- •Социология
- •Пiкiр жазғандар:
- •Қазақстан социологтары ассоциациясының президенті, социология ғылымдарының докторы, профессор м.Тәжиннің алғы сөзі
- •І бөлім. Социологияның ұғымдық аппараты
- •Социологияның объектісі мен пәні
- •Социологиялық білімнің құрылымы
- •Социологияның функциялары
- •Пайдаланылған әдебитеттер тізімі
- •Социологияның категориялары мен ұғымдарын жіктеу
- •Әлеуметтік іс-әрекеттер, өзара іс-қимылдар және қарым-қатынастар
- •Қоғам құрылымындағы тұлға
- •Әлеуметтік мәртебелер және рөлдер
- •Әлеуметтік стратификация
- •Әлеуметтік топтар
- •Әлеуметтік институт
- •Қоғамның басты институттарының белгілері [40]
- •Әлеуметтік ұйымдар
- •Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
- •Қазақстанда социологиялық көзқарастардың қалыптасу негіздері
- •Қазақстанда социология ғылымының қалыптасуы (ретроспективті шолу)
- •Қазақстанда қазіргі заманғы социология ғылымы дамуының негізгі бағыттары
- •Қазақстан Республикасының “Социология” мамандығы бойынша кадрлар даярлайтын жоғары оқу орындары
- •Социология бойынша докторлық диссертациялар1
- •Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
- •Іі бөлім. Социология ғылымының қалыптасуы және дамуы
- •Әлеуметтік білім эволюциясы
- •Социологиялық ойдың дамуын кезеңге бөлу
- •Ежелгі Шығыс пен Ежелгі Греция мемлекеттеріндегі әлеуметтік ілімдер Ежелгі Қытайдағы әлеуметтік ілімдер
- •Ежелгі Үндістанның әлеуметтік-саяси көзқарастары
- •Ежелгі Грецияның әлеуметтік білімі
- •Орта ғасырлардағы әлеуметтік таным
- •Араб шығысының социологиялық ойы
- •Жаңа дәуірдің социологиялық ойлары
- •Қайта өрлеу дәуірі
- •Ағылшын ағартушылығы
- •Француз ағартушылығы
- •Неміс ағартушылығы
- •Қорытынды
- •Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
- •Идеялары, теориялары және өкілдері Огюст Конт
- •Джон Стюарт Милль
- •Карл Маркс
- •Герберт Спенсер
- •Вильфредо Парето
- •Фердинанд Теннис
- •Эмиль Дюркгейм
- •Гаэтано Моска
- •Георг Зиммель
- •Макс Вебер
- •Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
- •Жаһанданудың қазіргі теориялары
- •Рональд Робертсонның мәдени центристік теориясы
- •Энтони Гидденстің жаһандану теориясы
- •Эммануил Валлерстайнның әлем-жүйе теориясы
- •Мануэль Кастельс: ақпараттық экономика және жаһандану процесі
- •“Қайраткер - құрылым” теориялары қазіргі қоғамды зерттеудің құралы ретінде
- •Маргарет Арчердің морфогенез теориясы
- •Құрылымдық келісім
- •Мәдени-әлеуметтік өзара іс-қимыл
- •Құрылымды өңдеу (Морфогенезис) Құрылымды ұдайы өсіру (Морфостазис)
- •Энтони Гидденстің құрылымдық теориясы
- •Қызмет және құрылым: Джеффри Александердің жаңа функционализмі
- •Жаңа институционализм теориясы
- •Нил Флигстайнның жаңа институционализм теориясының сараптамасы
- •Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
- •Ііі бөлім. Орта деңгей теориясы
- •Экономикалық социология пәні
- •Экономикалық социологияның тарихи дамуы
- •Экономикалық социологияның негізгі категориялары
- •Нарық социологиясы
- •Қазіргі заманғы капиталистік нарықтардың әлеуметтік құрылымы (жетілген типтер) [21]
- •Кәсіпкерлік социологиясы
- •Шаруашылық ұйым социологиясы
- •Еңбек нарығы және жұмыспен қамту порблемасының социологиясы
- •Пайдаланылған әдебиеттір тізімі
- •Саяси социологияның пайда болуы мен дамуы
