Трансплантат “иесіне қарсы” реакциясы

Аутоиммунитет

Аутоиммунды аурулар ағзада өзіндік антигендерімен әсерлесуге қабілетті және клеткалар мен тіндерді зақымдайтын антиденелер немесе Т- клеткалардың колондары пайда болғанда дамиды. Пайда болған аутоиммунды процесс- ұзақ уақыт тіндердің зақымдалуына әкелетін, созылмалы құбылыс. Бұл ең алдымен аутоиммунды реакцияның тіндік антигендермен тұрақты түрде байланысты.  Клеткалар мен тіндердің аутоиммунды зақымдалу механизмі адаптивті иммунитет кезіндегіден айырмашылығы жоқ және спецификалық антиденелер кластарымен Т- клеткалық субпопуляциялардың антигендерге жауап беру қабілетін қосады. Ревматоидты артрит кезінде СД4 Т- қабыну клеткалар белсенді түрде қатысады. Буын антигендеріне сенсибилизденіп, олар секреттелетін цитокиндердің көмегімен реакция аймағына сіңір тінін зақымдап, буын тұтасып тұрған жердің деструкциясына әкелетін нейтрофильдер мен макрофагтарды жинайды. Ревмотоидты артрит комплексті ауру, JgМ класына жататын анти- JgG- антиденелерді, аутоантиденелер ретінде қосады. Бұл антиденелер ревматоидты фактор болып саналады. Аутоиммунды аурулардың себебін зерттеуі патология дамуында генетикалық факторлардың қатысуын анықтады. Мысалы, аутоиммунды бұзылыстардың көптеген формаларына тұқым қуалаушылық әсері анық.  МНС аллелі мен ауруға шалдығу арасында кореллятивті байланыс бар екені белгілі. Мүмкін белгілі бір аллельдердің тасымалдаушыларының белгілі аутоиммунды ауруларға бейімділік аутоантигендер құрамына кіретін пептидтер презентациясының процесімен байланысты. Аутоиммунды жауаптардың барлығына Т- клеткалар кіреді, олардың аутореактивтілігі өзіндік антигендер пептидтерінің І немесе ІІ МНС кластарының полиморфты молекулаларымен комплексті түзіуіне байланысты. Мұндай процесс болуы мүмкін, бірақ тура дәлелдері жоқ.

ВАКЦИНАЛАР ЖӘНЕ ВАКЦИНАЛЫҚ АЛДЫН АЛУ

Луи Пастер 100 жыл бұрын вакцинацияның ғылыми негіздерін ашты. Иммуногендер ретінде ө әлсіреген микроорганизмдердің штамдарын колдану. Вакцинация нәтижесінде бүкіл әлемде шешек, құтыру, қүйдіргі , күл, сал, көк жөтел, қызылша, сіреспе, газды гангрена, сияқты жұқпалы аурулармен күресуде үлкен жетістіктерге жетті. Вакцинация бул адамның иммуногенді материалды бір немесе қатар енгізу арқылы активті иммунизациясы. Белсенді ммунизация дегеніміз вакцинация арқылы аурудың алдын алу мақсатында сәйкес қоздырғыштарға қарсы біріншілік иммунитетті ынталандыру. Организм қоздырғыш пен екінші рет кездескенде оған қарсы тез әрі ээфективті иммунды жауап беруге каблеті болады. Белсенді ммунизация антиденелердің және/немесе иммунды компетентті клеткалардің популяциясының жоғары денгейде болуымен баланысты. Пассивті иммунизацияда адамға белгілі антгендерге қарсы арнайы антиденелер бар сары сыларды енгізеді. Бул иммунизацияның түрі жылдам әсер береді, сондықтан терапиялық мақсатта колданылады. Мысалы, антистафилакоккы, антистрептококкы, антитоксикалық (күл, сіреспе, ботулизм, газды гангрена) сары сулар.  Вакциналардың негізгі түрлері

1. Өлі микроорганизмдерден жасалған 

арқылы жасайды. . Ол антигендік құрамынан патогендік касиетің алып тастап, микробты клетканы өмір сүру қаблетінен айыру. Осы вакцинаны дайындағанда микроорганизмдерді инактивацилайды. Вакцинаның әсерін күшейту үшін адъюванттарды қосады.  2.Тірі вакциналар аттенуацияланған  Аттенуацияланған вакциналарды қоздырғыштарды организмнен тыс жерде ұзақ уақыт дақылдандыру арқылы жасайды. Мысалы, БЦЖ , сары қызба вирусы, ж.т.б. Тірі вакциналардың артықшылығы – қоздырғыштардың тіндерге қарай миграциялауға, көбеюге каблеті болады және иммундық жауап күшееді. Жергелекті иммунитет тек қоздырғыштар көбейген тінде дамиды. Бур вакциналар аурудың субклиникалық түрін және эффективті қорғануды шакырады. 

