6 Тапсырма

Бала 3000 г дене массасымен, бойы 51 см болып туылды. 5¹/₂ айында дене салмағы 7000 г. Жасына сәйкес дамуда. Анасы баласын 4 сағат сайын 5 рет тамақтандырады. Тәулігіне 550 мл сүт емеді, 2 рет қосымша тамақтармен тамақтанады: көкөніс пюресі, 10% ботқа, алма пюресі, сарыуыз. Тамақ есебін есептеңіз.

Өнімнің атауы	Саны, г	Нәруыз	Май	Көмірсуы	Қуаты
		г				кДж		ккал
Өнімнің атауы	Саны, г	Нәруызы	Майы	Көмірсуы	Қуаты
		г				кДж		ккал
Емшек сүті Көкөніс пюресі 10% Ботқа Өсімдік майы Сарыуыз(1/2) Алма пюресі Қарақат шырыны Сары май Сүзбе 9%	550 150 150 3,0 8,0 50,0 50 5,0 10	8,25 2,9 5,6 – 1,2 0,3 0,3 0,1 1,7	21,45 4,4 8,9 3,0 2,6 – – 3,9 1,0	41,0 25,4 24,4 – 0,1 9,6 4,2 – 0,4	1611 663 859 113 122 161 86 149 49		385 158,4 205,2 27 29,2 38.5 19,5 35,5 11,8
Барлығы…..		18,65	45,25	105,1	3813		910,1
Дене массасының 1 кг-ға Дене массасының 1кг-ға тәуліктік қажеттілігі		2,66 3,0 - 3,5	6,46 5 – 6	15 12 - 14	545 481		130 115

Көрініп тұрғандай өткен өткізуден тағайындалған тамақтану теңсіз. Балаға белок жеткіліксіз,ал көптеген көмірсулар мен майлар көп мөлшерде. Тамақтануын коррекциялап, май мен көмірсуды азайтып және белокты көбейту қажет. Рационынан сары майды алып, сүзбе мөлшерін 30 г көбейту керек. 30 г сүзбеде 5 г белок болғандықтан, балаға күніне 24 г белок түсіп отырады немесе 1 кг дене массасына 3,36 г калорияны май есебінен азайту қажет. Сол кезде тамақтану тепе-тең болады.

Келтірілген тапсырмалар көптеген тамақтандыруды және тағамдық ғылымға негізделген тағам мөлшерінің құрамын тексеру мен түзету тағайындауды көрсетеді. Бұл баланың жасанды және аралас тамақтануында айырықша маңызды болып табылады.

Ерте жастағы балаларды тамақтандыруға арналған құрғақ және консервіленген тағамдар

Техниканың күннен-күнге жетілуі арқасында жасанды тамақтандыру үшін әр түрлі өнімдер (оның ішінде сүт) және аралас асыраудың нәтижесінде құрғақ және консервленген өнімдер алынды. Олар жоғары сапаға ие, жақсы сіңеді. Байқағанымызша осылай тамақтанатын балалар жақсы жетіледі екен.

Құрғақ сүт қоспалары. Құрғақ сүт өнімдері герметикалық жабылған және құрғақ жерде сақтау шартымен ұзақ сақталады.Ашылған өнімдермен (банкалармен) кемінде 2 апта ғана қолдану қажет. Көп уақыт тұрып қалған өнімдердің құрамындағы витаминдер бірте-бірте жойыла бастайды, сол себепті тамақтанғанда осы өнімдер арқылы балаға қосымша витаминдер еніп отыруы қажет. Қазіргі таңда тамақ өнеркәсібінде құрғақ сүт өнімдері шығарылады. Оларда сүт ақуызы арнайы өңделуден өткен. Олардың арасында кең қолданысқа ие болған қоспалар «Малютка», «Малыш», «Деталакт» және «гуманизирланған» сүт.

Сондай-ақ, сүт өнеркәсібі сиыр сүтінің белогын алдын ала өңдеуден өткізбейтін құрғақ сүт өнімдерін шығарады.

1. Ұсақталған және тазартылған қаймақты сүттен жасалған құрғақ сүт 1 ^оС аспай тез құрғатылады. Осындай тәсілден кейін де сүт сапасы өз қалпында қалады. Құрғақ сүтті дайындау үшін 1:7 пропорциясымен сумен араластырады.1 л сүт алу үшін 140 г құрғақ ұнтақ алады, ал бір стакан сүт үшін- 25 г (1 толы ас қасық және 1 шәй қасық немесе 2 толы емес ас қасық). Алдымен құрғақ ұнтаққа жылы су (ыстық емес) құяды, сұйық қаймаққа ұқсағанша араластырады одан соң барып қалған суды қосады. Жасалған қоспаны 3 мин. үздіксіз араластыру арқылы қайнатады.

2. Құрғақ сүт қоспасы (В-күріш, В-сұлы, В-қарақұмық). 100 г осы қоспада 55 г құрғақ сүт, 12 г құрғақ қайнатпа, 33г қант бар. Құрғақ ұнтақ қоспасын да құрғақ сүт сияқты дайындайды.

3. Майы төмендетілген құрғақ сүт және құрғақ майсыздандырылған сүт. Емдік мақсатта қолданылады, бірақ ұзақ уақытқа төмен құнарлылығы үшін тамақтандыруға қолданылмайды.Ұзақ емес өткір ас қорыту ауруларында қолданылады.

4. Құрғақ қышқыл сүт қоспалары: құрғақ айран, құрғақ диеталық простокваша және құрғақ ацидофильді сүт. Осы қоспаларды қайнаған суда араластырады, қайнаған судан біршама жоғарғы температурада (35-40 ^оС). Қайнатуға болмайды. 1 стакан (200 г ) қоспа алу үшін 1 ас қасық құрғақ ұнтақ салады.

