Бадмин Алексей. Алтн Шорад Даргддго. 1990

— Ода бийнь геннт, таниг өстл, цаг кедү хүврх,— болҗ экнь өмнәснь инәв.

Деед бийд дәәнә утан талрад уга, һалзу немшин фашистнрәс Төрскн һазран сулдххин төлә, гиҗгәрнь өгәд, көөһәд һарһҗ йовх цаг билә. Орннутг эврәннь бәәсн күчн-чидлән немшиг диилхин төлә тәвб.

«Цуһараһинь фронтын төлә» гиҗ парть дуудв. Эн дуудвр Сиврин тег дунд геедрсн Макаров селәнд бас ирҗ доңһдв. Фашистнрин диилврт орлцҗах салдсмудт өдмг өгх кергтә. Өдмг урһан гихлә, көлгн кергтә. Орн-нутг шин трактормуд һарһхин ормд, тер төмрәрнь танкс, самолетмуд кенә. Тернь ода деерән кергтәһинь советск әмтн меднә. МТС-т бәәсн гусеничн трактормудынь бас дәәнд кергтә болад авч одв. Арднь үлдсн төгәтә трактормуднь хамхрхлань, сольдг эв уга болад, зеврәд кевтцхәнә.

Колхозмуд мөрд, цармуд зүүһәд, тернь баһ болхла, колхозникүдәс үкрмүд көдлмшт олзлҗав.

Витя доладгч класс чиләчкәд, школан хаяд, эктдтән хамдан бригадт ирҗ көдлв.

Дәәнә цагт бичкн күүкдин бийснь цагасн эрт ухан орҗ, бөдүн күүнә авъяс авч залуршцхав. Витя арвн дөрвтәһәсн авн плугд үкр зүүҗ һазр хаһлдг болв.

Тегәдчн Виктор эврә һазран һарһсн экләһән әдл санна. Хөөннь арвн зурһатадан трактористын курс чиләһәд, машинд көдлв. Терүнәсн цергт одснь тер.

Веран җирһлин хаалһнь Викторинәс оңдан болв. Дән чилсн җил эцкнь хәрҗ ирәд, тракторт көдлв. Нег җил көдлчкәд, селәнд түрү-зүдү үзгдх бәәдл һархла, колхозас һарч балһснур нүүхин эв-арһ хәәв. Колхозас энүг тәвҗәхмн уга. Үвл ирв. Тракторин ясвр МТС-т эс одсн Волковиг зарһд өгв. Дөрвн сарар түүрмд сууһад, паспортан һартан атхҗ ирчкәд, гертән көгшн экән үлдәчкәд, гер-бүләрн Олуйск орҗ нүүв.

Вера арвн класс чиләчкәд, институтд одлго, гер деерән зурһан сара тоочин курс чиләһәд, белдлһнә конторт көдлв. Эврәннь өгсн амн үгән сольшго Вера Олуйскд нүүҗ одвчн, ардан Викторла бичгән авлцад бәәв. Сар болһн эмг экдән ирсн болад, Викторла харһдг билә.

Нег дәкҗ Вера арвдгч класст сурчахдан Викторт иигҗ бичҗ:

«Эңкр, Витя минь! Эн бичкн бичгтән эрүл-мендичн медсн деерән эврәннь тускар нег цөөкн үг бичхәр седләв. Урдкларн әдл му бишәр

261

сурчанав. Тер тускд чамаг дала икәр соньмсаһад оркшго гиҗ меднәв. Зуг чамдан сонсхҗ селвг сурхар бәәх төрм иим: мана класст бас чамла әдл Витя гидг нертә көвүн өдр сө уга бийим дахад тәвҗ өгхш. Альд йовсн һазртм ардм дахна. «Бичә бийим дах!» — гиһәд көөсн бийнь болҗ өгхш. Терүнә чирәһинь үзх дурн нанд күрхш. Тер көвүн мана балһсна нег һардачин көвүн. Эцкнь сән үүлд көдлдг болвчн, көвүнь шүлсән һооҗулсн юмн. Витя минь! Эн зовлңгас яһҗ гетлхинь нанд зааҗ өгич, буйн болх! Чи нанар болхла, ухата, ю болвчн меднәч. Хәрүһинь өдр сө уга күләҗәнәв. Чини эңкр иньгчн Вера». Дорань немҗ «Витя, Вера».

