Міністэрства адукацыі Рэспублікі Беларусь БЕЛАРУСКІ НАЦЫЯНАЛЬНЫ ТЭХНІЧНЫ УНІВЕРСІТЭТ
Кафедра «Гісторыя, сусветная і айчынная культура»
ГІСТОРЫЯ БЕЛАРУСІ
КУРС ЛЕКЦЫЙ
Вучэбны дапаможнік для студэнтаў БНТУ
Вучэбнае электроннае выданне
Мi нск 2 0 0 9
УДК 94 (476) (075.8)
Аўтары:
А.Ц. Арбузаў, А.І. Багдановіч, А.Г. Багдановіч, К.І. Баландзін, А.В. Братачкін, А.В. Бяляеў, А.В. Давыдовіч, В.К. Кісялёў, А.М. Кукса, А.В.Лепеш, Т.В. Лойка, А.У. Любы, В.Р. Мыцько, С.М. Тукала, Дз.М.
Хромчанка, А.Дз. Якубінская
Рэцэнзенты:
В.А. Пілецкі, доктар гістарычных навук, загадчык кафедры айчыннай і сусветнай гісторыі БДПУ імя Максіма Танка; А.В. Шаркоў, доктар гістарычных навук, начальнік кафедры крымінальна-выканаўчага права Акадэміі МУС РБ
На аснове сістэмна-храналагічнага падыходу праслежваецца гісторыя Беларусі перыядаў сярэднявечча, новага і навейшага часу, характэрныя рысы эканамічнага і палітычнага развіцця беларускіх зямель.
Для студэнтаў і выкладчыкаў БНТУ, усіх, хто цікавіцца гісторыяй Айчыны.
Беларускi нацыянальны тэхнiчны ўнiверсiтэт
пр-т Незалежнасцi, 65, г. Мiнск, Рэспублiка Беларусь Тэл.(017) 292-77-52, факс (017) 292-91-37
Рэгiстрацыйны № БНТУ/ФТУГ01 – 2.2009
© БНТУ, 2009 © Калектыў аўтараў, 2009
2
ЗМЕСТ
ЗМЕСТ |
|
Глава 1. УВОДЗІНЫ Ў КУРС “ГІСТОРЫЯ БЕЛАРУСІ”................... |
6 |
1.1. Прадмет і задачы курса “Гісторыя Беларусі ў кантэксце сусветнай |
|
цывілізацыі” ............................................................................................... |
6 |
1.2. Перыядызацыя гісторыі Беларусі.................................................... |
10 |
1.3. Крыніцы і гістарыяграфія ................................................................ |
11 |
Глава 2. СВЕТ І БЕЛАРУСЬ У СТАРАЖЫТНЫ ПЕРЫЯД............ |
16 |
2.1. Першабытнае грамадства як агульны этап у гісторыі чалавецтва. |
|
Каменны век на тэрыторыі Беларусі...................................................... |
16 |
2.2. Бронзавы век на Беларусі. З’яўленне індаеўрапейцаў і “Вялікае |
|
перасяленне народаў”. Балты на тэрыторыі Беларусі.......................... |
22 |
2.3. Жалезны век на тэрыторыі Беларусі. Паходжанне славян і |
|
славянская каланізацыя Беларусі........................................................... |
25 |
2.4. Духоўная культура і мастацтва першабытнага чалавека.............. |
28 |
Глава 3. ЕЎРОПА І БЕЛАРУСЬ У РАННІМ І ВЫСОКІМ |
|
СЯРЭДНЯВЕЧЧЫ. СТАНАЎЛЕННЕ ДЗЯРЖАЎНАСЦІ ВА |
|
ЎСХОДНІХ СЛАВЯН (VI – ПЕРШАЯ ПАЛОВА XIII ст.)................ |
31 |
3.1. Усходнеславянскія плямёны на тэрыторыі Беларусі і зараджэнне |
|
дзяржаўнасці ў Усходняй Еўропе. Кіеўская Русь. Асаблівасці развіцця |
|
Полацкага і Тураўскага княстваў........................................................... |
31 |
3.2. Сацыяльна-эканамічнае развіццё першых дзяржаў-княстваў....... |
43 |
3.3. Феадальная раздробленасць. Барацьба з крыжацкай агрэсіяй і |
|
набегамі татара-манголаў........................................................................ |
45 |
Глава 4. ЕЎРОПА І БЕЛАРУСЬ У ПОЗНІМ СЯРЭДНЯВЕЧЧЫ. |
|
УТВАРЭННЕ І ЎМАЦАВАННЕ ВЯЛІКАГА КНЯСТВА |
|
ЛІТОЎСКАГА, РУСКАГА, ЖАМОЙЦКАГА (ДРУГАЯ ПАЛОВА |
|
ХІІІ – ПЕРШАЯ ПАЛОВА ХVІ стст.).................................................... |
