Нацыяналізм у свеце. Даведнік. Часткі 1-2.

ІРЛЯНДЗКАЯ РЭСПУБЛІКАНСКАЯ АРМІЯ: У БАРАЦЬБЕ ЗА СВАБОДУ

"Усё магчыма ў гэтай краіне, акрамя капітуляцыі"

IRA

Гэтая выспа (70 тыс. кв. км.), якую яшчэ называюць Зялёнай і якую кёльты, продкі сучасных ірляндцаў, засялілі яшчэ ў ІV ст. да н.э., мае няшчасьце быць суседам Вялікабрытаніі. Пачынаючы з 1169 г. ангельцы рабілі туды спусташальныя паходы. Толькі Олівер Кромвель "скараціў" аўтахтоннае насельніцтва Ірляндыі з 1,5 млн. чал. у 1646 г. да 850 тыс. у 1652 г. У 1845 - 47 гг. у выніку голадамору на выспе памерла каля 1 млн. чалавек, а яшчэ каля 1,5 млн. эмігравалі. Цяпер у ЗША жыве ірляндцаў болей, чым у Бацькаўшчыне. "Ачышчаныя" землі не засталіся пакінутымі: яны масава засяляліся ангельцамі. Здавалася , што фізычна зьнішчаны, абяскроўлены і асіміляваны народ ня выжыве. Але здарылася нечаканае: пад ціскам непрымірымай барацьбы IRA каланізатары вымушаны былі прызнаць незалежнасьць Ірляндыі, але ейны паўночны ўсход - ОЛЬСТЭР - пакінулі сабе. З 1969 г. IRA цэнтр сваёй дзейнасьці пераносіць на гэтую тэрыторыю і з таго часу тут ідзе бесперарыўная барацьба за волю.

Восем стагоддзяў беспасьпяхова намагалася Ангельшчына пакарыць Ірляндыю й ірляндцаў.

Зямля гарэла пад нагамі й не было канца ахвярам з абодвух бакоў. Здавалася, што рэкі пралітай чалавечай крыві прымусяць абедзьве суседнія дзяржавы не адмаўляць сабе ды сваім народам мець мір. Але паўночная частка в. Эйрэ не здавалася, метраполія - не адступала..

Першы "экспедыцыйны" корпус у Ірляндыю адправіў яшчэ кароль Генрых ІІ у 1169 годзе. І з таго часу ня мелі гэтыя землі ў Паўночнай Ірляндыі спакою ды міру. У ХІІ ст. тэрыторыя Ольстэру была ўжо падпарадкавана ангельскай кароне. Дэградацыя кіруючай касты ды пастаянныя канфлікты паміж кланамі ірляндзкіх правадыроў Ленстэра й Ольстэра прыводзяць да таго, што ў ХІІІ ст. ірляндцы ўжо мелі на сваёй шыі цяжкае ярмо Плантагенэтаў. Народ стагнаў у ярме, а "вожди" , якія ніяк не маглі знайсьці паміж сабою паразуменьня, толькі й ведалі, што пасылалі да Папы Рымскага ганцоў са "сьлёзнымі" лістамі пра дапамогу, жалючыся на ангельцаў: " ... яны са сваёй сілаю напалі на наш народ і намагаліся поўнасьці яго зьнішчыць...". Такая бесхрабетнасьць ды блізарукасьць "вождей" ірляндзкага народу, іх няздольнасьць аб'яднацца й падняць народ на супраціў захопнікам урэшце-рэшт прывялі да трагічных вынікаў.

Ужо ў 1541 годзе ангельскі кароль Генрых VІІІ прымае тытул караля Ангельшчыны й Ірляндыі. Хуткімі тэмпамі ідзе каланізацыя тэрыторый, ствараюцца пейлі (ангельскія калёніі), зьнішчаецца кланавасьць, ідзе насаджэньне новай "нацыянальнай" вярхушкі. Вынікі такой безапеляцыйнай палітыкі Ангельшчыны ў адносінах да сваёй калёніі адгукаецца яшчэ й сёньня крывавымі сутычкамі на вуліцах гарадоў Паўночнай Ірляндыі ды незатухаючаю "вайной у натоўпе", адгалоскі якой усё часьцей у апошні час чуе ў сябе Ангельшчына.

А тады гэта вылілася толькі ў асобныя выбухі паўстаньняў, асабліва пад кіраўніцтвам Шона О'Нейла ды Дэсманда ў 1579-1583 гг., Цірона й Пірканэля ў 1595 - 1603 гг. Часьцяком прычынай гэтых паўстаньняў служыла міжканфесыйная барацьба ды прагненьне аднавіць "даўнія свабоды". На жаль, паразы ірляндцаў у гэтых паўстаньнях прывялі да канчатковай канфіскацыі іхных земляў ды засяленьне іх каляністамі, зьнішчаюцца рэшткі ірляндзкай кіруючай касты. Пад час апошняга паўстаньня ў 1595-1603 гг. намесьнік ангельскае кароны лорд Маўнтджой рабіў справаздачу каралеве Лізавеце з Ірляндыі: "Вашай Вялікасьці няма чым кіраваць у гэтай краіне, хіба што горамі пеплу ды мёртвымі". Але, нягледзечы, камандуючы ангельскаю арміяю ў Ірляндыі Дж. Орманд атрымае загад ад 23 лютага 1641 году, у якім гаворыцца:

"разбураць, забіваць, зьдзіраць скуру й зьнішчаць паўстанцаў усімі сродкамі й магчымасьцямі". Ірляндзкі народ працягвае сваю барацьбу, не зважаючы на жорсткасьць ангельцаў, яна нават набірае больш дакладнай скіраванасьці. Пачынаючы з гэтага й сёньня нескладаюць зброю, ян не хаваюцца ў "крайнія" хаты, яны абараняюць Бацькаўшчыну ад захопнікаў.

Прайграўшы ў адкрытых вайсковых дзеях, каторыя разгортваліся пад час вышэйзгаданых паўстаньняў, ірляндцы вымушаны былі перайсьці да падпольнай барацьбы. Увесь гэты час не затухаюць выбухі паўстаньняў, чыніцца адчайны супраціў акупантам. Гінуць нязломныя, на зьмену ім прыходзяць новыя байцы. Барацьба набірае ўжо арганізаваныя формы. Утвараюцца першыя арганізацыі й братства. Пастаянна тэрарызуюць захопнікаў і уласных здраднікаў таемныя сялянскія арганізацыі "Белыя хлопцы", "Хлопцы Сьвітанку", "Рыббаніты". Агульнаэўрапейскія палітычныя працэсы сярэдзіны-канца ХІХ ст. не абыходзяць і Ірляндыю. Адбываецца "нацыянальнае абуджэньне" ірляндцаў, вынікам чаго стала ўзьнікненьн новых арганізацыяў "Маладая Ірляндыя" (заснавана ў 1842 г.) ды "Ірляндзкае рэвалюцыйнае братства" (заснавана ў 1858 г.). Увесь гэты час незатухаюць паўстаньні. У 1848 годзе ірляндцы б'юць захопнікаў пад кіраўніцтвам Ф. Лаларома ды Дж. Мітчэла. Зноў параза, зноў барацьба. З узьнікненьнем "Ірляндзкага рэвалюцыйнага братства" актывізуюцца феніі. Пры спробе паўстаньня ў 1867 г. феніі схіляюцца да тэрору як формы барацьбы.

Пачатак ХХ ст. характарызуецца для Ірляндыі актывізацыяй барацьбы за самакіраваньне на сваёй уласнай зямлі. У 1905 г. Артурам Грыфітсам засноўваецца партыя Шын Фейн ("Мы Самі"), якая ў супрацьвагу ідэі самакіраваньня вылучае ўжо ідэю поўнай нацыянальнай незалежнасьці. У гэты час працэсы нацыянальнага самавызначэньня ірляндцаў выклікаюць рэзкую занепакоенасьць у жыхароў Ольстэру, дзе ўжо тады большасьць складаюць перасяленцы - ангельцы (пераважна пратэстанты) ды тыя, хто ўжо адназначна ўсьведаміў сябе ангельцам. Сярод іх пачынаюць стыхійна ўтварацца т. зв. "самаабаронныя аддзелы", якія пачынаюць узбройвацца. Ствараецца Юніанісцкая Ліга. Барацьба набывае лакальны характар. І галоўнаю арэнаю яе перадусім становіцца Ольстэр.

Адбываюцца першыя крывавыя сутычкі паміж юніаністамі (назва ад "Юніан Джэк" (назва ангельскага сьцягу)) ды ірляндцамі каталікамі. У супрацьвагу бандам юніаніста Карсана, якія затэрарызавалі каталіцкае насельніцтва Ольстэру, пачынаюць стварацца й першыя паўвайсковыя фармаваньні ірляндцаў. Так у канцы 1913 году па ініцыятыве "Ірляндзкага рэвалюцыйнага братства" ствараецца арганізацыя "Ірляндзкія валанцёры".

У 1919 г. яшчэ зусім маладая партыя Шын Фейн перамагае на выбарах у брытанскі парлямант. Яна атрымала 73 месца са 105 "ірляндзкіх". Перамога гэтай партыі, яшчэ сапраўды маладой, засьведчыла ў першую чаргу не слабасьць ворагаў, а толькі поўную падтрымку выбаршчыкамі лёзунгаў, з якімі партыя ішла на выбары. Найгалоўнейшымі зь іх былі - палітычная самастойнасьць Ірляндыі ды спрыяньне разьвіцьцю нацыянальнай прамысловасьці. Справа ў тым, што пасьля падзелу Ірляндыі вузкасьпецыяльная прамысловасьць Ольстэру (суднабудаўніцтва, швейная прамысловасьць) амаль цалкам былі арыентаваны на ангельскі рынак збыту й поўнасьцю залежалі ад кан'юктуры Ангельшчыны. У эканамічных адносінах Ольстэр зьяўляўся толькі прыдаткам для метраполіі. Вось чаму й сёньня становішча ў Паўночнай Ірляндыі такое, што большасьць ейных прадпрыемстваў належыць ангельскаму капіталу. Пра засільле іншаземнага капіталу сьведчаць афіцыйныя дадзеныя: каля 45% вялікіх фірм і прадпрыемстваў належаць Ангельшчыне, 20 % - ЗША, 10% - капіталу краінаў "Агульнага рынку".

Здавалася б, пры такім разкладзе ў ірляндзкай дэлегацыі ў ангельскі Вестмінстэр можна было разьлічваць на вырашэне набалелых пытаньняў парляманцкім шляхам. Але брытанская акупацыйная ўлада ды юніаністы давялі становішча ў Ольстэры да такога крызісу, што вырашэньне пытаньняў не магло адбыцца шляхам перамоваў ці нейкага галасаваньня. Пачалася барацьба не на жыцьцё, а на сьмерць. Вось таму катэгарычна не пагаджаючыся з палітыкай Брытаніі на землях Ольстэру, дэпутаты ад Шын Фейн адмовіліся браць удзел у рабоце брытанскага парляманту. 21 сьнежня 1919 г. яны правялі паседжаньне першага ірляндзкага устаноўчага сходу. Незважаючы на тое, што 36 з 73-х абраных ад Шын Фейн дэпутатаў знаходзіліся ў астрозе ды на актыўнае байкатаваньне з боку юніаністаў, сход усё-такі адбыўся. На ім была прынята Дэкларацыя незалежнасьці Ірляндыі, якая абвяшчала аднаўленьне Ірляндзкае рэспублікі ды стварэньне Ірляндзкага нацыянальнага парляманту (Дойла). Прэзыдэнтам ды кіраўніком ураду Ірляндзкае рэспублікі становіцца Эймон дэ Валера (1882 1973 гг). Ён выхадзец з вайсковай арганізацыі "Ірляндзкія валанцёры", актыўны ўдзельнік і кіраўнік Дублінскага паўстаньня 1916 году, за што быў асуджаны акупацыйнаю ўладаю да расстрэлу, якое потым памянялі на пажыцьцёвае пакараньне. З 1917 г. - лідэр партыі Шын Фейн. У 20-х гадах узначальваў войска рэспубліканцаў ў грамадзянскай вайне супраць прыхільнікаў падзелу Ірляндыі. З 1959 году й да сваёй сьмерці займаў пасаду прэзыдэнта Ірляндыі.

Афіцыйны Лёндан не прымусіў сябе доўга чакаць. У верасьні 1919 г. ангельская ўлада абвясьціла ірляндзкі парлямант ды ўрад па-за законам ды забараніла дзейнасьць усіх партыяў і арганізацыяў праірляндзкай арыентацыі. Так пачалася ангельска-ірляндзкая вайна 1919 -1921 гг. Вось з гэтага моманту пачынаецца гісторыя Ірляндзкай Рэспубліканскай Арміі (IRA).

Створаны аддзелы IRA пасьля падпарадкаваньня міністэрству абароны Ірляндыі арганізацыі "Ірляндзкія валанцёры" ды іншых паўвайсковых і самаабаронных структур. Ужо 01. 09. 1919 г. аддзелы IRA пачынаюць напады на казармы ангельскіх войск ды паліцэйскія ўстановы. З боку ангельцаў ды юніаністаў пачынаецца беспрэцэдэнтнае паляваньне на ірляндцаў-каталікоў. Так, толькі 21 лістапада 1920 г. на стадыёне ў Дубліне ангельцамі было расстраляна 73 мірных жыхара. У самы разгар баявых дзеяньняў, у сакавіку 1920 года, Вестмінстэр прыняў Акт пра кіраваньне Ірляндыяй. Гэтым законам быў зацьверджаны парлямант для шасьці графстваў Ольстэру (Антрым, Арма, Дэры, Даўн, Фермана ды Цірон). Фактычна, гэтым ангельцы хацелі трохі нармалізаваць сытуацыю ды "купіць" ірляндцаў. Але нязломная IRA працягвала баявыя дзеяньні, іх не цікавілі нейкія частковыя рашэньні. Яны хацелі перамогі!

Да восені 1920 г. IRA выбіла каралеўскія войскі практычна з усіх населеных пунктаў Ірляндыі. А ўжо ўлетку аддзелы IRA вырасьлі колькасна да 100 тысяч чалавек. Працягваецца крайняя палярызацыя грамадзтва. "Вока за вока, кроў за кроў". Юнаністы схіляюцца да крывавых пагромаў і жорсткіх ганеньняў на ірляндцаў-каталікоў у Ольстэры. У лістападзе 1920 г. атрымаў афіцыйнае вызнаньне Лёндану як сіла "забесьпячэньня парадку" т. зв. "корпус ольстэрскіх дабраахвотнікаў", які ўрад Лойда Джорджа расцэньваў як сваю "пятую калёну" у Ольстэры. Гэтая арганізацыя добра фінансавалася, была матарызаванаю ды ўзброенаю. Звычайна, складалася х юніаністаў ды іх прыхільнікаў.

23 сьнежня 1920 г. пасьля гучнай цэрымоніі падпісаньня акту пра кіраваньне Ірляндыяй, ангельскім каралём Георгам V падзел Ірляндыі быў узаконены. Урад шасьці графстваў ачоліўперакананы юніаніст Дж. Крэйг. Так, толькі абвясьціўшы незалежнасьць, Ірляндыя, знаходзячыся ў вогнішчы вайны, практычна яе згубіла. Лёндан жа працягваў палітыку генацыду адносна ірляндцаў. Як і раней, Ангельшчына вырашыла канчаткова прыбраць Паўночную Ірляндыю да сваіх рук.