Консервілер. Ксро-да шығаруға рұқсат берілген балалар консервілер ассортименті 80-ге жуық атауларды қамтиды. Ол негізінен 6 айлық бала организмінің физиологиялық ерекшеліктеріне жауап беретін гомогенизирленген ( бөлшектердің шамасы 150 - 200 мкм)жеміс және көкөніс пюресінен (26 түрі), жұмсақталған шырындардан(15 түрі) және жеміс-жидек шырындарынан (21 түрі) тұрады.Консервіленген жеміс пен жидектен жасалған шырындар тазартылып және жұмсақпен(мякоть) дайындалады. Балаларға өте пайдалы, себебі олар жаңа піскен жемістердің табиғи дәмін, түсі мен хош иісін сақтайды. Шырындарда кальций тұзы, магний, темір, фосфор, органикалық қышқылдар және витаминдер (оның ішінде суда ерімейтін) бар.Балаларға шырынды 1-2 айдан бастап беруге болады.

Алма,жүзім,қарақат,сәбіз шырындары шығарылады. 3 – 3¹/₂ айдан бастап қара өрік, таңқурай, шие, өрік,қызанақ шырындарын береді. Таңқурай және қойбүлдірген шырынын байқап беру қажет, кейбір балаларға бұл шырындар жақпайды (идиосинкразия). Шырынды негізінен тамақтан соң берген дұрыс, себебі тамаққа дейін ішсе табетті (шырындар 30% қанттан тұрады) төмендетеді. Шырынды аз мөлшерде беруден бастаған жөн(5-10 тамшы), уақыт өте келе мөлшерін көбейтуге болады (бірінші жартыжылда бала 50мл, бір жаста 60-80мл болуы қажет).

Өнеркәсіптер ерте жастағы балаларға және диеталық тамақтану үшін жемістерден консервіленген пюре, көкөністер мен ет-көкөністі пюрелер шығарған.

Жеміс пюресін алма, қара өрік, өрік; көкөністерден- сәбіз, асқабақ, қызылша, кәді, жасыл бұршақ және т.б жасайды.

Сорпа-пюре тамақ өнеркәсібінде етті-көкөністі , тауық, бауыр және вегетариандық (көкөніс, қызанақ, оның ішінде түсті қырыққабат, жасыл бұршақпен және т.б.) түрінде шығарылады. Бұзау немесе сиыр еті бар сорпа-пюре ерте жастағы балаларға пайдалы, себебі бауыр белоктан өзге май, темір, көптеген витаминдерден (А,В топтың және т.б.) құралады. Консервілер дайындау кезінде арнайы гомогенизаторлар қолданылады, олардың көмегімен өнімдерді ұнтақтау жоғары дәрежеде өтеді (жасуша қабаттарын жою).

Гомогенизация процессінде жеміс және көкөніс пюресі кремдік консистенция алады, жақсы тығыздықпен қамтамасыз етіледі. Оларда үй жағдайында дайындалған езбеге қарағанда витаминдері аз. Гомогенизирланған көкөніс және жеміс езбесін балаларға алғашқы тамақ ретінде беруге болады, көбінесе жетілмеген және гитрофия, рахит, анимия, экссудатты диатезге шалдыққан балаларға берген жөн.

Әрбір жаңа тағамды берген сияқты, консервіленген және жеміс езбесін балаға күніне 1-2 шай қасықтан бастап береді. Бір аптаға жуық уақытта езбе мөлшерін күніне 50-100 г дейін жеткізеді. Іші қатқан балаларға қараөрік езбесін күніне 2-4 шай қасықтан беру ұсынылады. Үлкен әсерге қол жеткізу үшін үлесті 2 қабылдауға бөліп беру қажет.

Гомогензирленген жеміс және көкөніс консервісін 2-3 айдан 6-8 айға дейін беру керек. Осы мерзімнен кейін асқазан-ішек жолдарының қабілеті айтарлықтай артып кетеді. Одан әрі оларды кәдімгі дайындалатын консервтермен алмастырады. Консервіленген сорпа-пюрені де жаңа азық сияқты балалар рационына дәл сол мерзімде енгізеді.

Жеміс және көкөніс пюресінен басқа ерте жастағы балаларды тамақтандыруға ұнды жарма өнімдерін (сұлы, күріш, қарақұмық) қолданады. Оларды сорпалар дайындау үшін пайдаланады, оған сүт қосылады (қоспалар Б және В). Ұн жармасынан дайындалған сорпаның қоректік құндылығы көп болады.

Ұн жарма өнімдері ботқа жасағанда да қолданылады: 5% ботқаға 1 шай қасық ұн, ал 10%- 2 шай қасыққа бір стақан су немесе сүт қосады. Алдымен ұн жармасын аз ғана сумен араластырады, сосын қалған су немесе сүтті қосып 5 мин қайнатады. Қайнатылған ботқаға қант және сары май қосады. Қарақұмықтан жасалған ботқа жоғары сапалы белокқа, темір тұзына, микроэлементке бай. Осындай ботқа анемияға, гипотрофияға шалдыққан, сондай ақ ішек жолдарының ауруымен ауырған балаларға пайдалы. Физикалық және жүйке-психикалық дамыту кезінде жартылай немесе толық түрде консервілермен тамақтанатын ерте жастағы балалар қолайлы нәтиже көрсетті. Жоғарыда айтылған көкөніс пен жеміс консервілері ана сүті болмаған жағдайда ерте жастағы балалар мен орта жастағы балаларға диеталық тағам ретінде қолдануға болатындығын растайды.