49 |
4.1. Сацыяльна-эканамічныя і палітычныя перадумовы фарміравання |
|
Вялікага Княства Літоўскага, Рускага і Жамойцкага. Канцэпцыі |
|
этнічнага паходжання дзяржавы. Федэратыўны прынцып пабудовы |
|
Вялікага Княства Літоўскага, Рускага і Жамойцкага........................... |
49 |
4.2. Асноўныя накірункі знешняй палітыкі Вялікага Княства |
|
Літоўскага, Рускага і Жамойцкага ......................................................... |
56 |
4.3.Дзяржаўны і грамадскі лад Вялікага Княства Літоўскага. Сацыяльна-эканамічнае развіцце беларускіх зямель ў складзе ВКЛ..57
4.4.Канцэпцыі паходжання беларусаў. Развіццё беларускага этнасу..60
3
ЗМЕСТ
Глава 5. БЕЛАРУСЬ У СКЛАДЗЕ РЭЧЫ ПАСПАЛІТАЙ................ |
64 |
5.1. Люблінская унія 1569 года. Утварэнне Рэчы Паспалітай і яе |
|
палітычны лад.......................................................................................... |
64 |
5.2. Рэлігійныя адносіны ў Рэчы Паспалітай. Брэсцкая царкоўная ўнія |
|
і яе вынікі для Беларусі........................................................................... |
68 |
5.3. Знешнепалітычнае становішча беларускіх зямель у складзе Рэчы |
|
Паспалітай................................................................................................ |
71 |
5.4. Сацыяльна-эканамічнае развіццё Беларусі ў XVII – XVIII стст... |
73 |
Глава 6. ЕЎРОПА І БЕЛАРУСЬ У КАНЦЫ XVIII – ПЕРШАЙ |
|
ПАЛОВЕ XIX СТАГОДДЗЯ. ПАЧАТАК ІНДУСТРЫЯЛЬНАЙ |
|
ЦЫВІЛІЗАЦЫІ.......................................................................................... |
77 |
6.1. Уключэнне Беларусі ў склад Расійскай імперыі. Асноўныя |
|
напрамкі палітыкі расійскага ўрада на тэрыторыі Беларусі ў канцы |
|
XVIII – першай палове XIX стст. ........................................................... |
77 |
6.2. Беларусь у вайне 1812 года. Грамадска-палітычны рух у першай |
|
палове XIX стагоддзя.............................................................................. |
82 |
6.3. Сацыяльна эканамічнае развіццё беларускіх зямель у першай |
|
палове XIX стагоддзя.............................................................................. |
91 |
Глава 7. БЕЛАРУСЬ В ПЕРЫЯД РАЗВІЦЦЯ КАПІТАЛІЗМА (1861 |
|
– люты 1917 гг.).......................................................................................... |
95 |
7.1. Адмена прыгоннага права і буржуазныя рэформы другой паловы |
|
XIX стагоддзя........................................................................................... |
95 |
7.2. Развіццё капіталізма ў сельскай гаспадарцы і прамысловасці... |
101 |
7.3. Абвастрэннесацыяльныхсупярэчнасцей. Рэвалюцыі1905 і1917 гг... |
106 |
7.4. Фарміраваннебеларускайнацыі. 1-ясусветнаявайнаіБеларусь... |
110 |
Глава 8. БЕЛАРУСЬ У ПАЧАТКУ НАЙНОЎШАГА ЧАСУ. |
|
ДЗЯРЖАЎНАСЦЬ БЕЛАРУСІ Ў ПАСЛЯКАСТРЫЧНІЦКІ |
|
ПЕРЫЯД (1917 – 1920 гг.) ...................................................................... |
114 |
8.1. Кастрычніцкая рэвалюцыя 1917 года і нацыянальна-дзяржаўнае |
|
самавызначэнне Беларусі. Першы Усебеларускі з’езд (снежань 1917 г.) |
|
і яго рашэнні........................................................................................... |
