Матэрыялы да занятку 7
.docБеларусь у часы перабудовы. БССР у гэты перыяд лiчылася адной з самых кансерватыўных рэспублiк Савецкага Саюза. У той час як Масква выступала за рэфармаванне камуністычнай сістэмы, урад Беларусі рабіў усё, каб захаваць яе ў некранутым выглядзе. Пісьменнік Алесь Адамовіч назваў Беларусь Вандэяй перабудовы (Вандэя ― гістарычная вобласць Францыі, урад і насельніцтва якой выступілі супраць ідэалаў Вялікай французскай буржуазнай рэвалюцыі (1789–1799). З тых часоў у пераносным значэнні тэрмін «вандэя» ўжываецца як сімвал контррэвалюцыі, ім характарызуецца прыхiльнасць да ўсяго аджыўшага, супрацьдзеянне ўсяму новаму).
Тым не менш спыніць працэс дэмакратызацыі было немагчыма. Вялікую папулярнасць у грамадстве пачала набываць першая ў краіне апазіцыйная антыкамуністычная арганізацыя Беларускі народны фронт «Адраджэньне» (БНФ), устаноўчы сход якой адбыўся ў кастрычніку 1988 г. і якая падтрымлівала палітыку дэмакратызацыі і эканамічных рэформ. У БССР пачалося станаўленне шматпартыйнай сістэмы. Пасля прыняцця закона «Аб грамадскiх аб’яднаннях» у краіне ўтварыліся палітычныя партыі: Беларуская сялянская партыя, Беларуская сацыял-дэмакратычная грамада, Нацыянальна-дэмакратычная партыя Беларусi, Хрысцiянска-дэмакратычная партыя Беларусi i iнш. Нягледзячы на тое, што колькасць членаў гэтых партый была невялікай, сам факт іх дзеяння на палітычнай арэне Беларусі меў вялікае значэнне і сведчыў пра працэсы дэмакратызацыі краіны.
У грамадстве рэзка павялічыўся інтарэс да гістарычнага мінулага сваёй Бацькаўшчыны, людзі абудзіліся ад скаванасці і абыякавасці. У 1990 г. у рэспубліцы адбыліся першыя альтэрнатыўныя выбары ў Вярхоўны Савет БССР i мясцовыя саветы. У адрозненне ад панаваўшай доўгі час манаполіі на ўладу КПБ, 37 месцаў у парламенце атрымалі і прадстаўнікі БНФ, якія склалі парламенцкую апазіцыю. Увогуле прыхільнікаў дэмакратыі ў парламенце было каля 100 чалавек з агульнай колькасці дэпутатаў 345. Яны ўтварылі так званы Дэмакратычны дэпутацкі клуб.
У адпаведнасці са зменай падыходаў да арганізацыі эканомікі на беларускіх прадпрыемствах актыўна пачалі ўкараняцца поўны гаспадарчы разлік і самафінансаванне. Да канца 1988 г. на гэтых прынцыпах працавалі ўся прамысловасць, аграпрамысловы комплекс, транспарт і гандаль у Беларусі, разглядалася пытанне аб магчымасці выхаду на агульнарэспубліканскі гаспадарчы разлік. Была таксама распрацавана агульнарэспубліканская комплексная праграма «Інтэнсіфікацыя», якая прадугледжвала хуткае ўкараненне ў вытворчасць новых перадавых тэхналогій, выпуск прадукцыі, канкурэнтназдольнай на сусветным рынку, развіццё творчай ініцыятывы працоўных і інш. Аднак прагрэсіўныя памкненні па-ранейшаму планавалася ажыццявіць камандна-адміністрацыйнымі метадамі, напрыклад, увядзеннем на прадпрыемствах дзяржаўнай прыёмкі ― спецыяльнай кантрольнай службы якасці. Між іншым, яна не прынесла чакаемага эфекту ў вытворчасці, а толькі павялічыла бюракратычны апарат.
Чарнобыльская праблема. Эканамічнае становішча ў Беларусі рэзка пагоршылася ў сувязі з наступствамі аварыі на Чарнобыльскай атамнай электрастанцыі (АЭС), якая адбылася 26 красавіка 1986 г. Нягледзячы на тое, што АЭС знаходзіцца на Украіне, больш за 70 % радыёактыўных ападкаў выпала на землях Беларусі. У выніку забруджанымі радыёнуклідамі аказаліся каля 23 % тэрыторыі рэспублікі, дзе пражывала 2 млн. 200 тыс. насельніцтва. З гаспадарчага абарачэння было выведзена 20 % сельскагаспадарчых і 15 % лясных угоддзяў краіны.
Сітуацыя ўскладнялася тым, што ўлады спачатку замоўчвалі факт аварыі, а потым ― усю сур’ёзнасць яе наступстваў. Толькі 4 мая была вызначана 30-кіламетровая зона на мяжы з Украінай, насельніцтва якой падлягала адсяленню. Усяго з зоны забруджвання было выселена звыш за 135 тыс. чалавек, поўнасцю адселена 415 населеных пунктаў. Чарнобыльская аварыя абвастрыла і сацыяльную праблему ў Беларусі, паколькі неабходнасць першачарговага прадастаўлення жылля выселеным адсоўвала ў чэргах на атрыманне жылля іншыя сем’і.
На ліквідацыю наступстваў аварыі на Чарнобыльскай АЭС Беларусі патрабавалася 235 млрд. долараў. Агульны эканамічны крызіс у СССР у канцы 1980-х г. прывёў да таго, што з саюзнага бюджэту сродкі на гэта фактычна не выдаткоўваліся. Чарнобыльская праблема стала ўласнай праблемай Беларусі.
Такім чынам, нягледзячы на першасныя станоўчыя змены эканамічнай сітуацыі ў выніку ўвядзення гаспадарчага разліку і самафінансавання, вельмі хутка выявіліся крызісныя з’явы: адбывалася падзенне прамысловай і сельскагаспадарчай вытворчасці, назіраліся паліўны, энергетычны, транспартны крызіс, дэфіцыт тавараў першай неабходнасці. Паказчыкамі краху камандна-бюракратычнай эканомікі сталі інфляцыя, рост унутранага і знешняга доўга, абясцэньванне грошай і рост натуральнага абмену (бартэра). Папулісцкія рашэнні, такія як павышэнне пенсій, сацыяльных выплат, зарплаты і інш., не суправаджаліся рэальнымі рэформамі і падарвалі эканамічнае жыццё краіны.