1 жастан асқан балаларды тамақтандыру

Жүйке жүйесінің реттеуші рөлінің алмасуына қатысатын ас қорыту және фермент жүйелерінің пісіп жетілуі, жүйке жүйесінің реттеуші рөлін жетілдіру балалар өмірінің бірінші жылынан кейін әдеттегі азық-түлік аударуына мүмкіндік береді.

110 сурет. Ұл балалардың жылдық энергия шығыны. Абцисс осі бойынша-жылдық жасы; ординаталарды осі бойынша – энергия шығыны (ккал); 1 – 1935 г.; 2 – 1938 г.; 3 – 1960 г.; 4 – 1966 г.; 5 – 1969 г.

Соңғы жылдары, барған сайын балалардың тамақтану үшін өнімдердің түрлері кеңейтуде, әсіресе жартылай фабрикаттар және консервілерінің үлесі қарқыны артуда. Сондықтан, өмірінің бірінші жылынан кейін балаларға арналған тамақтану принциптерін білу педиатр жұмысына аса маңызды болып табылады.

Тамақтану құрылысы балалардың физикалық, жыныстық және психикалық дамуына зор ықпал етті. Соңғы жылдары балалар энергетикалық шығындары айтарлықтай артты (110-сурет). Қызметтің бірдей түрінде ұл бала энергияны қыздарға қарағанда көп жұмсайды,әсіресе жасөспірім кезде. Сонымен қатар, тәрбие мен балаларды оқытудың өзгеруі (ерте спорттық іске, еңбек дағдысын беру, пайдалы ақпараттарды арттыру, қазіргі уақытта баланың миының дамуы және т.б.) бала тамақтануына сараланған тәсілді талап етіп ұйымдастыру, әсіресе мектептегі жаста, мамандандырылған мектептерде олардың жаттығу кезде. Ұжымдық және жеке білім беруде балалардың тамақтану құрылысы саралануы тиіс. Ұжымдық білім ерекшелігіне байланысты қоректік заттар үшін баланың қажеттілігі үйде бірнеше мөлшерге жоғары болып табылады. 1¹/₂ жасқа дейінгі балаларды 1¹/₂ жылда 5 рет тамақтандыру неғұрлым орынды болып табылады - 4 рет (кесте 101.) .

101 кесте. Тамақтың энергетикалық құндылығын (пайызбен) тамақтандыру жиілігіне қарай бөлу				102 кесте. Тағам мөлшерінің жасына қарай орташа тәуліктік көлемі
Тамақтану	Тамақтандыру			Жасы,жылы		Рацион мөлшері, мл
	5-реттік	4-реттік
Таңғы ас (бірінші) Таңғы ас(екінші) Түскі ас Полдник Кешкі ас	20ға жуық 10 – 15 30 – 35 10 – 15 20	25ке жуық – 35 – 40 10 – 15 25	1 – 11/2 11/2 – 3 3 – 5 5 – 7 7 – 11 11 – 14		1000 – 1100 1200 – 1500 1400 – 1500 1600 – 1800 2000 – 2200 2300 – 2500

Әсіресе жоғарға талаптар балалардың тамақтануына жүктелген. Қажетті қамтамасыз етуі тиіс. Ол баланың жасына қарай калория санын, тағамдық тазартумен болуы тиіс. Азық-дәмді болуы тиіс, оның сыртқы түріне қарағанда тәбет ашылуы тиіс. Тартымсыз азық-түлік, немқұрайлы безендірілген үстел, ас қорыту бездерінің жұмыс істеуін нашарлатады, бұрын шартты рефлекстік қосылымдардың қалыптасуын бұзады және баланың жиі тәбетінің бұзылуының себебі болады.

Өмірінің бірінші жылынан кейін баланың ас қорыту қабілетінің асқазан-ішек жолдары өседі, дәмді қабылдау одан әрі сараланады. Әсіресе ол 2 жасқа дейін дамиды, ал 3 жастан кейін ұнайтын және ұнамайтын тағамдарды таңдай бастайды. Шайнау аппаратының дамуы көп қатты тағамды шайнауға мүмкіндік береді, жиі шайнауды қажет етеді. Бұл жастағы балалар өздері тамақтана бастайды. Азық-түлікті жиі шайнау тамақтың қалыптасуына ықпал етеді, сілекеймен жақсы араласады, ондағы бездерінің ферментативті белсенділігін арттырады. Сонымен қатар, ол шайнау аппаратының дұрыс дамуына ықпал етеді. Барлығы осы тағамның жүйелілігін және тағамның өңделуін анықтайды.Азық-түлік мөлшері баланың асқазан көлемімен сәйкес келуі тиіс. Азық-түліктің күнделікті мөлшері жасына байланысты өзгеріп отырады (102-кесте).

Балаларға арналған мәзір құру кезінде назарға келесі негізгі элементтерді ескеру қажет: баланың азық-түлік құрамының қажеттілігі және күні бойы балалардың азық-түлік тағамының түрлі қоректік заттарды тарату үшін, азық-түлік және дәмдік қасиеттерін дайындау әдісі. 103-кестеде азық-түлікте керекті иингредиенттерінің негізгі жастық нормасы көрсетілген.

