- •Акадэмiякipaвання пры Прэзiдэнце Рэспублiкi Беларусь
- •Cicтэма адкрытага навучання
- •Беларуская мова: прафесійная лексіка
- •Тэма 1. Беларуская мова ў сістэме славянскіх моў Лекцыя 1.Прадмет, метады и задачы курса «Беларуская мова (спецыяльная лексіка)». Вывучэнне курса ў сістэме Адкрытая адукацыя
- •Агульныя звесткі пра славянскія мовы
- •Асаблівасці ўтварэння і развіцця беларускай літаратурнай мовы
- •Аб’ект фанетыкі і яе асноўныя дысцыпліны
- •Фаналогія і арфаграфія. Графіка беларускай мовы
- •Паняцце транскрыпцыі
- •Паняцце арфаэпіі. Вымаўленне галосных
- •Вымаўленне зычных
- •Кантрольныя пытанні да лекцыі №2
- •Лекцыя 3. Марфалагічныя асаблівасці беларускай мовы. Назоўнік, прыметнік, лічэбнік, займеннік, дзеяслоў, дзеепрыметнік, дзеепрыслоўе, прыслоўе. Службовыя часціны мовы
- •Назоўнік і яго лексіка-граматычныя разрады
- •Катэгорыя роду
- •Катэгорыя ліку
- •Катэгорыя склону
- •Прыметнік
- •Лічэбнік
- •Займеннік
- •Дзеяслоў Агульная характарыстыка дзеяслова і яго трыванні
- •Катэгорыі стану, пераходнасці, зваротнасці дзеяслова
- •Катэгорыя ладу
- •Катэгорыя часу
- •Катэгорыі асобы, ліку і роду дзеяслова
- •Спражэнне дзеясловаў
- •Дзеепрыметнік
- •Інфінітыў і дзеепрыслоўе
- •Прыслоўе
- •Службовыя часціны мовы
- •Часціцы і мадальныя словы
- •Выклічнікі і гукапераймальныя словы
- •Кантрольныя пытанні да лекцыі №3
- •Лекцыя 4. Стылістыка. Культура маўлення кіраўніка
- •Стылістычнае чляненне мовы
- •Культура маўлення і яе асноўныя кампаненты
- •Дакладнасць, лагічнасць і дарэчнасць маўлення
- •Чысціня, выразнасць і багацце маўлення
- •Кантрольныя пытанні да лекцыі №4
- •Лекцыя 5. Дзелавыя зносіны кіраўніка
- •Пісьмовыя дакументы ў сферы дзелавых зносін
- •Віды аргументацыі ў дзелавых зносінах
- •Кантрольныя пытанні да лекцыі №5
- •Тэма3. Спецыяльная лексіка беларускай мовы (тэрміналогія) Лекцыя 6. Паняцце аб спецыяльнай лексіцы і тэрміналогіі. Праблемы развіцця і функцыянавання сучаснай беларускай тэрміналогіі
- •Кантрольныя пытанні да лекцыі №6
- •Лекцыя 7. Гістарычныя вытокі фарміравання беларускай тэрміналогіі
- •Кантрольныя пытанні да лекцыі №7
- •Кантрольныя пытанні да лекцыі №8
- •Лекцыя 9. Асаблівасці развіцця беларускай тэрміналогіі ў савецкі перыяд. Сучасны стан развіцця
- •Лекцыя 10. Характарыстыка сучаснай беларускай тэрміналогіі паводле паходжання
- •Лекцыя 11. Граматычная характарыстыка сучаснай беларускай тэрміналогіі
- •Кантрольныя пытанні да лекцый№9–11
- •Лекцыя 12. Семантычная характарыстыка сучаснай беларускай тэрміналогіі
- •Кантрольныя пытанні да лекцыі №12
- •Лекцыя 13. Задачы ўпарадкавання сучаснай беларускай тэрміналогіі
- •Кантрольныя пытанні да лекцыі №13
- •Лекцыя 14. Інтэрнацыяналізацыя і міжнародная уніфікацыя сучаснай тэрміналогіі
- •Кантрольныя пытанні да лекцыі №14
- •Экзаменацыйныя пытанні
- •Літаратура
- •Беларуская мова: прафесiйная лексiка
- •220007, Г. Мiнск, вул. Маскоўская, 17.
