвчн, колхозас хот-хол авч өгх кергтә»— гиҗ Адуч санв.

—Гем уга. Маңһдур би колхозин парвлянцнрла күүнднәв.. Дигтә хург болхмн,— гиҗ тер келв.

—Мана шиңгәсн мөңгнәс өгтхә,— гиҗ Костя сурв.

—Маңһдур би таднд хәрүһинь өгнәв. Менд харһий,— гиҗ Адуч баһчудын һаринь атхҗ салв.

Колхозин парвляна хургт тракторист Костя, штурвальн Таня хойрин хүрмд кергтә хот-хоолынь колхозин складас өгтхә гиҗ шиидцхәв. Дәкәд тракторн бригадын бригадир Медведевин хүрмтәг негдүләд, тедн буру эс гихлә, хойр хүрмиг шин тосхгдсн колхозин клубд кех зөв бас өгцхәв.

Шинәс өндәҗәх хойр бүлд колхозин культурин фондын мөңгнәс неҗәд белг авч бел кетхә гиҗ парвляна член Тарасовд даалһгдв.

* * *

Макаров селәнд урднь көвүн гер авад хүрм болхла, колхозин арһта

273

гисн хойр мөринь зүүһәд, дуһуһинь улан кенчрәр цуглад, дала цецгәһәр кеерүләд, күргн күүкн хойр хүрмд дуудулх зөвтә улсиг эргҗ зәңг өгдг билә.

Эндр өрүнәс авн Глотовск МТС-ин директорин газикд Виктор Вера хойр суусн, ахлачин «Победа» машинд Костя Таня хойр суусн селә эргәд, әмтиг колхозин шин клубин һаза буулһад бәәнә. Деед Советин суңһлһн болсн цагт әмт иигҗ зөөхәс биш, негчн хүрм урднь Макаров селән бүрдснәс нааран иигҗ кегдәд уга бәәсмн. Тегәд, зәрм дегд көгшн, баахн шалтгта улсин бийснь, соньмсҗ ирцхәв.

Колхозин клубд зерглүләд тәвчксн хойр столмуд деер хот-хол дала. Юн эс бәәнә! Уурнь һарсн шалдрң хотас авн, улаһад минчисн альмн күртл стол эрәтрүләд бәәнә.

У чееҗтә, өр өвч орс келн-әмтн кезәдчн, кенәсчн уух-идх хотыг хармнхш. Күүкд улс кен негнәсн деерәр, үлүһәр стол деерк хотыг олн зүстүлхәр дөрлднә.

Хот-хол һардҗасн Тарасов әмтн зәәһән олҗ сууҗ авцхатн гиҗ дуудв. Ширдсн үнрнь ода бийнь сәәнәр уурад уга, у болчкад, сарул клуб

әмтәр дүүрв. Тарасов эвинь олҗ тедниг суулһв.

Деед бийд күн болҗах баһчудыг суулһад, заагтнь хойр кү суух зә үлдәчкәд, һазаһас орҗ ирҗ йовсн Светловиг Зоятаһинь дахулҗ авч ирҗ суулһв. Барун һартнь Молчанов Шестаков хойриг гергтәһинь суулһв. Теднә дару Адучиг суулһв. Әмтн зәәһән олад суусна хөөн Федор ормасн босҗ һаран өргв. Шуугҗасн әмтнә ә тогтнулчкад эклв:

—Үнтә үүрмүд! Өцклдүрәк хургт ирҗ йовх сән өдр угтҗ йөрәсн болхла, эндр эн ирсн Аддр Октябрьск революцин өөнә сән өдрлә таниг йөрәҗәнәв!

Суусн улс альхан ташлдцхав. Өмнән бәәсн чирктә әркән һартан авчкад, тер цааранднь келв:—Манд эндр хойр дам сән өдр болҗах биший. Мана үрдүдлә әдл, зәрминтн үүрмүд, Виктор Вера хойр болн Костя Таня хойр өрк-бүл болҗана. Тегәд мана баһчуд эндр өдрәс авн амрҗ, җирһҗ, амулң эдлҗ мана колхозин бүлин хань болҗ, үр-садан һарһҗ, өсҗ-өргҗтхә гиҗ йөрәҗәнәв!— Федор һартан бәрҗәсн әрктә чиркән баһчудын чирклә харһулв. Наадкснь бас шин гер-бүл болсн баһчудыг йөрәцхәв.