2. Поливалентті вакциналар

Бірнеше қоздырғыштардың иммунизирлеуші компонентерінен тұрады. Мысалы, АКДС -–көк жөтел, күл және сіреспеге қарсыполивалентті вакцина. Анатоксин дегеніміз – формалинмен инактивацияланған бірақ антигенділігін сақтап қалған токсиндер. Олар иммунизациядан кейін токсиндерді бейтараптады және токсидердің фагоцитозың активтейтің антиденелердін синтезің шақырады. 

3. Құрамында бактериялармен вирустардің фрагменттері бар вакциналар 

Белокты тасмалдаушымен коньюгацияланған бактериялардың капсулалық полисахаридтері колданады. Бур вкциналар менингококты, пневмококты, гемофилді инфекцияларға қарсы антиденелердің (АД) синтезін эффективті түрде шақырады.  Осы түрдегі вакциналарға вирус суббірліктерінің вакциналары жатады. Мысалы, В гепатиті вирусының беткей антигедері. Аталған вакциналар эффективті, бірақ дайындау технологиясы күрделі де қымбат. 4. Жасанды вакциналар Вакцина жасау үшін синтетикалық пептидтерді колдану. Вирустардың және бактериялардың эпитоптарына сәйкес келетін пептидтік фрагменттерді синтездейді. Иммуногендікті жоғарлату үшін пептидтерді Т-тәуелді антигендердің тасымалдаушысымен коньюгациялайды.  5.Вакциналарды молекуклалы клондау әдісімен алу (рекомбинантты вакциналар)  Рекомбинантты вакциналар технологиясы белокты молекуланы немесе оның фрагментің қадағалайтын гендерді алуға, оларды керекті векторға нгізуге және сәйкес клеткаларда эксперессиялуға мүмкіндік береді.  Бул вакциналардың реактогендігі төмен, ал қорғаныс әсері жоғары. Рекомбинантты вакциналарды бір микробтың генін вируленттігі аз екінші микробқа енгізу жолы арқылы алады. 1990 жылдардын басында В-гепатитінің вирусына қарсы рекомбинантты вакцина дайындалды. В-гепатиті вирусының беткей антигені бар вирусты болшектер осповакцинасының вирусында  синтезделеді. Гендерді клондау әдісімен вакциналарды алу (рекомбинантты вакциналар) өте үлкен потенциалы бар. 

6. Антиидиотиптік вакциналар 

Сонғы кезде вакциналарды дайындау үшін кез келген вирусты материалды колданға болмайды деген пікірлер айтылды. Антиидиотиптік вакциналарды дайындау үшін антигенннің кеністіктегі құрылысын иммитациялайтын антиидиотиптік АД колданады. Олар антигенд” детерминанттың “ішкі” образы деп атайды. В-гепатиті вирусының антигенінң біркатар эпитоптарына арналған моноклонды антиидиотиптік АД жиынтығының негізінде В-гепатитіне қарсы вакцина дайындалған.