Виктор бичгинь авн иим хәрү өгв:

«Эңкр иньгм, Вера! Хол һазрт бәәсн хәәртә иньгиннь хату зовлңгинь медҗ, хойр амн үгәр хәәлмҗтә селвгән өгхәр бәәнәв.

Алдр Пушкинә цагас нааран зу һар җил давҗ одв. Тер учрар чамла хамдан ордг Витяг би дуэльд дуудҗ чадшго кевтәв. Намаг ВЛКСМ-ин членд бәәдгинь чи эврән меднәч. Комсомолын Уставд тиим зөв өгчәх пункт уга. Дәкәд болхла, доладгч класст сурчаһад, СССР-ин Конституц чи бидн хойр эс даслу? Тиигхд, «СССР-ин күүкд күн залу күүнлә әдл зөвтә» гиҗ урокд дасхд, чи юн гиҗ келсән мартчквч? Эндрәс авн көвүд бийим дөөглхлә, бичә харс, би эврән бийән харсҗ чадхув гиҗ эс келлч? Дәкәд чини бичснчн болхла, эврәнчн седклин төр. Чамаг дурго болхла, тер яһад тәвлго дахад бәәх билә. Мини селвг: ээм деерчнь толһачн бәәнә. Чини иньг, Витя». Бичгин сүүлднь; «Витя, Вера». Вера салад нүүҗәһәд, Витяд келсмн: альд йовдг болвчн хоорндан бичг авлцхларн, бичгин сүүлднь «Витя, Вера» гиҗ бичхмн гиҗ. Тегәд эдн ода мөңкинд бичгин чилгчд тиигҗ бичцхәнә.

Тер бичгин хөөн Вера тас бичг бичдгән уурв. Эмг экдән чигн ирхш. Виктор күләҗ ядад, көдлмшин завсрт Олуйск орв.

Веран гер альд бәәхинь меддг бийнь, Виктор гертнь одсн уга. Юңгад гихлә колхоз түрү-зүдү, көдлмшч улс ховр болад түрҗәсн цагла колхозасн зулад нүүсн улсиг фронтас орһсн улсла әдл гиҗ тер сандг билә. Тегәд Веран эцкин чирәһинь үзхдән дурго. Нег дәкҗ Олуйскин базр деер Веран эцк харһад, менд сурсн бийнь, Витя хәрү өгсн уга билә.

Вераг үдин хөөн школд ордгинь меддг Виктор, үдин өмн ирсн бийнь, асхн күртл базр, балһсар эргҗ йовв. Асхн школын күүкд хәрхин алднд, школас Веран гер ордг хаалһд тосҗ күләв. Зөвәр күләчксн цагт Вера хаҗудан хойр күүктә инәлдсн, шуугсн һарад ирв. Вера Викториг үзчкәд,

262

чирәнь хүврәд одв. Болв өөгүрнь мендчн сурлго давад һарч одв. Виктор ардаснь дахв. Веран гер тус ирчкәд, хаҗудк хойр күүкднь йовҗ одв. Үкс гиҗ Виктор күүкиг күцҗ ирв.

—Менд сурлго, яһад давад һарч одвчи?

—Чи мини бичгт ямаран хәрү өгләч?— гиҗ келәд, Вера тедүкн

скверт бәәсн скамейкд одад суув.— Негхн дусалын чигә дурн бәәсн болвчн тиим мөснд орхнь киитн хәрү бичшго биләч!

—Гем мини, тәвҗ өгхитн эрҗәнәв, барышня!—болад, Витя кезәңк светск әмтн кевтә, пиджакиннь хорман үзүрәс өргҗ, өмн бийднь сөгдҗ өвдглв. Урлан дурдылһәд, уурта күүнә бәәдл һарчасн Вера инәһәд, Витян һарас татад өөрән суулһв.

