Вопрос№46:Палкычныя рэпрэсй: прычыны, па меры, вынш

Пачатак палггычных рэпрэсш у Беларуси на наш погляд, непас-рэдна звязаны з nocnexaMi i дасягненням1 пал1тык1 беларус1зацьп як найболын значнай з'явы у працэсе развщця нацыянальнай свядомасщ ва умовах савецкай улады. Ужо у другой палове 20-х гадоу спрэчт . палаж прадстаушкам1 розных падыходау да нацыянальнай палггык1 суправаджал1ся абвшавачванням1 у нацыянал1зме нярэдка нават тады, кал1 гэта был1 нармальныя патрыятычныя клопаты аб развщщ род-най мовы, захаванш нацыянальных традыцый i культуры. Беларуск1х дзеячау навуш i культуры, актыуных правадыроу палггыга. беларус1зацьп усё часцей стал1 абвшавачваць у т. зв. нацыянал-дэмакратызме. Спа-чатку ён вызначауся як "тэндэнцыя став1ць нацыянальныя штарэсы вышэй за класавыя" (гл.: Майзель Ю., Шапавалау М. KapoTKi нарыс г1сторы1 КП(б)Б. Мн., 1929. С. 4). Асноуным1 метадам1 барацьбы з нацыянал-дэмакратызмам у гэты час л1чыл1ся крытыка i маркскцка-леншскае выхаванне.

Аднак ужо з 1930 г. ацэнт нацыянал-дэмакратызму зрабшкя больш жорстшмь Пад гэта паняцце у партыйных дакументах i у друку падводзЬтся варожая савецкай уладзе 1дэалог1я i практыка контррэ-валюцыйнай плын1, якая н1быта мела на сваей мэце "аднауленне каттал1зму на Беларус1". Kani раней нацыянал-дэмакратызм разгля-дауся як з'ява, якая можа узншнуць у любой нацьп, то цяпер ён атрымл1вау адназначную ацэнку як беларуск1 нацыянал1зм.

3 восеш 1929 г. на Беларус1 f партыйнай пал1тыцы, у сродках масавай шфармацьп, у грамадскай свядомасщ ^жо замацавауся нёга-тыуны вобраз нацдэмаушчыны. Рэзка памянялася у бок бязлггаснасщ i класавай непрым1рымасщ у ацэнках пазщыя шраунщтва КП(б)Б, якому KaMicifl Затонскага прад'явит абвшавачванн1 ва уступках нацыянал1стам. Пачала браць верх тая частка юруючага апарату ЦК КП(б)Б, для якой дырэктывы цэнтра был1 вышэй за усятя нацыя-нальныя штарэсы. Газета "Звязда" у лктападзе 1929 г. безапеляцыйна адзначала, што нацыянал-дэмакратызм "пераутварыуся у щэалопю каштал1стычных элементау, ятя аказваюць супращуленне i... вядуць барацьбу супраць сацыял1стычнага будаунщтва". Татм чынам, на першае месца вылучал1ся пал1тычныя матывы барацьбы, што давала падставу для пал1тычных рэпрэсш, зтшчэння нацдэмау як пал1тычных ворагау.

Усе арыштаваныя абв1навачвал1ся у тым, што, «з'яуляючыся членам! контррэвалюцыйнай нацыянал1стычнай арган1зацы1 "Саюз адраджэння БеларусГ' (САБ) (у далейшым перайменаваны у "Саюз вызвалення Беларус1" (СВБ), ажыццяулял1 арган1заваныя шкоднщтвы на культурным, вдэалапчным i 1ншых участках сацыял1стычнага будаунщтва; праводз1л1 антысавецкую нацыянал1стычную аг1тацыю, нак1раваную на запавольванне тэмпау разв1цця Беларус1 на сацыял1стычным шляху, ставячы канчатковай мэтай адарванне Беларус1 у этшчных межах ад Савецкага Саюза i стварэнне т. зв. Беларускай Народнай Рэспублш1 (ВНР)». Усе арыштаваныя па спра­ве СВБ был1 аб'яулены нацыянал1стам1. Але у следчых матэрыялах (як л1чаць сучасныя даследчык1) цяжка знайсщ хоць адно выказван-не щ якое-небудзь 1ншае прамое щ ускоснае сведчанне, што магчыма было б квал1фшаваць як нацыяналктычнае.

Большасць асуджаных был1 пазней, у 1937 - 1940 гг., зноу рэпрэс1раваны, па сутнасщ, "за ранейшыя злачынствы" прыгавораны да вышэйшай меры пакарання щ атрымал1 новыя тэрм1ны зняво-лення i заг1нул1 у лагерах. У 1937-1938 гг. бьип расстраляны А. Балщю, М. Гарэцк1, А. Дудар, М. KpaciHCKi, В. Ластоуск1, А. Ляжнев1ч, С. Некрашэв1ч, Дз. Прышчэпау, А. Смол1ч, Б. Тарашкев1ч, А. Цвшев1ч i шш,

Новы уздым хвата рэпрэсш наз1рауся з восеш 1939 г., пасля ува-ходжання Заходняй Беларуы У склад БССР. У гэтых абласцях был1 рэпрэс1раваны (у асноуным высланы ва усходтя раёны СССР) цэлыя групы насельтцтва — служачыя былога дзяржапарату, судовых орга-ка$, пракуратуры, палщьп, армп, гандляры, лестк1, раместю з сем'ям1, усяго каля 125 тыс. чалавек.

Пытанне аб тым, кольк1 жыхаро^ Беларус1 пацярпела ад палггычных рэпрэсш, не высветлена i да сённяшняга дня. У лггаратуры ёсць розныя, але, на жаль, не зус1м абгрунтаваныя л1чбы. Акрамя таго, у адмш1страцыйным парадку (раскулачван-не, высяленне, барацьба з сабатажам, выкананне закона "Аб ахове сацыялктычнай маёмасщ" i г.д.) прыцягнуты да адказнасщ яшчэ амаль 350 тыс. чалавек, жыццё i лес яюх был1 парушаны сталшсюм рэжымам. Агульная л1чба ахвяр сталппзму, на думку некаторых даследчыкау, складае на Беларуш 600-700 тыс. чалавек. 3 пачатку 50-х гадоу^ да 1994 г. у Рэспублщы Беларусь рэабш1тавана больш за 160 тыс. грамадзян.