- •Саясаттану және саяси-әлеуметтік пікір алысулардың айырмашылығы
- •Саяси социологияның зерттеу объектісі мен пәні
- •Саяси социологияның субъектісін түсіну
- •Саяси социологияның әдістері және заңдылықтары
- •Институттар - саяси социологияның орталық категориясы ретінде
- •Билікке түсінік беру
- •Саяси социологиядағы мемлекет категориясы
- •Азаматтық қоғам және оның институттары
- •Саяси социологияны анықтаудағы тұлғаның орны
- •Саяси жетекшілік
- •Қоғамдық пікірдің саяси социологиясы
- •Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
- •Ғылым социологиясы
- •Білім беру социологиясы
- •Мәдениет социологиясы
- •Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
- •Дін социологиясының қалыптасуы мен дамуы
- •Дін және қоғам. Діннің әлеуметтік функциялары
- •Діни ұйымдар мен діни индивид типологиясы
- •Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
- •Этникалылықтың теориялық мәселелері
- •Этносаралық қатынастар
- •Қазақстандағы этносаралық қатынастарды социологиялық зерттеу
- •Этносоциологиялық зерттеу методологиясы
- •1. Олардың ішінде аймақтарға үлестіргенде сұралуға тиіс:
- •2.Тұрғылықты мекенжайы бойынша:
- •Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
- •Әлеуметтік жанжал табиғаты
- •Жанжалды жіктеу
- •Саяси жанжалдың өзіне тән ерекшелігі
- •Жанжалдар динамикасы және оларды реттеу әдістері
- •Жанжал қоғам мен тұлғаның әлеуметтік әрекеттесуінің
- •Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
- •Іv бөлім. Социологиялық зерттеудің методологиясы мен әдістері
- •Методологиясы мен логикасы
- •Ғылыми және социологиялық зерттеудің методологиясы мен логикасы
- •Социологиялық зерттеудің кезеңдері
- •Социологиялық зерттеудің бағдарламасы
- •Социологиялық зерттеудің іріктеуін құрау. Іріктеу жиынтығы
- •Сипатты есептеу
- •Квоталық және кездейсоқ зерттеу әдістері
- •Іріктеу жиынтығы элементтерінің құрылымы
- •Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
- •Социологиялық зерттеулерді жіктеу
- •Сандық және сапалық әдістер: бәсекелестік пен серіктестік
- •Формализмге негізделген сұрау
- •Формализмге негізделмеген сұхбат
- •Фокус-топ
- •Бақылау
- •Социологиялық және маркетингтік ақпарат жинаудың халықаралық ережелері
- •Формализмге негізделген сұрақнама
- •Қымбатты “n”-лық!
- •Қатысқаныңыз үшін алдын ала алғыс білдіреміз!
- •Өзіңіз туралы айта кетсеңіз:
- •Қатысқаныңыз үшін рахмет!
- •Фокус-топтың гайды
- •22.Ядов в.А. Стратегия социологического исследования. - м., 1998
- •10.0.5. Нұсқасындағы spss статистикалық мәліметтер жинаудың, талдаудың көпфункционалдық кешені Бағдарламамен танысу
- •Терезелер
- •Диалогтық терезелер
- •1 Сурет. Диалогтық терезенің басқару элементтері.
- •Мәліметтермен жұмыс. Мәліметтерді талдаудағы негізгі қадамдар
- •Мәліметтер редакторы
- •2 Сурет. Мәліметтер редакторының терезесі.
- •Жаңа файл жасау
- •Мәліметтерді енгізу
- •Мәліметтерді түзету
- •Файлды сақтау
- •Жұмыс файлын ашу
- •Файл туралы ақпарат
- •Нәтижелерін шығару
- •Мобилдік кесте
- •Мәліметтерді талдау кезеңдері
- •Зерттеу нәтижелерін ұсыну
- •Зерттеу нәтижелерін жұртшылыққа жеткізу
- •Мазмұны
Зерттеу нәтижелерін жұртшылыққа жеткізу
Социологиялық зерттеу нәтижелері жабық сипатта болмаса, оларды жұртшылыққа жеткізу қажет. Сонымен бірге бұқаралық ақпарат құралдары пайдалануы мүмкін әрі тиіс.