—Бичә альвл! Арвн дола күрсән мартчквч!

—Арвн долатадан эс альвлхла, арвасн сахл урһхла, альвлхмби? Одак мини мейәркгч күн альд бәәнә? Би терүг дуэльд дуудҗанав,— Витя Вераг инәлһхин төлә гертәсн шишлң авч һарсн модн үлдиг киилгиннь захар һаран орулад, хурдар шүүрч авад, цәәлһәд оркхлань, күүкн бийән бәрҗ эс чадад, нүднәсн нульмсн һартл инәв.

—Альд бәәнә?—гиҗ Вераг инәдгән дуусхлань, Витя сурв.

—Ода терүнәс әәлго бәәҗ чадҗанач. Би эврән хәрүһинь өгүв. Терүнәс нааран өөрдхш. Нег дәкҗ күүкдтә хамдан йовхлам, ардасм күцҗ ирәд теврхәр седв. Доран эргҗәһәд, халхарнь ташад авв. Босад ноолдхар седхләнь, күүкд өөрдхсн уга. Терүнәс нааран хальддган уурв,— болҗ Вера цәәлһв.

—Сән болҗ! Ээм деерчнь толһа бәәнә гиҗ эс бичлүв!— Витя Веран һаринь һартан авч илв.

Җилмүд усн мет урсад, давад бәәв. Виктор цергт одв. Эн хойр урдк кевтән, хоорндан бичгән авлцад, икәр үйдәд, нег-негән санхларн, бичкн цага авъясарн, зүн һартан барлата «Витя, Вера» гидг темдгән хәләһәд, бийән аатрулдмн.

Наснь баахн, күүнә томан сәәтр орад уга цагт үүдсн эднә иньгллһн сар, җил ирвәс улм өсәд-өргҗәд йовв.

Һурвн җил цергт цергллһн. Һурвн җил — талдан күүнд ик болзг биш. Болв нег-негән күләсн, күцсн хойр иньгин зүркнд һучн зурһан сар — миңһ һар өдр! Эн һурвн җилин өдрмүд оңдан цагин җиләс ут болҗ хойраднь медгдв. Календарин халхс таслад ава бәәтл, күләсн өдр ирв.

263

Веран экнь, шүрүһәр үләсн салькнд унҗ одн гисн бәәдлтә, чидл уга, өлвтрсн хо чирәтә күүкд күн билә. Болв эн күүкд күүнә келсн үг эс күцхлә, гер дотр бәәсн улсин хойр чикнь хоңхта бәәдмн. Зөрг уга, җөөлн заңта залуһан эврәннь һоснаннь давхрг доран бәрдг билә. Тегәд гер дотрк ямаранчн төриг Веран экнь хаһлдг бәәсмн. Тегәдчн Волковиг колхозас һарад, Олуйскур нүүлһдгиг гергнь кесиг селәнә әмтн медцхәдг билә.

Эн күүкд күн эврәннь гертән эрк шилләч бәәсмн. Залунь шиңгәсн сара җалван авч ирхләнь: «Яһад бичкн болҗахмби?» — гиһәд хәәкрдмн. «Шиңгәсм эн болхгов»— гиһәд келхләнь: — «Уга, муңхг чамаг меклҗәнә, эврәннь шиңгәсн көлсән чик авч чадхшч!» — гиһәд, хойрһурвн хонгтан амрл өгдмн биш. Көдлмшәс ирхләрн, һар хоосн ирлго, адгтан модна нег тасрха болвчн авч ирх кергтә, эс гиҗ хотан бүтн уудг арһ уга. Суусн стулан хәрү ормднь чик эс тәввчн бас гергнә ад эклдмн.

Хаҗудк улсиннь герт эврән чигн ордго, эврәксән чигн орулдго билә. Гер дотр оньдинд әәсн, сүрдсн бәәдлтәһәр бәәх кергтә бәәсмн.