Да бунтуючага Ольстэру накіроўваліся перасяленцы, пераважна ангельцы ды шатляндцы. Будынкі для іх пад-час пагромаў вызвалялі юніаністы, а грошы на адпраўку першага эшалону сабралі лёнданскія буржуа.

У такім становішчы вясной 1921 г. на выбарах у парлямант Паўночнай Ірляндыі перавагу ўжо атрымалі юніаністы (40 мандатаў з 52 - х). Але вайна працягваецца й ідзе з пераменным посьпехам. Разбурэньні ды колькасныя ахвяры прымушаюць частку кіраўніцтва Шын Фэйн (Косгрэйв, Колінз) пайсьці на кампраміс з ангельцамі. 6 сьнежня Грыфітц ды Колінз з аднаго боку ды Лойд Джордж, Чэмберлен ды Чэрчыль з іншага падпісалі ў Лёндане дагавор паміж Ангельшчынай і Ірляндыяй. 7 студзеня 1922 г. юніанісцкая большасьць ў парляманце Ірляндыі ўхваліла дамову. Супраць яе выступіла толькі IRA ды непрымірымая частка Шын Фэйн. Само падпісаньне гэтага дагавору і стала прычынай расколу ў Шын Фэйн на тых, хто ўскладваў надзею на перагаворны працэс, і на тых, хто спадзяваўся толькі на сілу, падмацаваную зброяй. Праз два месяцы пасьля гэтых падзей аддзелы IRA пачалі актыўныя вайсковыя дзеяньні. Гэтым яны пачынаюць грамадзянскую вайну, гэтым яны ставяць сябе па-за законам. Цяпер супраць іх усе - і "свае", і юніаністы, і ангельцы. Тады Катал Эўлдзінг (адзін з кіраўнікоў IRA) скажа: " мы змагаліся за незалежнасьць Ірляндыі, ня маючы для гэтага нейкага пляну, мы плянуем толькі саму барацьбу, мы ніколі не маглі спадзявацца на посьпех, таму што мы ніколі не плянавалі дасягненьня посьпеху".

У пекле гэтай вайны нават былыя сябры апынуліся па розныя бакі барыкады. Так, дэ Валера выступае за працяг барацьбы й ачольвае войскі рэспубліканцаў, у той жа час яго былы пабрацім па барацьбе яшчэ па дублінскаму паўстаньню 1916 г. Колінз 22.08.1922 г. гіне ад куль IRA. Яны не даравалі яму падпісаньня дагавору 6 сьнежня 1921 г.

Скарыстаўшыся часовым перамір'ем з некаторымі лідарамі рэспубліканцаў, новы рэспубліканскі ўрад Дж. Крэйга праводзіць выбары ў Дойл, ухваляе Канстытуцыю, робіць выгляд міралюбства ... і ў той жа час аддае загад пра наступленьне на падразьдзяленьні IRA.

Сілы былі няроўныя. З 28 чэрвеня да 5 ліпеня 1922 году абараняўся Дублін. Геройскі загінуў К. Бруге - вайсковы міністар рэспубліканцаў. Расстраляны лідары IRA О'Конар ды Мэлоўз. Дэ Валера (які, дарэчы, служыў у IRA звычайным маёрам) як прэзыдэнт ды кірашнік ураду незалежнай Ірляндыі аддае загад пра пераход IRA у падпольле, працягваючы вайну шляхам тэрору.

У сваю чаргу юніаністы, адчуваючы смак перамогі, пераходзяць да жахлівых пагромаў. Так, у перыяд з 21 чэрвеня 1921 г.да 18 чэрвеня 1922 году яны забілі 428 ірляндцаў-каталікоў, 1766 чалавек - цяжка паранілі, каля 9 тыс. чал.- згубілі работу, каля 24 тыс. чал. - згубілі сваё жыльлё ў выніку пагромаў. Цікава, як парлямант Паўночнай Ірляндыі рэагаваў на падзеі, што адбываліся. У сакавіку 1922 г. юніанісцкая большасьць ў парляманце прымае "Акт пра грамадзянскія паўнамоцтвы", дзе ўлада і паліцыя атрымала дазвол праводзіць без санкцыі арышты асобаў ды трымаць іх пад арыштам неабмежаваны тэрмін без прад'яўленьня абвінавачаньня. Паліцыі дазвалялася уваходзіць у жыльлёвыя памяшканьні ў любы час ды праводзіць ператрусы без папярэджаньня, збдзяйсьняючы пры гэтым цялесныя пакараньні. Улада ж у выпадку "беспарадкаў" мела права ўводзіць камэнданцкую гадзіну ды забараняць правядзеньне розных сходаў, нават кірмашоў. Гэты "акт" меў сьпіс "незаконных" арганізацыяў, у якім адной з першых была IRA. У 1932 годзе ён быў заменены "Законам пра надзвычайныя паўнамоцтвы". А ў сьнежні 1956 г. як дадатак да гэтага "закону" урад увёў сыстэму інтэрнаваньня - пазбаўленьне свабоды без суда і сьледзтва.

Але й пасьля такога ціску IRA працягвае дзейнічаць. На пагромы юніаністаў IRA адказвае забойствам прэм'ер-міністра О'Хігінса 10 ліпеня 1922 г. А ўжо пры актыўнай дапамозе IRA у студзені 1932 г. на выбарах перамагае партыя Фіана Файл (у перакладзе "жаўнеры долі"), заснавальнікам якой быў усё той жа дэ Валера. У гэты ж час магчымаю стала рэабілітацыя IRA. Яна адразу ж пачынае актыўныя баявыя дзеяньні супраць Ангельшчыны, праводзячы мытна-памежную вайну на працягу 1932 - 1938 гг. Адчуваючы ўзмацненьне ўплыву IRA, Лёндан арганізуе брудныя правакацыі. Так, улетку 1932 г. ды восеньню 1934 г. імі арганізуюцца ды фінансуюцца т. зв. Выступленьні "сініх кашуляў" ад партыі Фінэ Гэйл. Набіраючы сілы, IRA жорстка прыдушвае гэтыя антыдзяржаўныя выступы. Атрады "сініх кашуль" расфармаваны, дзейнасьць кампартыі забаронена.

У перыяд 2 -ой сусьветнай вайны, хоць урад Ірляндыі афіцыйна заняў нейтралітэт, матывуючы яго тым, што ня можа мець аніякага саюзу з Ангельшчынай, усё-такі паддаўся на прамы ціск Лёндану й забараніў дзейнасьць IRA. Кіраўніцтва IRA трапляе ў канцлягеры. Але пасьля заканчэньня вайны, ужо ў пачатку 50-х гадоў IRA зноў заявіла пра сябе, пачаўшы баявыя дзеяньні на мяжы з Ольстэрам. У тыя гады было праведзена каля 600 баявых акцый. Напрыканцы 50-х гадоў кіраўніцтва IRA бярэ ўдзел у стварэньні Асацыяцыі грамадзянскіх правоў у Паўночнай Ірляндыі. Парушэньне гэтых правоў у Ольстэры набрала такі размах, што нават заўсёды "неўважлівая" эўрапейская "супольнасьць" зьвярнула на іх увагу, пачаўшы сьледзтва ў камісіі Эўрапейскага Суду. Гэта ўжо пазьней (18 студзеня 1978 г.) Эўрапейскі суд прызнае, што Вялікая Брытанія цалкам вінаватая ў парушэньні арт.3 Эўрапейскай канвенцыі пра правы чалавека і нясе адказнасьць за жорсткае і прыніжаючае годнасьць чалавека абыходжаньне з затрыманымі і вязьнямі ў Паўночнай Ірляндыі. Тэрор акупацыйных войск і юнаністаў супраць мірнага насельніцтва насіў адкрыта нематываваны характар. Людзей хапалі і забівалі толькі за тое, што яны католікі, што яны ірляндцы. Перапалоханы паўночнаірляндзкі ўрад, каб неяк зьмякчыць сытуацыю, набіраецца мужнасьці і абвяшчае па-за законам арганізацыю, на руках якой найбольш крыві нявінаватых людзей - "корпус ольстэрскіх дабраахвотнікаў". У той жа час абаронца ірляндзкага насельніцтва IRA знаходзіцца ў падпольлі ды дзейнічае па-за законам яшчэ з часоў грамадзянскай вайны 1922-1923 гг.

Знаходзячыся ў такіх умовах, пад пастаянным ціскам, адчуваючы небясьпеку для свайго жыцьця на кожным кроку, звычайна ж не ўсе змаглі вытрымаць напружаньне і тэмп барацьбы і ў Шын Фэйн, і ў самой IRA. У 1970 г. IRA распадаецца на два лягеры - т.зв. "афіцыйная" IRA, каторая прыпыніла збройную барацьбу і перайшла да прапагандовай работы ў масах, ды "часовая" IRA, кторая засталася вернаю сваім ідэям ды тактыцы вядзеньня збройнай барацьбы супраць прыгнятальнікаў. Трэба адзначыць, што ў сярэдзіне 70-х гадоў "афіцыйная" IRA увогуле прыпыніла сваю дзейнасьць, так у поўнай меры і ня выканаўшы сваёй місіі, але гэтаму спрыялі яшчэ і дзеяньні былых сяброў па зброі з "часовай" IRA, каторыя не змаглі прабачыць здрады ідэалам барацьбы за свабоду Бацькаўшчыны і не ўпускала магчымасьці ўдарыць "афіцыйнікаў". Барацьба працягваецца. І гэтая вайна працягваецца, не затухаючы ні на адзін дзень. Вайна на татальнае зьнішчэньне з боку адных, вайна, як адзіны спосаб абароны з боку іншых. Ангельцы і тады, і зараз апраўдваюцца, што яны вымушаны трымаць вялікія вайсковыя ды паліцэйскія сілы толькі для "захаваньня спакою ды міру на вуліцах гарадоў Паўночнай Ірляндыі". Што яны такія міралюбныя ў адносінах да ірляндцаў-каталікоў і даўно б іх мелі за паслухмяных "малодшых братоў", калі б ня гэтая IRA. А яны такія законапаслухмяныя, што не зрабілі б ніводнага стрэлу ў Ольстэры, калі б не пастаянная стральба ды правакацыі з боку IRA. Такім чынам праводзілася й праводзіцца подлая кампанія на стварэньне ў сьвядомасьці грамадзкасьці сьвету скрыўленага вобразу "ірляндзкіх тэрарыстаў-галаварэзаў, кроважэрныя маньякаў". І гэтаму вераць. І ўжо сёньне кожнае ўзгадваньне пра IRA суправаджаецца ў прэсе абавязковым - "тэрарызм". Хоць, як раней, гэтак і зараз гэтым хлопцам па вялікаму рахунку ўсё-роўна, як нехта іх называе, яны працягваюць абараняць свае сем'і, сваё права на свабоду, сваю Бацькаўшчыну. Адзінае, што яны робяць, - гэта адэкватна адказваюць на тэрор ды беззаконьне.

Сёньня гэтае імя стала сымболем у Ірляндыі. Сымболем веры, ахвярнасьці, нязломнасьці і гераізму. Роберт Сэндс загінуў пад-час галоднага страйку палітвязьняў ольстэрскай турмы Мэйз - гераічнай эпапеі, якая працягвалася доўгія 216 дзён і начэй. Турэмнае пекла пад назваю "ЭЙЧ-БЛОК" (H-BLOCK) стала апошнім бастыёнам на полі бою для дзесяці няскораных ірляндцаў.

Яны былі тымі, хто змог месца заключэньня ператварыць у фартэцыю духу, хто ня склаў рук і не згубіў веры. Пратэстуючы супраць парушэньня правоў чалавека, супраць акупацыі Бацькаўшчыны ангельцамі й этнацыду, яны абвясьцілі бестэрміновую галадоўку, дамовіўшыся, што калі нехта з галадаючых памрэ, яго месца займе палітвязень-аднадумец.

Дэпутат Бобі Сэндс быў першым. Ён аддаў юнае жыцьцё за СВАБОДУ І ГОДНАСЬЦЬ народу. ГЭТА АДБЫЛОСЯ 5 ТРАЎНЯ 1981 ГОДУ.

Цынічныя падлюгі з ангельскай "дэмакратычнай" прэсы абазвалі юнака бяздумным фанатыкам, але сьвет жахнуўся, калі з фартэцыі Мэйз павезьлі труну за труной.

Запомніце гэтыя імёны: БОБІ СЭНДС, ФРЭНСІС Х'ЮЗ, РАЙМОНД МакКРЫШ, ПАТРЫК О'ХАРА, ДЖОЗЭФ МакДОНЭЛ, МАРЦІН ХЭРСАН, КЭВІН ЛІНЧ, КАЙРЭН ДАХЕРЦІ, ТОМАС МакІЛВІ, МАЙКЛ ДЭВІН. Іх узрост: 25, 24, 26, 32, 27, 32, 28 ...

Да беларусаў цяжка даходзіць сэнс такіх рэчаў. Мы звыклі змагацца перамовамі, галасаваньнем, інтрыгамі, плачамі, песьнямі, адзначэньнем сумных дат, канферэнцыямі ды фуршэтамі...

Калі вы застанецеся сам-насам са сваім сумленьнем, узгадайце гэтых хлопцаў з Ольстэру, якія для Бацькаўшчыны аддалі ўсё.

Яны не будуюць аніякіх ілюзіяў адносна сваёй будучыні, яны проста выдатна, у адрозьненьне ад нашых бульбашоў ведаюць і ўсьведамляюць гісторыю СВАЙГО народу ды СВАЁЙ дзяржавы. Гісторыю узаемаадносінаў няскоранай калёніі ды агрэсіўнай метраполіі. А яны былі заўсёды надзвычай "сяброўскімі".

За часы ўзаемаадносін Ольстэру ды метраполіі каталіцкае насельніцтва, аснову якога складалі ірляндцы, практычна ня ведала спакою, яно ня мела нармальнага разьвіцьця. Па афіцыйным падлікам, у кожнай чацьвёртай ірляндзкай сям'і ёсьць загінуўшыя й параненыя, інтэрнаваныя або вязьні. Масавае беспрацоўе, небывалы паўсядзённы ціск з боку пратэстанцкай большасьці, адкрытае беззаконьне з боку Ангельшчыны практычна паставілі ірляндцаў у бязвыхаднае становішча - смерць з-за кута або дэпартацыя з аднаго боку ды збройны супраціў з іншага. Але засталася пэўная колькасьць тых наіўных, хто яшчэ верыў у нейкую справядлівасьць ды "дэмакратыю", або тых, хто ратуючы сябе пайшоў на супрацоўніцтва з каланізатарамі. Самі ж ангельцы працягвалі адзначацца сваёй "міратворчасьцю" і ў заканадаўстве, і ў практычнай частцы сваёй дзейнасьці. Ірляндцы, узятыя ў клешчы паміж юніаністамі ды ангельцамі-захопнікамі, не маглі ні на што разьлічваць, акрамя барацьбы. Вядома, як напрыклад, у 1967 г.практычна было праігнаравана волевыяўленьне ірляндцаў пад-час выбараў. Яны ня ведалі пра гэта, але схема была надзвычай простай - у сьпісы для ўдзелу ў галасаваньні ў ангельскі парлямант, выбарчымі камісіямі (якія вядома з каго складаліся) было занесена 909841 чалавек, у Стормант (паўночнаірляндзкі парлямант) - 933724, у той час, як на выбарах у мясцовыя ворганы ўлады праходзіла па сьпісах усяго 694483 чалавекі. Усё гэта адбывалася ў Ольстэры, і такім чынам голас ірляндцаў адназначна заставаўся ў меншасьці. Далей гуляць у "дэмакратыю" маглі толькі дурні. Далейшыя падзеі, якія разгарнуліся ў Паўночнай Ірляндыі, цалкам падцьвярджаюць гэта.