—Үнтә баһчуд, Виктор, Вера, Костя, Таня, тадниг ни-негн бәәҗ, адрута җирһлин хаалһар әәх юм үзлго, кесн көдлмштән кинән болҗ,

274

келсн үгдән оньдинд күрч, олнд үзмҗтә йовхитн дурдҗанав,—гиҗ ахлач Николай Иванович, әмтн альх ташдган зогсахла, йөрәв:— Мана нүүрлгч бригадир Медведевиг болн трактористнр дунд соцдөрлдәнд нүүрлгч орм эзлсн Рвачевиг колхозин нерн деерәс мөрәлҗәнәвидн.

Адуч ардан эргәд хәләхләнь, Тарасов Белоконь хойр гүүҗ одад, сценә шар торһн көшг секәд оркхла, суусн әмтн ормалдад, деегшән хәләлдв.

Тенд хойр никель орн, көнҗл, деринь көвкәлһәд тәвчксн, чиндр цаһан бүркәтә зогсҗана. Көл тустнь неҗәд диван бәәнә. Потолокас күүкдин модн дүүҗң өлгәтә. Суусн улс нег дууһар альхан ташлдв. Әмтн өлгәтә дүүҗңгүд үзчкәд, улм инәлдв. Белоконь, Гайфутдинов талдан улст медүллго нуувчинәр Тарасовин герт кеһәд, мишг дотр дүрҗ авч ирлә.

Шогч Белоконь уульҗах бичкн күүкд дураһад дүүҗңгиг көндәхлә, әмтн инәдән бооҗ ядад, кесгтән ниргв.

—Ода Глотовск МТС-ин директор үр Светлов нег цөөкн үг келхәр бәәнә,— гиҗ Николай Иванович зарлв.

—Үүрмүд, эн сән өдр би олн үг келхәр бәәхшив. Эндр ханьцҗах мана баһчуд бат иньгүд болтха! Үнтә үүрмүд! Алдр Октябрьск өөниг угтҗ кесн соцдөрлдәнд мана МТС нүүрлгч орм эзләд, дамҗҗ өггддг района улан тугар ачлгдла,— цааранднь клубин эрст түшүлһтә бәәсн улан тугиг авч ирв.— МТС-ин хөрн тавн отряд дунд негдгч орм эзлсн Медведевин бригадт эн туг өггдҗәнә!— гиһәд, Виктор Костя хойриг зерглүләд, балм улан тугиг баһчудт атхулв.

—Бригадын нерн деерәс, эн атхсн улан туган дәкәдчн һартасн алдшговидн!— болҗ Виктор үгән өгв. Әмтнә альх ташлһн гер дүүргв.

Дарунь нәр эклв. Шин гер-бүл болсн улсиг йөрәлдәд, энд-тенд бокалмуд җиңнүләд, әрк уулдцхав.

Түрүн цөгцнь түлкүлҗ орад, хойрдгчнь хотын ам халулад, һурвдгчнь

гүүсн цуснла нииләд...

Һурвн цөгц әрк һолдкиг һарһна гиһәд, әрк амнь халсн улсин әнь көндә клуб дотр ниргәд бәәнә. Зерглдәд суусарн хоорндан күүндцнә. Зәрмнь стол һатцас күзүһән суңһҗ күүндврт орлцхар седцхәнә. Үүдин хоорнд баһчуд шимлдҗәһәд, нег дууһар хәәкрцхәв:

— Һашун! һа-ш-у-н!

Виктор Вера хойр болн Костя Таня хойр хоорндан хәләлдв.

— Комсомольск хүрм!— гилдәд, тедн хуучна авъяс дахшгоһар седцхәв.

275

—Комсомольск хүрм болвчн, аав-ээҗиннь бәрц хайҗ болдви? Әмтн сурсн хөөн әәмшг-ичг угаһар үзүлх кергтә,— болад, Матрена Семеновна үдрдәв.

—Сурҗанавидн! Сурҗанавидн!— гилдәд, клуб дотр бәәсн әмтн ниргҗ, альхан ташлдв.

—Әмтн сурхла, арһ уга!—Адуч баһчудт нүдәрн докъя өгв.

—Һашун!— гисн дун, шинәр гер дүүргв.