Авсн залудан биш, һарһсн үрдүдтән тиим догшн, аврлт уга мөстсн зүрктә билә. Зуг һурвн көвүн дунд өссн һанцхн күүкән невчк хәәрлҗ, наадк үрдүдләрн әдл засгла харһулдго бәәсмн.

Һазр деер әмтә кү таасдго Веран экд һанцхн Виктор таасгддг билә. Тегәд күүкән Викторла ханьцхиг буру гисн уга.

— Кемр Виктор чамла ханьцхар бәәхлә, колхозас һарад нааран нүүҗ иртхә, эс гиҗ совхозур һартха,— гиҗ күүкндән зөв өгв.

Виктор колхозас альдаран чигн одшгов гихлә: «Чамаг терүнд өгшгов»— гиһәд, экнь керчәд хайчкв. «Би ода бичкн бишив, эврән яахан медх зөвтәв»— болҗ Вера хәрүцв.

«Кемрҗән мини үг соңслго мордхлачн, чамаг насндчн амрахн угав!»

— гиҗ экнь әәлһв.

Келсн үгинь эс күцәхлә, ямаран чигн ааль экән һарһхинь меддг Вера: «Колхозас һарад нүй»— гиҗ Викториг ээрв. «Уга, би колхозас альдаран чигн одшгов»— болҗ, Виктор келсн үгәсн эс хаҗив.

Тер хоорнд җилмүд давад бәәв. Эн хойрин негнь эврәннь келсн үгән сольшго болв, наадкнь экиннь үгәс һарч чадшго болв. Верад келх саната көвүд дала билә. Виктор чигн оңдан күүк авч чадх бәәсмн, болв баһдан ам авлдсн зүркн болҗ өглго тачалта бәәһәд бәәв.

...Вераг эврәннь конторин күүкдтәг колхозд тәрә хуралһна көдлмшт

264

йовулхлань, маниг «Победа» колхозур илгәтн гиҗ күүкн сурв. Колхозд ирсн өдртнь эдниг хойрдгч бригадын ток деер көдлтхә гиҗ йовулв.

Вера болхла, Викторин көдлҗәсн негдгч бригадур һархар седв. Хойрдгч бригадт ирәд, арвн хонг көдлснь эн. Вера хойр дәкҗ көдлмшин заагт Викторла харһх санатаһар негдгч бригадт ирв. Хойраднь харһҗ чадсн уга. Эндр асхн һурвдад ирчкәд, Виктор МТС орҗ одсн болхла, күләхәр шиидв.

Вераг эн бригадт бәәсн көвүд-күүкд таньдг билә. Теднлә хамдан шууглдад, асхни хот уучкад, бичкн цагтан үүрләд хамдан школд орҗ йовсн Машата хоюрн Викторин ирх хаалһин амнд тосв. Терүг МТС-т хоншгоһинь лавта меднә. Хамхрсн деталян кеҗ авчкад, хәрҗ ирхинь меднә.

Сөөнь өрәлин алднд, зөвәр холд мотоциклин һал үзгдв. Машаг бригадурнь йовулчкад, эврәннь альчуран эмгн күүнәһәр әрә нүдән һарһад боочкад, хаалһин амңд һаран өргәд зогсв.

Виктор Вераг колхозд көдлхәр ирсинь соңсла. Түрүн авгтан эврән одад харһхар седчкәд, дәкәд санаһан хәрү цокад йовсн уга. «Кемрҗән экиннь үгәс һархар седхләрн, эврән ирҗ харһх»— гиҗ Виктор дотран шиидв. Эн арвн хонгин дунд Вера өдр болһн ирн гисн болад, асхн болһн харһсар зүүднднь ордг болв. Ода Глотовас ирҗ йовад, бас терүнәннь тускар: «Иршгоһар бәәдг болхви? Тиигхлә, ода бийнь экиннь үлмәһәс һарад уга болх»— гиҗ санҗ йовла. Мотоциклин герлд зогсҗах кү үзн, шулун болдгар зогсав.