Соңғы кездері баспа, электронды сияқты әр түрлі бұқаралық ақпарат құралдары социологиялық сұраудың нәтижелерін пайдалануға талпынады. Әдетте, БАҚ социологиялық сұрауларды дәлел келтірудің немесе иллюстрацияның белгілі бір құралы ретінде пайдаланады. Кейбір БАҚ социологиялық сұрау көмегімен өзінің рейтингін көтереді. Адамдар әдетте сұрау нәтижелерін қызығушылықпен түсіне отырып, көптеген БАҚ-дың өздері социологиялық зерттеудің жүргізілуіне тапсырыс жасайды. Мұндай тәжірибе қазақстандық бұқаралық ақпарат құралдарында бар. 90-жылдары “Гиллер институты” деген атпен белгілі қоғамдық пікірді зерттеу орталығы “Караван” газетінің құрылтайшыларымен құрылғаны белгілі. Караван газеті өзінің беттерінде осы институттың зерттеу нәтижелерін апта сайын жариялап отырды (мысал, мақала фрагментінің көшірмесі).
“Панорама” газеті құрамына кәсіби социологтар кіретін сарапшылар тобы (VІP Problem тобы) бірнеше жылдар бойы сараптамалық сұраулардың нәтижелерін жариялайтын айдарды жүргізуде (мысал, мақала фрагментінің көшірмесі).
Хабар агенттігі талдамалық бағдарламаларында, сондай-ақ жаңалықтар топтамасында “КОМКОН-2 Еуразия” зерттеу компаниясы жүргізген социологиялық зерттеудің нәтижелерін жиі пайдаланады.
2002 жылы “Казахстанская правда” республикалық апталық газеті елдің әлеуметтік-экономикалық, қоғамдық-саяси өмірінің ең өзекті мәселелері, сыртқы саясат мәселелері және т.б. бойынша сараптамалық сұраулар өткізу “Социоөлшеу” жөніндегі жобасының бастамасы болды. Бұл жобаны “Казахстанская правда” газетінің саясат бөлімі “ЦЕССИ-Қазақстан” салыстырмалы әлеуметтік зерттеулер институтымен бірлесе жүзеге асырады.
Жоғарыда аталған жағдайлардың барлығында социологиялық зерттеулердің нәтижелері туралы есептердің өзі олардың тапсырыс берушілері болған басылымдар материалдары түрінде болады.
Сонымен бірге, өткізілген социологиялық зерттеу туралы есепте баяндалған нәтижелер БАҚ-тағы тиісті басылымдар арқасында қалың жұртшылыққа жеткізілетіні жөнінде мысалдар көп (мысал, мақала көшірмесі).
Осымен қатар, барлық белгілі социологиялық компаниялар өз зерттеулерінің нәтижелерін (тапсырыс берушінің келісілуімен) өз сайттарында жариялайды, бұл ақпаратты олар әрдайым жаңартып отырады. Социологиялық зерттеу нәтижелері берілген социологиялық орталықтар шығаратын электрондық жаршылар да бар. Қазақстанда осы бірегей тәжірибе социологиялық және маркетингтік қызмет көрсету нарығында белгілі “БРИФ” Агенттігімен енгізілген. Көптеген мемлекеттік және мемлекеттік емес ұйымдар “Караван” жаршысын алады (мысал, мақала көшірмесі).