Виктор Вераг бийүрн шахад, эвтәкн урлынь эвлҗ урлан күргв. Тер хойриг үзсн Костя омг авч, Таняг теврҗ бийүрн өргн, нимгн хойр урлднь наалдҗ урлан шаххла, Танян кинь давхцад, арһул келв: — Болҗ. Ясим күүлчквч...

Костя улм бийүрн иньгән шахҗ, толһаһан гедәлһәд, кииһән авчкад, дәкн урллань наалдв.

Әмтн улм альх ташлдв. Адуч урднь иим хүрмд орҗ үзәд уга билә. Виктор Вера хойрур нег хәләһәд, Костя Таня хойрур дәкн хәләнә.

Севостьянов Сережа баянан теврсн сцен деер һарв. Андрей Ахмед хойр шар торһн көшг секв. Нәр эклхин өмн ясата бәәсн орн, диван, күүкдин дүүҗң уга. Гертнь күргчкҗ.

Молчанова Варя сценүр һарв. Дөгәд орксн цагтнь Варяг дөчнд өөрдсн күүкд күн гиҗ келҗ болшго. Нимгн цаһан чирәднь негчн хурнясн уга. Уусн невчкн әркдән улм чирәнь улатрад, герлтә цевр нүдәрн гер дотрк улсиг эргүләд хәләчкәд, тоомсрта гиигн толһаһан барун ээм деерән хаҗилһчкәд, суврха темәнә бөкн мет серсәсн өрчән далдалһҗ, севгр күүкн кевтә селвҗ көләрн тавшад, Сережан өмн одҗ биилв.

— Их, ах!— гиҗ тер залусиг дөгәв.

Әркд халҗ одсн улс хошад-һурвадар сцен деер һарлда бәәҗ, дүүрч одцхав. Тедн дунд Шестаков көләрн селвн цокад, күндтә бәәдлтәһәр цемшҗ эргв.

Махмуд-цогцнь шүүрсн Тарасов эрүл һарарн, ээмтә-далта Варяг теврҗ авн, тачкнулҗ каблукарн пол цокҗ дандраглулв. Ээм деернь һаран тәвсн Варя эвинь дахҗ, эргҗ биилв.

Әмтн шууглдад, нирглдәд ирхин алднд, әврлҗ әмән һартл хәәкрҗәсн Санһҗ әәвлхәдән торсн бәәдл һарад, уутьхн хойр нүднь улм аньгдҗ бүрлзәд, хаҗуднь суусн Һәрән ээм дерләд ирв. Давад согтсинь медсн Һәрә Церн хойр дамҗлад гишң терүг авад һарч одв.

Арднь үлдсн Альма авсн залуннь бәәдлд әмтнәс ичәд сууна. Наадк

276

улс ниргәд-шуугад, нәр-җирһл кеһәд бәәхлә, саак Саңһҗ әмтнәс түрүн согтҗ одсн бәәнә. Басл хату хөв.

277

АЛТН ШОРАД ДАРГДДГО

Семен Семенович эндр өрүн көдлмштән зурһан часла ирв. Тиим эрт көдлмштән ирдг учрнь, өцклдүрәк хургт эврәннь келсн үгнь энүг унтуллкевтүлл уга бәәв.

Крайин һоллгч балһснд райодын күцәгч комитетмүдин ахлачнрин хург хойр хонгт болв. Тер хургт райодар хаалһ яслһна, школмуд шин сурһулин җилд белдлһнә, социальн теткврин, бюджет күцәлһнә болн селәнә эдл-ахун туск төрмүд тәвгдв.

Болв икәр оньган өгч район болһна һардачиг тус-тустнь соңсснь — селәнә эдл-ахун һардлһна туск төр. Эн төрәр сүл өдр өрүн нәәмн часас авн асхн зурһан час күртл күүндвр һарв.

Наадк төрмүдәрнь крайин күцәгч комитетин әңгсин һардачнр келсн болхла, эн төрәр крайин күцәгч комитетин ахлач, бийәрн района һардач болһныг даран-даранднь босхҗ, эмнг һазр яһҗ олзлгдҗахиг, селәнә эдлахуст ямаран дуту-дундс бәәхиг болн тедниг ямр болзгт чиклҗ чадхин тускар сурв.