—Вера!—гиҗ келн, теврлдәд одв.— Би чамаг ирх гиҗ сана биләв. Иигҗ харһхан өдр сө уга күләҗәләв!— болҗ Виктор байрлв.

—Күләсм болх! Чамаг угаһар цааранднь бәәҗ чадшгов!— гичкәд, Вера усн-цасн уульв.

—Бичә ууль! Инәх кергтә,— болад, Виктор иньгиннь седкл төвкнүлв.

—Энчн байрин нульмсн!— Вера көвүнүр шахлдв.

* * *

Адуч Таня хойриг комбайнд өөрдәд ирхлә, өмнәснь һурнисн бәәдлтә Костя тосҗ ирв.

— Мендвт, Адуч Очирович!—гиһәд, Костя агрономин һар атхчкад сурв:— Не, одак күүһән эмчүр йовулчквт? Бидн яахмб? Өдртән хара

265

зогсхмб?

—Э, эмчүр йовулчквидн. Комбайнтн тегәд бүтний? Көдлҗ болхий?— гиҗ Адуч хәрү сурв.

—Комбайн бүтн. Өрүнә эклҗ көдләд, тер захас авн эн күртл ирчкәд, хәрү эргхәр седхлә, комбайнер штурвалан хайчкад, зүркән бәрәд унҗ одв. Зүркнә гемтә күн бәәҗ кевтә,— болҗ Костя келв.

—Комбайн бүтн болхла, ода экләд хадад бәәх. Тракторан көндәҗ чадҗанач,— гив.

—Комбайнертн альд бәәнә?— Костя Адучур хәләв.

—Йов, тракторурн од. Комбайнериг штурвалын өөр үзхч,— Адуч нурһарнь ташҗ хөкрлв.

—Та эврән йовхар бәнт?—болҗ Костя эс иткҗ сурснд, тернь нүдән чирмн толһаһан гекв.

Костя адһм угаһар тракторин кабинд орад суучкад, терзәрнь ардагшан Адучур хәләв. Адуч сүдһлзәд, тайган түшн, шатынь давшад, комбайн деер һарч ирәд, моторин көдллһ хәләв. Дарунь молотилкән хоосар тәвәд, яһҗ көдлҗәхинь хәләв. Мотор молотилк хойр сәәнәр көдлҗәнә.

—Сәәнәр тосллчи?—гиҗ хаҗудан зогсҗасн Таняһас сурв.

—Өрүнә сәәнәр тослчклав.

Таня хойр җиләс нааран тәрә хуралһнд штурвальн болҗ көдлнә. Тәрә хуралһн чилхлә, урдк кевтән бригадын учетчик болна.

Машиг бүрткәд хәләчкәд, Адуч трактористд һарарн заңһв. Трактор чичрҗ күрҗңнәд, ормасн генткн көндрхлә, комбайн дахлцад, хедернь дорагшан сууһад, крестовинь эргәд, шалһднь керчгдсн тәрәнә бүр сәәхн торһн лент мет гүүһәд, молотилкин барабанур орад бәәнә. Комбайна ард соломокопнитель деер хойр күүкн нег-негән хәләһәд зогсчксн соломиг бииләр хооран ууц тал хөмнә.

Адуч тәрәнә урһцинь хәләһәд, комбайна хедериг негт деегшән өргәд, негт дорагшан тәвҗ өгәд йовна.

Адуч Таня хойр хоорңдан ю бис күүндәд, инәлдәд йовцхана. Костя тедниг үзәд, зүркинь хар ухан хулһн мет мерв. «Адучиг ахлаһан әдл күндлнәв,— гиҗ Танян келсиг санв.— Болв... гергн уга күүнә толһад ямаран ухан орхинь кен медхв?»

