Қазақ тілі. 6 - апта

Сабақтың тақырыбы: Денсаулық және медицина.

Сабақтың мақсаты: Студенттерді лексикалық тақырып негізінде сөйлеуге үйрету. Сөздік қорын байыту, жаңа сөздерді күнделікті өмірде дұрыс сауатты қолдана алуға дағдыландыру, қалыптастыру. Ұлт танымы мен мәдениетін білдіретін сөздерді меңгерту. Сөйлем, сөз тіркестерін сауатты құрастыруға қалыптастыру. Мәтін мазмұнын түсінуге, тұжырым жасай алуға жаттықтыру. Сұрақты дұрыс сауатты құрастыра алуға, жауап беруге дағдыландыру. Өз ойын жинақтап сөйлеуге үйрету.

1.

Диаграмманы толтырыңыз, дәлелдеп айтыңыз.

Денсаулық

тамақтану

2.

Мәтінді оқып шығыңыз.

Салауатты өмір салты – денсаулық кепілі

Әрбір адамның өзін-өзі күтіп, денсаулығын сақтай білуі керек. Денсаулық адамның жан-жақты дамып, еңбек етуіне, тұрмыс жағдайын жақсартып, көңіл күйінің көтеріңкі болуына мүмкіндік береді.

Медицина ауырғандарды емдеп сауықтыруға, аурудың асқынбауына, жұқпалы індеттердің таралмауына көмектеседі. Түрлі аурулардың алдын қалай алу керек, қалай тамақтанған жөн, зиянды әдеттерден аулақ болуды т.б. насихаттауда дәрігердің орны ерекше.

Қазіргі уақытта адамдардың көпшілігі темекі тартады, арақ ішеді, ретсіз тамақтануынан, денелерін май басады. Осылардың әсерінен адамның көңіл күйі, мінез-құлқы өзгеріп, сана сезімі төмендейді, зат алмасу процесі, бауыр мен бүйрек қызметі бұзылады. Соңғы жылдары елімізде аурулардың түрлері (гипертония, жүректің ишемиялық аурулары, қант диабеті) көбейіп, халықтың денсаулығы күннен-күнге нашарлап, өмір сүру ұзақтығы кеміп барады.

Денсаулықты сақтауда медицинаның бір саласы валеологияның қызметі зор.

Валеология латынның “VALEO” – дені сау болу және гректің “LOGOS” ғылым деген сөздерінен құралған. Сонда валеология дені сау адамдардың денсаулығын сақтау жөніндегі ғылым дегенді білдіреді. Оны ғылымға ХХ ғасырдың 60 жылдарында профессор М.И.Брехман енгізді. Валеология арқылы халық гигиенаны және салауатты өмір салтын қалыптастырудың негіздерін, денсаулықты сақтау мен насихаттаудың тәсілдерін үйренеді.

Денсаулықты сақтаудың бірден бір жолы – дене шынықтырумен айналысып, тамақтану рационын сақтау, зиянды әдеттерден (есірткі, темекі тарту, арақ ішу т.б.) аулақ болу.

Тапсырма: Керекті мәліметтерді жазып алыңыз.

Мәтін мазмұны бойынша өз пікіріңізді білдіріңіз.

3.

Мәтіндерді оқып шығыңыз.

1. Табак, впервые завезенный в Европу из Америки примерно 450 лет назад, с поразительной быстротой распространился по всему земному шару. Его название происходит от провинции Тобако. В России курение табака стало заметно распространяться с первой половины XVII столетия. Несмотря на суровые меры наказания ( курильщикам рвали ноздри (танау), отрезали носы, лишали свободы), через 50-60 лет табак был уже ширако распрастранен по всей стране. За свою жизнь курильщик выкуривает гигантское количество табаку. За 30 лет, при курении в среднем по пачке папирос в день, выходит около 300 тысяч папирос, а это 160 кг табаку, в которых содержится 1 500 гр никотина, то есть 15 тысчя смертельных доз. Требуется неустанно вести борьбу за охрану здоровья наших людей. Бросить курение всегда во власти курильщиков.

2.

.

