5.2 Өндірістік үдерістердің энергетикалық қызмет көрсетулерін жоспарлау

Мұнайгаз өндіруші өнеркәсіптің кәсіпорындарындағы заманауи өндіріс энергияның, будың және судың ірі пайдаланушысы болып табылады.

Кәсіпорындардағы энергия шығындалады:

- технологиялық қажеттіліктерге, яғни кәсіпорын өнімін шығаруға;

- күш қажеттіліктеріне, яғни, өндірістік және көтеру-транспорттық құралдарын қозғалысқа келтіруге;

- жарықтандыруға, жылытуға, желдетуге және басқа да тұрмыстық-шаруашылық қажеттіліктерге.

Кәсіпорынның энергетикалық шаруашылығының тапсырмалары:

- іркіліссіз өндіріс немесе сырттан энергияның барлық түрін алу;

- энергияны өзгерту және оны пайдалануға дайындау;

- жұмыс орындарына энергияның өз уақытымен берілуі;

- барлық өндірістік үдерістерде оңай жолмен энергия тұтынуды қамтамасыз ету;

- электрқондырғылардың қызмет көрсетуі және жөнделуі;

- энергоресурстардың қайта пайдаланылуын жоспарлау.

Кәсіпорыннның энергошаруашылығы қамтиды:

1. Компрессорлық, қазандық, бу мен ауа тораптары және канализациясы мен бужабдықтағышы бар жылукүштік шаруашылығы.

2. Қышқылдық станциялары, газ тораптары және өндірістік желдеткіші бар газ шаруашылығы.

3. Аралық станциялары, электрлік тораптары, трансформаторлы шаруашылығы бар электркүштік шаруашылық.

4. Электроқұралдарының бөлшектік капиталды және ағымды жөндеу жұмыстарын жүзеге асыратын, электрқұралдардың және электржабдықтардың жөндеу цехтары.

Энергетикалық қамтамсыздандыру үдерісінің негізгі ерекшеліктері:

- энергетикалық қамтамасыз етудің барлық удерісінің бірдейлігі;

- энергия және өндіріс көлемі бойынша, уақыты мен мөлшерлерінің сәйкестігі;

- тұтынудың анықтаушы ролі.

Энергетикалық қамтамасыздандыру ұйымының үдерісіне қойылатын негізгі талаптар – үздіксіздік және сенімділік.

Өнеркәсіп

Түрлендіру

Бөлу

Шығару

Қабылдау

Бөлу

Түрлендіру

Тұтыну

Сурет 5.1. Өндірістің энергетикалық қамтамасыздандыру үдерісінің толық циклының жүзеге асуының кезектілігі және құрылымы

Кәсіпорын тұтынатын энергия түрлері:

- жылулық;

- химиялық;

- механикалық;

- электрлік.

Энергоресурстардың негізгі түрлері:

Өндіріс орны бойынша (қамтамсыздандыру көзі):

- сырттан алынатын (орталықтанған);

- өзіндік өндірістің (орталықсызданған);

Ф а к т о р л а р

Өнім

Технология

Өндірістік қуаттар

Ұйым

Тұтыну режимі

Өндіріс режимі

Сурет 5.2. Өндірістің энергиямен қамтамасыз ету құрамы мен көлемін анықтайтын негізгі факторлар

Энергожабдықтаудың негізгі нұсқалары

Сыртқы энергожабдықтау

Аралас энергожабдықтау

Ішкі энергожабдықтау

Сурет 5.3. Кәсіпорын энергожабдықтарының негізгі нұсқалары

Пайдаланылу сатысы бойынша:

- бастапқы;

- қайталама.

Кәсіпорынның қуат көздері:

Бастапқылары: отын, бу, конденсат және ыстық су, сығылған ауа, су (қысыммен), газ, электр тогы.

Қайталамалары:

- өндірістік пештерден шыққан газдар;

- газгенератор қондырғыларының генераторлы газы;

- технологиялық құралдар конденсаты.