103 кесте. Тәуліктік тағам мөлшерінің сапалық құрамы.
Жасы, жылы	Ақуыздары	Майы	Көмірсулары		Энергетикалық құндылығы
	1кг дене самағына г					кДж	ккал
11/2 – 3 4 – 6 7 – 11 12 – 15	3,5 – 4,0 3,0 – 3,5 2,5 – 3,0 2,0 – 2,5	3,5 – 4,0 3,0 – 3,5 2,5 – 3,0 2,0 – 2,5		15 - 16 12 – 14 10 – 12 7 – 8		460 377 – 398 293 – 335 230 – 272	110 90 – 95 70 – 80 55 – 65

Бір жастан асқан балалардың килокалорий санын 1 кг дене салмағына сызба бойынша келесі формуламен санауға болады: калория саны әр 3 жыл сайын 15 ке азаяды. 3 жасқа дейінгі балалардың орташа энергияны талап етуі 460 кДж / кг (110 ккал / кг) құрайды, 6 жаста - - 398 кДж/кг (95 ккал/кг),9 жаста - 339 кДж/кг (80 ккал/кг), 12 жаста - 272 кДж/кг (65 ккал/кг), 15 жаста - 230 кДж/кг (55 ккал/кг).

1-ден 3 жасқа дейінгі балалардың рационында мал ақуызы 75% болуы тиіс, жасы 4-тен 6 жас аралығын да – 65%, 7 жас және одан жоғары жалпы ақуыз қажеттілігі – 50%. Ақуыздар, көмірсулар мен майлардың арасындағы арақатынасы 1:1:4.

Алайда, бұл сандар баланың жеке сипаттамаларына сәйкес өзгеруі мүмкін, денсаулық жағдайы және т.б. байланысты. Ағзаның қалыпты дамуына оның саны ғана маңызды емес оған ақуыздың сапасы, биологиялық құндылық оның кешенді мазмұнының ішіндегі амин қышқылы да қажетті.

Күнделікті баланың рационың ақуызбен қамтылуы тиіс, оның құрамына өмірлік маңызды амин қышқылдары кіреді: гистидин – 32, изолейцин – 90, лейцин – 150, лизин – 150, метионин – 65-85, фенилаланин – 90, треонин – 60, валин – 93, триптофан – 22.

Сонымен қатар аминқышқылдарының абсолютті мөлшері баланың тамақтану рационында жеке амин қышқылдарының қатынасы ретінде орнатылады. Олардың пайымдауынша, амин қышқылдарының 40% алмастырылмайтындар есебінен орындалуы тиіс.

104 кесте. 1 жастан асқан балалардың минералды заттарға қажеттілігі.
Минералды зат	Тәуліктік қажеттілігі	Минералды зат	Тәуліктік қажеттілігі
Хлорид натрия (қайнатпа тұз), г/кг Калий, мг/кг	0,2 (егер дене массасы 25 кг кем болса) 5 – 6 (если масса тела более 25 кг) 1-3 жас аралығында140 4 – 6 жас – 130 7 – 9 жас - 105 10 – 12 жас – 90 1 – 1,5	Фосфор, г Темір, мг/кг Молибден, мкг/кг Медь Цинк Йод мг/кг Магний Марганец Фтор	1 – 2 1 2 0,1 0,3 0,02 12 0,2 0,07

Белгілі бір өмірлік керекті амин қышқылдары маңызды катынас болып табылады - триптофан, лизин және құрамындағы метионин мен цистин. Өсу кезеңінде ең қолайлы қатынасы 1:1:3. Етте, балықта, жұмсақ ірімшікте ақуыз шамамен 20%, қатты ірімшікте - 25 – 30%, казеин - 85 - 95 %, құрғақ майсыздандырылған сүтте – 30%, ірімшікте – 10%.

Баланы тамақтандыруда май сапасы ерекше үлкен рөл атқарады. Соңғы уақытқа дейін балалар рационы, әсіресе кіші жастағы балаларда 75 % мал майынан, негізінен сүт майынан тұруы керек деп есептелінді. Алайда соңғы жылдары жартылайқаныққан май қышқылдарына көп көңіл бөлініп отыр. Негізінен қанықпаған май қышқылы ақуыздар қолданылуының сақталуын қамтамасыз етеді. АМН СССР Тамақ институтының ұсынымдары бойынша өсімдік майлары жалпы баланың тамақ майынан ,10-15%-дан кем болмауы тиіс екені көрсетіледі. Балалардағы белок пен май өлшемінің өзара арақатынасы орта есеппен 1:1 құрайды. Рационды құрғанда дұрыс көңіл бөлу керек. Көмірсулардың есебінен қанағаттандырылуға тиіс тәуліктік энергетикалық қажеттілікті 60% байланысты болуы шарт. Көмірсулардың сіңуі 98%-ке жетті. Қазіргі уақытта анықталған натрий, калий, кальций, фосфор, магний және басқа да минералды заттар әр түрлі жастағы баларға қажет. Микроэлементтердің қажеттілігі зерттелген (104-кесте).

Әр түрлі азық-түліктегі тағам ингредиенттері баланың күнделікті рационында ескерілуі тиіс (105 кесте). Кейбір өнімдер ( нан, май, сүт, ет, көкөніс, қант) күнделікті ас мәзіріне кіреді, басқа (қаймақ, сүзбе, балық) күнде берілмейді. Алайда аптасына бір рет болсын осы аталған өнімдер тамақта қолданылуы тиіс (111 сурет).

Тамақтану дұрыс балансталуы керек. Бұл жағдайда белгілі ережелерге сүйенеміз:

1. Әр түрлі өнімдерді біртіндеп, белгілі мөлшерде енгізу; егер баланы шайнауға үйретсеңіз, онда басында кішкентай кесек беріп, кейінірек улкен кесектен беру керек;

2. Кез келген жаңа енгізілімді анасы жүзеге асыруы тиіс, тіпті баланы басқа адам тамақтандырса да;

3. Күн сайын тек бір ғана тамақ енгізу;

4. Баланы бір ғана ыдыстан тамақтандыру;

5. Енгізген жаңа өнімді бала сау кезде ғана беру;

6. Жаңа өнімдерді әсіресе бала аш жатқанда енгізу.