7. Генетакалық вакциналар 

Генетикалық вакциналар (ДНК-вакциналар) Өздігінен жұқпаны шакыралмайтын бактериалды плазмидтер болады. Вакцина жасау үшін плазмидтерге патогеннің бір немесе бірнеше антигенді белоктарға арнайлығы бар гендерді енгізеді. Плазмидтер клетка ядросына еніп, нәтижесінде бул гендердін кошірмесі матрицасында антигенді белоктардың синтезі жүреді. Олар немесе клеткадан шығады немесе МНС-1 класс молекулаларымен иммуногенді комплекс түзіп клетка бетіне шығады. Плазмидалардың бір бөлігі антиген таныстырушы клеткаларга түседі, процессингке ұшырайды, МНС I немесе II класс АГ-мен иммуногенді комплекс түзеді. Осындай түрде Т-лимфоциттерге ұсынады және ары ғарай Тх1 және Тх2 клеткаларына дифференцияланып иммунды жауаптың клеткалық және гуморалды реакцияларын калыптастырады.  Вакцинация кезіндегі асқынулар Вакцинацияның қауп-пайдасының критерийлеріне сүйене отырып вакцинацияны жүргізу керек. Вакцина организге көптүрлі әсер көрсетеді. Болу мүмкін: вакцинадан кейін реакциялар және вакцинадан кейін асқынулар. Вакцинадан кейін реакциялар бір түрлі, циклды, қысқа уақытты, сау адамдарда болады, организмнің тіршілік әрекетінің бұзылыстарына әкелмейді. Вакцинадан кейін реакциялар жергілікті және жалпы болады. Вакцинадан кейін реакциялар бул – организмнің вакциналды штамының қондыруына реакциясы.  Организмнің вакцинаға реакциясын интеркурентті инфекция өзгерту және аурлату мүмкін. Сонымен қатар, интеркурентті инфекцияның өзі де аскынулармен өту мүмкін. Вакцинадан кейін асқынулар бул- вакцинацияға сәйкес емес патологиялық көріністер: Вакцинадан кейін асқынулар - генерализациялған реакциялар: анафилактикалық шок, эецефалит, сары су ауруы, аллергиялық ауралардың асқынулары, аутоиммунды ауралар, онкоауптілік, ж.т.б.  ИММУНЖЕТІСПЕУШІЛІКТЕР. Иммундефицит дегеніміз - туа немесе жүре пайда болған иммунды жауаптың бұзылысы, жұқпа ауруларымен, ісікті ауруларға организмнің қарсылығы төмендеуімен сипатталатын жағдай. Ол жұқпалы ауруларға қабылдағыштықтың, ациклдық ағымға бейімділіктің аллергиялық және аутоиммунды аурулардың, онкопатологияның себебі болады.  Барлық иммунжетіспеушіліктер 2 үлкен топқа бөлінеді:  1-ші туа пайда болған, тұқым қуалайтын ИЖК;  2-ші жүре пайда болған ИЖК.  Біріншілік иммунжетіспеушіліктердің арасында В-жүйенің ақаулары 50 пайыз, Т-клеткалық жүйенің – 30 пайыздай, фагоцитоз жүйесінің – 18 және комплемент жүйесінің – 2 пайыз құрайды. Иммунжетіспеушіліктердің диагностикасы ауру тарихына, жанұялық анамнезін, иммунологиялық жетіспеушіліктің клиникалық көріністерін талдауына және иммунологиялық ақауды анықтауына негізделген. Біріншілік ИЖ-дің клиникалық дебюті көп жағдайда бала жаста көрінеді. Біріншілік иммунжетіспеушіліктердің (БИЖ) кездесу жиілігі 10000-100000 нәрестелердің ішінде біреу болады, бірақ IgА-ның селективті дефициті 500-1500 адамның ішінде біреуі кездеседі. Иммундыққа дейінгі, лимфоциттерсіз клеткалық және гуморалдық резистенттіліктің механизмдері, жалғыз үздіксіз өзгеретін инфекциялық микроорганизмдердің және гельминттердің көпшілігімен күресу қызметін орындай алмайды. БИЖ-тің негізгі клиникалық ақауы - иммунитеттің негізгі функциясына (инфекцияға қарсы) байланысты және инфекциялық аурулармен көрінеді. БИЖ-тер көп жағдайларда бала жаста көрінеді.  Аурулардың Халықаралық жіктелуі бойынша туа пайда болған ИЖК арнайы және арнайы емес бөлімінің иммунжетіспеушіліктеріне бөлінеді. Біріншілік иммунжетіспеушіліктер гендердің ақауларына байланысты тұқым қуалайтын аурулар. БИЖ-дің жіктелуі.  А. Иммун жүйесінің арнайы бөлімінің иммунжетіспеушіліктері.

1. Иммунитеттің гуморалды жүйесінің жетіспеушілігі. 

   1. Агаммаглобулинемия, Брутон ауруы.

   2. Дисиммуноглобулинемии:

А) Жалпы вариабелды гипогаммаглобулинемия Б) IgА-ның селективті дефициті В) IgG мен IgGА-ныі жетіспеушілігі гипер IgМ-мен қатар Г) IgG-подкластарының дефициті.

2. Т-клеткалық иммунжетіспеушіліктер

   1. Лимфоцитарлы дисгенезия (синдром Незелофа)

   2. Ди-Джорджи синдромы (тимуспен қалқанша маңайы бездерінің гипоплазиясы)

3. Комбинирленген иммунжетіспеушіліктер

   1. Ретикулярлы дисгенезия

   2. Лимфоцитофтиз (БИЖ-тің швейцар түрі)

   3. Жалаңаш лимфоциттер синдромы

   4. Вискотт-Олдрич синдромы

   5. Луи-Барр синдромы

4. Өзгермелі иммунжетіспеушіліктер

5. Ir-ген бойынша селективті БИЖ-тер. ІІ. Иммун жүйесінің арнайы емес бөлімінің иммунжетіспеушіліктері.

1. Комплемент жүйесінің жетіспеушілігі. 