Кәсіпорындардағы энергия тұтынуды оңтайландырудың негізгі бағыттары:

- ресурссақтаушы құралдар сатып алу;

- өндірістік үдерістердің, ресурстарды пайдалану есебі және бақылауының автоматизациясы;

- технологиялық үдерістерді жетілдіру;

- энергоқұралдардың құрастырылуын жетілдіру;

- ресурстарды мөлшерлеуге есептік-аналитикалық әдістерді пайдалану;

- отын және энергияның тікелей шығынының ликвидациясы;

- қуат көзін дұрыс таңдау;

- технологиялық құрылғылардың жұмысын жақсарту;

- отын және энергины үнемдеу бойынша, жалпыөндірістік және ұйымдық әдістерді жүргізу:

а) қыздыру шамдарын люминистенциялы жарық көздерімен ауыстыру;

б) автоматика мен КИП қондырғысы, кәсіпорынның барлық телімінде энергия шығынын есептеуді ұйымдастыру;

в) отын және энергияның барлық түріне техникалық мөлшерді енгізу және өңдеу;

г) отын және энергия шығынының жүйелік анализі.

Электроэнергияның тікелей шығындарын ликвидациялау бойынша іс шаралар:

- қайталама энергоресурстарын пайдалану;

- тиімді қуат көздерін таңдау.

5.2 кесте – кәсіпорынның энергожабдықтау көздері

Энергиялық қуат көзі	Энергожабдықтау көзі
	Орталықсызданған	Орталықтанған
1	2	3
Электрлі ток	Кәсіпорынның конденсацияланған электростанциясы (ККЭ)	Энергожүйемен байланысты кәсіпорын ЖЭО
	жылуэлектрорталығы (ЖЭО)	Энергожүйемен байланысты кәсіпорын ЖЭО
Бу және ыстық су	Өндірістік қазандық	Энергожүйемен байланысты кәсіпорын ЖЭО
	Жылу изоляциялы қондырғыларының түрі: -пайдаланылымдардың; -булағыш қондырғыларының салқындатылуының; -ағашөңдейтін цехтың қалдықтарына жұмыс істейтін қазандық, электржетекпен компрессолрлық қондырғы	Энергожүйенің жылу торабы

5.2 кесте жалғасы

1	2	3
Сығылған ауа
	кәсіпорыннң электростанцияларында орналасқан, турбиналық жетекпен бірге орталықтандырылған компрессорлық қондырғылар
Газ	кәсіпорынның газогенераторлы станциясы	Табиғи газбен жабдықтаудың алыстық торабы

Кәсіпорындағы энергетикалық шаруашылықты оңтайлы ұйымдастырудың негізі ретінде теңгерімдік әдістерді пайдалану арқылы энергоресурстарды дұрыс өндіру және пайдалану пайдалану болып табылады. Энергетикалық теңгерімдер үдемелі мөлшердің, өндірістің жоспарланған көлемі негізіндегі кәсіпорындардың әртүрлі қажеттіліктерін, яғни отынның, энергияның тұтынылуын есептеуге мүмкіндік береді, сонымен қатар, бұл қажеттіліктерді қамтамасыз ететін үдемелі ресурс көздерін анықтауға мүмкіндік береді.

Энергоресурстарды пайдалану бағыты

Өндірістік тұтыну

Өндірістік емес тұтыну

жылуэнергиялық

қозғалғыштық

технологиялық

электроэнергиялық

Сурет 5.4. Энергоресурстарды пайдалану бағыттары

Кәсіпорынның электроэнергиялық қажеттіліктері, электроэнергиялық қажеттіліктерден технологиялық мұқтаждықпен (Э_тн), қуатты қажеттіліктермен (Э_ққ), жарықтандырумен (Э_жар.), жылытумен (Э_ж.), желдетумен (Э_жел.), басқа да тұрмыстық-шаруашылық қажеттіліктермен (Э_тш.) толығады, сонымен қатар, қайталама пайдаланылған энергоресурстардың есебінде (Э_қ) электрлік тораптардағы электроэнергия шығындарын (Э_шығ.), сыртқа жіберілетін энергияны (Э_с) қамтиды.