Калі ў верасьні 1970 г. "аб'яднаны камітэт бясьпекі", у які ўвайшлі прадстаўнікі паўночнаірляндзкай улады ды ангельскіх экспедыцыйных войск, прыняў рашэньне "жорстка падаўляць кожнае выступленьне супраць юніанісцкага рэжыму", тады толькі IRA зноў узялася за зброю. Усіх іншых чакала масавая дэпартацыя 1971 году і карная аперацыя "Дэметрус". У тым жа 1971 г., у траўні, міністар абароны Ангельшчыны лорд Боніэл дакладваў у ангельскім парляманце, што вайскоўцам дазволена адкрываць агонь, "калі яны будуць лічыць гэта неабходным для абароны свайго жыцьця". "Томі" ня прымусілі сябе доўга чакаць. На вуліцах Ольстэру пачалася бясконцая стральба. Улетку 1971 г. у Дэры ангельскімі жаўнерамі быў забіты малады ірляндзец Барні Уот. Ён ня быў байцом IRA, ён проста пераходзіў вуліцу ў забароненым месцы, а яшчэ ён быў каталіком. Гэтага аказалася дастаткова, каб атрымаць кулю. Ужо на наступны дзень у ірляндзкім гета вышыхтоўваліся чэргі да дзьвярэй, на якіх віселі надпісы: "Уступай у IRA!" На забойства Уота IRA адказала забойствам ангельскага жаўнера. У гэтых хлопцаў словы з канкрэтнымі справамі не разыходзіліся ніколі.

Ангельцы ды іх пасобнікі ў сваю чаргу адпавядалі яшчэ большым тэрорам і беззаконьнем. Толькі з верасьня 1969 г. да студзеня 1972 г. праз турмы ў Ольстэры прайшлі каля 1200 чалавек. Людзі, каторыя выйшлі адтуль, былі ўжо зусім іншымі, яны ўжо па-іншаму глядзелі на ўсё, што адбывалася ў іх краіне, яны без ваганьняў ішлі ў IRA. Ангельцы здагадваліся пра гэта, але ня ведалі, як іншым спосабам можна было б апусьціць ірляндцаў на калені. А зрабіць гэта можна было б толькі зьнішчыўшы IRA. Таму бясконца працягваліся пагромы, арышты, забойствы... Але нават халодныя муры вялікіх гарадоў Ольстэру сьведчылі сваімі надпісамі, што барацьба не на жыцьцё, а на сьмерць працягваецца: "Ні на дзюйм!", "Да той пары, пакуль мы ня сталі вольнымі, мы ўсе ў вязьніцы!"

У бедных каталіцкіх кварталах і акругах, дзе масавае беспрацоўе, злачынцы, ірляндцы дэпутатамі абіраць толькі хлопцаў з IRA, каб хоць неяк зьберагчы іх ад турмы парляманцкай "недатыкальнасьцю".

У будынках ірляндцаў на сьценах партрэты жывых і мёртвых лідэраў Шын Фэйн, вайсковыя плякаты IRA. Ірляндцы хочуць, каб іх Бацькаўшчына была вольнай і адзінай для ўсіх ірляндцаў-каталікоў. Яны ніколі ня выберуць дэпутатам ангельскага юрыста. Яны нікога ня выберуць, акрамя дэпутата-рэспубліканца.

Гэта - іх нацыянальнае пакліканьне, доўг за Нацыю перад Богам, абавязак перад продкамі і нашчадкамі і іх карма...

"Таталітарныя тэндэнцыі заходняга грамадзтва робяць традыцыйныя шляхі пратэсту неэфектыўнымі і, магчыма, нават небясьпечнымі, паколькі яны захоўваюць ілюзію вяршэнства народу" (Герберт Маркузэ).

На пачатку 70-х гадоў, з прыходам да ўлады партыі Фіана Файл склаліся спрыяльныя ўмовы для нармалізацыі сытуацыі ў Паўночнай Ірляндыі. У гэты час выходзіць з падпольля IRA. І вось тут ангельскія "міратворцы" паказваюць сваё сапраўднае аблічча. Спачатку ў Дэры 30 студзеня 1972 г. ангельскія вайскоўцы расстрэльваюць мірную дэманстрацыю, каторая выступіла з лёзунгамі абароны правоў чалавека. "Крывавая нядзеля" Дэры ўразіла ўвесь сьвет. І "увесь сьвет" змог толькі памахаць "дрэннаму ангельскаму хлопчыку" пальчыкам! Пісклявы голас "абаронцаў дэмакратыі і правоў чалавека" і раней тануй у стрэлах на вуліцах Ольстэру, але ў тыя дні ў Лёндане нават не зьвярнулі ўвагу. Бо ўжо ў лютым 1972 г. ангельскі парлямант ухваліў закон, згодна з якім брытанскія ваяры не маглі быць прыцягнутыя да судовай адказнасьці за насільле ў адносінах да жыхароў Паўночнай Ірляндыі. Так узаконьваліся забойствы ды арышты, так узаконьваўся генацыд ірляндцаў-каталікоў. Лёндан ня быў зацікаўлены ў нармалізацыі абстаноўкі, бо інакш яму давялося б ісьці з гэтых земляў прэч. "Томі" адпрацоўвалі спаўна грошы дзяржаўнага скарбу, але кожны дзень "ольстэрскай вайны" абыходзіўся ў дзесяткі тысяч фунтаў стэрлінгаў. Урэшце- рэшт усё скончылася ў тым жа 1972 годзе роспускам ольстэрскага парляманту і ўвядзеньнем вайсковага становішча. 30 сакавіка 1972 года ангельскі парлямант ухваліў законапраект пра ўвядзеньне ў Паўночнай Ірляндыі прамога праўленьня Лёндану. У пратэстанцкіх кварталах гэтую навіну сустрэлі сьпевамі гімну "Я нарадзіўся пад Юніан Джэк", у каталіцкіх кварталах Белфаста і Дэры пачалася аперацыя "Матормэн". Гэта была сапраўдная вайсковая аперацыя з удзелам бронетэхнікі, 13 тысяч ангельскіх жаўнераў, 9 тысяч карнікаў з "Палку абароны Ольстэру" ды 6 тысяч паліцэйскіх супраць звычайнага мірнага каталіцкага насельніцтва. Так заўсёды было ў Ольстэры. Брытанскія парашутысты, якія прайшлі Конга, Індыю ды іншыя канфліктныя зоны, тут павышалі сваю "прафэсыйнасьць" на мірным насельніцтве. Калі ў верасьні 1969 г. узята прыступам каталіцкае гета Фолс-роўд, то байцы IRA, якія знаходзіліся там з мэтаю абароны насельніцтва гэтага кварталу, мелі ўсяго адзін аўтамат "томпсан", адну стрэльбу ды адзін пісталет.

І яны абараняліся! Увогуле, гатоўнасьць ісьці на сьмерць дзеля сваёй справы, дзеля вызваленьня Бацькаўшчыны ад ангельскага прыгнёту ўласьціва ірляндзкім патрыётам на працягу ўсёй гісторыі барацьбы. Выявы гераізму тут сустракаем ня толькі на вуліцах гарадоў ды ў каталіцкіх гета Паўночнай Ірляндыі, а нават у турмах, дзе самыя жорсткія пыткі ангельскіх акупантаў ня могуць зламаць ірляндзкіх патрыётаў.

Яшчэ ў мінулым стагоддзі феніі (чальцы Ірляндзкага рэвалюцыйнага братства) заклалі стойкія традыцыі працягу барацьбы нават у турмах. Цэлыя пакаленьні маладых рэспубліканцаў выхоўваліся на прыкладзе Герэнса МакСуайні. Мэр ірляндзкага горада Корк, баец IRA, быў кінуты ў турму. Мак Суайні загінуў пасьля 74 - дзённай галадоўкі, пакінуўшы як запавет такія словы: "ПЕРАМАГАЕ НЯ ТОЙ, ХТО НАНОСІЦЬ МАЦНЕЙШЫЯ ЎДАРЫ, А ТОЙ, ХТО МОЖА БОЛЬШ ВЫТРЫМАЦЬ... Ня выключана, што акупанты не дадуць нейкі час дзейнічаць. У такім выпадку барацьба зводзіцца да пытаньня пра трываласьць. ТОЙ, У КАГО ПЕРАКАНАНЬНІ БОЛШ ЦЬВЁРДЫЯ, - ПЕРАМОЖА." А вось вытрымка з дакументу, які выдала IRA напачатку 70-х гадоў пад назваю "Наша стратэгія. Як выйграць вайну": "вайсковая акцыя - пры пэўных абставінах ды пры пэўнай сытуацыі - адзіны тып рэальнай палітычнай акцыі. Партызаны ведаюць, што час працуе на іх..."

У пачатку 70-х гадоў пачаў адчувальна ўзрастаць уплыў IRA. Шэрагі арміі пастаянна павялічваліся. Чарговым сьведчаньнем новага вітка рэакцыйнай палітыкі стаў прыняты брытанскім парлямантам у 1973 г. "Закон пра Паўночную Ірляндыю", дзе, акрамя іншага, было сказана, што гэтая правінцыя будзе заставацца складовай часткай Злучанага Каралеўства "... да той пары, пакуль гэтага будзе жадаць простая большасьць насельніцтва Ольстэру". Зважаючы на той факт, што яшчэ з часоў падзелу Ірляндыі прырост ірляндзкага насельніцтва і яго фактычная колькасьць у адрозьненьне ад перасяленцаў, юніаністаў ды "прыкамандыраваных" пастаянна зьмяншалася, становіцца зразумелым, што гэты закон канстытуцыйна замацоўвае за Ольстэрам статус калоніі, таму што большасьць гіпатэтычна адназначна арыентуецца на Ангельшчыну. Пасьля такіх "рэверансаў" афіцыйнага Лёндану ў бок пратэстанцкай большасьці яшчэ больш "развязваліся" рукі. Ідуць ужо ня толькі пагромы ў каталіцкіх кварталах, але нават узброеныя паўвайсковыя арганізацыі пратэстантаў пераймаюць выкананьне паліцэйскіх функцый. На ўсіх перакрыжаваньнях яны крычаць, што іх тэрор ёсьць толькі адказам на дзеяньні IRA. Але тое, што яны робяць нават не падобна на тэрор, ідзе проста татальнае зьнішчэньне, тактыка "вызваленьня тэрыторый". Гэта прымушае ў канцы 1974 г. кіраўніцтва IRA абвясьціць прыпыненьне агню ў Ольстэры. Лідэры IRA заявілі, што перамір'е будзе сталым толькі тады, калі ангельскія войскі ды пратэстанцкая большасьць спыняць рэпрэсіі ў адносінах да мірнага каталіцкага насельніцтва. Але да ініцыятывы IRA на прыслухваюцца, таму што ня хочуць мець гутаркі з "тэрарыстамі". Эскалацыя напружанасьці працягваецца. У адказ на пагромы ды забойствы 21 ліпеня 1976 г. IRA арганізавала забойства новапрызначанага пасла Ангельшчыны ў Ірляндыі. А ў жніўні 1976 г. IRA забівае сваяка ангельскай каралевы лорда Маўнтбэтэна. Цяпер, пасьля ўсяго гэтага ініцыятыўна пачынае дзейнічаць Ангельшчына. У Ольстэр сьцягваюцца новыя вайсковыя аддзелы, няспынна працягваюцца арышты. на 1 сакавіка 1976 г. у турмах Ольстэру налічвалася каля 1500 вязьняў са статусам "спецыяльная катэгорыя". Калі ў 1969 г., пад-час бурных ольстэрскіх падзей у турмах знаходзілася каля 600 чалавек, то да сярэдзіны 1981 г. іх колькасьць дасягнула 2500 чалавек. Брытанскі рэпрэсіўны апарат на тэрыторыі Ольстэру разгарнуў тытанічную дзейнасьць. Вядома, што ў распараджэньні брытанскіх спецслужб знаходзіцца нават кампутарная картатэка на больш чым 40 % дарослага насельніцтва Ольстэру. Гэтая картатэка даволі складанай сыстэмы знаходзіцца ў кампутарным цэнтры Лісберна. Стварэньне яе абышлося ў 500 тысяч фунтаў стэрлінгаў. Афіцэры ангельскіх спецслужб бяруць актыўны ўдзел ня толькі ў стварэньні паўвайсковых тэрарыстычных пратэстанцкіх арганізацый, але і непасрэдна імі кіруюць. У прыватнасьці, вядомы факт пра ўдзел у рабоце кіроўнай рады т.зв. "Асацыяцыі аховы Ольстэру" на працягу некалькіх гадоў афіцэра брытанскай вайсковай выведкі Эм-Ай-Бі, які ня толькі ўдзельнічаў ў кіраваньні арганізацыяй, але й даваў пратэстантам неабходную інфармацыю, аператыўныя дадзеныя.

Але, што гэта за армія, якая не хацела б выйграць вайну. І гераічная IRA, нязломная IRA працягвае барацьбу. Складваецца ўражаньне, што правакацыі ды ціск ворагаў увогуле не закранаюць Арганізацыю. Чоткая арганізацыйная пабудова, жалезная дысцыпліна, адданасьць сваёй справе і, вядома ж, штодзённая дапамога насельніцтва ірляндзкіх каталіцкіх кварталаў - вось галоўныя складовыя посьпеху IRA.

Цікавымі ў гэтым кантэксьце ёсьць два моманты з гісторыі дзейнасьці IRA. Таму што, ня гледзечы на ўсе свае намаганьні ды дапамогу шматлікіх бандаў пратэстантаў, ангельская акупацыйная армія практычна на працягу ўсяго часу барацьбы з IRA так і не змагла нанесьці ёй рашучага, сьмяротнага ўдару. Хоць колькасная перавага, узброенасьць ды спрыяньне з боку ўладных структур як у самім Ольстэры, так і ў Ангельшчыне былі проста ўражваючымі. Разумеючы марнасьць усіх намаганьняў, ангельцы часьцяком выкарыстоўвалі стары выпрабаваны метад - імплантацыю ў арганізацыю сваіх агентаў. Што ж, час паказаў, што і такая дзейнасьць гэтых "хруняў" не дапамагла акупантам. У арганізацыйным пляне IRA аказалася на вышыні.

IRA заўсёды дзейнічала па прынцыпу: "уваход талер, выхад - два", праводзячы грунтоўны дабор, вышкал і практычную праверку сваіх кадраў. Грунтоўнае вывучэньне і практычнае прымяненьне найлепшых прац па канспіралогіі ды пастаяннае знаходжаньне ў ольстэрскім экстрэмуме, дзе кожны няўдалы крок, нявернае дзеяньне каштуюць табе і тваім паюрацімам жыцьця, зрабілі з чальцоў Арганізацыі практычна няўлоўных змагароў.