Баланы берген тамақтың бәрін жеуге мәжбүрлеуге болмайды. Ол өзіне керектісін ғана жейді. Тамақтануды жарты сағаттан артық созбаңыз және бала тамақ жемесе тамақтануды екіге бөлмеңіз. Шыдамдылық танытыңыз- бала өзі жеуді біртіндеп үйренеді.

Ас мәзірін жасағанда азық-түлікті үйлестіре білу маңызды. Егер таңғы асқа ботқа берілсе, онда түскі және кешкі асқа көкөністерден тамақ жасаған жөн ( қайнатылған картоп немесе езбе,бұқтырылған орамжапырақ және т.б.). Таңғы асқа сүт ботқасы, макарон, пісірілген картоп және ірімшік берген тез әрі жылдам.

Таблица 105.1 жастан 17 жасқа дейінгі балалардың тәуліктік азық-түлік (граммен) жиынтығының үлгісі(АМН СССР тамақ институтының деректері бойынша).	Жасы, жылы	14 – 17	жігіттер	500 50 15 15 220 70 50 150 250 20 15 35 2 10 100 30 15
			қыздар	500 50 15 15 220 60 50 100 200 20 15 35 2 10 100 30 15
		11 – 13		500 45 15 10 175 60 50 100 200 20 15 35 2 10 85 25 15
		7 – 10		500 40 15 10 140 40 50 75 165 20 15 30 2 5 70 25 10
		5 – 6		550 40 15 10 120 40 40 40 120 15 10 25 2 5 60 25 7
		3 – 4		600 40 10 5 100 30 30 40 100 10 10 20 2 5 60 20 5
		11/2 – 2		650 40 10 5 70 25 25 10 60 5 5 20 1,5 – 60 15 3
		1 – 11/2		650 40 5 5 50 20 25 10 45 5 5 20 1,5 – 40 15 2
	Азық-түліктер				Сүтті Сүт, мл Сүзбе Сметана және кілегей Ірімшік Ет,балық,жұмыртқа Ет Балық Жұмыртқа Нан және нан-тоқаш тағамдары, жарма, макарон өнімдері, бұршақ тұқымдастар Қара нан (орловский, ас) Нан бидай (оның ішінде бөлке "Октябренок") Бидай ұны Макарон өнімдері Жарма Крахмал Бұршақтар тұқымдасы (бұршақ, үрме бұршақ және т.б.) Есептегенде қант пен кондитерлік бұйымдар Іркілген май өнімдері Жануардың тоң майы Өсімдік майы

300 350 150 - 500 50 - 200 15 - 20 0,2 9 - 10 105 - 110 105 - 110 420 - 470 13096 - 14226 3130 - 3400
275 350 150-500 50-200 15-20 0,2 8-9 95-100 95-100 390-430 12008-12991 2870-3105
250 300 150-500 50-100 15-20 0,2 7-8 90-95 90-95 375-400 11485-12196 2745-2915
200 275 150 - 300 50 10 - 15 0,2 6 - 7 75 - 80 75 - 80 315 - 330 9602 - 10146 2295 - 2425
150 250 150-250 40 10-15 0,2 5-6 70-75 70-75 245-260 8117-8661 1940-2070
150 225 150 - 250 30 10 0,2 3-4 60 - 65 60 - 65 230 - 245 7301 - 7845 1745 - 1875
120 200 150 - 200 20 - 0,2 1,5 – 2 50 - 55 50 - 55 180 - 190 5899 - 6339 1410 - 1515
100 150 150 - 200 20 - 0,1 1,5 45 - 50 45 - 50 155 - 165 5356 - 5816 1280 - 1390
Картоп және көкөністер Картоп Көкөністер Жемістер Жидектер Кептірілген жемістер Шәй Тұз Химиялық құрамы (жуықталғанда) Ақуыздар Майдар Көмірсулар Энергетикадық құндылығы КДж Ккал

Исходный текст

Предложить лучший вариант перевода

Исходный текст (русский):

Казеин в молозиве в первые 3 дня после родов не выявляется, а появляется лишь с 4-го дня лактации и его количество постепенно увеличивается.

Предложить лучший вариант перевода

Жас өспірімдердің тамақтанатын тамақтар

Сүт – бала үшін өте құнды тамақ.Сүт құрамына құнды ақуыздар,майлар,көмірсулар,витаминдер бар. Сүт тез сінетін, кальциға және фосфорға бай.

Дәмді және әртүрлі тамақ жасауға сүттін бір күндік құны: 1жастан 1,5 жастағы балаға – 600-700 мл, 1,5жас және одан үлкен балаларға – 500мл. Көп мөлдердегі сүт тәбетті басады, содан балалар аз тамақтанып, асқазан ішек жодарынын жұмысы бұзлады ( іш қату, метеоизм). Сүтті шөл басу үшін ішпеу керек.

Бір күндік нормасына айран, ацидофилин,ряженка, асқзаннын жұмысын жақсарт мақсатында. Өте пайдалы сүзгі мен саруыз,ақуызға бай, кальци мен фосфор тұздары.

Сүтті екі рет қайнатпау керек. Дайын тамақты жасау үшін (ботқа,пюре және т.б.) піспенген сүт құйып бір рет қайнатып қайнатылған жармамен және көкенәістермен. Қайнағанда сүттін бетін жауып тастау керек.Сүтті арластырып отыру керек , себебі майлар мен ақуздар көбіршігнде жиналып қалады.