Мазмұны
КІРІСПЕ 5
І бөлім. СОЦИОЛОГИЯНЫҢ ҰҒЫМДЫҚ АППАРАТЫ 9
1-тарау. СОЦИОЛОГИЯ ҒЫЛЫМЫ 9
Социологияның объектісі мен пәні 9
Социологиялық білімнің құрылымы 14
Социологияның функциялары 17
2-тарау. СОЦИОЛОГИЯ ҒЫЛЫМЫНЫҢ НЕГІЗГІ КАТЕГОРИЯЛАРЫ МЕН ҰҒЫМДАРЫ 21
Социологияның категориялары мен ұғымдарын жіктеу 21
Қоғам жүйе ретінде 22
Әлеуметтік іс-әрекеттер, өзара іс-қимылдар 25
және қарым-қатынастар 25
Қоғам құрылымындағы тұлға 28
Әлеуметтік мәртебелер және рөлдер 31
Әлеуметтік стратификация 34
Әлеуметтік топтар 40
Әлеуметтік институт 43
Әлеуметтік ұйымдар 48
3-ТАРАУ. ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ СОЦИОЛОГИЯ ҒЫЛЫМЫ 54
Қазақстанда социологиялық көзқарастардың 54
қалыптасу негіздері 54
Қазақстанда социология ғылымының қалыптасуы 61
(ретроспективті шолу) 61
Қазақстанда қазіргі заманғы социология ғылымы 63
дамуының негізгі бағыттары 63
ІІ бөлім. СОЦИОЛОГИЯ ҒЫЛЫМЫНЫҢ ҚАЛЫПТАСУЫ ЖӘНЕ ДАМУЫ 78
1-тарау. КЛАССИКАЛЫҚ ӘЛЕУМЕТТІК ТЕОРИЯ ПРОТОСОЦИОЛОГИЯ РЕТІНДЕ 78
Әлеуметтік білім эволюциясы 78
Социологиялық ойдың дамуын кезеңге бөлу 78
Ежелгі Шығыс пен Ежелгі Греция мемлекеттеріндегі 81
әлеуметтік ілімдер 81
Ежелгі Қытайдағы әлеуметтік ілімдер 81
Орта ғасырлардағы әлеуметтік таным 88
Жаңа дәуірдің социологиялық ойлары 93
Ағылшын ағартушылығы 95
Француз ағартушылығы 97
Неміс ағартушылығы 104
Қорытынды 106
2-тарау. КЛАССИКАЛЫҚ СОЦИОЛОГИЯ ТАРИХЫ: 109
ИДЕЯЛАРЫ, ТЕОРИЯЛАРЫ ЖӘНЕ ӨКІЛДЕРІ 109
Огюст Конт 109
Джон Стюарт Милль 117
Карл Маркс 119
Герберт Спенсер 124
Вильфредо Парето 130
Фердинанд Теннис 138
Эмиль Дюркгейм 141
Гаэтано Моска 150
Георг Зиммель 154
Макс Вебер 159
3-тарау. ҚАЗІРГІ ЗАМАН СОЦИОЛОГИЯСЫНЫҢ ТЕОРИЯЛАРЫ МЕН ТҰЖЫРЫМДАМАЛАРЫ 168
Жаһанданудың қазіргі теориялары 168
Рональд Робертсонның мәдени центристік теориясы 170
Энтони Гидденстің жаһандану теориясы 170
Эммануил Валлерстайнның әлем-жүйе теориясы 171
Мануэль Кастельс: ақпараттық экономика 173
және жаһандану процесі 173
“Қайраткер - құрылым” теориялары қазіргі қоғамды зерттеудің құралы ретінде 177
Маргарет Арчердің морфогенез теориясы 177
Энтони Гидденстің құрылымдық теориясы 180
Қызмет және құрылым: Джеффри Александердің жаңа функционализмі 181
Жаңа институционализм теориясы 182
Нил Флигстайнның жаңа институционализм теориясының сараптамасы 182
ІІІ бөлім. ОРТА ДЕҢГЕЙ ТЕОРИЯСЫ 187
1-тарау. ЭКОНОМИКАЛЫҚ СОЦИОЛОГИЯ 190
Экономикалық социология пәні 190
Экономикалық социологияның тарихи дамуы 192
Экономикалық социологияның негізгі категориялары 194
Нарық социологиясы 198
Кәсіпкерлік социологиясы 201
Шаруашылық ұйым социологиясы 204
Еңбек нарығы және жұмыспен қамту порблемасының 206
социологиясы 206
2-тарау. САЯСИ СОЦИОЛОГИЯ 214
Саяси социологияның пайда болуы мен дамуы 215
Саясаттану және саяси-әлеуметтік пікір алысулардың айырмашылығы 216
Саяси социологияның зерттеу объектісі мен пәні 217