«Уга, цааранднь иигҗ бәәҗ болшго. Яһв-кегв келәд, хәрүһинь авчкад төвкннәв. Юн гиҗ келхв? Одахн Танята хоюрн ю бис күүндҗәһәд: «Күүкнд эврәннь седклән юн гиҗ келхән би медҗәхшив»— гиһәд

266

наадлхлам, Таня керсү нүдәрн гилс гиҗ хәлән, гүүнәр саналдчкад: «Костя, Костя! Эврәннь седклән келхд олн үг керго»— гиҗ келлә.— Юн гиҗ келдгинь зааҗ ас, би йосндан медҗәхшив,— гиҗ сурхла: Күүкнд дурлсн цагтан күрәд ир, юн гиҗ келхинь зааҗ өгнәв»— гиһәд, нааднинәднд хүврәлә.

Тегәд юн гиҗ эклҗ келхв? Костя кесг хуучн романмуд умшла. Теңд юн гиҗ бичәтә бәәхинь эн тодлв. Нег дегтрт: «Би тана һаритн сурҗанав!»

— гиҗ бичәтә бәәсинь эн ухалв. Тиигәд эклхлә яахмб? Уга, болшго. Теднлә әдл хаана өргә эргдг зәәсң биш! Мана цагт күн тиигҗ келдго болх. Нә, юн гихмб?

«Таня, би чамд дуртав, мини гергн болхичн сурҗанав!» Уга, тиигҗ бас бәлшго. Дегд модьрун үгмүд тернь. Альдас сәәхн үгмүд олҗ авхмб?» Өдрин дуусн тиим күнд тоолврта Костя йовв. Үдин амрлһнд Таняла онц харһҗ чадсн уга. Юңгад гихлә үдин хотыг эднд нааран авч ирв. Түрүн болҗ Адуч Костя хойр уув. Эдниг хотан ууҗ дуустл, Таня комбайнан тослад, комбайн дорнь буудя тордг зерноуловителинь цеврлв. Таняг көдлмшән чиләлһнлә, колхозин ахлач ирәд, МТС-әс үдин хөөн шин комбайнер ирхмн, терүг иртл комбайнд көдлҗә гиҗ Адучас

сурв.

«Чамаг сурлдан угаһар өрүнәс нааран көдлә. Күн эс ирхлә, комбайн хайҗ хәрхн уга!» — гиҗ ахлачд уурнь күрч Адучин төлә Костя байрлв.

Одахн хойр хонгт болсн шүрүн салькнд күнд бүртә тәрән диилгдәд, нег хәврһшән кевтҗ одв. Тегәд урдкла әдл оратҗ, шамин герләр тәрә хадхла, сәәнәр авгдлго һару һарад бәәнә. Тер төләд комбайнермуд әрә бүрүлин гегән тасрад ирхлә, зогсцхана.

Адуч комбайнан зогсаһад, дорагшан шат ишкәд бууҗ ирлһнлә, Виктор мотоциклән комбайнла харһулн алдад, түшүләд зогсачкад, Адучд байртаһар келв:

—Не, комбайнер МТС-әс авч ирәд, бригад деер буулһчкад, һарч ирүв.— Виктор өрүнәһә хамхрсн комбайна деталь авн, комбайнер сурхар одла.

—Сән. Йовдлын аюд намаг бригадт күргчк, тендәс мөрән зүүҗ авад, хойрдгч бригад орнав. Хойр хонгас нааран одад угав,— болҗ, агроном будгдсн һаран Танян өгсн кенчрт арчв.

Викторин мотоцикл комбайна өөрәс көндрәд һархла, Костя ирв.

267

—Костя, намаг күләҗә, би комбайнан тослчкад хәрнәв. Өрүндән амр болх,— гиҗ Таня келв.

—Сән. Чамаг тослад чиләтл, би буудя тордг зерноуловителинь цеврлнәв.

—Ханҗанав! Сән үг соңсхд йир таалмҗта...

—Арһулдҗа, би энүгән чиләчкәд, чамд оңдан үг келсв. Зуг чи бичә

үрг!

—Ямаран үгв, муй аль сәний?