Ет пен балық өте көп мөлшердегі толыққанды ақуыздар мен экстрактивті заттар көп, өте құнды тамақ болып табылады. Ерте жастағы балаға майлы етті жеуге болмайды, әсіресе шошқа мен қой,құс және кейбір балық (бекіре мен қызыл балық) күрделі қортылатын және әрен сіңілетін майларды.Мектеп жастағы балалардың рационына сиыр, қой, майлы емес шошқа, құс,шұжық жеу керек.Бала тамағына субкөкеніс (ми,бауыр,бүйрек), құрамында фосфорлы қосылыстар,қолайлы әсер ететін ЦНС,әсіресе қызу ой жұмыссы кезінде.

Балықтын қоректік құрамы етпен тең, тез игерілетін қайнар көзі, толыққынды ақуызды.Балықтын майы үлкен биологиялық құндылыққа ие,құрамна полиқанықпаған май қышқылы және майда еритін витаминдер кіреді. Түрлі бағалары балықтын,әсіресе теңіз, мироэлементтерге бай (йод, фтор,бал және т.б.). Рационға балықты және балық өнімін қосу тамаққа әртүрлілік және онын сапасын көтереді.

Етті пен балықты қатты суламау керек ,себебі сумен ақуыздар мен минеральды заттар ағып кетеді.Бауырды бетін жауып қуыру керек, бірақ қайнатпау керек.

Жұмыртқанын құрамында көп бөлшердегі толыққанды ақуыздын,майдын (құнды липоды) және витаминдер болғандықтан бала тамақтануында маңызды орын алады.Олардың құрамында толыққанды комплексті алмастырылмайтын аминқышқылын, А,В,В,Д,Е витаминдер бар. Піспеген жұмыртқа беруге болмайды, себебі піспеген ақуыз әрен қорытылады, одан басқа, жұмыртқа кеуектілігі инфекциялы болуы мүмкін (әсірес суда жүзетін құстар қаздар).

Бала тамақтануында май құндылығы сары май. Балаға 3 жастан кейін тамақты өңделгн сиыр майынана жасауға, ал мектептегі балаға маргариннен жсауға болады.Өсімдік майы баланын өмірінде міндетті түрде болу керек, жалпы майдын 10-15% алуы керек. Шошқа салосы,сиыр айы, және тағы гидро –комбомайы бала тамақтануында мүлдем ұсынылмайды, себебі ол өте қиыын қорытылады және құрамында витамин жоқ.

Майды жарықтан және ауадан қорғау керек,жабық посудада ұстау керек.оны дайын тамаққа салады. Себебі қайнағанда витаминдер мен май қышқылы ұшып кетеді, қанықпаған май қышқылы , белсенді витамині бар , қаныққанға айналады.

Көкеніс – шөп,картошка,жеміс, жидек міндетті түрде дита рационында болу керек. Көкеністердің құрамында көп мөлшерде тұздар мен витаминдер, және ірі заттар, асқазан – ішек жолдарынын жұмысын дұрыстайды.

Көкеніс ассортименті әртүрлі болу керек (сәбіз, орамжапырақ,редиска, асқабақ,қызамық,сармысақ және т.б.). Шөп (салат, шпинат,жасыл сармысақ,жусай,укроп,петршка) әсіресе витаминдер мен микроэлементтерге бай. Жеміс ассортименті, көкеніс және шөп маусымға байланысты. Жаңа піскен көкеністер мен жемістер болмаған жағдайда қатырылған,кепкен,консервіленгендерді қолдану керек. Көкеністі балаға піспеген күйде беру керек,себебі, ыстыққа түскенде витаминдер мен ферменттер бұзылады.

Сыртындағы кірді жуғанан кейін, пышақпен дйындау керек. Тазартылған көкеніске ыстық су құйу керек, оны жаып туру үшін, бетін жауып қайнатады. Орамжапырақты ыстық суға бөліп салу керек, судын температурасы түспеу үшін,дайын болғанша қайнату керек , ұзақ уақытты қайнатқанда витаминдер бұзылады (әсіресе виамин С).

Жеміс ждекті балаға шикі күйінде беру керек, кисел,мусса,желе немесе компот дайындағанда тамаққа алдын ала сығылған шырыш жеміс жидек салу керек. Компотка кептірілген жеміс клюква, лимон және т.б. шырынын салуға болады.

Жармалар балалар тамақғында әртүрлі ассортиментте болуы керек. Нәруыздар,жарма құрамына кіретін ,макорон өнімі, нан,тамақтану құны аз, табиғи тамақтардан, бірақ жануар тағымен білінбей кетеді. Нәруыздар мен минералдарға ең бай бұршақты (фасоль,горох,чечевица), қарақұмық және сұлы, тағы витамин В ға бай.

Жармалар мен бұршақтра қосындысынын рационы жоғарғы құндылыққа бай ,тек жармақтан немесе бұршақтан тұратындарға қарағанда.Бұл былай түсіндіріледі, мысалы бұршақта лизин көп, ал бидайда аз. Кукурузада триптофан мен лизин аз, ал күріште треонин мен лизин аз. Ұзақ қайнатқанда және сақтауда аминогрупп лизин мен карбониль түрлі қантпен қосылады да, содан организмда сінбейді.

Жармаларды ботқаға суда қайнатады (манныйға – 20мин, күріш,сұлыға 60мин, қарақұмыққа 1,5 сағ, перловкаға 2,5 сағ), содан кейін сүт құйады. Майды оттан алған сон салады.