«Күцәгч комитетин ахлач, урднь селәнә эдл-ахуд көдлҗ йовсн баһ наста болвчн сән медрлтә, некврч болн догшн күн»— гиҗ хургт бәәсн әмтн хоорндан күүндцхәнә. Эврәннь докладтан эн иигҗ келв:

— Сүл җилмүдт мана партин Центральн Комитет селәнә эдл-ахуг өскҗ-өргҗүлхин төлә ик оньган өгчәхинь цуһар меднә. Өдгә цагт, урдкла әдл телефоһар сводк цуглулҗ авад, канцелярск-бюрократическ кевәр һарддгиг уурулад, эдл-аху болһныг сәәнәр шинҗлҗ, дуту-дундсинь дор ормднь йилһҗ түргәр ясрулдгин арһ хәәх кергтә. Государств иим ик дөң өгә бәәтл, ард хоцрҗ йовх эдл-аху өдгә цагт бәәх зөв уга. Тегәд, района һардачнрин өмн эндр мана тәвҗәх төрмдн, селәнә эдл-ахус һардлһан ясҗ, прогрессивн хамг төриг түргәр тархаҗ, нүүрлгч әмтин, бригадмудын болн эдл-ахусин дамшлт сәәнәр олзлҗах кергтә.

Өдгә цагт мана крайин эдл-ахус эмнг һазрас хойрдгч урһцан хурахар белдҗәцхәнә. Энҗл хавр һаң болсн уршгар крайин кесг райодар ниднәкәсн зөвәр баһ урһц авгдхмн. Болв тер райодын бийднь, агротехникиг сәәнәр олзлад, бәәрн удобреньсәр һазран теткәд, үвл, хаврин чиг бәрәд бәәсн эдл-ахусар, ниднәкәсн тату биш урһц авчацхана.

278

Үлгүрлхд, Шипулинск района арвн йисн колхозас нәәмн колхознь ниднәкләрн әдл урһц авхмн. Зерглдәд бәәсн Олуйск районд негчн эдлаху урһцин зураһан күцәҗәхш. Олуйск район Шипулинск районас малын эдл-ууш һарһлһарн чигн зөвәр ард хоцрҗ йовна.

Эн хойр района эдл-ахуст ямаран йилһл бәәдв? Бәәх һазрнь әдл, хурчиг орлһнь бас әдл, деерк теңгрнь чигн әдл. Зуг эднә һардлһнь оңдан. Тегәд Олуйск района һардачнр урдк кевтән нүүрлгч әмтин болн эдлахусин дамшлт олзлҗ чадҗахмн уга гиҗ, бидн тоолҗанавидн. Кемрҗән тер улс ахрхн болзгт селәнә эдл-аху һардлһан эс оңдарулҗ чадхла, крайин күцәгч комитет болн партин крайком цааранднь дааврта көдлмш тедн дааҗ чадх угаһинь хәләх төр тәвҗәнә.— Эн үгмүд Темниковин экнд хадгдҗ, махмудынь ирвәтрүлв.

Райодын күцәгч комитетин ахлачнр даран-дарандан босҗ, эдл-ууш авлһиг өөдлүлхин төлә ямаран көдлмш кегдҗәх, ямаран прогрессивн дамшлтс селәнә эдл-ахуст олзлгдҗахин тускар келцхәв.

Президиумд суусн крайин күцәгч комитетин ахлач өмнән бәәсн блокнотд хая-хаяднь темдгләд, бичҗ авад бәәв.

Хург чилхин алднд Темниковд бас үг өгв. Босхасн урд, ямаран кевтәһәр эклҗ келәд, юуһар чиләхән эн дотран ухалад авчкла. «Районд бәәх дуту-дундсиг уга гиҗ келҗ болшго. Терүнә ормд эврән бийән гемнҗ, ахрхн болзгин дунд чиклҗ чадхвидн гиҗ амн үгән өгснь сән болх. Дарук җил хурта-чиигтә болад, сән урһц авхла, эн хамгнь мартгдх»— гиҗ эн дотран санчкад, омгтаһар ормасн босв.

— Үүрмүд, Константин Иванович эврәннь докладтан Олуйск районд бәәх дуту-дундсиг илдкҗ келв. Ташр деернь, манла хоша бәәх, нег иҗл һазрта Шипулинск районла дүңцүлҗ темдглв. Тер келсн үгнь экнәс авн сүл күртлән чик.

