Глава 4 мікрабіялогія ў медыцыне

Адзін з найбольш важных і значных менавіта для чалавечага здароўя раздзелаў мікрабіялогіі з'яўляецца медыцынская мікрабіялогія. Прадметам яе вывучэння сталі вірусы і патагенныя бактэрыі, якія выклікаюць цяжкія захворванні. Таму перад медыкамі-мікрабіёлагамі стаіць задача: выявіць патагенны арганізм, культываваць яго чыстую лінію, вывучыць асаблівасці жыццядзейнасці і прычыны, па якіх наносіцца шкоду арганізму чалавека, і знайсці сродак для ліквідацыі дадзенага дзеяння.

Пасля таго як чыстая культура патагеннага арганізма будзе атрымана, неабходна правесці старанны малекулярна-біялагічны аналіз. На аснове вынікаў правесці выпрабаванне ўстойлівасці арганізмаў да антыбіётыкаў, выявіць шляху распаўсюджвання захворвання і выбраць найбольш эфектыўны метад лячэння супраць дадзенага мікраарганізма.

Менавіта медыцынская мікрабіялогія, у тым ліку ветэрынарная, дапамагла вырашыць шэраг надзённых праблем чалавецтва: створаны вакцыны супраць сібірскай язвы, шаленства, рожы непарнокопытных, воспы авечак, анаэробных інфекцый, тулярэміі і паратыфу, стала магчымым пазбаўленне ад чумы і парапневмонии і гэтак далей.

Глава 5 харчовая мікрабіялогія

Асновы мікрабіялогіі, санітарыі і гігіены цесна ўзаемазвязаны паміж сабой і наогул адзіныя. Бо патагенныя арганізмы здольныя распаўсюджвацца значна хутчэй і ў большым аб'ёме, калі ўмовы санітарыі і гігіены пакідаюць жадаць лепшага. І ў першую чаргу гэта знаходзіць адлюстраванне ў харчовай прамысловасці, пры масавых вытворчасцях прадуктаў харчавання.

Сучасныя дадзеныя аб марфалогіі і фізіялогіі мікраарганізмаў, біяхімічных працэсах, выкліканых імі, а таксама ўплыў экалагічных фактараў на мікрафлору, якая развіваецца ў прадуктах харчавання пры транспартаванні, захоўванні, рэалізацыі і перапрацоўцы сыравіны, дазваляюць пазбегнуць шматлікіх праблем. Ролю мікраарганізмаў у працэсе фарміравання і змены якасці харчовых прадуктаў і ўзнікнення шэрагу захворванняў, выкліканых патагеннымі і ўмоўна-патагеннымі відамі, вельмі значная, і таму задачай харчовай мікрабіялогіі, санітарыі і гігіены з'яўляецца гэтую ролю выявіць і павярнуць на шчасце чалавека.

Таксама харчовая мікрабіялогія культывуе бактэрыі, здольныя ператвараць з нафты вавёркі, выкарыстоўвае мікраарганізмы для раскладання харчовых прадуктаў, для апрацоўкі многіх тавараў харчавання. Працэсы закісання на аснове малочна-кіслых і алейна-кіслых бактэрый даюць чалавецтву мноства неабходных прадуктаў.

Глава 6 вірусалогія

Зусім асобная і вельмі вялікая група мікраарганізмаў, якая на сённяшні дзень з'яўляецца самай малавывучанай - гэта вірусы. Мікрабіялогія і вірусалогія - дзве цесна ўзаемазвязаныя катэгорыі мікрабіялагічнай навукі, якія вывучаюць патагенныя бактэрыі і вірусы, здольныя нанесці цяжкі шкоду здароўю жывых арганізмаў.

Вірусалогія частка вельмі шырокая і вельмі складаная, таму заслугоўвае асобнага вывучэння.

Вірусы ўяўляюць сабой часцінкі памерам ад 10 да 400 нм. Форму і структуру вірыёнаў — вірусных часцінак атрымалася вывучыць толькі пасля вынаходства электроннага мікраскопа. Вірыёны некаторых вірусаў нагадваюць палачкі ці ніці. У іншых вірусаў яны маюць выгляд правільных шматграннікаў або блізкія па форме да шара.

Асноўнымі кампанентамі віруса з’яўляюцца нуклеінавая кіслата і бялковая абалонка вакол яе — капсід. У залежнасці ад віду вірусаў капсіды могуць складацца з аднаго ці некалькіх тыпаў бялковых малекул — капсамераў. Размяшчэнне гэтых малекул строга ўпарадкавана, што вызначае форму і тып сіметрыі капсіда. Капсамеры многіх вірусаў знаходзяцца ў цесным узаемадзеянні не толькі адзін з адным, але і са змешчанымі ўнутры капсіда малекуламі нуклеінавай кіслаты. У адных вірусаў унутры капсіда знаходзіцца ДНК, у другіх — РНК. Гэта геном (генетычны аппарат) віруса. У залежнасці ад тыпу нуклеінавай кіслаты вірусы падзяляюць на ДНК-змяшчальныя і РНК-змяшчальныя. Пры гэтым малекулы ДНК (або РНК) у розных відаў вірусаў могуць быць адналанцуговымі ці двухланцуговымі. Колькасць малекул нуклеінавых кіслот у саставе геному вірусаў вар’іруе ад адной да некалькіх.

Вірыёны, якія прадстаўлены толькі генетычным апаратам і капсідам, называюць простымі. У складаных вірыёнаў над капсідам ёсць суперкапсід — абалонка з ліпідаў і бялкоў.

Гэтыя раней нябачныя ўзбуджальнікі ў большасці выпадкаў атрымлівалі назву па выклікаемай імі хваробе: вірус тытунёвай мазаікі, вірус мазаікі каровінага гароху, вірус яшчуру буйной рагатай жывёлы, вірус гепатыту, вірус грыпу, вірус герпесу і г. Д. Але пасля таго як вірусы атрымалася разгледзець, іх форма і будова былі адлюстраваны ў назве іх сямействаў. Напрыклад, каранавірусы атрымалі назву з прычыны асаблівых выступаў на іх паверхні, што нагадаюць зубцы кароны; каліцывіусы названы так з прычыны чашападобнай формы (ад лац. Calix — чаша), тогавірусы — ад лац. Toga — мантыя, плашч.