Қант таза көміртек, организмде жақсы сіңетін. Сүтке,жеміске, саруызға салған қант олардын сіңуін жақсартады. Құндытамақтардын бірі бал,құрамында көміртектен басқа,минералды заттар,витаминдер,шектелген қышқылдар мен ферменттер бар. Бал, қанттанда жеңіл қортылады және толық сіңіріледі,сондықтан бала тамағында қантты алмасырады.

Соңғы жылдары сахорозаны тамақ рационда аз қолданады,себебі ол бір жағынан тісте қанғұрт шақырады, тағы бір жағынан гликемия көтеріуі, организмде қант жеген соң көтеріледі,көк бауырдын инкреторлық аппаратына әсер етеді де қант диабетіне шалдығады . Әсіресе қауіпті тәтті, бала кешкі уақытта жеген, сахороза бөлінуі ауыз қуысында жүреді де, тіс эмальына өтіп тісті бұзады. Анықталған, сахороза және фруктозаны көтере алмайтын адамдарда ,қолданбайтын адамдарда тісінде қанғұт болмайды.

Нан тамақ рационында болады және оны тамаққа байланысты әртүрлі қабылдй беруге болады. Ерте жастағы балада нан 100 -150г аспау керек. Нан түрі асқазан ішек жол жұмысына байланысты өзгеріп отыру керек. Нанды жоғарғы сорттан бастап ақрындап төмендетеді (ұнан нан 72% помола, одан нанға өтеді, ұннан дайындалған 85% помол). 2 жастан балаға міндетті түрде қара нан береді,ол көп балансты заттардан және витамин В группасынан тұрады.

Сорпа (етті және көкеністі) іш жолдарының қатты қоздырғышы баланын физиологиялық тамақтануына негізделген. И.П. Павлов дәлелдеді, ет сорпасы жоғы ынталандырғыш қасиеті бар, ал Н.И. Лепорский сол ойға келді тек көкеніс сорпасына. Балаға тағайындалған тамақ өнімдері,ашты емес уыз, майшабақ, уылдырық және т.б.) көп емес беру керек тәбет ашуға.Тамақтау режимі өзгергенде саны және белсенділігі ас қорту шырынын өзгеретін.Балалар, әсіресе ерте жастағы,өтемақы механизімі шектеулі.Сондықтан маңызды сапалы және санды тамақтану өзгерісі болмайды. Одан басқа,балада тез өзгерген ауа температурасы, аурушылдық,эмоциональды тонустын түсуі және әртүрлі аурулар нарв пен гуморальды бұзылыстар асқазан – ішек жолынын реттеу қызметінің, міндетті түрдесекрецияны тоқтады және өзімен ас қортылуын бұзады. Осыдан тамақтану мен қорытылуы бұзылады.

Бала қалауымен жасалынған менюда негізгі тамақ ингридиеттінде ,көмірсу,минералды заттар және витаминдер қажеттілігі болу керек.

Барлық балалар ем- профилактикалық орталықта, балалар үйінде, балабақшада,пионерлік лагерде және т.б. медицина жұмысшысы жүйелі түрде санитарлық режимін қадағалау керек, көкеністін бұзылмағандығын, тамақтын дұрыс дайындағанын, онын сапасын,тағы бала тамақтануын қадағалау керек.Барлық балалар мекемесінде тамақ бөлмесі өте таза болу керек,ыдыс –а яқтар жеткілікті болуы, кесу тақтасы, механиздік жабдықтын, суықтын қайнар көзі болу керек. Тамақ бөлмесінің жұмыскерлері өзіндік гигиенаны сақтау керек,уақында медициналық көрістен өту керек.

Қолдану

1. Науқастын анамнезі және объективті зерттеу схемасы

А. Ауру анамнезі

1. Стационарға түскендегі және бақылау кезіндегі шағымы (науқастын немесе ата-анасыны айтуы)

2. Қашан бала ауырды?

3.Қандай жағдайда ауру өршіді және бірінші күннен тексеруге дейін қалай өтті?

4.Жалпы аурудын пайда болуы (температура, ұйқы,тәбеті,шөлдеу, шаршауы,алаңдауы, көніл – күйі және т.б.) – динамикаға әсер етеді.

5. Барлық ағзалардығы аурудын пайда болуы :

а) тыныс алу жүйесі: құрғақ немесе дымқыл жөтел, онын пайда болу уақыты (таңертен, күндіз,түнде ұйқы уақытында),мінезі.Қақрық ( мөлшері, мінезі және түсі,қалай қақырылынады). Кеуде қуысындағы немесе арқасындағы ауыру (мінезі, оқшаулауы, демалғанда байланыс,жөтелмен,иррадация). Ентігу ( экспираторлық немесе инсператорлық), қашан пайда болады ( тыныштықта, физикалық ауырлық түскенде және т.б.), тұншығудын түрі ;

б) Жүрек қан айналым жүйесі : ентігу. Жүрек аймағындағы ауру ( оқшаулануы, иррадация, мінезі). «Ұрып тастағандай» сезім, жүрек қағысы ( ұзақтық, жиілік). Ісік ( оқшауы,пайда болу уақыты);

в) асқорту жүйесі: жүрек айну ( онын тамақпен байланысы,ұзақтығы). Құсу ( аш қарынға,тамақтан кейін, біраз уақыт өткенен кейін, мінезі). Емізетін баланын құсу ( мол,аз, тамақтан кейін бірден,немесе тамақтану арасында).Кекіру немесе қыжылдау. Іштен ауруы ( мінезі, оқшаулануы, иррадациясы, пайда болу уақыты және тақпен байланысы). Үлкен дәрет (жиілігі, мінезі,түсі, исі);

г) Несеп ағу жүйесі: белдегі ауру. Сиу жиілігі және онын мөлшері ( ешек балада - су жаялықтардын саны). Несеп түсі.Түнгінесеп ұстай алмау;

д) Тірек-қимыл жүйесі: аяқ-қолдын ауруы, бұлшықетте, буында( мінезі,оқшаулануы, ауарайымен байланысы). Буын ісінуі, онын қызаруы. Қимыл кезіндегі аурырсыну, танғы шектеу;

е) эндокриндық жүйе: шаш бұзылысы. Тері өзгерісі ( тершендік немесе құрғақтық, шрам пайда болуы). Бой және салмақ бұзылысы.