Кәсіпорынның электроэнергиялық қажеттіліктерін есептеу үшін, кәсіпорынның электроэнергетикалық қажеттіліктері бейнеленетін сол жақ бөлігінде энергетикалық теңгерім, ал оң жақ бөлігінде осы қажеттіліктерді жабуға арналған ресурстар көзі құрастырылады:

Э+Э_сн+Э_осв.+Э_от.+Э_вент.+Э_пр.+Э_с+Э_пот.–Э_в = Э_сэ+Э_п, (5.11)

мұнда Э_сэ – өзіндік электростанциялардағы электроэнергияның өндірілімі;

Э_п – сатылып алынатын электроэнергия.

Технологиялық қажеттіліктердің электроэнергиялық шығындары келесі формула бойынша есептеледі:

Э_тн = Н_эi*Q_i, (5.12)

мұнда Н_эi – i-түріндегі өнім бірлігінің электроэнергиялық шығын мөлшері;

Q_i – i-түріндегі өнім шығарылымының табиғи жылдық көлемі;

n – өнім түрлерінің саны.

Қуатты қажеттіліктердің электроэнергиялық шығыны мына формула бойынша есептеледі:

Э_сн=Н^с_эi*Ф_эфi*О_i, (5.13)

мұнда Н^с_эi – i-түріндегі құралдың электроэнергия тұтынуының сағаттық мөлшері;

Ф_эфi – i-түріндегі құрал бірлігінің жұмыс уақытының тиімді қоры;

О_i – i-түріндегі құрал бірлігінің саны;

m – құрал түрінің саны.

Энергошаруашылықтың технико-экономикалық көрсеткіштері екі топқа бөлінеді:

1. Энергия өндірісінің тиімділігі бойынша: жылу және электроэнергия өндірісінің меншікті отын шығыны; жылу, электр энергиясының пайдалы әсер коэффициенті; 1000м³ есебіндегі сығылған ауа электр энергиясының меншікті шығыны; энергия бірлігінің өзіндік құны;

2. Энергияны пайдалану тиімділігі бойынша: энергия түрлері бойынша меншікті шығын; кәсіпорынның және цехтардың толық энергия теңгерімінің құрылымы; еңбектің энергиялық қаруландыру көрсеткіштері.

Кәсіпорындағы энергия шаруашылық жұмысы ұйымының жүзеге асырылу жолдары:

- кәсіпорынның энергиялық жабдықтарын орталықтандыру;

-экономикалық қуат көздерінің және электроэнергиясының техникалық негізделген шығын мөлшерін пайдалану.

Жабдықтаудың орталықтанған жүйесі кәсіпорынды энергиямен үздіксіз және сенімді жабдықтауды қамтамасыз етеді, кәсіорынға қажетті энергия түрлерін алумен байланысты, бір уақытты шығындар мен өндірістің ағымдағы кідірістерін төмендетеді.

Кәсіпорынның энергиялық жабдықтарының ерекше өзгешеліктері бар, олар жыл мезгілдері және тәулік ішіндегі біркелкі емес қажеттіліктермен өндірістік энергияны тез арада пайдалану қажеттіліктерінен тұрады. Сол себепті, энергияның үздіксіз жабдықталуы энергетикалық құралдар қуаттылығы негізінде сақтық қорын құру есебінде қамтамасыз етілуге тиісті. Осыған байланысты, кәсіпорынның орталықтанған жүйесі пайдалырақ және тиімдірек болып табылады. Бұл жағдайда кәсіпорын электрленген, орталықтанған (дара) жүйеден (кәсіпорынның төмендетілген аралық станциясы арқылы) энергия алады, буды жылуэлектр орталықтарынан немесе аудандық энергетикалық жүйеден, газды табиғи газбен қиырдан жабдықтайтын желілерден алады.

Электроэнергияны тұтынуда төмен түсу мен жоғары көтетірілімдер болады. Кәсіпорынның оқшауланған электростанциясы осының нәтижесінде, максималды жүктемені қамтамасыз ету үшін көтерілім сағаттарында қосымша қуаттары болуы керек және төмен түсу сағаттарында электроэнергияның артық қоры болуы керек. Біркелкі энергетикалық жүйені қосу, көтерілу уақытында кәсіпорынға энергиялық жүйеден энергияны алуға, ал төмен түсу уақытында артық электроэнергияны энергиялық жүйеге жеберуге мүмкіндік береді.