2. Фагоцитоздың жетіспеушілігі.

Б. Екіншілік иммунжетіспеушіліктер.

1. Вирусты инфекциялармен байланысты (сонымен қатар ЖИТС)

2. Бактериалды инфекциялармен байланысты

3. Протозойлы және құрт ауруларымен байланысты

4. Тамақтанудың бұзылуымен

5. Химиопрепараттармен иммунодепрессанттардың әсерімен

6. Радиация және иммунотоксиндер әсеріне байланысты

7. Ұзақ стресстің әсерімен

8. Зат алмасу патологиясымен (қантты диабет, микроэлементтер жетіспеушілігімен және т.б.)

БИЖ-тің негізгі клиникалық синдромы инфекциялық синдром болып табылады. Ол жалпы алғанда, инфекцияларға жоғары қабылдағыштықпен, инфекциялық аурулардың рекурентті ағымымен, ерекше ауыр клиникалық ағымымен, атиптық қоздырғыштармен сипатталады.  Х-хромосоммен тіркескен Брутон агаммаглобулинемиясы. Ұл балаларда ғана кездеседі . Протеинкиназа белогын кодтауға жауапты геннің  ақауы В-клеткалардың дамуын тоқтатуына әкеледі.  Лабораторлық көрсеткіштер: перифериялық В-лимфоциттер болмайды, сүйек кемігінде пре-В-клеткалар анықталады. Сары суда IgG-дің деңгейі төмендейді (40-100 мг/%), IgМ және IgА анықталмайды. Т-лимфоциттердің саны мен қызметі сақталады.  Клиникалық көріністер. Бұл ауру ауыр ағымда өтетін пиогенді инфекциялармен жоғары тыныс алу жолдарының (синуситтер, отиттер) және төменгі тыныс алу жолдарының (бронхиттер, пневмония) инфекцияларымен сипатталады. Гастроэнтериттер, пиодермиялар, септикалық артриттер, септицемия, менингиттер, энцефалиттер болуы мүмкін. Вирусты инфекциялардан нейтротропты ECHO 19 вирустармен шақырылатын инфекциялар кездеседі. Клиникалық тексерудегі объективті белгілері: бойының өспеуі, саусақтары барабан таяқшалары тәрізді, кеуде қуысы формасының өзгеруі, лимфотүйіндер мен бадамша бездерінің гипоплазиясы. Гистологиялық зерттеуде: лимфоидты тканьде плазматикалық клеткалардың анықталмауы.  Емдеу.  1. Микробқа қарсы химиотерапия. 2. Алмастыру терапиясы: донорлық сары су иммуноглобулиндерін әрбір 3-4 апта сайын өмір бойы енгізу. IgА-ның селективті дефициті. Клиникалық көріністер. 50% жағдайда арнайы  клиникалық көріністері болмайды, ал қалған 50% -да жоғары тыныс алу жолдарының рекурентті инфекциялары, аллергиялар.  Емдеу.  1. Симптомсыз жағдайларда емдеу қажет емес. 2. Симптоматикалық жағдайларда - инфекцияларға қарсы химиотерапия, қосымша патологияларды емдеу.  3. IgА -ның толық селективті жетіспеушілігінде алмастыру терапиясы көрсетілмеген. IgG субкластарының селективті дефициті.  Жалпы IgG-дің қалыпты деңгейінде субкластарының жетіспеушілігі байқалады. Мысалы: IgG2 және IgG4-тің жетіспеушілігі кейбір адамдарда бұл жағдай рекурентті инфекциялармен белгіленеді. Бұл патология 14-ші хромосомда орналасқан ауыр тізбектердің С-генінің делециясына байланыстығы мүмкін.  Балалардағы транзиторлы гипоглобулинемия. Жаңа туған нәрестелерде Ig-дің минималды деңгейі 3 айында анықталады. Бұл уақытта плацента арқылы өткен ананың Ig-нің недәуір бөлігі ыдырайды, ал өзіндік Ig–дің синтезі тек басталады. Бірақ, кейбір бабаларда өзіндік Ig-дің синтезі тежелуі мүмкін. Бұл балалардың ішінде рекуррентті бактериалды инфекциялар кездеседі.  Т-лимфоциттердің жетіспеушілігіне байланысты синдромдар. 1. Ди-Джорджи синдромы. Даму процесіндегі комбинирленген ақауындағы 22- хромосомның делециясында пайда болады. Тимустың гипоплазиясы немесе апплазиясы, гипопаратиреодизм (  Клиникада: баланың жана туған кезінде көрініс береді: гипокальциемия және тетания, туғаннан соң 1-2 күннен кейін көрінеді, кардиоваскулярлы ақаулар (Фалло тетрадасы, өкпе артериясының гипоплазиясы немесе атрезиясы), бет аймағының өзгерістері байқалады, кандидамикоз, тыныс алу және зәр шығару жолдарының инфекциясы, ас қорыту жолдарының бұзылыстары.  