Бидн, района һардачнр, эврәннь хаҗһран медҗ, көдлмшән ясрулхин төлә олн зүсн дамшлтта үүлдвр райондан тархахар темдглвидн.

Мана районд «Победа» гидг колхоз бәәнә. Тер колхозин ахлач үр Шестаков шишлң медрл уга болвчн, селәнә эдл-ахун ик дамшлтта күн. Ниднә эн колхоз районд һанцхарн эрднь-иш тәрәд, хойр зун тәвн центнер буудянь болвсрад, үсн орсн көк урһмл гектар болһнаснь авла. Тер колхозин дамшлтыг бидн района эдл-аху болһнд тархаҗ, энҗл арвн миңһн гектар һазрт эн баатр культур тәрвидн. Тегәд үкр малас һарх эдлууш, үсн иргчдән хойр холван немгдх гиҗ крайин һардачнрт эн трибун

279

деерәс амн үгән өгчәнәв. Юңгад гихлә «Победа» колхоз малан шимтә хотар эс асрдг цагтан нидн җилин зурһан сард үкр болһнас долаһад зууһад литр ус сааҗ авла.

Энҗл үвл эклснәс авн эрднь-ишән силосар үкрмүдән асрдг болсн учрар, июль сарин нег шинд, эс гиҗ зурһан сарин туршарт үкр болһнас нег миңһн тавн зун хойр литр үс сааҗ авб,— гиһәд, энүг келәд ирлһнләнь, президиумиг ахлҗ суусн крайин күцәгч комитетин ахлач өмнән стол деер зогсҗасн шил графиниг карандашар цокад, залд суусн әмтнә оньгиг бийүрн тусхав.

—Үзҗәнт! Эрднь-ишән силос ямаран олз өгхинь?! Үкрин үсн хойр холван немгдҗәнә. Тадна кесгтн энҗл эрднь-иш тәршгон эв-арһ эс хәәлдвт? Тиим сән дамшлтыг өргәр тархах кергтә! Үр Темников, таднд Шипулинск районас дамшлт хәәһәд керг уга бәәҗ, эврәннь гер дотран бәәх уурхан саңган эс эдлҗ чадҗах улс бәәҗт!— гив.

—Константин Иванович, хәрнь терүнәнтн тускар би цааранднь келхәр седләв,— гиһәд, Темников ахлачур хәләв. Күцәгч комитетин ахлач келх зөв өгч толһаһан гекхлә, тер өргмҗтәһәр цааранднь эклв: — «Победа» энҗл чигн бас үзмҗтә көдлмш кеҗ йовна. Энҗл һаң болсн уршгар наадк эдл-ахуст урһц ниднәкәр болхла, тату. Болв Константин Иванович эврәннь докладтан чикәр темдглв, агротехникиг өөдән кемҗәнд олзлад, үвл, хаврин чиигиг тәвлго, һазртнь шиңгрәҗ, малыннь хомһл үрәлго, һазран тетксн эдл-ахусар, бригадмудар, ниднәкәс тату биш урһц авгдҗана.

Үлгүрлхд, бас тер «Победа» колхозин нег бригаднь, һурвн миңһн гектар һазрас энҗл хөр һар центнер буудя гектар болһнаснь авчана,— гиҗ келчкәд,— «давулад орксн уга болхий?» — гиһәд дотран санн, ахлачур гилс гиһәд хәләв. Тернь бийинь дөңнәд, дәкн толһаһан гексинь үзн, улм омг авб: — Эн үзмҗтә колхозин дамшлтыг, наадк эдл-ахуст өргәр тархаҗ, өөдән һарһҗ чадх эв-арһ района партийн организацд болн терүнә һардачнрт бәәнә гиҗ, крайин күцәгч комитетд иткүлҗ, амн үгән өгчәнәв!—Темников үгән чиләһәд, суусн ормурн һарв.

Залд болн президиумд суусн улс альхан ташлдв. Константин Иванович эврәннь блокнотдан шулуһар юм бичҗ авн, ормасн босв.

—Үр Темников, тана «Победа» колхозин дамшлт йир соньн бәәҗ.

Гектар болһнас хойр зун тәвн центнер болвсрад, үсн орсн початкта эрднь-иш авна гидг чилшго уурхан саңла әдл юмн. Эдл-аху болһн тиим

280