—Нанд болхла сән, чамд яахинь медҗәхшив.— Хоюрн дарунь көдлмшән чиләв. Костя комбайн дорас босҗ ирв. Таня комбайн деерәс бууҗ ирв.

—Не, келхәр бәәсн үгән кел,— гиҗ Таня неклдв.

—Хаалһдан келнәв,— болҗ көвүн хооран саав. Зөвәрт тагчг йовцхав.

—Келхнчн, күләҗәнәв,— гиҗ Таня көвүнүр хәләв.

—Би эн үг келхдән адһш угаһар бәәләв. Зуг чамаг күн болһнла күүндәд, инәһәд оркхла, нанд му болад, хөргләд однав. Тегәд мини чамас сурхар бәәхм... хамдан бәй!

—Тиим эртий!—Таня әрә сонсгдмар келв.

—Эрт болх билә! Кедү дәкҗ эн үгән келҗ чадлго бәәсим медҗән- чи!—Костя Танян һаринь чаңһар атхв.

* * *

Шестаков тоочнрин хораһар дәврәд, эврәннь кабинетүр орҗ йовад, тотхҗ зогсв.

— Петр Петрович, та манд кергтәт,— гиҗ келв. Кабинетдән орад, тохадан өлгәтә плащан стол деерән хайчкад, ормдан одҗ суув. Энүг дахлцад, тооч Шнейдер Петр Петрович ут улан хамриннь үзүрт козлдуран торһчксн орҗ ирв.

Шестаков столын татдгас блокнотан һарһҗ тәвн, өмнәсн ручкан шүүрч авб.

—Петр Петрович, кедү центнер буудя государствд өгчквидн?

—Зун далн миңһн центнер, Николай Иванович.

—Кедү гинәчи? Сәәнәр тоолвч?— гиҗ, батлҗ сурв.

—Сүл талоһинь соляд эндр квитанцс авч ирв. Дигтә зун далн миңһн центнер болҗ.

—Йир сән. Петр Петрович, зун далн миңһн центнер буудя гисн

268

тооһан медҗәнч, угай?—Урднь бүкл Олуйск район әрә гиҗ тиим буудя өгдг бәәсмн! Ода һанцхн «Победа» колхоз тиим ик буудя өгчәнә! Йосн диилвр гидг эн!— Шестаков ормасн босад, нааран-цааран йовдңнв...

Тегәд кедү пуд болҗана энчн!

—Нег сай һар пуд.

—Мана колхозникүд нег сай пуд буудя государствд өгхвидн гиҗ санҗасн болхий?

Һазаһас Молчанов орҗ ирв.

—Федор Васильевич, кедү буудя государствд өгсиг медҗәнчи?— гиҗ Шестаков ормдан сун, байртаһар сурв.

—Бидн Петр Петровичта хоюрн тоолчквидн. Йир сән. Колхозникүдт энүнә тускар бас соңсхх кергтә. Бас байрлцхах.

—Николай Иванович, би дәкәд нег байр зәңглхәр седләв. Өрүнә

банкас телефоһар эндр үдин хөөн дөрвн часла мөңг ирҗ автн гиҗ келв. Далн миңһн арслң өгчәнә,— болҗ тооч келв.

—Үдин хөөн мини маши авад йовтн. Арвн сара күч-көлснә өдрмүдт кедүһәд мөңг өгч болх гиҗ медҗәнәч, Петр Петрович?

—Мана банкд бәәх счетд мөңгн дала. Ода деерән арвн тавн сай ору

орсн бәәнә. Дун угаһар күч-көлснә өдрин арвн тавад арслң өгч болхмн. Дәкәд, җил чилхлә, үлү-дутуһинь тегшлхвидн,

—Күр болсн хөөн арвн тавад арслңгарчн ведомостинь кетн. Чи эврән эс медхмн бишч,— гиҗ, олн җил көдлҗ йовх дамшлтта тоочд, бийднь даалһҗ ахлач келв.

Оньдинд адһад йовдг бригадир Миша ирв.

—Чамаг күн көөҗ йовдг болвза?—гиҗ Николай Иванович сурв.