ж) нерв жүйесі және сезім мүшесі: бас ауруы және айналуы. Құрысулар, гиперкинез, тері сезімталдығынын бұзылысы (гиперестезии, гипестезии,парестезии). Сезім мүшесі мен сөйлеу бұзылысы.

6. Стационарға түсу алдында ем қабылданды ма және онын қортындысы, дәріге әсері.

Ауру анамнезене қорытынды : мүшелер мен жүйелердін бұзылыстарын жорамалдау.

Б. Ерте жастағы (3жас дейн) балаға анамнез

1. Қаншашыншы екіқабаттық және қаншашыншы бала, бірінші болмаса осыған дейін қалай өтті?

2. Анада екіқабаттық қалай өтті ( токсикоз бірінші немесе екіншіжартысында, жүрек айну, құсу, ісіну, гипертония,нефропатия, эклампсия)?

3. Тамақтану режиі және маңыздылығы . Декреттік демалыс қолданылды ма?

4. Босану қалай өтті ( ұзақтығы ,асқынуы)?

5. Бала бірден жылады ма? Айғай қандай болды (қатты немесе ақырын)?

6. Салмақ және бойы туылғанда

7. Қашан кеудеге қойды, қалай емшекті бала алды,қанша сағаттанкейін баланы емгізді (күні және уақыты)?

8. Қашан кіндік түсті және жазылды?

9. Балада физикалық салмақ тастау болды ма және қашан қалпына келді:

10. Аурулар туылғанда (қарқандылығы және ұзақтығы сарғайудын – топтық және резус- үйлеспеушілік ана мен баланын,туылу травмасы, тері және кіндік ауруы,тыныс жүйесі және ас қорту жүйесі, септикалық аурулар және т.б.);

11. Қай күні және қандай салмаұпен шығарылды :

12.Баланын физикалық дамуы: салмақ қосуы және бойынын өсуі өмірінін бірінші жылында( ай бойынша) жәнежыл бойынша.

13. Қозғалу және тұруынын дамуы : қашан басын ұстай бастады, жанына бұруды, арқадан ішке, қашан отырды,енбектеді, тұрды, жүрді,жүгірді)?

14.Психикалық дамуы: қашан күле бастады, анасын таныды, бөлек дыбыс айтты, сөз, сөйлем; 1 жастан 2 жасқа дейінгі сөз қоры.

15. Баланын үйде және адамдармен қылығы.

16. Ұйқы, маңызы және жиілігі.

17. Қандай бала тамақтануда - табиғи, жасанды, аралас. Табиғи тамақтануда –емгізу уақыты,белсенді уақыты, емгізу бір немесе екі жақсы емшектен, емізгенен кейін сауу. Аралас тамақтандырғанда – немен мәле тамақтандырады баланы,қай жастан,мөлшері және әдісі қоспаны. Ананын гипогалактиеймен күресі қандай? Жасанды тамақтануда – қай жастан және немен баланы тамақтандырды, қандай мөлшерде және қандай жүйе бойынша?Тамақтану аралық уақыт ,тұрақты және тұрақты емес тамақтану, түнгі демалыс қаралған ба? Шырын, витамин Д, балық майы алдыма – қай жастан, енгізу жүйесі,көтерруі? Емешектен шығару уақыты. Тәбет және дамінін маңызы.Баланын нағыз ауру кезіндегі тәбеті.

18. Қашан тіс жарды және қандай жүйемен?

19.Ауруды көтреуі (қандай және қашан), онын ішінде инфекциялық, және хирургиялық араласу.Ауру кезіндегі маңызы , қабынуы

20. Профилактикалық егулер: туберкулерға қарсы (БЦЖ), полиомиелит, коклюшка,дифтерия,қызылшаға қарсы. Егуге жауабы.

21. Туберклездық үлгі, қашан салды онын жауабы.

22. инфекционды науқаспен қатынасы.

В. Үлкен балаға анамнез

1. Қаншасыншы бала?

2. Балақшақтан дамуы қалай өтті?

3. Үйдегі және адамдармен қылығы, оқушыға – үлгерімі мектепте, қандай сабақты ұнатады?

4. Аруды өткізуіжәне хирургиялық араласуы

5. Профилактикалық егулер

6. Туберкулездық үлгі, қашан өтті,жауабы.

7. . инфекционды науқаспен қатынасы.

Г. Отбасы анамнезі

1. ата- ана жасы

2. Ата – ананын денсаулығы және жақын туыстарынын денсаулығы ана және әке жағынан( туберкулез, сифилис, токсоплазмоз, алкоголизм, психикалық,нервтық, эндокринді және аллергиялық аурулар).

3.Үш ұрапқтық тұқымқуалаушылықденсаулығы, баладан бастап ата-апаға дейін тігінен және аға –әпке бойынша жанынан.

4. басында қанша бала және олардын денсаулығы; өлген болса неден?Генетикалық картада бар мәлеметті алу.