Існавала некалькі схем псыхалягічнай, маральнай ды практычнай праверкі людзей. Тыя, хто прайшоў праз такое "тэставаньне", прайшоў праз пэўны этап барацьбы, станавіўся ў Арганізацыі сваім. Гэтыя людзі ўжо не маглі існаваць па-за межамі Арганізацыі. Іх жыцьцё - гэта пастаянная барацьба! І ні кроку ўбок. Але ня ўсе былі здатныя стаць на такі шлях. У Арганізацыі была створана такая абстаноўка ды адносіны паміж людзьмі, што практычна дзейнасьць правакатараў і здраднікаў ня мела шансаў на посьпех. Іх пастаянна выяўлялі і амаль заўсёды зьнішчалі. Баевікі IRA мецілі гэтых "хруняў" выстралам у патыліцу. Гэта было свайго роду пасьмертнае кляймо, каб ні ў каго не ўзьнікала сумневу, што гэта не выпадковая ахвяра гэтай "вайны ў горадзе", або проста сьляпая куля. Іншым цікавым фактам ёсьць вядомасьць пра тое, як у 1980 г. IRA перахапіла дакумент з грыфам "зусім сакрэтна", падрыхтаваны для міністэрства абароны Ангельшчыны вайсковай выведкай у Паўночнай Ірляндыі, дзе, акрамя ўсяго іншага, гаварылася: "... IRA практычна немагчыма нанесьці вайсковую паразу". Брытанцы на сваёй уласнай скуры, кожны дзень пераконваліся, што маюць справу ня з нейкімі "калгаснікамі" з віламі ў руках, а з арганізаванымі і вышкаленымі ідэйнымі байцамі. Брытанскі генарал Гловер сам прызнаў той факт, што ім вельмі складана, бо маюць справу з "дасьведчанымі, далекагляднымі ды рашучымі людзьмі".

На той зямлі, дзе ідзе вайна, пра іх ня толькі ўсе ведаюць, пра іх складаюць песьні, лягенды, вершы. І сёньня ў Белфасце ды ў іншых гарадах сьпяваюць песьні пра герояў з IRA. Пра тое, як з плавучай турмы "Мэйдстоўн" зьбеглі сем байцоў IRA, пра тое, як баевік ІRA Фрэнсіс МакГітан спакойна выйшаў з канцтабару, пераапрануўшыся ў сутану сьвятара, пра тое, як Айвар Бэл выехаў за браму турмы ў кузаве самахода, заваленага сьмецьцем. У тым жа канцтабары зямля нагадвае сыр, настолькі яна прарэзана ў розных накірунках тунэлямі, якія прарылі вязьні. Рыхтуючыся да пабегу, яны ўхітраліся праводзіць туды нават сьвятло і цяпло.Акцыі ІRA заўсёды адрозьніваліся непаўторнасьцю ды станавіліся вядомымі далёка за межамі Паўночнай Ірляндыі. Так, цікаваю ёсьць гісторыя пра тое, як знойдзена ў вестыбюле падарванага ў чарговы раз гатэлю "Эўропа" улётка-заява IRA, якая мела назву "Гатэль "Эўропа" падарваны ў 28 раз". Гэты, самы "круты" у Белфасце гатэль (12 паверхаў, 250 нумароў), будаўніцтва якога абышлося ў 3 млн. фунтаў стэрлінгаў ахоўваўся з асаблівай увагай. "Таму, выбухі ў гатэлі,- заяўляе IRA,- гэта нашая перамога над жаданьнем акупацыйнай арміі ўсталяваць грунтоўную сыстэму аховы цэнтра Белфаста. Ён (цэнтр) быў і застаецца нашым".

У іншым выпадку, калі ў ангельскай турме Вэйкфілд памёр, абвясьціўшы галадоўку, баевік IRA Фрэнк Стэг, то па загаду акупацыйнай улады яго пахавалі ў графстве Мэйо на звычайных могілках. Сям'я Стэга ды яго сябры байкатавалі пахаваньне. Могілкі кругласутачна ахоўвалі ангельскія жаўнеры; на магілу былі навалены вялікія цэментныя пліты, каб цела Стэга не змаглі выкрасьці. І ўсё ж труна з целам была выкрадзена ды перанесена на могілкі,дзе пахаваны толькі байцы IRA. Арганізацыя не пакідае сваіх нават калі яны ўжо мёртвыя. Існуе некалькі могілак, на каторых можна хаваць толькі чальцоў IRA. Сымбалічнымі ёсьць надпісы на магільных плітах пахаваных тут людзей: "Пакуль у Ірляндыі ёсьць гэтыя магілы, у паняволенай Ірляндыі ніколі ня будзе міру." Гэтыя словы з прамовы заснавальніка IRA патрыка Пірса: "Яны думаюць, што ўмяртвілі Ірляндыю... Але яны дурні! Яны забілі нашых феніяў, і пакуль у Ірляндыі ёсьць... (прамова на пахаваньні О'Донавана Росі ў 1915 г.) Праз год і сам Патрык Пірс быў расстраляны. Ня гледзечы на пару года, гэтыя могілкі заўсёды прыбраныя, на іх шмат кветак. калі прыходзяць людзі, амаль ніколі не чуваць плачу. Каля кожнай магілы, дзе пахаваны баевік IRA, усталяваны шпіль. У гадавіну сьмерці байца на шпілю каля яго магілы падымаюць трох каляровы рэспубліканскі сьцяг. "Я загінуў за свабоду Ірляндыі" высечана на плітах кожнай магілы. І далей нумар батальёну, а таксам дата, не, ня сьмерці, а "загібелі пры выкананьні аперацыі".

IRA - арганізацыя паўвайсковая. "Брыгады", "батальёны", "роты", а пасьля рэарганізацыі ў 1977 г. падзелена яшчэ і на "зьвязы". У кожным горадзе Ірляндыі звычайны таксіст можа быць лейтэнантам IRA, а бармэн ці паэт - маёрам. Выдаюць дзьве газэты: "Валанцёр" ды "Рэпаблікэн Ньюс" і шмат баявых лісткоў, характэрнай тэмаю для якіх ёсьць заявы: "... Партызанская вайна павінна насіць характар вайны на спусташэньне, а яе суб'ектамі павінны стаць ня толькі ўзброеныя сілы ворага, але й яго прыватная ўласнасьць, камунікацыі, прадстаўнікі судовай улады ды назіральнікі ў турмах, прапагандысты..."

Арганізацыя зьяўляецца сталай, паколькі пераважную большасьць складаюць людзі адных перакананьняў, адной веры, ды па нацыянальнай прыкмеце пераважаюць ірляндцы. Арганізацыя дапамагала станаўленьню рабочага руху ў Ірляндыі ды падтрымлівала праваабарончыя арганізацыі. Розныя "дасьледчыкі" дзейнасьці IRA сьцьвярджаюць пра тое, што IRA, якая стаіць на прынцыпах адстойваньня сацыяльных правоў ірляндцаў, ёсьць "сацыялістычнай" па сваёй сутнасьці. Зразумела, што такіх нязломных змагароў за свае ідэі хацелі б мець у сваім табары ўсе, нават камуністы. Але, як заўсёды, яны атрымалі рашучы адпор з боку IRA. Лідэры IRA і Шын Фэйн адназначна выказаліся па гэтаму поваду. Джэры Адамс (лідэр Шын Фэйн, ня так даўно абраны дэпутатам ангельскага парляманту): "Ніякага ўплыву марксізму ў партыі няма. Я ня ведаю нікога ў арганізацыі, хто быў бы марксістам..." Яшчэ больш катэгарычным быў Джо Кахіл (адзін з лідараў IRA): "Мэта нашай арганізацыі - рэспубліка без сацыялістычных ды камуністычных ідэй".

Рэальную дапамогу ў барацьбе сваіх кроўных братоў за свабоду Бацькаўшчыны аказвае замежная дыяспара. У ЗША жыве каля 40 мільёнаў грамадзян ірляндзкага паходжаньня. У Нью-Ёрку, Бостане, Філадэльфіі, Чыкага пасьля царкоўных служб пускаюць па колу скрыню, куды ўсе жадаючыя ахвяруюць грошы для забесьпячэньня дзейнасьці IRA. Вядомы выпадак, калі для дастаўкі зброі з Амэрыкі ў Ольстэр ірляндзкая дыяспара купіла адзін з даражэйшых авіяляйнераў "Куін Элізабет - 2". Хто сумняваецца, што такі народ пераможа.

Сёньня ўжо і самі брытанцы баяцца ірляндзкіх патрыётаў. Калі ў ангельскім парляманце пачаліся дэбаты - ці ўводзіць сьмяротную кару для чальцоў IRA, якіх абвінавачваюць у тэрактах супраць Вялікай Брытаніі, то першымі, хто выступіў катэгарычна супраць была выведка "сіл бясьпекі" у Ольстэры. Вядома ж, рабілі яны гэта не з пачуцьця альтруізму ды гуманнасьці.

"На ўсё прыходзіць час расплаты". Памяць ня дасьць патухнуць ірляндзкаму агню сьвятой барацьбы да перамогі. У акупаванай Паўночнай Ірляндыі няма рэчы, больш каштоўнай чым "Томпсан" ды плякат, які яшчэ з 20 -х гадоў вісіць у кожным дублінскім будынку. Плякат мае назву: "Чаму яны загінулі?" І ідзе пералік прозьвішчаў нацыянальных герояў Ірляндыі, якія загінулі за яе свабоду. Пачынаецца сьпіс з дня сьмерці Брайна Боры - 1014 год, потым Шон О'Ніл - 1567, Уолф Тон - 1789. Усяго пералічана 17 прозьвішчаў, а пад імі подпіс: "Яны загінулі за вызваленьне старэйшага палітычнага вязьня ў сьвеце - Ірляндыі!" І сёньня гэты сьпіс ня мае канца...

Алесь Хаменка

НАЦЫЯНАЛЬНЫ ФРОНТ:

"ПРАЦА. СЯМ'Я. БАЦЬКАЎШЧЫНА!"

Мы выступаем за Эўропу нацый, а не за касмапалітычную эканамічную супольнасьць"

Жан-Мары Ле Пэн

Замест прадмовы

Крыніцу прабуджэньня нацыянальнай сьвядомасьці і духу французскай нацыі можна знайсьці ўжо ў канцы мінулага стагоддзя. Ужо ў 1898 г. Шарль Марас заклаў асновы першага праварадыкальнага французскага руху "L'Action Francaise" ("Французскае дзеяньне"), у якім можна знайсьці асновы ідэалёгіі "карпаратыўнай дзяржавы". Марас плянаваў аднаўленьне спадчыннай манархіі на карпаратыўным грунце. Ня маючы ўласнай парляманцкай фракцыі, "L'Action Francaise" ня стала ўплывовай палітычнай сілай, але ўплывала на маладых інтэлектуалаў ды вайскоўцаў.

Побач з "Французскім дзеяньнем" былі вядомы "Каралеўскія хлопцы" і Кагуляры. Апошнія афіцыйна называліся "Таемны Камітэт Рэвалюцыйных Дзеяньняў" і карысталіся пэўнай падтрымкай у колах буржуазіі ды сярод вайскоўцаў. Кагуляры мелі таемныя склады зброі ды боепрыпасаў і нярэдка выкарыстоўвалі іх у сваёй дзейнасьці.

Ветэраны першай сусьветнай вайны таксама не маглі заставацца ў баку ад палітычнага жыцьця Бацькаўшчыны, не маглі зьмірыцца з палітыкай т.зв. "Народнага Фронту" Блюма і яго супляменьнікаў. Яны аб'ядноўваліся ў баявыя суполкі, найбольш вядомымі з якіх былі "Les Croix de Feu" ("Вогненныя крыжы") палкоўніка дэ ля Рока, " Les Croix Combat" ("Баявыя крыжы"), "Нацыянальныя дабраахвотнікі" ды "Сыны вогненных крыжоў". Усе яны абвяшчалі радыкальныя лёзунгі перабудовы дзяржавы на традыцыяналісцкіх прынцыпах і патрабавалі сацыяльных зьмен ды навядзеньня парадку.

У 1936 г. зьяўляюцца новыя арганізацыі, самай вядомай з якіх стала "Parti Socialiste National" ("Нацыянальная Сацыялістычная партыя") Жана Дарыо, пасьля перайменаваная ў "Parti Populaire de peuple" ("Партыя народу"), а потым у " Parti Populaire Francaise" ("Французскую Народную партыю").

У сьвеце існуе некалькі старажытных нацый, якія здаўна былі ўзорам і прыкладам у культуры, вытворчасьці і традыцыі. Да такіх належыць і французская. Французская мода, французская мова, гісторыя, культура ...

Але сёньня французская нацыя перажывае ня лепшыя часы. Прычына тая ж самая - касмапалітызацыя ды наплыў нахабных імігрантаў. Як сьцьвярджае Анры Кастон, чалавек, які добра вывучыў метады ды формы ўплыву наднацыянальнага капіталу, Францыя ў хуткім часе можа ператварыцца ў яго калонію: "Адной з прычын, якая сёньня выклікае трывогу ў цьвярозамыслячага француза, ёсьць каланізацыя яго Бацькаўшчыны іншаземцамі. Прычым размова ідзе ня толькі пра масавы наплыў імігрантаў, каторыя павялічваюць сваю колькасьць хутчэй чым мы, і, адпаведна праз дваццаць ці трыццаць гадоў будуць складаць большасьць насельніцтва, а таксама і пра каланізацыю праз інвестыцыі, у выніку чаго французы паступова пазбаўляюцца сваіх прадпрыемстваў." Ня трэба быць вельмі празарлівым, каб зрабіць выснову, што шалёныя хвалі міграцыі з краін трэцяга сьвету абсалютна адпавядаюць стратэгічнай мэце зьнішчэньня эканамічнага, палітычнага, нацыянальнага і культурніцкага суверэнітэту Францыі і французаў. Шмат прыкметаў яскрава сьведчыць пра тое, што два названыя віды каланізацыі ёсьць узаемазьвязанымі і ўзаемадапаўняючымі элемэнтамі адзінага пляну.

У сакавіку 1986 г. у Францыі адбыліся чарговыя парляманцкія выбары. Перамогу на іх, як і прадказвалі палітычныя аглядальнікі ды аналітыкі, здабылі правыя партыі. Але найбольшы посьпех выпаў на долю арганізацыі пад назвай "НАЦЫЯНАЛЬНЫ ФРОНТ" (НФ) на чале з Жанам - Мары Ле Пэнам. Групоўка ўтварылася ў 1972 г. і на першых парах не адыгрывала вялікай ролі ў палітычным жыцьці Францыі, але пасьля прыходу да ўлады ў 1981 г. левых сіл і адпаведна нястрымнага росту сацыяльна-эканамічнага ды палітычнага крызісу ўплыў НФ рэзка ўзрос. За перыяд з 1974 да 1984 г. рэнтабельнасьць прамысловай вытворчасьці ў краіне скарацілася ўдвая, а выкарыстаньне вытворчых магчымасьцяў упала да 70 %. Рэзка ўзрасло беспрацоўе - у 1978 г. беспрацоўных у Францыі было 1 млн. чал., а ў 1984г. - ужо 2,5 млн. чал. Прызнакі эканамічнага крызісу асабліва акрэсьліліся ў галоўных галінах вытворчасьці, такіх як металургія, тэкстыльная і аўтамабільная прамысловасьць. Згодна з праведзеным у 1983 г. апытаньнем у 85 % французаў будучыня выклікала страх.