Лабораторлық көрсеткіштер. Т- және В-лимфоциттердің саны әртүрлі науқастарда недәуір құбылмалы. Балаларда БСТ, «ие трансплантатқа қарсы» реакциялар, лимфоциттер бласттрансформациясы болмайды. Антиденелердің синтезі сақталады. Емдеу. Симптоматикалық. Незелоф синдромы.  Механизмі тимустың эпителийі жетілмеген, Т-клеткалық реакциялар тежелген. Аутосомды-рецессивті түрі арқылы тұқым қуалайды.  Лабораторлы көрсеткіштер: лимфоцитопения, Т-лимфоциттердің төмендеуі, терілік реакциялар тежелген, ал иммуноглобулиндердің мөлшері қалыпты немесе төмендеген.  Клиникада: ерте балалық жаста байқалады, баланың өсуі мен дамуы тоқталады. Вирусты, бактериалды және протозойлы инфекцияларға жоғары қабылдағыштық; теріде, өкпеде және басқа мүшелерде іріңді ошақтармен көрінетін сепсис; гемолитикалық анемия. Паталогоанатомиялық белгілер: лимфотүйінде герминантты орталар болмайды. Тимуспен лимфатүйіндердің гипоплазиясы немесе атрофиясы.  Ретикулярлы дисгенезия. Ауыр аралас иммунжетіспеушілік. Механизмі: гемопоэтикалық бағаналы клетканың дифференцировкасымен пролиферациясының бұзылуы. Агранулоцитоз және лимфоциттердің болмауы анықталады. Клиникада: балалар септикалық процесстерден өмірдің 1-ші айларында өлімге ұшырайды. Паталогоанатомиялық көрсеткіштері. Лимфоцитты тканьнің гипоплазиясы, тимуспен лимфатүйіндерде ретикулярлы клеткалар басым болады, көк бауырда фолликулалар болмайды, сүйек кемігінде лейкоциттердің із ашарлары болмайды. КИЖК, лимфацитофтиз (швейцар түрі).  Механизмі: генетикалық ақау. ИЛ-2, 4, 7, 9 және 15-ші цитокиндердің рецепторларының гамма тізбегіне жауапты геннің ақауы (мутация).  Лабораторлы көрсеткіштер: Т-клеткалардың саны мен қызметі төмендеген, Ig-нің деңгейі төмендеген. Клиникада: өмірдің алғашқы айларында рецидивті пневмония, жұтқыншақ пен өңештің кандидомикоза, қызылша тәрізді бөртпелер, вирусқа жоғары қабылдағыштық, диарея.  Паталогоанатомиялық белгілері: тимустың, лимфатүйіндердің және таңдай бездерінің аплазиясы немесе гипоплазиясы. Капсуланың фиброзды өзгерістері. Гассаль денелерімен лимфоциттердің болмауы. Лимфоидты орталар және ұрық фолликулалары анықталмайды.  Емдеу. HLA сәйкес сүйек кемігін трансплантациялау. Жалаңаш лимфоциттердің синдромы. Бұл патологияда организмде МНС 1 немесе ІІ классты молекулалар экспрессерленбейді. Науқастарда СД8⁺ немесе СД4⁺ лимфоциттер болмайды. Клиникалық көріністер. Жалпы КИЖК көріністеріне сәйкес: диарея, өсу мен даму процесінің тоқтауы, вирусты және инфекциялық ауруларға жоғары қабылдағыштық.  Лимфоциттердің саны нормада немесе төмендеген. Митогенге пролиферация сақталған, бірақ антигенге қарсы реакция болмайды. Плазматикалық клеткалар жоқ. Ig деңгейлері төмендеген. Иммунизациядан кейін пайда болатын антиденелердің титрлары төмен.  Емдеу. Симптоматикалық.  Луи-Барр синдромы. Атаксия-телеангиэктозиямен иммунжетіспеушілік. Механизмі: 7-ші және 14-ші хромосомдағы инверсия мен транслакацияға  байланысты.  Лабораторлы көрсеткіштер: Т-лимфоциттер саны мөлшерінің төмендеуі, дисиммуноглобулинемия, IgА, IgG2, IgG4, IgЕ деңгейінің төмендеуі.  