Паняцце транскрыпцыі
Паколькі суадносіны паміж літарамі беларускага алфавіту і гукамі беларускай мовы не з’яўляюцца адэкватнымі, для дакладнай перадачы гучання маўлення выкарыстоўваецца фанетычная транскрыпцыя, дзе кожны гук перадаецца асобным графічным знакам (гл.: КУРС 1961, 16–17). Такім чынам, фанетычная транскрыпцыя служыць пераходам ад літары да гука на аснове тых правіл чытання, якія дзейнічаюць ў дадзенай мове (гл.: УСПЕНСКИЙ 1996, 621). Транскрыпцыю трэба адрозніваць ад транслітэрацыі, што перадае адэкватнае напісанне слоў чужой мовы. Так, назва рускага горадаАрол транскрыбіруецца як [арол], а транслітаруецца як [ор’ол]. Для транскрыпцыі і транслітэрацыіўжываюцца літары беларускага алфавіта і спецыяльныя значкі, што перадаюць адметнасць гучання затранскрыбіраванага слова. У беларускай транскрыпцыі не выкарыстоўваюцца ётавыя літары, а таксама мяккі знак, замест якога прымяняецца коска, што ставіцца справа і зверху ад літары, суадноснай з мяккім зычным. Гукі, словы, словазлучэнні, сказы і тэксты, што падлягаюць транскрыпцыі, заключаюцца ў квадратныя дужкі (параўн.: [л’], [п’эн’], [ц’ашк’і дз’эн’], [наступ’ілац’оплайэ л’эта] і да т.п.). Знак [ ] над літарамідз, джперадае злітнае вымаўленне дадзеных зычных беларускай мовы: націск кожнага слова, якое мае звыш двух складоў, памячаецца значком [‘]. Пры падоўжаным вымаўленні зычных выкарыс-тоўваецца гарызантальная рыска, якая ставіцца над адпаведнай літарай (параўн.: [б’ярв’эн’э], [збожа]. Пытальны і клічны знакі прыпынку ў канцы сказа застаюцца назменнымі. Астатнія знакі прыпынку, якія перадаюцца паўзай у вусным маўленні абазначаюцца нахіленымі рыскамі: адной рыскай [ / ] – кароткая паўза, двума рыскамі [// ] – доўгая паўза. Двума рыскамі звычайна перадаецца паўза паміж сказамі, ці асобныя сэнсава значымыя выдзяленні кампанентаў сказа пры яго актуальным чляненні ( гл.: СЯМЕШКА 1999, 80–82). Выбуховы заднеязычны гук, які выкарыстоўваецца ў некаторых запазычаных словах, найперш з польскай мовы, і супрацьпастаўлены па спосабу ўтварэння фрыкатыўнаму заднеязычнаму гуку, перадаецца ў транскрыпцыі літарайг, а фрыкатыўны – літарайh [гірса іhадзіна,ганакіhоті інш.]. Службовыя словы ў тых выпадках, калі яны спецыяльна не выдзяляюцца ў маўленні, калі на іх не падае лагічны націск, вымаўляюцца як адно фанетычнае цэлае разам са знамянальнымі словамі, што спалучаюцца з імі, і перадаецца транскрыпцыяй у адных квадратных дужках, параўн.:пад домам [падомам], над хатай [натхатай] і г.д.
Пры транскрыбіраванні дыялектнага беларускага маўлення, дзе скарыстоўваюцца гукі і іх спалучэнні, якім няма адпаведнікаў у літаратурнай мове, ужываюцца дадатковыя знакі, Так, закрытыя галосныя паўночна-заходняга дыялекту беларускай мовы о, еперадаюцца на пісьме пры іх транскрыбіраванні спецыяльным значком [ˆ]; параўн.: [л‘ ˆес], [кˆот], а дыфтонгі гэтага ж дыялектнага вымаўлення значком [ ]; параўн.: [л’іес], [куон’]. Літараміъ, ь перадаюцца рэдукаваныя ненаціскныя галосныя гукі, што ўжываюцца на месцы націскных а, о, е; параўн.: [дз’ьс’атък, в’ьсна] і г.д.