114 |
8.2. Абвяшчэнне Беларускай Народнай Рэспублікі і дзейнасць яе рады |
|
(сакавік – снежань 1918 г.).................................................................... |
121 |
8.3. Самавызначэнне Беларусі на савецкай аснове. Утварэнне ССРБ і |
|
ЛітБел ..................................................................................................... |
129 |
8.4. Савецка-польская вайна і праблемы беларускай дзяржаўнасці. |
|
Другое абвяшчэнне ССРБ. Рыжскі мірны дагавор (сакавік 1921 г.)... |
133 |
4
ЗМЕСТ
Глава 9. БССР У МІЖВАЕННЫ ПЕРЫЯД (1921 – 1939 гг.) .......... |
138 |
9.1. БССР у гады новай эканамічнай палітыкі.................................... |
138 |
9.2. Палітыка беларусізацыі, яе асноўныя напрамкі і вынікі............. |
141 |
9.3. Асаблівасці правядзення індустрыялізацыі і калектывізацыі ў |
|
БССР....................................................................................................... |
143 |
9.4. Усталяванне камандна-адміністратыўнай сістэмы ў СССР, у тым |
|
ліку і ў БССР.......................................................................................... |
153 |
Глава10. БЕЛАРУСЬУГАДЫДРУГОЙСУСВЕТНАЙВАЙНЫ..... |
157 |
10.1. Міжнародная сітуацыя напярэдадні і ў пачатку Другой |
|
сусветнай вайны. Уваходжанне Заходняй Беларусі ў склад СССР... |
157 |
10.2. Пачатак Вялікай Айчыннай вайны. Абарончыя баі на тэрыторыі |
|
Беларусі. Эвакуацыйныя мерапрыемствы........................................... |
162 |
10.3. Акупацыйны рэжым, яго формы і метады ................................. |
169 |
10.4. Барацьба супраць нацысцкай Германіі на акупіраванай |
|
тэрыторыі ............................................................................................... |
182 |
10.5. Аперацыя «Баграціён». Вызваленне тэрыторыі БССР.............. |
190 |
Глава11. СССРУЎМОВАХСПАБОРНІЦТВА ІКАНФРАНТАЦЫІ |
|
СУПРАЦЬЛЕГЛЫХ САЦЫЯЛЬНА-ПАЛІТЫЧНЫХ СІСТЭМ. |
|
АСНОЎНЫЯТЭНДЭНЦЫІРАЗВІЦЦЯБССРУ1950 – 1980-ягады... |
193 |
11.1. Міжнародныя адносіны пасля другой сусветнай вайны. БССР на |
|
міжнароднай арэне ................................................................................ |
193 |
11.2. Аднаўленне і развіццё народнай гаспадаркі Беларусі ў |
|
пасляваенныя гады. Грамадска-палітычнае жыццё і спробы |
|
рэфарміравання эканомікі ў 1950 – 1960-я гг...................................... |
197 |
11.3. Сацыяльна-эканамічнае развіццё БССР у 1970 – 1980-я гады... |
202 |
Глава 12. СТАНАЎЛЕННЕ І РАЗВІЦЦЁ СУВЕРЭННАЙ |
|
РЭСПУБЛІКІ БЕЛАРУСЬ (1990 – 2008 гг.) ....................................... |
209 |
12.1. Распад СССР. Абвяшчэнне Рэспублікі Беларусь....................... |
209 |
12.2. Грамадска-палітычнае развіццё Рэспублікі Беларусь у другой |
|
палове 1990-х гадоў – пачатку XXI стагоддзя .................................... |
211 |
12.3. Сацыяльна-эканамічнае развіццё Рэспублікі Беларусь............. |
213 |
12.4. Геапалітычнае становішча Рэспублікі Беларусь. Роля Беларусі ў |
|
стварэнні і станаўленні Садружнасці Незалежных Дзяржаў............. |
215 |
ЛІТАРАТУРА........................................................................................... |
219 |
5