Клиникада: науқастың бастапқы фазасында неврологиялық және тамырлық бұзылыстар, терінің және коньюктивадағы телеангиэктазиясы, мишықты атаксия, аналық бездің дисгенезі байқалады. Одан әрі иммунитет жүйесінің зақымдануы күшейеді: созылмалы, бос ағымды пневмониялар, қатерлі ісіктер лимфомалар және эпителиалды-клеткалық карциномалар жиі пайда болады. Тамыр-неврологиялық және инфекциялық бұзылыстар, ісіктер леталды нәтиженің себебі болады. Вискотт-Олдрич синдромы. Бұл Х-хромосоммен тіркескен аралас клеткалық гуморалды тромбоцитопениямен, экземамен және рекурентті инфекциялармен сипатталатын иммунжетіспеушілік.  Механизмі: СД43 және СД3 молекулаларының экспрессиясының бұзылуы.  Лабораторлы көрсеткіштер: тромбоцитопения, лимфоцитопения, Т-лимфопения, Т-хелперлердің санының төмендеуі, БСТ-реакциялардың болмауы, лимфоциттердің антигендермен ФГА-ға жауабының төмендеуі, гуморалды иммунитеттің бұзылыстары – IgМ-нің төмендеуі, Ig А мен Ig Е-нің жоғарылауы, IgG нормада немесе жоғарылауы, пневмококкты полисахаридтеріне қарсы антиденелер синтезінің төмендеуі. Клиникада: тромбоцитопения туған кезде, қан кетуі, экзема, балалардың бірінші айларында қайталама іріңді инфекциялардың пайда болуы, спленомегалия, қатерлі ісіктер (5-12%), тимустың едәуір гипоплазиясы.  Емдеу: симптоматикалық. Иммунитеттің арнайы емес тізбегінің ақаулары.  СГА-ның 90 пайызында оттегінің активті радикалдарының генерациясына қатысатын (NADPH-оксидаза) ферменттің р47-phox және gp91-phox компоненттерінің мутацияларымен байланысты.  Созылмалы гранулематозды ауру – киллингтың бұзылуымен байланысты. Ауру бала жаста фагоциттердің генетикалық, метаболикалық ақауларының нәтижесінде пайда болады. Фагоциттердің патогенді жұту қабілеті сақталған, бірақ оны, ішінде ыдыратып жоюға мүмкіндігі жоқ. Нәтижесінде фагоциттер, өмірге қабілеті бар инфекциялық микроорганизмдердің қоры болады. Макрофагтар ошақтың аймағына жиналып, патогендерді жұтып, гранулеманы құрайды. Олардың да микроорганизмдерді жоюға қабілеті жоқ.  Клиникада: созылмалы инфекциялар байқалады.  Емдеу: антибиотикотерапия, интерферон-гамма, сирек-сүйек кемігінің трансплатациясы. Нәтижесі фатальды. Чедиак-Хегаси синдромы. Бұл патология аутосомді-рецисивті түрімен тұқым құалайды. Жакында анықталған LYST деп аталған ген себебті екендігі күдіктенуде. Ауру нейтрофилдермен моноциттердің лизосомдарының, НК-клеткаларының везикулаларының аномалиясымен байланысты. Везикулалар қосылып, клетка ішінде үлкен гранулаларды түзейді, бірақ фаголизосома қалыптаспайды. Сондықтан, бұл клеткалар хемотаксистің және киллингтың ақауларымен сипатталады.  Клиникада: рекурентті пиогенді бактериялармен шақырылатын инфекциялар, көз бен терінің жарым-жартылай альбинизмі, қанауға бейімділік, нерв жүйесі жағынан патологиялық көріністер, гепатоспленомегалия, лимфаденопатия, қайтпайтын безгек, панцитопения декомпенсацияланған кезеңде.  Емдеу. Симптоматикалық.  Комплемент ақаулары Комплементтін компоненттерінің жетіспеушілігіне байланысты аурулар сирек кездеседі, ойткені бул патологияның манифестациясы үшін аутосомды аллельдер арқылы гомозиготты жағдай қажет. Комплемент жүйесі қан айналымдагы иммунды комплекстерден босату процесіне кажет. Комплементтің 1-ші 4 компонентінің (С1-4) жетіспеушілігі иммунды комплексті аурулармен көрінеді – жүйелі васкулиттер, бүйректің зақымданулары. С3-тің жетіспеушілігі пиогенді инфекцияларға жоғары бейімділікпен ассоциацияланған және жүйелі қызыл жегі симптомдармен көрінеді. С5-8 компоненттерінің жетіспеушілігі Neisseriaмен шақырылатын инфекцияларға жоғары бейімділікпен ассоциацияланған. С1-эстераза ингибиторының жетіспеушілігі ангионевротикалық ісінуімен көрінеді.  Практикалық дәрігерге иммунжетіспеушіліктің көріністері өте маңызды болып  табылады. Клиникалық түрде иммунжетіспеушіліктер келесі негізгі симптомокомплекстермен көрінеді: инфекциялық, аллергиялық, аутоиммунды, онкологиялық.  