У пачатку 80 - х гадоў узмацнілася нецярпімасьць насельніцтва да работнікаў-імігрантаў. Большасьць французаў небеспадстаўна лічыць, што прыліў іншаземцаў у значнай меры спрыяе ўзрастаньню злачыннасьці ды беспрацоўе. У 1983 г. каля 70 % апытаных выказаліся за наданьне грашовых прэмій імігрантам, якія хочуць выехаць з Францыі.

У гэтых умовах на выбарах у Эўрапарлямант у 1984 г. Ле Пэна падтрымалі 11 % выбаршчыкаў, што дазволіла правесьці 10 дэпутатаў, а гэта ўжо нешта. На кантанальных выбарах 1985 г. НФ сабраў да 10 % галасоў, а ў асобных выбарчых акругах - каля 20 %. Ад выбараў да выбараў НФ набірае ўсё больш і больш галасоў французаў у сваю падтрымку. Таленавіты прамоца і арганізатар Жан-Мары Ле Пэн высока падняў сьцяг нацыяналізму. "Францыя, свабода, парадак" - вось каштоўнасьці, да якіх апелюе Ле Пэн.

Кастрычнік 1985 году. Парыж. У велізарным выставачным павільёне аэрадрому Ле Буржэ сабралася каля 150 000 французаў. Над сходам лунае нацыянальны сьцяг з надпісам "Францыя зноў тут !" Нацыянальны Фронт праводзіць народнае сьвята, прысьвечанае "прабуджэньню Францыі". Праводзіцца меса. У першым шэрагу, у атачэньні кіраўнікоў Фронту і дужых ахоўнікаў стаіць Ле Пэн. Гучаць лёзунгі: "Рукі прэч ад майго народу!", "Францыя - прабудзіся!", "Францыя - наша!" Яго выступы па тэлебачаньню глядзелі каля 17 мільёнаў чалавек. "Нацыянальны Фронт,- сьцьвярджае ён,- ёсьць сацыяльным, народным і нацыянальным рухам". "Наш Фронт ня ёсьць ні правым, ні левым. Наш Фронт ёсьць французскім!" Вакол Нацыянальнага Фронту аб'ядноўваюцца такія арганізацыі як "Нацыянальная рэстаўрацыя", "Хрыстовая салідарнасьць", "Традыцыяналісты", "Фаланга каталіцкай контррэфармацыі". Усе яны лічаць Ле Пэна сучаснай рэінкарнацыяй Жаны д'Арк.

Лёзунг Нацыянальнага Фронту "Праца. Сям'я. Бацькаўшчына" знаходзіць актыўную падтрымку шырокіх мас. Папулярызацыі ідэй НФ спрыяюць друкаваныя выданьні, перадусім афіцыёз Нацыянальнага Фронту - газэту "Лісты ад Жана-Мары Ле Пэна" ("Ja Jettre de Jan - Marie Le Pеn") і друкаваныя выданьні мясцовых арганізацый НФ. Падтрымліваюць ідэі ды дзейнасьць НФ штодзённая газэта "Прысутнасьць" ("Present"), наклад якой 15 000 асобнікаў ды тыднёвікі "National Herbo" і "Minute La Franse", якія выходзяць накладам па 25 000 асобнікаў. Для прыцягненьня ў свае шэрагі моладзі пры НФ створана арганізацыя Нацыянальны Фронт моладзі". Пад апекаю НФ знаходзяцца маладзёвыя клюбы, напрыклад, футбольны клюб "Пары Сэн-Жэрмэн" ды "Рух супраціву"- у асноўным музыкі рок-падпольля, якія вядуць прапаганду па парыжскім ліцэям, заклікаючы зьвярнуцца да эзатэрычных кёльтскіх культаў, выступаючы супраць пацыфізму і наркаманіі. Лідэр "Руху супраціву" - Эжэн Маар. Адчувальны ўплыў на погляды чальцоў НФ мае ідэалёгія "Новых правых", якая рэпрэзэнтуецца "Клюбам насьценных гадзіньнікаў" Івана Бло, ГРЭСЭ, часапісам "Figaro Magazine".

У чэрвені 1989 году пасьпяховыя выбары ў Эўрапарлямант (33 дэпутаты ад НФ) сталі прычынай размоваў пра ксенафобію французаў. Калі французы сапраўды лідыруюць у сьпісе народаў, якія "хварэюць" расавай нецярпімасьцю, як гэта сьцьвярджаюць марыянеткі наднацыянальнага капіталу і т.зв. "левыя", то чым тады паясьніць той безсумнеўны факт, што Францыя і далей застаецца самай жаданай мэтай для пастаяннай навалы іншаземцаў з краінаў трэцяга сьвету.

"Перад тым, як крычаць пра расізм, неабходна адказаць на адно пытаньне. Пакорны народ, якім ёсьць французы, страдае ад бедаў, народжаных бескантрольным прылівам чужынцаў. Гэта не расізм. Гэта рэальнасьць.", - сьцьвярджае рэдактар часопісу "Фігаро Магазін" Луі Павель. Але яго заклікі застаюцца непачутымі ў пустэльні сусьветнага нігілізму. Такім чынам, гутарка ідзе пра "расізм увогуле", калі замызганы ярлык "расістаў" лепіцца на французаў, якія супрацьдзейнічаюць зьнішчэньню сваёй нацыянальнай самабытнасьці й суверэнітэту ды традыцый. Пэўныя сілы імкнуцца да ператварэньня Францыі (і ня толькі яе) у краіну, якая будзе належаць не французам (аўтахтонам), а нейкаму "шматрасаваму" грамадзтву, пра што ўжо адкрыта гаворыцца ў афіцыйнай прэсе. Гэтая аперацыя абяцае пэўным сілам значныя выгоды. Найперш- магчымасьць масавага імпарту таннай рабочай сілы, пакліканай зламаць супраціў французскіх прафсуполак ды фермерскіх саюзаў і забясьпечыць вялікую "розьніцу коштаў", іншымі словамі - вялікія барышы. Акрамя гэтага, масона-сацыялісты пастаянна дамагаюцца пад прыкрыцьцем лёзунгаў "інтэрнацыяналізму" даць іншаземцам права голасу на адміністратыўных і парляманцкіх выбарах, разьлічваючы на абсалютную падтрымку з іх боку, што ў выніку і павінна прывесьці да прыдушэньня любой апазыцыі з боку французаў.

Засільле арабаў становіцца нясьцерпным, дастаткова толькі паглядзець статыстыку злачынстваў, або ж проста заглянуць у турму і заўважыць колер скуры 90 % злачынцаў. "Вы жывеце ў Францыі, але зямля належыць Алаху. Наша ж мэта - ісламізаваць Францыю!"-амбіцыйна заяўляе лідэр ісламскіх фундаменталістаў у Францыі Ібн Шавай. І ня толькі жартам ці рэклямным трукам ёсьць адна з арыгінальных выбарчых улётак НФ: "Разшукваецца Мохамед Зомбі, алжырскі грамадзянін, які незаконна пражывае ў Францыі. Гэты суб'ект вельмі небясьпечны. Ён можа забіць, згвалтаваць, скрасьці, абрабаваць... Каб знайсьці яго, не патрэбна хадзіць далёка. Вакол нас паўтара мільёна такіх, як ён!"

Праграма НФ мае назву "16 напрамкаў дзеяньня для таго, каб зьдзейсьніць пасьпяховую вялікую зьмену". Прывяду, на маю думку, найбольш цікавыя яе палажэньні, якія мы падзяляем:

БЯСЬПЕКА. "Барацьба супраць малых і вялікіх гандляроў наркотыкамі", "Ліквідацыя этнічных банд", "Упэўненасьць у тым, што злачынцы будуць пакараныя, якія б учынкі яны ня зьдзейсьнілі і якія б пасады не займалі".

БЕСПРАЦОЎЕ. "Прыярытэт для французаў пры прыёме на работу", "Зьмяншэньне падаткаў, якія ўскладваюцца на прадпрыемствы".

"16 напрамкаў..." уключаюць у сябе такія пункты як сацыяльнае забесьпячэньне, сям'я, жыльлё, ахова здароўя, асьвета, эканоміка, сельская гаспадарка, экалогія...

Французскія нацыяналісты прагнуць маральнага адраджэньня эўрапейцаў. Галоўнае ня "мець", а "быць" - лічаць яны. Праграма і дзейнасьць НФ знаходзіць разуменьне ў насельніцтва. У 1984 г. у адным з найбольшых цэнтраў тэкстыльнай прамысловасьці, горадзе Рубэ, што на поўначы Францыі, два дзесяткі чалавек аб'ядналіся ў суполку "Рыцары Рубэ", якая паставіла перад сабою дабрачынныя мэты - турбавацца пра ахвяры злачынцаў, дапамагаць старым, шматдзетным сем'ям.

У ходзе дзейнасьці гэтыя людзі зразумелі, хто вінаваты ў абсалютнай большасьці злачынстваў (пятая частка жыхароў Рубэ - іншаземцы, выхадцы з Алжыру). Арганізацыя ўвайшла ў НФ і зараз налічвае больш за 2000 чалавек.

На сваім сходзе ў Ніццы ў 1990 г. Нацыянальны Фронт - партыя, пабудавана на прынцыпах дысцыпліны, субардынацыі, цэнтралізацыі ды безумоўнага аўтарытэту лідэра, ясна сьцьвердзіў, што ставіць за мэту стаць сілаю, якую немагчыма абысьці і павінен далучыць да сваёй арбіты клясычныя правыя партыі. Нацыянальны Фронт набірае папулярнасьць і паступова забірае галасы ў левых. На муніцыпальных выбарах 1995 г. партыя заваявала тры мэрыі, сярод якіх - мэрыя Тулона, вайсковыя базы з насельніцтвам у 100 тысяч чалавек.

НФ каардынуе сваю дзейнасьць з нацыяналістычнымі арганізацыямі Эўропы: праводзяцца супольныя канферэнцыі, зьезды, вышкалы.

Разгортваючы прапагандовую работу, Фронт здабывае ўсё большую падтрымку шырокіх народных мас. На датэрміновых парляманцкіх выбарах 1997 г. лёзунгі Нацыянальнага Фронту знайшлі падтрымку ў трох мільёнаў сямісот тысяч французаў! Калі ў 1983 г. за лепэнаўцаў галасавала каля 8 % ад агульнай колькасьці французскіх рабочых, то гэты раз - каля 24 %. Барацьба за французскую Францыю працягваецца.

Віктар Рог

НОВЫЯ ПРАВЫЯ:

НА СУСТРАЧ БУДУЧЫНІ

Спачатку заваяваньне ўмоў, а ўжо потым - улада.

Ален дэ Бенуа

Доля грамадзтва вызначаецца элітаю, а не масамі.

Луі Павель

Бацькаўшчынай "новых правых" ёсьць Францыя. Тут гэтая плынь фармуецца вакол трох ідэалягічных цэнтраў:

1. Часапіс "Фігаро Магазін" пад рэдакцыяй ЛУІ ПАВЕЛЯ. Выходзіць штотыдзень накладам у 800 000 асобнікаў.

2. ГРЭСЭ ("Група да дасьледваньню эўрапейскай цывілізацыі") - налічвае больш за 5 000 чальцоў, выдае папулярны часапіс "Новая школа". Утворана ў 1968 годзе. Лідар - Ален дэ Бенуа. Сетка ГРЭСЭ пакрывае ўсю краіну ды выходзіць за яе межы, што дае магчымасьць якасна ды хутка пашыраць свае ідэі.

3. "Клюб насьценных гадзіньнікаў" заснаваны ў 1974 г. Кіраўнік Іван Бло, які ў свой час быў заступнікам міністра асьветы Францыі. Аб'ядноўвае інтэлектуалаў, сярод якіх выключна выпускнікі й слухачы вышніх вучэбных устаноў, перадусім гэта Нацыянальная адміністратыўная школа, Вышная нармальная школа ды Палітычная школа. Гэтыя тры вышнія вучэбныя ўстановы фармуюць кіроўную эліту Францыі. Колькасьць людзей, якія цікавяцца ідэямі й дзейнасьцю клюбу дасягае сёньня соцен тысяч.

У супрацьвагу "аптымістычнаму" погляду асьветнікаў на прыроду чалавека, розум і воля якой нібыта могуць перабудаваць грамадзтва на аснове свабоды ды роўнасьці, абвяшчаецца ідэя пра недакладнасьць чалавечай прыроды, у сілу якой усе намаганьні радыкальнай перабудовы грамадзтва вырачаны на няўдачу, паколькі парушаюць усталяваны парадак рэчаў. Адпраўная кропка тэарэтычных пабудоў новых правых - наміналізм, які адмаўляе існаваньне ўніверсальных паняцьцяў - універсальнай сістэмы каштоўнасьцяў. Схільнасьць да ўніверсалісцкіх пабудоў, на думку новых правых, вядзе да таталітарызму. Асноўнай крыніцай апошняга лічыцца, па Алену дэ Бенуа, монатэізм, з яго ідэямі "абсалютнай ісьціны" , як "роўнасьці людзей перад Богам".

Наміналізм, адмаўленьне ад універсалій, складае адначасова аснову "пазытыўнай цярпімасьці", "антыўніверсалізму" і "антыэгалітарызму", паколькі існуе лагічная сувязь паміж вызнаньнем асновапаложнай рознароднасьці істот і выцякаючай з гэтага няроўнасьці. Новыя правыя, крытыкуючы эгалітарны міф, выкарыстоўваюць дадзеныя сучасных навук - біялогіі і этналогіі, з якіх робяцца высновы, што няроўнасьць вызначана генетычна, паколькі здольнасьці людзей больш, чым на дзьве траціны, абумоўлены спадчыннасьцю, і менш, чым на адну траціну - сфармаваныя абставінамі, сацыяльным становішчам. Гэта выклікае неабходнасьць існаваньня герархіі і новай арыстакратыі, якая павінна замяніць сучасную псэўдаэліту "прывілеяў і грашовага мяшку". Лёзунг роўнасьці, абвешчаны французскай рэвалюцыяй, тоесны ідэі стандартызацыі, зьнішчэньне рознароднасьці і непаўторнасьці індывідумаў і асобных культур. "Эгалітарызм пранік у эўрапейскую культуру ў эпоху крызісу на пачатку нашай эры. Гэта ўраўноўваючая антрапалогія з самага пачатку не магла быць навязана інакш, як тэалягічным спосабам. Паступова і няўхільна яна набывала сусьветны характар. Са зьяўленьнем дэмакратыі, а потым ідэй сацыялізму і камунізму эгалітарызм спусьціўся "з нябёс на зямлю", жыцьцё зямное стала падобным на жыцьцё па той бок. Паставіць гэтую ўраўноўваючую канцэпцыю сьвету на сумнеў выглядае сёньня справай фундаментальнай важнасьці. Мала толькі аплакваць сімптомы дэкадэнсу. Куды больш важным ёсьць усталяваць яго прычыны, каб дабіцца доўгатэрміновых зьменаў на лепшае.

