Жер атмосферасына шығарылатын техногенді

Табиғаты бар қалдықтардың әлемдік мөлшері.

Ластаушы заттар	Миллион тонна жылына
Көмірқышқыл газы	6000
Түтіннің қатты бөлшектері мен өнеркәсіптің маңы	580
Көміртегі (ІІ) оксиді	360
Ұшқыш көмірсулар және т.б. органикалық заттар	320
Күкірт тотығы	160
Азот тотықтары	110
Фосфор қосылыстары	18
Күкірт сутек	10
Аммиак	8
Фторлы сутек	1
Хлор	1

Тақырып 8. Гидросфераның экологиялық химиясы

Гидросфера дегеніміз - бұл атмосфера мен жер қабатының аралығында орналасқан жердің су қабаты. Оның құрамына теңіз, мұхит және басқа да сулы орталар жатады. Мысалы: өзен, көл, суқойма, батпақ жер асты сулары жатады. Мұхит жерден 71% биіктікте жатады, ал оның тереңдігі 4 км, су массасы 1,5 1018 т. Гидросферадағы су қоры 1,5 млрд км³ құрайды. Атмосферадағы су – бұл бұл ең бастысы су буы және оның конденсаты.язни су тамшысы және мұз кристалы биологиялық су деп - өсімдіктер мен тірі организім денесіндегі суды айтады.

Биосфераның барлық тірі заты – 1400 млрд тонна құрайды. Соның ішінде биологиялық су массасы-1120 млрд т. немесе 1120 км³ су буы табиғатта 3 күйде кездеседі: сүйық, қатты, газ. Күн көзінің жылуы әсерінен мұхит теңіз сол сияқты өзен сулары бу болып ұшып кетеді. Су буы бұл ауадан да жеңіл болады.Ол атмосфераның жоғары қабатына көтеріліп бұлт түзіп ұсақ тамшыларға айналады.

Ал жер бетіне жаңбыр және қар түрінде кері қайтады.

Тірі организімдер үшін судың ролі өте зор. Сусыз зат алмасу процесі жүрмейді.

Барлық физикалық, химиялық және коллоидты процестер диссемляция, ассемляция, дифузия, ресорбция осмос және т.б.процестер тек сулы ортада жүріп отырады.

Жер бетінде халық санының артуы мен ауылшаруашылық өнімдерін шығару суды пайдалануды арттыру да, әлемдік су ресурстар институттарының бақылауы бойынша адамзат тіршілігі үшін 9000км³ шамасында су қажет. Осындай су қоры жылына 20 млр. Адамды қамтамассыз етеді деген дәлелденген.

Орта есеппен алғанда бір күнде бір адамға 450 л.су қажет.оның ішінде 50% тұрмыстық ішуге 20% комуналдық тұрмысқа 30 % өндірістік қажеттілік етеді.

Ең басты су пайдаланушылар бұл ауыл шаруашылығы болып табылады. Оған негізгі тұщы судың 70%кетеді. Әр түрлі класофикацияға сулар бөлінеді. Пайдалану көзіне қарай олар, ішуге жарамды. Өзен суы, көл суы, теңіз суы болып бөлінеді. Табиғи сулар анияндағы ығысуға қарай үш класқа бөлінеді.

1.Гидрокорбанаттар және корбанаттар

2.Хлорлы су

3.Сульфатты су

Әрбір клас катиондарға ығысуына қарай 3 топқа бөлінеді:кальцитлі магнитлі және наштрилі.

Кейбір табиғи сулар минералдығына қарай да класификациянға бөлінеді.

1. Тұздықтар (тұздылығы 50%)

2. Теңіз суы (тұздылығы 25-30%)

3. Тұздылау (тұздылығы 1-25%)

4. Тұщы су (тұздылығы 1%)

Гидросфераның ластануы өте жоғары жылдамдық пен жүруде

Судың негізгі ластану көздері 4 үлкен топқа бөлінеді.

1. Өндірістегі және тихнологиялық

2. Қалалық,яғни тұрмыстық қалдықтар

3. Атмосфералық сулар

4. Ауыл шаруашылық қалдық сулар.

Соның ішінде канолизациялық сулар және сонымен қатар тыңайтқыштар мен пистидцидтер майлануаынан пайда болған сулар.

Бүлінген қалдық суларды өзенге ,көлгетеңізге құю жылына 250-300 млр.м³

Өзендерге көлдерге су қоймаларға түскен ластанушы затта бұл су режиміне өзгеріс әкеледі сонымен қатар судың экологиялық жүйесінің – теңдігі қалпын бұзады. Бірақта су көздері микро организмдер әсерінен органикалық заттардың биохимиялық ыдырау нәтежесінде өзін-өзі тазартады. Өзін өзі тазарту процессі негізінен еріген оттегі, гидродинамикалық және биохимиялық өсімдіктер мен жануарлардың өмір сүру ұзақтылығына және т.б.байланысты. Өзін -өзі тазарту процесінің қалыпты жүруі үшін ең алдымен суда еріген оттегінің қорының көп болуы керек. Органикалық заттардың химиялық қышқылдануысудағы еріген оттегінің концентрациясының төмендеуіне алып келеді.мысалы: 1 л.суда - 8-9 мл еріген оттегі, ал 1л ауада 210 оттегі болар еді. Су көздерінің тұрмыстық қалдық суларымен ластануында су құрамында азот тазбиғи азот мөлшеріне қарағанда 100 және 1000 есе көбейіп кетуі мүмкін. Мысалы профессор Н.С.Строгоновтың дәлелі бойынша тұрмыстық қалдық сулар мен ластанған су көздерін аммоний тұздарының азотының мөлшері 84 мг/л болған.