ИЖ-дің көптеген клиникалық көріністері жиі, ауыр өтетін тыныс алу жолдарының және ЛОР органдардың жедел және созылмалы инфекцияларымен кездеседі – бронхиттер, пневмониялар, плевриттер, отиттер, синуситтер. Терінің және шырыштылардың инфекциялық зақымданулары жиі пайда болады. Сирек, остеомиелит, энцефаломиелит, сепсис сияқты ауыр инфекциялық аурулар пайда болуы мүмкін. Қоздырғыштың түрі иммунологиялық ақауының өзгешілігіне негізделген. Мысалы, антидене түзудің бұзылыстарында антибиотиктарға төзімді, жоғары патогенді флорамен шақырылатын (стафилококтармен, пневмококктармен, стрептококктармен, гемофилді таяқшалармен) инфекциялар пайда болады. Сонымен қатар, энцефалит вирусына жоғары сезімталдық байқалады. Т-клеткалық иммунжетіспеушіліктің басымында вирустармен және саңырауқұлақтармен, қарапайымдылармен шақырылатын инфекциялар кездеседі. Фагоцитоздың бұзылыстарында стафилококктармен, саңырауқұлақтармен (Candida albicans, Aspergillus) шақырылатын инфекциялар пайда болады. Компементтің жетіспеушілігінде патогенді және шартты-патогенді микрооганизмдерге жоғары қабылдағыштыққа мұмкіндік береді. Рецидивті менингококкты, гонококкты (менингиттер, артриттер), пиогенды инфекциялар, аутоиммунды, аллергиялық процесстер пайда болуы мүмкін.  Аллергиялық синдром. БИЖ-тер бар науқастарда, ерте жаста, қайтпайтын экссудативті диатез, атопиялық дерматит түрінде, үлкенірек жаста – экзема мен нейродермит түрінде көрінеді. Терілік көріністер қайталама бронхиттермен кей кезде қатар жүреді.  Аутоиммунды синдром. БИЖ-тері бар науқастарда аутоиммунды аурулардың пайда болу жиілігі орташа 7,8-ден 8,1 пайызға дейін құрайды. Жиі ревматоидты артрит, жүйелі қызыл жегі, склеродермия, дерматомиозит, жүйелі васкулиттер, тромбоцитопения, миастения, гемолитикалық анемиялар, аутоиммунды гломерулонефрит және т.б. аутоиммунды аурулар.  Онкологиялық синдром. ИЖ-тері бар науқастарда қатерлі ісіктер арқылы өлім басқа контингентке салыстырғанда 100-200 рет жоғары. Барлық жағдайлардың 65-70 пайызында лимфо- және миелопролиферативті аурулар жиі кездеседі. Бұл лимфомалар, лимфосаркомалар, лимфогрануломатоз, жедел және созылмалы лимфолейкоз, Капоши саркомасы. БИЖ-дің кейбір формалары жетілудің басқа кемістіктерімен байланысты: эктодермалды дисплазиямен, жүрек пен үлкен тамырлардың ақауымен, шеміршектің клеткалық элементтерінің гипоплазиясымен және т.б. Емдеу. Медикалық шаралар, әдетте жалпы емдеуден басталады. Гигиендік және сыртқы асептикалық көмегімен инфекцияны алдын-алуға әрекет жасау. Клеткалық иммунитет бұзылыстары бар науқастарға гемотрансфузия жүргізуден қашқақтау. Ал өте қажет жағдайларда сәулеленген қанды қолдануға болады. Бұл процедуралар “трансплантат иесіне қарсы” реакцияны тудырмау үшін лимфоидты клеткаларды жоюға жасалады.  Инфекциялық аурулардың алдын алуы, өлі вакциналарды қолдану арқылы, науқастарды ең жиі кездесетін инфекцияларға қарсы иммунизациялау жолымен іске асыру. Вискотт-Олдрич синдромы бар науқастардың жартысында тасымалдау факторын енгізу, жағдайды жақсартуына әкеледі.  В-жүйенің ақауында жетіспейтін иммуноглобулиндерді енгізеді. Бұлардың орнына плазманы жиі енгізеді. ИгА-ның толық жетіспеушілігінде гамма-глобулинді енгізуге болмайды, өйткені, бұл жағдайларда осы антиденеге қарсы, өзіндік антиденелердің түзілуі мүмкін.  Біріншілік иммунжетіспеушіліктің клеткалық түрін емдеу өте күрделі. Келесі емдеу тәсілдері қолданылады:

• донорлардың сүйек кемігінің, көк бауырдың, лимфатүйіндерінің клеткаларын және қан лимфоциттерін қондыру;

• донордың тимусын қондыру;

• сәйкес донордың тұтас сүйек кемігін қондыру;

• бағаналы клеткалармен фракцияларын немесе тұтас сүйек кемігін ата-анасынан, науқастың гистосәйкестік антигендеріне қарсы антиденелерді алдын алу, енгізуден кейін қабылдамау реакциясын тежеу үшін, қондыру;

• ата-анасының бағаналы клеткалар фракцияларын, иммуносупрессивті терапия жүргізумен қатар қондыру және т.б. әдістер.

Иеге қарсы реакцияны басу үшін келесі әдістер өңделген: 

• негізгі гистосәйкестік антигендер бойынша донормен реципиентті таңдау;

• реципиенттің сүйек кемігі клеткаларын әртүрлі әдістермен жою;

• трансплантация алдында, киллерлерді жою үшін, реципиенттің клеткаларын, моноклоналды антиденелер арқылы өңдеу;

• трансплантациялық иммунитетті басу үшін, қондырудан кейін реципиентке циклоспорин немесе басқа препараттарды тағайындау.

Екіншілік иммунжетіспеушіліктер, фенотип деңгейінде қоршаған ортаның әсерінен қалыптасады.  Е.С.Белозеровтың ЕИЖ-дің жіктелуі. Пайда болу уақытына байланысты: антенаталды, перенаталды, постнаталды. Этиология бой ынша: бактериалды, инфекциялы, вирусты, қарапайымдармен  құрт инвазиялар, тамақтанудың бұзылыстары, хирургиялық операциялармен анестезиялар, белокты жоғалтуы, зат алмасу аурулары, қатерлі ісіктер, күйіктер, стресстер, жас шамасы, ионизирлеуші радиация, дәрілік заттарды қабылдау (антибиотиктер, кортикостероидтар, цитостатиктер). Формасы бойынша:  А) ЕИЖ-тің компенсацияланған формасы инфекцияларға жоғары қабылдағыштықпен байқалады, жиі ОРВИ, пневмониялар, пиодермиялар түрінде. Бала шақтағы инфекцияларға да жоғары сезімталдық байқалады.  Б) ЕИЖ-тің субкомпенсацияланған формасы инфекциялық процестердің созылмалауына бейімділікпен байқалады.  В) ЕИЖ-тің декомпенсацияланған формасы шартты-патогенді флорамен индуцирленген генерализацияланған инфекциялардың пайда болуымен, қатерлі ісіктермен көрінеді. Декомпенсацияланған ЕИЖ-тің көрнекті мысалы ретінде, ЖИТС болып табылады. Иммунжетіспеушіліктер клиникалық түрде 4 негізгі синдроммен көрінеді: инфекциялық, аллергиялық, аутоиммунды және иммунопролиферативті. Әдебиеттер:  1.Р.М Петров. Иммунология, 1985 2.Р.М.Хаитов. Иммунология, Москва, 2003 3. В.Г.Галактиенов. Иммунология. Москва, 1998 4. Перин. Иммунология, методы исследования, М., 1989 5. Д.К.Новиков. клиническая иммунология. Высшая школа, 2005 6. Г.Т.Калиакбаров, С.В.Кожанова, А.А.Шортанбаева, Г.Т.Балпанова. гуморалды иммунитет жүйесі. (оқу-құралы). Алматы, 2002  7. С.В.Кожанова, А.А.Шортанбаев, Б.Б. Бижигитова. Комплемент жүйесі мен макрофагтардың иммунды жауаптағы қызметі (оқу-құралы). Алматы, 2003 (оқу-құралы) 8. Г.Т.Калиакбаров, С.В.Кожанова, А.А.Шортанбаева, Б.Б.Бижигитова. клеткалық иммунитет жүйесі (оқу-құралы). Алматы, 2002  9. А.А.Шортанбаева, Г.Т.Балпанова. трансплантациялық иммунитет(оқу-құралы) . Алматы, 2002  10. Г.Т.Калиакбаров, С.В.Кожанова, А.А.Шортанбаева, Г.Т.Балпанова. Ісіке қарсы қарсы иммунитет(оқу-құралы). Алматы, 2002  11. С.В.Кожанова, А.А.Шортанбаева, Б.Б.Бижигитова. вакциналар және вакциналық алдын алу(оқу-құралы). Алматы, 2004