Няроўнасьць паясьняецца біялагічнымі законамі, якія жорстка абмяжоўваюць чалавека ў сферы стварэньня ім культуры, яны павінны ўлічвацца ў праектах грамадзкага ўладкаваньня. "Мы не гаспадары нашых здольнасьцяў, але гаспадары спосабу іх выкарыстаньня",- піша Ален дэ Бенуа. Згодна з філязофіяй новых правых, няма ні "чалавека ўвогуле", ні "чалавецтва ў цэлым", а ёсьць толькі канкрэтныя людзі і канкрэтныя нацыі. Адпаведна, паняцьце "агульначалавечыя каштоўнасьці" зьяўляюцца чыстай абстракцыяй. Ле Гаму піша, што "нешта можа быць добрым, ісьцінным, прыгожым толькі для такога кшталту людзей, этнічнаму субстракту, псыхічнага стану, генэтычным асаблівасьцям, а таксама сацыяльнаму і расаваму атачэньню якіх яно адпавядае". Ідэя "агульначалавечых каштоўнасьцяў" - гэта крывадушнае прыкрыцьце этнацэнтрызму, калі больш моцная і агрэсыўная культура, пад відам універсальных, навязвае аўтахтоннай свае ўласныя ідэі ды ўяўленьні. Абарона разнароднасьці культур абумоўлівае захаваньне расавых асаблівасьцяў.

Тэорыя "біялагічных межаў чалавечых паводзінаў" Лорэнца абгрунтоўвае канцэпцыю "чалавечай недасканаласьці". Біялогія абгрунтоўвае карыснасьць замкнутай, "чыстай у расавых адносінах" супольнасьці людзей, якія кіруюцца герархічна. Кожная раса (Тэрмін "раса" тут і далей ужываецца ў пераносным разуменьні. У свой час ім акрэсьлівалі этнапсыхічныя асаблівасьці народаў, якія караняцца ў іх спецыфічнай гісторыі ды традыцыях. Гаворка, такім чынам, ідзе не пра расавы падзел на біялагічным, першапачатковым ўзроўні, але пра "расы прызначэньня", пра "расы, створаныя гісторыяй" (Густаў Ле Бон, Юрась Ліпа, Зьмітро Данцоў), якія супадаюць з паняцьцем народу-нацыі, г. зн. арганічнай супольнасьці людзёў, якія дзякуючы агульнасьці гістарычнага ды культурніцкага досьведу, усьведамленьню ўласнай асаблівасьці. Мантэск'е называў гэта "супольным духам" кожнай нацыі.- прым аўтара.) генэтычна схільна да пэўнай соцыякультурніцкай мадэлі. Гуманістычная канцэпцыя чалавека, як істоты, добрага па сваёй прыродзе, здатнага падпарадкоўваць грамадзкае разьвіцьцё сваёй волі і розуму, які валодае сваімі "прыроднымі правамі", і чалавецтва, як механічнай сукупнасьці такіх істот, ёсьць ілюзорнай. Грамадзтва - гэта арганічнае адзінства! Няма абстрактных "правоў чалавека", аднолькавых для ўсіх часоў і народаў. Розныя этнакультуры ў ходзе гістарычнага працэсу нараджаюць і абараняюць або навязваюць іншым розныя прававыя сыстэмы. Панаваньне канцэпцыі "прыродных правоў" і буржуазнага індывідуалізму прывяло да таго, што з тэрміналагічнага ўжытку зьнікае калектыўнае вымярэньне (нацыі, народы, культуры, расы, этнасы), улічваецца толькі толькі індывідуальнае, а таксама чалавецтва ўвогуле.

Элітарнасьць, гераізм ацэньваюцца тэарэтыкамі новых правых у залежнасьці ад служэньня калектыву. Герой - гэта не супермэн і ня суперінтэлектуал, а перадусім той, хто перамагае самога сябе, дзейнічае супраць сваіх эгаістычных інтарэсаў дзеля вышняй Мэты, у супрацьвагу дэмаліберальнай канцэпцыі з яе апалагетыкай чалавека, які рэалізуе толькі свае ўласныя эгаістычныя інтарэсы. Эліта павінна быць такой не па нараджэньню ці па багатству. Улада, якая б абапіралася на выбар лепшых, нягледзечы на той ці іншы кляс ці клан, стала б найвышняй формай сацыяльнай справядлівасьці.

У пошуках традыцыйных каштоўнасьцяў эўрапейскіх народаў тэарэтыкі новых правых зьвяртаюцца да вывучэньня асаблівасьцяў міталягічнага мысьленьня і дзяржаўнасьці народаў індаэўрапейскай моўнай сям'і. Ален дэ Бенуа вычляняе наступныя рысы эўрапейскага мысленьня: вострае пачуцьце чалавечай і нацыянальнай асаблівасьці, культ рыцара ды героя, прыярытэт духоўнага над матар'яльным. Індаэўрапейскія народы (да якіх належаць і беларусы) вырабілі ў мінулым ідэальную мадэль, назаслужана забытую. Яна базавалася на герархіі духоўнай і сацыяльнай адначасова. Гармонія дасягалася за рахунак перавагі суверэна і сьвятара над ваяром, а ваяром - над вытворцам матар'яльных каштоўнасьцяў. Носьбітам новых арыстакратычных, у адрозьненьне ад буржуазных меркантыльнага -мяшчанскіх дэмаліберальных маральна-этычных нормаў, павінна выступіць ЭЛІТА, свайго роду "арыстатэхнакратыя", якая творыць новае грамадзтва на арганічных навуковых асновах, максымальна ўлічваючы ўсе асаблівасьці ды традыцыі дадзенага грамадзтва.

Заняпад здаровай маралі ды традыцыяў у сучасных буржуазна-ліберальных грамадзтвах, шырокае пашырэньне гандлярска-спажывецкай псыхалёгіі зьвязана з перакручанасьцю ўяўленьняў пра функцыі ЎЛАДЫ, бо, згодна з індаэўрапейскімі нормамі, ідэі і палітыка кіруюць эканамічнаю ды сацыяльнаю абласьцямі. Сёньня жаданьні мас кіруюць рашэньнямі ўладаў, кляс вытворцаў і гандляроў, спажыўцы ды злодзеі падпарадкоўваюць сабе клясы ваяроў і носьбітаў ідэй - суверэнаў. Выратаваньне - ў павароце да крыніц!

Сыстэма трох функцый, падкрэсьліваюць новыя правыя,- гэта аснова ня толькі сацыяльнай герархіі грамадзтва, але і герархія каштоўнасьцяў. Трохфункцыянальная арганізацыя, якая б перавярнула дыктатуру грошай, павінна ўсталяваць сапраўдную герархію каштоўнасьцяў і ўзаемадапаўняючых сувязяў паміж народам і элітаю, якія т. зв. рынкавае грамадзтва штучна разарвала.

Ідэалёгія новых правых ёсьць сьвежым глатком ідэалягічнага паветра ў затхлай атмасферы, заквашанай старымі заплесьнявелымі ідэйкамі т. зв. французскіх "асьветнікаў"-сацыялістаў, якія вось ужо два стагоддзі даволі цяжкім туманам вісяць у галовах ідэолягаў ды палітыкаў, якія вырашаюць долю сьвету. Утапічным канцэпцыям, якія бяруць на сябе місію, пасільную тольку Богу: "зьмяніць" людзкую прыроду, супрацьстаіць больш рэалістычная канцэпцыя - падзелу людзкіх роляў у грамадзтве згодна са здольнасьцямі і нахіламі. Хіба не разумна не ўгнятаць нахілы й жаданьні, уласьцівыя таму ці іншаму чалавеку, а скіраваць іх у правільнае рэчышча? Для кожнага ёсьць відавочным, што большасьць людзей прысьвячае сваё жыцьцё памнажэньню свайго матар'яльнага дастатку і дабрабыту сям'і. Але ёсьць таксама фанатычныя мэтанакіраваныя людзі, для якіх словы Гонар І Слава не пусты гук, якія жадаюць дасягнуць пэўнай мэты. Іх можна назваць людзьмі з інстынктам чэмпіёна, людзьмі моцнай волі. Заўсёды былі, ёсьць і будуць людзі "іншыя", "не ад гэтага сьвету" - тыя, якія прагнуць незямнога, высокага, духоўнага, або шляхетныя Людзі, якія ставяць інтарэсы агулу вышэй сваіх асабістых. Калі б на сьвеце не існавала такіх людзей, то не існавала б рэлігій, шэдэўраў культуры ды нацыянальных ідэй. Новыя правыя, у адрозьненьне ад усіх сартоў "гуманістаў" лічаць неабходным ня штучна "ляпіць з грэшнікаў праведнікаў", а стварыць такія грамадзкія інстытуты, якія адрозьнівалі б адзін тып ад іншых і давалі ўладу найлепшым з тых, якія ёсьць у дадзеным грамадзтве. У той жа час адзін тып людзей не супрацьпастаўляецца іншаму, кожны можа выбіраць свой шлях, адпаведна здольнасьцям, якімі ён валодае, нахілаў, якія ён мае ды каштоўнасьцяў, якія ён вызнае.

"У эпоху, калі левая інтэлігенцыя ўсё больш губляе свае ілюзіі, новыя правыя, поўныя энтузіазму, ставяць на грамадзкае абмеркаваньне разнастайных праблем не для таго, каб іх пахаваць, а каб знайсьці шляхі вырашэньня".

Андрэй Пацалуйка

Віктар Рог

ПАЎДНЁВА-АФРЫКАНСКІЯ НАЦЫЯНАЛІСТЫ:

"ТОЛЬКІ НАРОД МАЕ ПРАВА ВЫРАШАЦЬ УЛАСНУЮ ДОЛЮ"

Дзесяць гадоў таму мандыялісцкі капітал праз свае фінансавыя структуры вырашыў канчаткова прыбраць да сваіх ліпкіх рук эканамічны патэнцыял ПАР - багацейшай карыснымі выкапнямі(80 % сусьветных запасаў дыяментаў, золата, каляровых металаў і г.д.). Для апанаваньня эканамічнай уладай у ПАР МВФ неабходна было рэфармаваць палітычную форму ўлады - апартэід (адасобленае існаваньне рас). На чале Нацыяналістычнай партыі (НП) , якая знаходзілася пры ўладзе апошнія 50 гадоў і якая налічвае 20 000 актыўных чальцоў, быў "пасаджаны" Фрэдэрык дэ Клерк, якога пазьней абралі прэзыдэнтам, а пасьля скасаваньня апартэіду - віцэ-прэзыдэнтам. Абралі гэтую кандыдатуру "белага" па той простай прычыне, што яго сын жанаты на "каляровай" манекеншчыцы. Дэ Клерк належыць да афрыканерскай (бурскай) грамады ПАР, але большасьць афрыканераў лічыць яго здраднікам. Афрыканеры (africaaner) або буры (boer) зьяўляюцца нашчадкамі фламандзкіх і валонскіх каланістаў з Нідэрландаў і Бельгіі, а таксама гугенотаў з Францыі, якія пасяліліся на поўдні Афрыкі ў пачатку ХVІІ ст.

Памылкова лічыцца, што ў ПАР "белыя" абавязкова павінны быць багатымі, а "чорныя" - беднымі. На самой справе ўсё выглядае ня так. За апошнія 15 - 20 гадоў зьявіўся прыкметны слой чорных мільянераў, у асноўным дылераў вядомых фірм Заходняй Эўропы, Паўночнай Амэрыкі ды Японіі. Вельмі высокі адсотак заможных людзей сярод індусаў і кітайцаў, тады як амаль пятая частка ьелых сем'яў знаходзіцца ніжэй узроўня беднасьці. І гэта пераважна прадстаўнікі афрыканераў (бураў), якія няспынна губляюць палітычную і эканамічную ўладу сярод іншых "белых" грамад ПАР, а менавіта: ангельскай, жыдоўскай, партугальскай, нямецкай, італійскай ды польскай.

Тыя афрыканеры, якім не ўдалося "выбіцца ў людзі" нават ва ўмовах найбольшага спрыяньня для белых, у часы апартэіду, падтрымліваюць радыкальныя правыя нацыяналістычныя арганізацыі (ARM i CPSA). Гэтая катэгорыя гараджан складае 10 - 15 % бурскага насельніцтва і яшчэ амаль столькі-ж фермераў-афрыканераў, якія збанкрутаваліся. Свае надзеі яны зьвязваюць з ARM i CPSA, каб вярнуць "добрыя старыя часы". Да ангельска-бурскай вайны (1899 - 1902 гг.) афрыканерам у Паўднёвай Афрыцы належала ўсё, хоць яны пастаянна варагавалі з племенамі коса і зулу. Зараз, пасьля скасаваньня апартэіду ў бураў адабралі амаль ўсё, што належала іх дзядам і прадзедам. "Чорныя" байкатуюць крамы бураў, не наймаюцца на сезонную працу да фермераў-афрыканераў, не наведваюць школы, у якіх выкладаньне вядзецца на мове афрыкаанс.

Што ж уяўляюць сабой нацыянальныя партыі бураў?

Africaaner Resistance Movement (ARM) - анг.назва Афрыканерскага Руху Супраціву (абрэвіатура на бурскай мове - AWB) узначальвае Юджын ТЭРБЛАНШ. Чальцы гэтай арганізацыі лічаць сябе нацыяналістамі-народнікамі. Сярод бяднейшых слаёў бурскай грамады ARM карыстаецца ўзрастаючай папулярнасьцю. Штаб-кватэры арганізацыі месьцяцца ў выбеленых аднапавярховых хатках пад чырвонай чэрапіцай, на якіх няма ні шыльдаў, ні ўказальнікаў. Уся атрыбутыка ўсярэдзіне. Два велізарныя сьцягі з белым колам на чырвоным тле і трыма павукападобнымі "сямёркамі" у цэнтры, а таксама сьцягі трох бурскіх рэспублік: ТРАНСВААЛЬ, АРАНЖ І НАТАЛЬ. На стале з чырвонага дрэва стаяць тры арлы: вялікі з кіпцюрамі, адліты з бронзы, два маленькіх - з золата. Бібліятэка складаецца з гістарычнай літаратуры, прысьвечанай у асноўным ангельска-бурскай вайне, пад-час якой у няроўнай барацьбе загінула каля 150 000 бураў, з якіх 100 000 - мірнае насельніцтва. 100 000 бурскіх жанчын і дзяцей былі загнаныя на бязводныя тэрыторыі пад канвоем ангельска-жыдоўскіх каланізатараў.

Асноўная ідэя ARM - адраджэньне бурскіх рэспублік у гістарычных межах. Калі паглядзець на сучасную палітычную мапу Паўднёвай Афрыкі, то ў іх склад павінны ўвайсьці правінцыі Трансвааль, Аранжавая і паўночная частка Наталю. Буры адстойваюць таксама свае зямельныя дзедаўскія правы ў Намібіі і Ботсване ў зонах іх кампактнага пражываньня. На астатняй тэрыторыі можа гаспадарыць хто заўгодна. Буры лічаць, што зямля іх продкаў, якую даў ім Усявышні, павінна належаць "фольку" і толькі "фольку".("Фольк" - народ, нацыя намове афрыкаанс).

Тыя, каму даводзіцца слухаць Тэрбланша, лідэра ARM, распавядаюць, што ён цудоўна ўмее ўплываць на людзей - "заводзіць натоўп", зьвяртаючыся пастаянна да адной і той жа ідэйнай думкі і забіваючы яе ў галовы слухачоў, як цьвікі ў дошку.

"Мы вядзём сьвятую вайну, і ўсе, як адзін, гатовыя пакласьці свае галовы за Ідэю ... Толькі "фольк" мае права вырашаць сваю долю. Калі "чорныя" далучацца да нас, мы дадзім ім работу, але мы павінны быць гаспадарамі на зямлі прашчураў. Мы не расісты, а нацыяналісты. Кожнаму свая доля ад Бога. Усё - для "фолька", і дзеля гэтага ARM пойдзе на ўсё",- кажа Юджын Тэрбланш.