—Күн көөлдснәс дор! Деертн цасн орн гиҗәнә. Токмуд буудяһар дүүрң. Ода яахмб? Колхозникүд буудяһан күцц авчахш. Орулдг һазр уга гилдцхәнә. Һанцхн мана бригадт һучн хойр күн авад уга.

—Цуһараднь зәңг өгх кергтә. Эс ирҗ авхлатн, государствд өгчәнәвидн гиҗ зәңглтн.

—Тер бийнь күн авчахш. Кесг дәкҗ зәңглләвидн.

Эднә үгин хоорнд һазаһас Матрена Семеновна орҗ ирәд, үүдн хоорнд суув.

— Матрена Семеновна бас буудяһан авад уга, кесг дәкҗ келләв,— гиҗ, Миша бәрүлҗ өгв.

269

—Би дигтә тер төрин тускар ирҗ йовлав. Николай Иванович, бидн Витян күч-көлснд күртсн буудяг авчклавидн. Мини шиңгәсн арвн хойр центнер буудя үлдлә. Терүг багтадг зә мана герт угаһинь эврән меднәт. Тегәд тадниг колхозин буудятаһан хамднь государствд өгчкәд, тана буудяд кедү өгдг болна, тер үнәрнь нанд мөңгинь өгчктн. Терүг теермдүләд, базрт орулхла, үнтәһәрчн одх биз. Зуг нанд цол уга. Дәкн энҗл свеклан цасн унтл хураҗ авдг бәәдл угавидн,— гиҗ Матрена Семеновна келв.

—Николай Иванович, Матрена Семеновнан келсн үг чик. Кесгнь бийәсн үлү буудя авшго. Тер спискарн эздүдтнь одад, буудяһан авч чадшго болхлань, государствд өгчкәд, әмтнд мөңгинь өгчкхмн гиҗ медҗәнәв.

Буудя күцц эс авсн улс тоолхла, адгтан миңһн центнер буудя һарх.

Тер буудяг государствд өгхлә, Төрскнд чигн олз, манд чигн сән болх,— болҗ Федор күсл кев.

—Сән, Матрена Семеновна. Тана буудяг бидн государствд өгнәвидн. Та мөңгәрнь авхт,— гиҗ Шестаков келв.

—Ханҗанав, менд бәәтн!—Матрена Семеновна һарв.

—Одак Матрена Семеновнаг хойр кило буудя авад бәргдснәс нааран

удан болву? Хойр җил... Иим ахрхн цагин дунд әмтн яһҗ хүврв? Ода болхла, үлү буудя керго, государствд өгтн гиҗ йовхинь үзҗәнчи?— болҗ Шестаков байрлв.

—Негчн күн экин геснәс хулхач, худлч, аля-аздар һаршго болҗахгов. Бәәдл-җирһл ямаран болна, терүгәр күн бас хүврнә. Ода хәләлчн! Эдлхднь күрх буудя өгхлә, терүнәс үлүһинь государствд өгтн гиҗ эврән сурҗ йовна. Юңгад гихлә тер идҗәснь чилхлә, дәкәд өгхинь меднә. Тиигхлә, үлү буудя авад ю кех билә. Мана парть селәнә эдл-ахуд ода онц оньган өгч, улм өргҗҗәхинь цуһар медҗәцхәнә. Тиигхд, хойр җил хооран, кедү өгсн бийнь, буудя үлү болҗана гиҗ күн келх бәәсний? Миниһәр болхла, уга! Ода әмтнә седкл оңдан болҗ одв,— Федор инәв.

—Терчн чик,— гиһәд, Шестаков ормасн босад, үүднд күрчкәд, тоочас сурв: — Петр Петрович, Тарасовиг болн шабашникүдин бригадириг конторур дуудулчк.

Тәвдгч җил тавн поселкд бәәсн тавн колхозмуд нииләд нег колхоз болхла, хург кедг бәәрн уга болад, яһад болвчн клуб тосххар шиидлә. Тер

270