Саяси социологияның субъектісін түсіну 217
Саяси социологияның әдістері және заңдылықтары 217
Институттар - саяси социологияның орталық 218
категориясы ретінде 218
Билікке түсінік беру 219
Саяси социологиядағы мемлекет категориясы 222
Азаматтық қоғам және оның институттары 223
Саяси социологияны анықтаудағы тұлғаның орны 226
Саяси жетекшілік 227
Қоғамдық пікірдің саяси социологиясы 228
3-тарау. ҒЫЛЫМ, БІЛІМ ЖӘНЕ МӘДЕНИЕТ СОЦИОЛОГИЯСЫ 233
Ғылым социологиясы 233
Білім беру социологиясы 237
Мәдениет социологиясы 240
4-тарау. ДІН СОЦИОЛОГИЯСЫ 245
Дін социологиясының қалыптасуы мен дамуы 245
Дін және қоғам. Діннің әлеуметтік функциялары 248
Діни ұйымдар мен діни индивид типологиясы 254
5-тарау. ЭТНОСОЦИОЛОГИЯ 258
Этникалылықтың теориялық мәселелері 258
Этносаралық қатынастар 266
Қазақстандағы этносаралық қатынастарды 269
социологиялық зерттеу 269
Этносоциологиялық зерттеу методологиясы 271
6-тарау. ЖАНЖАЛДАР СОЦИОЛОГИЯСЫ 282
Әлеуметтік жанжал табиғаты 282
Жанжалды жіктеу 286
Саяси жанжалдың өзіне тән ерекшелігі 287
Жанжалдар динамикасы және оларды реттеу әдістері 288
Жанжал қоғам мен тұлғаның әлеуметтік әрекеттесуінің 290
түрі ретінде 290
ІV бөлім. СОЦИОЛОГИЯЛЫҚ ЗЕРТТЕУДІҢ МЕТОДОЛОГИЯСЫ 296
МЕН ӘДІСТЕРІ 296
1-тарау. СОЦИОЛОГИЯЛЫҚ ЗЕРТТЕУДІҢ 296
МЕТОДОЛОГИЯСЫ МЕН ЛОГИКАСЫ 296
Ғылыми және социологиялық зерттеудің методологиясы 296
мен логикасы 296
Социологиялық зерттеудің кезеңдері 301
Социологиялық зерттеудің бағдарламасы 301
Социологиялық зерттеудің іріктеуін құрау. 305
Іріктеу жиынтығы 305
Сипатты есептеу 305
Квоталық және кездейсоқ зерттеу әдістері 306
Іріктеу жиынтығы элементтерінің құрылымы 306
2-тарау. СОЦИОЛОГИЯЛЫҚ ЗЕРТТЕУЛЕРДІҢ ТҮРЛЕРІ, БАҒЫТТАРЫ МЕН ӘДІСТЕРІ 311
Социологиялық зерттеулерді жіктеу 311
Сандық және сапалық әдістер: бәсекелестік пен серіктестік 315
Формализмге негізделген сұрау 318
Формализмге негізделмеген сұхбат 322
Фокус-топ 323
Бақылау 324
Социологиялық және маркетингтік ақпарат жинаудың 325
халықаралық ережелері 325
3-тарау. ЗЕРТТЕУДІҢ ҚҰРАЛДАРЫН ҚҰРАСТЫРУ 327
Формализмге негізделген сұрақнама 327
Фокус-топтың гайды 331
22.Ядов В.А. Стратегия социологического исследования. - М., 1998 332
4-ТАРАУ. СОЦИОЛОГИЯЛЫҚ МӘЛІМЕТТЕРМЕН ЖҰМЫС ІСТЕУГЕ АРНАЛҒАН БАҒДАРЛАМАЛЫҚ ҚАМТАМАСЫЗ ЕТУ 333
10.0.5. нұсқасындағы SPSS статистикалық мәліметтер 333
жинаудың, талдаудың көпфункционалдық кешені 333
Frequencies 335
OK 335
Cancel 335
Help 335
Untitled – SPSS Data Editor 335
5-тарау. СОЦИОЛОГИЯЛЫҚ ЗЕРТТЕУДІҢ МӘЛІМЕТТЕРІН ТАЛДАУ 340
Мәліметтерді талдау кезеңдері 340
Зерттеу нәтижелерін ұсыну 343
Зерттеу нәтижелерін жұртшылыққа жеткізу 344
1 Кестеде ҚР ЖАК бекiткен барлық докторлық диссертациялар келтiрiлген.
2 Диссертация қазақ тiлiнде қорғалған.
3Кiтаптың IV бөлiмiн қараңыз — “Социологиялыє зерттеудiң әдiстемесi мен әдiстерi”