Гісторыя Афрыканерскага Руху Супраціву пачынаецца з "мітынгу", у якім удзельнічалі 7 (!!!) чалавек, якія сабраліся ў красавіку 1973 г. у адным з гаражоў каля Прэторыі. Сёньня рух налічвае больш 15 000 актыўных чальцоў, якія абавязаны праходзіць штомесячную спецыяльную вайсковую падрыхтоўку і слухаць курс лекцый з гісторыі ды барацьбы з "сусьветным сатанінскім злом" - лібералізмам і камунізмам. Гэтыя два паняцьці для ARM непадзельныя. Для барацьбы з рознымі праявамі тэрарызму ў арганізацыі створаны і дзейнічаюць сілы бясьпекі - "аквіла" і некалькі батальёнаў добра вышкаленых штурмавікоў. Перад скасаваньнем сыстэмы апартэіду "зьмешаным" парлямантам атрады "аквіла" заехалі ў файе парляманту на трох бронетранспарцёрах, зьнёсшы вітрыны першага паверху. Каля яго скандавалі са сьцягамі ARM некалькі тысяч жанчын.

Маладзёвае крыло ARM ахаплівае выхаваньнем некалькі дзесяткаў тысяч дзяцей з афрыканерскіх сем'яў. Ордэнская арганізацыя ARM называецца "BRODERBOND" ("СУПОЛКА БРАТОЎ") і налічвае паўтары тысячы неафішаваных чальцоў. Зараз "BRODERBOND" забаронена рэжымам Мандэлы-Дэ Клерка.

Менш радыкальнай афрыканерскай правай сілай зьяўляецца Кансэрватыўная партыя Паўднёвай Афрыкі (CPSA). Яна адкалолася ад некалі правячай НП трыццаць гадоў таму, калі яе сёньняшні лідэр Андрыас Трэўрніхт абвінаваціў ангельска-жыдоўскі ўрад у здрадзе афрыканерам. На апошніх "чыстых" 1987 г. для белых CPSA здабыла 23 месцы ў парляманце і ў якасьці апазыцыі да НП зьмяніла ў парляманце лібералаў. Пад-час апошніх муніцыпальных выбараў у кастрычніку 1988г. партыя Трэўрніхта здабыла абсалютную перамогу на "бурскіх тэрыторыях".

Бурскі нацыяналізм выстаіць і пераможа ў Паўднёвай Афрыцы!

Вім ван дэр Мэрвэ, чалец Маладзёвага крыла ARM.

ЗА ЭЎСКАДЗІ, ЗА ЯЕ ВОЛЮ...

Кожны, хто цікавіцца праблемамі этнасацыяльнага разьвіцьця чалавецтва, ведае, што заканчэньне эры каланіялізму ды камуністычнага таталітарызму прынесла свабоду і незалежнасьць многім народам. Аднак звычайна, гаворачы пра паняволеныя народы, мы асацыюем гэтае паняцьце з Азіяй, Афрыкай ці Расеяй і забываем пра існаваньне такой зьявы, як каланіяліз ды імпэрыялізм унутрыэўрапейскі.

У паліталогіі пад тэрмінам "імпэрыя" прынята разумець такі дзяржаўна-палітычны арганізм, які яднае ў сабе гетэрагенныя ў сацыяльных, культурніцкіх, эканамічных, этна-нацыянальных адносінах рэгіёны на аснове жорсткага, рэпрэсіўнага іх падпарадкаваньня метраполіі, якая інкарпаравала іх у склад дзяржавы гвалтоўным шляхам. Прынцыповага значэньня пры гэтым ня маюць ні форма праўленьня, ні грамадзкі лад, ні ўзровень грамадзкага разьвіцьця калоній, ні факт узбагачэньня метраполіі за іх рахунак.

Зыходзячы з такога разуменьня імпэрыі, мы нязьменна прыходзім да неабходнасьці вызнаць імпэрыямі накаторыя заходнеэўрапейскія краіны, якія мы па зычцы, а хутчэй па аналогіі з пераважнай большасьцю суседак, адносім да дзяржаваў нацыянальных. Імпэрыямі (ці радзей - мікра - або квазіімпэрыямі) трэба лічыць Брытанію, якая ўтрымлівае ў сваім складзе Шатляндыю, Уэльс і Ольстэр, ды Гішпанію, якая мае на тэрыторыі, ахопленай яе суверэнітэтам, такія краіны, як Галісія, Каталонія ды Эўскадзі, якую загадкава называюць у слоўніках і даведніках Краінай Баскаў.

Хто ж яны такія, баскі? Адкуль паходзіць іхны род? Навука яшчэ не дала і наўрад ці дасьць канчатковы адказ на гэтае пытаньне. Эўскера - мова баскаў - ня мае прамой роднасьці з ніводнай эўрапейскай мовай. Этнолагі і этналінгвісты увогуле выносяць эўскера па-за шэраг індаэўрапейскіх моваў. Існуюць тэорыі, па якім баскі зьяўляюцца народам, які роднасны грузінам, фіна-вуграм, індусам. Але гэтыя версіі вельмі і вельмі адносныя і базуюцца на сумнеўных аргументах. Вядома, што ў 778 г. на перавале Ронсеваль у Заходніх Пірэнеях баскі, якія сталі хаўруснікамі аднаго з захопнікаў - арабаў, каб знайсьці падтрымку ў барацьбе супраць іншых заваёўнікаў - франкаў, разграмілі ар'ергард франкскага імператара Карла Вялікага, якім камандаваў граф Хруодланд, які потым увайшоў у французскі эпас пад іменем Роланда.

Баскі ніколі ня мелі сваёй уласнай дзяржавы, і таму іх адносілі да народаў "негістарычных" і вырачаных на паступовую асыміляцыю пануючым на Пірэнейскай паўвыспе касьцільскім (гішпанскім) этнасам. (Нагадаем, што Гішпанія ўтварылася ў выніку аб'яднаньня розных пірэнейскіх краёў пад скіпетрам касьцільскага караля.Толькі Партугалія змагла выстаяць перад ціскам магутнага суседа).

Аднак хваля нацыянальных адраджэньняў, якая пракацілася па Эўропе ў ХІХ ст., захапіла і баскаў. Яны пачынаюць усьведамляць сябе асобным народам, які нічым не адрозьніваецца ад іншых, "дзяржаўных", народаў і мае такія самыя, як і ўсе астатнія, права на свабоду і вольнае разьвіцьцё ўласнай культуры.

Заснавальнікамі і творцамі ідэалёгіі нацыянальнага вызваленьня баскаў зьяўляюцца браты Арана. Гэта яны вырабілі нацыянальную сымболіку, кадыфікавалі нацыянальныя сьвяты. Адзін з іх, Сабіна Арана (1865 - 1903 гг.), упершыню дакладна і лаканічна сфармуляваў неабходнасьць утварэньня Баскскай дзяржавы і заявіў, што "Касьцілія, а потым Гішпанія гвалтоўным шляхам заваявалі Краіну Баскаў. Таму Гішпанія ёсьць адвечным ворагам баскаў, незалежна ад характару правячага ў ёй рэжыму".

Напрыканцы ХІХ ст. браты Арана стварылі легальную Баскскую Нацыяналістычную Партыю, якая дамагалася нацыянальнай аўтаноміі і потым незалежнасьці, а таксама выстаўляла патрабаваньні культурна-моўнага характару. У часы Рэспублікі (красавік 1931 - сакавік 1939 г.) Гішпанія адыходзіць ад палітыкі жорсткага ўціску нацыянальных рухаў і значна лібералізуе свае паводзіны адносна этнічных меншасьцяў. У 1936 г. Эўскадзі атрымоўвае аўтаномію з уласным урадам і парлямантам. На чале аўтаноміі становіцца БНП. Але ў выніку працяглай грамадзянскай вайны (ліпень 1936 - травень 1939 г.) да ўлады ў Гішпаніі прыйшоў генарал Франка, які абвясьціў лёзунг "Гішпанія - адзін народ, адна Айчына, адна дзяржава, адзін каўдыльё" і стаў рашуча рэалізоўваць яго ў жыцьці. Для баскаў, у прыватнасьці, гэта вылілася ў закрыцьцё ўсіх баскамоўных школ, выдавецтваў, часопісаў, газэтаў, скасаваньне аўтаноміі і ўсебаковую дыскрымінацыю (у тым ліку, у пляне прасоўваньня па кар'еры на дзяржаўнай і вайсковай службе).

Старая генэрацыя баскскіх нацыяналістаў, якая прызвычаілася да дзейнасьці ва ўмовах параўнальна мяккага манархічнага ды зусім лагоднага рэспубліканскага рэжымаў, упадае ў анэмічны стан, распісаўшыся ў сваёй няздатнасьці супрацьстаяць прыгнятальнікам.

Аднак, як заўсёды ў такіх выпадках, ва ўмовах жорсткага прыгнёту вырастае новае, радыкальнае пакаленьне баскскіх нацыяналістаў, гатовых змагацца з акупантам спосабамі акупанта, а не плакацца пра парушэньне правоў чалавека. напачатку 60 -х гадоў найлепшыя прадстаўнікі гэтага пакаленьня ствараюць падпольную "Асацыяцыю змагароў за свабоду Краіны Баскаў" (баскамоўная абрэвіатура, якая расшыфроўваецца як "Эўскадзі ды Аскаталуна", г.зн. "Краіна Баскаў ды свабода", пад якой гэта арганізацыя і стала вядомай у сьвеце - ЕТА). Сваёй мэтай яны дэкляруюць стварэньне незалежнай дзяржавы шляхам узброенай барацьбы. У гарадах ЕТА разгортвае кампанію сыстэматычнага тэрору супраць гішпанскай улады: забойствы ці выкраданьні палітычных дзеячоў ды чыноўнікаў, дыверсіі на дарогах, выбухі на прамысловых аб'ектах.

Ад самага пачатку сваёй дзейнасьці ЕТА карысталася масавай падтрымкай сярод баскскага насельніцтва. Акрамя прычын нацыянальна-палітычнага характару, важнай была і эканамічная матывацыя ўхваленьня і спрыяньня любым метадам барацьбы супраць гішпанцаў: Эўскадзі была адным з найбольш разьвітых рэгіёнаў Гішпаніі. Прыбытак на душу насельніцтва ўдвая перавышаў сярэдні ў агульна-дзяржаўных маштабах. Гэта стала прычынай, акрамя іншага, стыхійнай міграцыі "працоўных рэсурсаў" з унутранай Гішпаніі ў Краіну Баскаў. Наплыў мігрантаў чамусьці не выклікаў бурнага ўхваленьня ў баскаў. Даўні стэрэатып "працавіты баск - гультай-гішпанец" стаў актуальным, як ніколі.

Акрамя гэтага, ЕТА як арганізацыя, якая змагалася супраць рэжыму Франка, карысталася значнай падтрымкай сярод апазыцыйна настроеных да каўдыльё гішпанцаў і нават некаторай падтрымкай "сусьветнай грамадзкасьці". Баевікі ЕТА мелі права палітычнага прытулку ў Францыі.

Пасьля сьмерці Франка рэпрэсіі супраць негішпанскіх народаў спыняюцца. Баскі пажынаюць некаторыя плады сваёй барацьбы. У 1977 г. прыняты спецыяльны закон, які атрымаў назву "Статут Гернікі". Па яму вызнаецца "раўнапраўе баскскай і гішпанскай моваў" (даволі аблудная, але ўсё ж прагрэсіўная ў дадзеных умовах фармулёўка), аднаўляецца баскская аўтаномія, паўнамоцтвы якой нават трохі пашыраюцца. За баскамі зноў прызнаецца права мець уласны парлямант ды ўрад, нацыянальную сыстэму асьветы, аховы здароўя, сацыяльнага забесьпячэньня, самастойна вырашаць пытаньні культуры, спорту, турызму. У 1979 г. на рэферэндуме баскі выказаліся за дастатковасьць гэтых паўнамоцтваў для сваёй аўтаноміі. Вынікі рэферэндуму абурылі непахісных байцоў з ЕТА. Карыстаючыся зьменаю грамадзка-палітычных умоў і магчымасьцю вядзеньня легальнай работы, ЕТА пачынае прапагандовую кампанію за поўнае вызваленьне баскаў ад гішпанскага імпэрыялізму, за ўтварэньне незалежнай дзяржавы, у склад якой увайшлі б усе баскскія этнічныя землі, у тым ліку й тыя, якія ўваходзяць цяпер у склад Францыі. На палітычным фронце ствараецца т. зв. "Комплекс ЕТА" - блёк баскскіх палітычных партый і грамадзкіх рухаў, якія падтрымлівалі мэты гэтай арганізацыі. У 1978 г. ствараецца, а ў 1986 г. - легалізуецца палітычнае крыло ЕТА - партыя "Эры Батасуна" ("Народнае адзінства")

Кампанія прывяла да ўзрастаньня нацыяналістычных і сепаратысцкіх настрояў сярод баскаў. Гэтаму спрыяла і новая хваля адраджэньня і нацыястанаўленьня. Гішпанафобія некалькіх дзесяцігоддзяў асабліва жорсткай нацыянальнай дыскрымінацыі вырвалася наверх. Баскскі нацыяналізм вызнае ня толькі ЕТА, якая зьяўляецца, так бы мовіць, найрадыкальнейшым, баявым яго атрадам, а і ўсе іншыя баскскія палітычныя арганізацыі, уключаючы камуністаў і анархістаў. (Дарэчы, у асяродку ЕТА таксама пашыраны камуністычныя ідэі). Выкладаньне гісторыі ды геаграфіі ў школах мае выразна нацыяналістычны характар - пад "Эўскадзі" цяпер цьвёрда разумеюць ня толькі баскскую аўтаномію ў Гішпаніі, а і "французскую", запірэнейскую частку Краіны Баскаў, а дваццаць адсоткаў баскскіх дзяцей увогуле не вывучаюць гішпанскай мовы, прычым гэтая частка пастаянна павялічваецца.

Стымулюецца баскскі сепаратызм і палітычнымі праблемамі, зьвязанымі з юрыдычнай недасканаласьцю "Статуту Гернікі": Мадрыд і баскскія кіраўнікі па-рознаму трактуюць некаторыя яго палажэньні. У сярэдзіне 80-х гг. супрацьстаяньне паміж Мадрыдам ды Эўскадзі абвастрылася. ЕТА аднаўляе тэрарыстычныя акцыі, падрываючы чыгункі, газапровады, робячы замахі на найбольш адыёзных гішпанскіх палітыкаў. На выбарах 1986 г. доля выбаршчыкаў, якія аддалі свае галасы з абаскскіх нацыяналістаў, сутнасна ўзрасла, прычым 17 адсоткаў прагаласавалі толькі за "Эры Батасуна". Са свайго боку, гішпанская ўлада правяла кампанію арыштаў дысудоў над чальцамі ЕТА. На кожны прысуд ЕТА адказвае новымі ўдарамі.