Тапсырма: Темекінің адамның әр ағзасына тигізетін зиянын дәлелдеп айтыңыз. Денсаулыққа қатысты мәліметтерді теріп жазыңыз.

1-2 мәтіндердегі мәліметтерді салыстыра отырып, өз пікіріңізді білдіріңіз, сұрақ дайындаңыз.

4. Мәтінді оқып шығыңыз.

Можно с уверенностью сказать, что тюрки спасли человечество от физического одряхления, вырождения и деградации. Они стали своеобразными донорами человечества. Сами тюрки строго придерживались правил, не допускающих смешения крови близких людей. Табу на инцест накладывался до восьмого поколения. «сегіз деген сергелдең». Цифра «8» в казахском сознании ассоциируется с понятием «неопределенность», в некотором смысле «отчужденность», то есть разрыв связи между родными людьми. Начиная с восьмого поколения снимается табу на интимную близость между теми, кто в

недавнем прошлом состояли в родственных отношениях. Европейское слово «секс» (лат. sexus – пол) восходит к древнетюркскому «сегіз». Смысл слов всем известен. Те, кто переступал запрет кровосмесительных браков, строго наказывались, вплоть до применения смертной казни, ибо преступники посягнули на основу божественной сущности – кровь, скрепляющую людей на века. Есть одна высшая ценность – сохранение силы крови, ее репродуктивной мощи. Вор, убийца могли избежать смертного приговора путем выплаты куна, но только не тот, кто запятнал сакральную чистоту крови, кто не сумел подавить в себе плотские чувства по отношению к ближнему, члену одной большой семьи. Последствия подобного акта могут быть довольно печальными – рождение детей с физическими и умственными отклонениями – « памятники невоздержанности» (слово английского писателя Генри Филдинга (1707-1757)), наследники с исковерканной судьбой.

Кровосмешение снижает жизнестойкость генов и в большинстве случаев приводит к нарушению устойчивости наследственности и мутации организма. Дети рожденные от близкородственных родителей, зачастую отличаются слабым здоровьем, а некоторые – физическими недостатками. Кочевники создали сообщество людей, в котором плотское влечение между близкородственными людьми совершенно исключалось. Высокий идеал родственной связи, подчинение общей идее семейности всегда ставились во главу угла жизненной концепции номада. Удивителен сам факт, что кочевники, которых европейцы считали дикими ордами, еще с древнейших времен овладели основами знаний о законах наследстенности, только в новейшее время усилиями нескольких поколений ученых это направление, исследующее важнейшей аспект жизни человека, обрело научный статус и название – генетика. Важный физиологический процесс в кочевой среде – обновление крови – сүйек жаңарту, буквально – «обновить кость». (Хаким Омар)

Тапсырма. Асты сызылған сөздерді жазып алып аударыңыз. Қазақтардың жеті атаға дейін қыз алыспауы туралы не ойлайсыз? Мәтінде берілген дәлелдерді теріп жазыңыз. Мәтіндегі ойды өз сөзіңізбен дәлелдеп, тәрбиелік мәнін ашып көрсетіңіз.

Грамматика. Барыс септiк, септеулiктерi. Жiктеу, сұрау есiмдiктерінiң септелуi.

Кімге? бағыт – арнау, айту, бару, беру;

Неге? бағыт – қарай + жүру, бару, бет алу;

Неге? шектеу –дейін (шейін) + істеу, жүру, бару;

Нешеге? жуықтау, жақындау – таман + келу, болу, тұру, ұйықтау;

Нешеге? сан есім +тарта – жуық мөлшер – жүзге тарта мақала, мыңға тарта студент;

Неге? мақсат – білім алуға, беруге, көруге, оқуға, баяндама жазуға кітапханаға бару;

Не істеуге болады рұқсат – оқуға болады, үйренуге болады;

Не істеуге болмайды тыйым – жалқаулануға болмайды, ашулануға болмайды;

Дұрыс оқып, сауатты жазыңыз. Емханаға бару, дәрiгерге қаралу, ем тағайындау, мамандандырылған орталық, ренгенге жолдама беру, қан қысымын өлшеу.

5. Мәтiндi мұқият тыңдаңыз.