7. Болмысты танудағы Лаоцзы мен Парменидтің ойларын салыстырып көріңіз

Болмыс философиядағы ең көне, дәстүрі мол, тарихы бай ұғымдардық бірі болып саналады. Ол “бол”, “болу” сияқты түсініктердің баламасы. Бұл ұғым адамды қоршаған ортаны біртұтас бүтіндік деп тану қажеттігінен туындаған. Оның көмегімен өте мақызды дүниетанымдық “әлем деген не” сұрағына жауап беріледі. Болмыс туралы түсініктер көне философияда қалыптасты. Мысалы, Парменид болмыс дегеніміз - бұл тірлік, одан басқа еш нәрсе емес деп үйретті. Болмыс жақсы, жаман жақтары бар толтырылған, қозғалмайтын шар іспеттес. Діни дүниетаным үстемдік еткен орта ғасырлар дәуірінде болмыс құдай жаратқан әлем деп қарастырылған. Құдай барлық тіршіліктің шыңы, мәні, жетілдірілген реалдылық деп көрсетілген (Әулие Августин, Фома Аквинский). Қайта Өркендеу, әсіресе Жаңа Дәуірден бастап жаратылыстану - механика, математика, физика үлкен қарқынмен дами бастайды. Болмыс-жаратылыстану мен адамның практикалық іс-әрекетінің негізгі объектісі болып табылатын табиғат. Ол белгілі заңдылықтарға сүйеніп жұмыс істейтін механизм тәрізді. Адам бұл уақытта табиғаттың жоғарғы жеңісі, күрделі механизм деп түсіндірілді.

Парменидтің пікірінше, болмыс пен бей-болмыс тең емес, басқаша айтқанда, болмыс - нақты өмір сүреді де, бейболмыс деген жоқ нәрсе. Осы пікірін Парменид дәлелдеуге тыры-сады. Айта кететін бір жайт — ол, Парменидке дейін философтар өз тезистерін дәлелдеуден гері, метафорамеи немесе ұқсастық тәсілін қол-дану арқылы (салыстыру арқылы) негіздеуге тырысатын, ал Парменид бірінші бодып өз те-зисінің дұрыстығын дәлелдеуге көбірек көңіл бөлді.

8. Конфуцзы мен Абайдың моральдық ізденістерін салыстырыңыз

9. Платонның Дүниені «Идеялар әлемі» мен «Заттар әлеміне» бөлуінің себептерін талдаңыз

Платон Идеялар Әлемінің теориясын жасап, Аристотель Дүниедегі материя мен форманың ажырамас бірлігін паш етеді.

Көне замандағы ғылымдарды жіктеу мәселесі – ғылым тарихының өзекті мәселелерінің бірі. Әрине, мұндай іспен әдейі айналысқан сол кезде ғалымдар болды десек, артық болар еді. Дегенмен де, көне грек философиясының ұлы жүйелер жасаушылары Платон мен Аристотельдің еңбектерінде бұл мәселе олардың назарынан тыс қалған жоқ. В.Вундтың айтуына қарағанда, көне заманда ғылымды жіктеу философияның өзін жіктеумен тең болды, өйткені, жеке ғылымдар әлі оның шеңберінен шығып дербес дәрежеге ие болған жоқ еді (қара: В.Вундт. Введение в философию. М.Добросвет, 1998, с.44-46). Мұндай пікірмен толығынан келісуге болады.

Қайсыбір саланы жіктеу үшін оған негіздемелер, критерийлер (анықтаушылар) керек. Ұлы Платонның еңбектерінде ондай анықтаушы ретінде дүниетанымдағы адамның рухани қабілеттерінің айырмашылықтары қойылған. Мұндай адамның рухани қабілеттері – үш. Біріншіден, Дүниені үғымдармен тану. Платонның барлық еңбектерінде ол диалог (сұхбат), я болмаса, сұрақ пен оған жауап беру арқылы жүреді. Екіншіден, сезімдік қабылдау арқылы біз Дүниедегі заттарды көреміз, олардан шығатын дыбыс пен иісті аңғарамыз т.с.с. Үшінші – ырық пен тілеу, қажет ету. Олар адамның өмірдегі іс-әрекетін тудырады. Осыған сәйкес Платон үш жеке ғылымдарды мойындайды. Олар: диалектика, физика және этика. Платонның диалогтарына көз жіберсек, «Теэтет», «Парменид», «Софист» - диалектика мәселелеріне арналған, «Тимей», «Федон» - физикаға, «Мемлекет», «Саясаткер» - этикаға. Платон диалектиканы ең жоғары ғылым деп санайды, өйткені, ол рухтың ең биік қабілеті – ойлайтын парасат. Олсыз физика мен этика – толық емес, жетілген білім өз салаларында жасай алмайды. Сондықтан, диалектика оларды да самғап өтеді. Бұл қарым қатынасты былайша көрсетуге болады