ЕТА часта абвінавачваюць у падрыве эканамічнай сыстэмы Гішпаніі ўвогуле, і Краіны Баскаў, у прыватнасьці. Маўляў, баскскі тэрарызм правакуе адток замежных інвестыцыяў і замядляе эканамічнае разьвіцьцё краіны. Аднак ці ня лепей было б пераадрысаваць гэта гішпанскай уладзе? Ці не яна самім фактам свайго існаваньня на баскскіх землях стала прычынай гэтага тэрарызму? Ці не яна намагаецца пастаянна абмежаваць аўтаномію баскаў, неабдумана "падараваную" ім на хвалі постфранкаўскага пад'ёму?

І ці не таму падтрымка нацыяналістычных арганізацый сярод баскаў ёсьць амаль стопрацэнтоваю? Іншая рэч, калі значная частка баскаў спадзяецца на здабыцьцё свабоды "мірным шляхам" у межах "адзінай Эўропы".

Што ж, застаецца пажадаць ім хутчэй пазбавіцца гэтых ілюзій і сьледам за ЕТА зразумець, што свабода не бывае "у межах нечага", як не бывае яна падараванай. Адзіная Эўропа не прынясе сама па сабе баскам поўнай свабоды ва ўсіх сферах грамадзкага, культурніцкага, эканамічнага жыцьця таксама, як не прынесла ім гэтага адзіная Гішпанія.

Свабоду ЭЎСКАДЗІ !

Багдан Харахаш

Нацыянальна-вызвольны рух у

Эстоніі ў 1940-50 гадах.

На пачатку 90-х гадоў Кангрэс Эстоніі распрацаваў пастанову пра рэабілітацыю ветэранаў нацыянальна-вызвольнага руху 1940-50-х гг. Гэтага патрабавала большасьць патрыятычных партый і арганізацый, шырокія колы грамадзкасьці ды гістарычная справядлівасьць. У СМІ Эстоніі распавядаюць пра подзьвігі эстонцаў, якія ў тыя ліхія часы абаранялі сваю зямлю ад маскоўскіх акупантаў-прыгнятальнікаў, іх шануюць як герояў.

Зірнем у гісторыю эстонскага збройна-нацыяналістычнага супрацьстаяньня ворагу.

На пачатку 30-х гадоў у Эстоніі да ўлады рэвалюцыйным шляхам прыйшла нацыяналістычная арганізацыя-“IzamaaIiit” (“Айчынная суполка”) ды атрады эстонскай самаабароны “Kaitseliit” (“Суполка абароны”). З прыходам да ўлады нацыяналістаў Эстонія перастала быць напаўкалёніяй заходніх дзяржаў ды пачала ўздымацца з кален. Значна саслабеў ангельска-французскі ўплыў на палітыку ў краіне, асабліва калі ў 1934 г. прэм’ер-міністар Эстоніі К. Пяст забараніў усе дэма-лібэральныя буржуазныя партыі, якія падтрымліваў Захад. Але адразу ж узрасла небясьпека з Усходу. Маскоўскія чырвоныя банды ўжо заглядаліся на маленькую прыбалтыцкую краіну. Пагроза з Масквы пастаянна ўзрастала, а Эстонія на той час яшчэ была слабой дзяржавай. К. Пяст падрыхтаваў запыт фінскаму ўраду пра магчымасьць стварэньня фінска-эстонскага аб’яднаньня, але запыт так і застаўся на паперы.

Перад акупацыяй маскалямі Эстоніі шмат эстонцаў эмігравала ў Нямеччыну, Фінляндыю, Швэцыю ды іншыя краіны. Эмігранты стварылі зьнешні фронт барацьбы з Расеяй. Тыя, хто мог трымаць у руках зброю, стан якіх дазваляў весьці партызанскую вайну, утварылі ўнутраны фронт. Яны ішлі ў лясы, гуртуючыся ў атрады, якія потым набылі папулярнасьць пад назвай ”Metsavennad”, г.зн. “Лясныя браты”. Гэтыя атрады вялі арганізаваныя баі, яны мелі сувязь з цэнтрам праз “Бюро Цэларыўса” (А. Цэларыўс – фрэгатэн – капітан у 1939 – 40 гг., афіцэр сувязі ў выведаддзеле генеральнага штабу Эстоніі), якое было створана ў Гельсінкі, а потым перанесена ў Талін. Бюро ўсталявала шчыльную сувязь з “Цэнтральным аб’яднаньнем эстонскіх нацыяналістаў” (лідары – Аксель, маёр Мэрэ, Шэнберг, Окас і інш.).

Перад вайной, у 1939 г. НКВД арыштавала кіраўнікоў IzamaaIiit, Kaitseliit ды Аб’яднаньня эстонскіх нацыяналістаў. Пачаўся масавы тэрор супраць мірнага насельніцтва. Вось у той перыяд “лясныя браты” пачалі дзейнічаць актыўней. У раёне г. Кілінчы – Німэ дзейнічаў атрад у 350 байцоў, які арганізаваў былы камандзір палку “Kaitseliit” П. Ліллехт. Гэты атрад захапіў “выканкамы” пяці валасьцей, расстраляў некалькі сотень чырвонаармейцаў і служачых НКВД. Пад г. Тарту некалькімі групамі “лясных братоў” кіраваў маёр эстонскай арміі Ф. Кург. Гэты атрад пасьпяхова праводзіў вайсковыя апэрацыі на поўдні Эстоніі. Немагчыма не ўзгадаць пра выведвальную групу “Erna”. Яна была створана ў Фінляндыі пры падтрымцы “Бюро Цэларыўса”. Яе ўзначаліў палкоўнік А. Кург. “Erna” была перапраўлена марскім шляхам на поўнач Эстоніі, адкуль перадавала важную інфармацыю. Гэтая група пасьпяхова правяла шэраг апэрацый, выканаўшы пастаўленыя заданьні. Потым група была перафармавана ў батальён“Erna ІІ”, які захапіў выспы Муху і Саарэмаа.

У траўні 1941 г. у Гельсінкі пры падтрымцы “Бюро Цэларыўса” быў створаны “Эстонскі камітэт вызваленьня” на чале з Хэльмарам Мяэ. Камітэт падрыхтаваў эстонскія атрады да вызвольных апэрацый на тэрыторыі Эстоніі.

З прыходам немцаў усе аддзелы Kaitseliit, Metsavennad, Erna былі перагрупаваны ў аддзелы ”Omakaitse” (“Самаабарона”). Ейныя кіраўнікі – афіцэры эстонскай арміі І. Саодла і Я. Майдэ бралі на сябе абавязак зьнішчыць усе маскоўскія банды на тэрыторыі Эстоніі. Такім чынам, сваёй актыўнай дзейнасьцю яны імкнуліся абмежаваць кіраваньне немцаў на сваёй зямлі. У эстонскай паліцыі бясьпекі ў 1943 г. была ўведзена абавязковая павіннасьць і, згодна з архівамі, ейныя структуры налічвалі каля 65 000 байцоў, што ня так ужо і мала для Эстоніі. Пазьней быў створаны “Эстонскі легіён” на чале з Альфонсам Рэбанэ.

Ю. Улуотс кіраваў эстонскай рэспублікай, якая тады была акупавана немцамі. Ён меў намер абвясьціць незалежную Эстонскую дзяржаву, паабяцаўшы немцам не дапусьціць камуна-маскоўскіх захопнікаў у Эстоніі любой цаной, але ў плянах гітлераўцаў не было ні эстонскай, ні беларускай дзяржаваў. Тады актывісты эстонскага нацыянальна-вызвольнага руху А. Рэй і Х. Ларэтэй са Швэцыі, А. Варма, Х. Велнэр з Фінляндыі пачалі наладжваць сувязь з ангельцамі. У 1944 г. быў створаны “Нацыянальны камітэт”, цэнтар якога знаходзіўся спачатку ў Швэцыі, а потым быў перанесены ў Эстонію. Камітэт выдаў распараджэньне пра актывізацыю “лясных братоў”. У 1945 г., пасьля акупацыі Эстоніі Маскоўшчынай, НКВД выкрыў дзейнасьць камітэту. Кіруючы цэнтар, у складзе якога былі віцэ-прэм’ер ураду О. Цііф і камандзір Omakaitse Я. Майдэ, перайшоў у глыбокае падпольле. Камітэт меў філіі амаль ва ўсіх гарадах і валасьцях Эстоніі. У канцы 1945 г. НКВД ліквідавала адну з найактыўнейшых нацыялістычных арганізацый – “Камітэт вызваленьня Эстоніі” на чале з маёрам Л. Хенрыксуа.

У 1946 г. адзін з арганізатараў атрадаў Omakaitse Р. Саалістэ стварыў “Суполку збройнай барацьбы” (RVL). RVL гераічна працягвала весьці ўзброеную барацьбу. Пасьля заканчэньня ІІ Сусьветнае вайны ў Эўропе яшчэ ня хутка стала цішэй. У RVL быў распрацаваны дакумэнт “Ідэалягічныя асновы ляснога таварыства”. Актыўнасьць і выніковасьць дзеяў RVL дасягнула свайго апагею ў 1949 г. У 1956 г. былі зьнішчаны амаль усе байцы RVL, але барацьба ня скончылася. Былы амбасадар А. Торма казаў ветэранам вызвольнае барацьбы: “Вашая праца не засталася бяз выніку,... намагайцеся падтрымліваць нацыянальны дух у сваім народзе”.

Усе гады савецкай акупацыі эстонцы вялі “культурніцкую барацьбу”. У 70-х гадах у Ню-Ёрку газэта “Vaba Eesti syna” пісала: “У эмігрантаў няма магчымасьцяў для дыпляматычнай і збройнай барацьбы, але яны маюць культурніцкую зброю, якая ў дадзены момант мае вялікае значэньне, бо... культурніцкая вайна працягваецца. Яна ўжо даўно пачалася.”

І, як бачым, эстонцы дасягнулі перамогі. Сучасная Эстонія – гэта нацыянальная, эканамічна й палітычна трывалая цывілізаваная эўрапейская дзяржава. Эстонцы шануюць свае традыцыі, сваіх герояў, культывуюць сваю мову й культуру. Новае маладое пакаленьне выхоўваецца ў духу патрыятызму, каб у нейкім выпадку ня выявілася, што жыцьцё эстонскіх герояў пакладзена дарэмна. У Эстоніі пасьпяхова дзейнічае шэраг патрыятычных арганізацый, якія высока ўздымаюць Ідэю Нацыі.

З Масквы чуваць верашчаньне пра “исконно русское побережье от Ленинграда до Калининграда”, таму ў Эстоніі адроджаны атрады самаабароны Omakaitse. Маладзёвыя радыкальныя настроі тут арыентаваны далёка не на паразу ці капітуляцыю. Моладзь гатова паўтарыць подзьвігі сваіх няскораных продкаў.

Сяргей Нагаеўскі “За вольную нямецкую Аўстрыю”

У канцы 40-х гг. у Аўстрыі актывізуюць сваю дзейнасьць разнастайныя нацыянальныя таварыствы, спартовыя суполкі, аб’яднаньні й студэнцкія карпарацыі. У 1951 г. быў заснаваны “Саюз вольных студэнтаў” (СВС), які й аб’яднаў усе гэтыя арганізацыі. Прышчапленьнем нацыянальных поглядаў студэнцкай моладзі займаліся прафэсары, якія прытрымліваліся ідэяў нацыяналізму. СВС узначаліў іхны выхаванец Н. Бургер. Пазьней ён заснаваў “Вызвольны саюз Паўднёвага Тыроля”. Арганізацыя прапагандавала ідэі нацыянальнага патрыятызму, ставіла за мэту дасягнуць адзінства ўсіх нямецкіх земляў у адной моцнай дзяржаве.

У 1966 годзе нацыяналістычныя сілы Аўстрыі аб’ядналіся ў нацыянал-дэмакратычную партыю. Ейную аснову склаў “Саюз вольных студэнтаў”, Н. Бургер ачоліў НДП.

Асноўнаю апораю нацыянальнага вяліканямецкага руху ў Аўстрыі ёсьць Нацыянал-дэмакратычная партыя (НДП). НДП у Аўстрыі прапагандуе пангерманізм. Крызысныя зьявы сярэдзіны 1970-х і 1980-83 гг. паскорылі працэс палярызацыі палітычных сіл у краіне, што ёсьць заканамерным. Побач з НДП зьявіўся саюз “Нордлянд” і “Акцыя новых правых”. Ва ўмовах эканамічнага й палітычнага крызісу значная частка насельніцтва знайшла надзейных абаронцаў у асобе нацыяналістаў (і не беспадстаўна). Так, на выбарах фэдэральнага прэзыдэнта ў 1980 г. кандыдат НДП Н. Бургер атрымаў 140 тысяч галасоў падтрымкі.

Характэрнай рысай дзейнасьці сучасных аўстрыйскіх нацыяналістаў ёсьць стварэньне ваенізаваных аддзелаў і вайсковае навучэньне чальцоў арганізацыі. Пры НДП дзейнічаюць сваеасаблівыя ахоўныя атрады. Нацыяналісты праводзяць шматлюдныя мітынгі, пікеты, сходы, вышкалы.

Побач з НДП стаяць культурніцка-ідэалягічныя арганізацыі ды таварыствы, якія выступаюць пад лёзунгамі абароны нацыянальных традыцыяў. Сярод іх варта адзначыць хаця б “Лігу супраць дэгенератыўнага мастацтва” і “Народны рух за Паўднёвы Тыроль”. Да гэтых радыкальных нацыяналістычных арганізацый прымыкаюць масавыя нацыяналістычныя аб’яднаньні. Сярод іх выдзяляюцца ветэранскія арганізацыі, спартовыя таварыствы. Напрыклад, не хаваюць сваіх сімпатыяў да пангерманізму кіраўнікі Аўстрыйскага гімнастычнага саюзу (АГС), які налічвае каля 300 000 сябраў. Моладзь тут выхоўваецца ў духу пангерманізму. АГС выдае сваю газэту “Бундэстурніцайтунг”, якая мае яскравую нацыянальную скіраванасьць і спрыяе росту шэрагаў а р г а н і з а ц ы і.

У лістападзе 1984 году ў выніку аб’яднаньня правых гуртоў “Зялёны рух” і “Народны рух” узьнікла магутная групоўка пад назвай “Нацыянальны фронт”. За кароткі час была створана баяздольная напаўкансьпіратыўная маладзёвая арганізацыя, якая налічвае да 500 сапраўдных чальцоў і каля 5000 спачуваючых.

Адзін зь яе заснавальнікаў Г. Гонзік заяўляе ў сваім інтэрвію: “Мы рыхтуем плянамерна і арганізавана нацыянальную рэвалюцыю!”

Аўстрыйскія нацыяналісты каардынуюць сваю дзейнасьць перадусім зь нямецкімі, але практыкуецца правядзеньне такіх нарадаў і на эўрапейскім узроўні. Так, у чэрвені 1981 г. у бэльгійскім горадзе Дыксмэйдэ адбылася нарада, у якой прынялі ўдзел прадстаўнікі нацыяналістаў з ЗША, Гішпаніі, ФРН, Аўстрыі, Нідэрляндаў, Ангельшчыны, Францыі, Італіі ды Швэцыі.

На сёньняшні дзень у Аўстрыі дзейнічае каля 50 правых нацыяналістычных арганізацый, якія аб’ядноўваюць дзясяткі тысяч энэргічных людзей, маюць распрацаваную ідэалягічную базу, ваенізаваныя фармаваньні і, праводзячы велізарную прапагандовую работу, здабываюць усё большую падтрымку шырокіх народных масаў.

Віктар Рог.