shpory_ib_zima

1. Паліт і сац-эканам становішча на Беларусі напярэдадні Кастрыч рэвал (ліп-кастр 1917).

Беларусь пасля Лют рэв-і знаходзілася на ваенным

становішчы, была тэатрам ваенных дзеянняў, прыфрантавой зонай. Ажывілася дзейнасць кадэтаў, эсэраў, меншавікоў,

актывізавалі сваю дзейнасць бальшавікі, узнікалі новыя палітычныя партыі. Значна ўзмацніўся беларускі нацыянальны рух. Вясной 1917 г. узнавіла сваю дзейнасць БСГ. У канцы сакавіка ў Мінску адбыўся першы з’езд беларускіх нацыянальных арганізацый, на якім прысут каля 150 дэлегатаў. Мэта – выпрацоўка ў новых умовах праграмы бел нац руху. Быў выбраны Белнацкам. 8–12 ліпеня 1917 г. у Мінску адбыўся другі з’езд - была створана Цэнтральная рада беларускіх арганізацый. Рада была абвешчана адзіным кіруючым органам усяго беларускага нацыянальнага руху. Асноўнымі праграмнымі патрабаваннямі Рады з’яўляліся прызнанне аўтаноміі Беларусі ў складзе Расіі, развіццё нацыянальнай культуры і мовы, арганізацыя беларускага войска. На сесіі Цэнтральнай рады 15 кастрычніка

1917 г. адбыўся раскол у бел нац руху на правую і левую плыні. Складаным было палітычнае становішча на Заходнім фронце, дзе салдаты выказвалі незадавальненне вайной. Яны сталі ствараць свае салдацкія камітэты. VI з’езд РСДРП(б), які праходзіў паў-легальна з 26 ліпеня па 3 жніўня ў Петраградзе. Ён вылучыў лозунг поўнай ліквідацыі дыктатуры буржуазіі і прыняў курс партыі на падрыхтоўку ўзброенага паўстання. Кіруючыся рашэннямі VI з’езда партыі, бальшавікі Беларусі актывізавалі сваю палітычную і арганізацыйную работу ў масах. Асабліва актыўна дзейнічалі яны ў Мінску, які стаў усебеларускім палітычным цэнтрам. Спробай астанавіць рэвалюцыю з’явіўся карнілаўскі мяцеж, накіраваны на ўсталяванне ваеннай дыктатуры (канец жніўня 1917 г.). Ва ўмовах рэвалюцыйнага ўздыму ў Мінску 5–7 кастрычніка адбылася ІІ Надзвычайная Паўночна-Заходняя абласная партыйная канферэнцыя РСДРП(б). Агульнанац палітычнае значэнне восенню 1917 г. набыла барацьба сялянства за зямлю, якая прымала ўсё больш масавы і востры характар. Сяляне захоплівалі памешчыцкія землі, палілі маёнткі. Калі ў жніўні было разгромлена 38 памешчыцкіх двароў, то ў верасні ўжо 67. У кастрычніку сялянскі рух ахапіў 40 паветаў Беларусі. Да агульнай плыні рэвалюцыйнага руху Беларусі далучаліся выступленні салдат Заходняга фронту. Салдацкія масы рашуча выступалі супраць працягвання вайны, павялічылася колькасць дэзерціраў з фронту, узмацнілася братанне сярод рускіх і нямецкіх салдат. Такім чынам, пасля Лютаўскай рэвалюцыі на Беларусі, як і па ўсёй краіне, значна ўзмацнілася палярызацыя сіл.

2. Усталяванне савец улады на Бел кастрыч-лістапад 1917.

24 – 25 кастрычніка 1917 г. у Петраградзе перамагла сац рэв. Часовы ўрад быў скінуты. ІІ Усерасійскі з’езд Саветаў рабочых і салдацкіх дэпутатаў стварыў новы ўрад – СНК на чале з Леніным. 25 кастрычніка аб перамозе ўзброенага паўстання ў Петраградзе стала вядома ў Мінску. Улада ў горадзе перайшла ў рукі Савета. Выканкам Мінскага савета выдаў загад №1, у якім абвяшчалася аб пераходзе ўлады ў Мінску да Савета рабочых і салдацкіх дэпутатаў. З былых вязняў турмы – рэвалюцыйных салдат быў сфарміраваны 1-шы імя Мінскага Савета рэвалюцыйны полк. Быў арганізаваны кантроль над поштай, тэлеграфам, чыгункай, штабам Заходняга фронту. 27 кастрычніка 1917 г. у Мінску быў створаны “Камітэт выратавання рэвалюцыі” на чале з эсэрам Т. Калатухіным(меншавікі і эсэры) Камітэт увёў у Мінск часці Каўказскай дывізіі і запатрабаваў ад Савета перадаць яму ўсю ўладу ў горадзе і Заходнім фронце. Сітуацыя абвастрылася. 1 лістапада 1917 г. у Мінск прыбылі атрады рэвалюцыйных салдат 2-й арміі, а таксама браняпоезд на чале з бальшавіком У. Пралыгіным. Іх прыбыццё змяніла суадносіны сіл на карысць бальшавікоў. 2 лістапада Мінскі Савет прыняў рэзалюцыю аб устанаўленні савецкай улады ў Мінску. Значна пазней перамагла савецкая ўлада ў Магілёве. Гэта тлумачыцца тым, што вакол Стаўкі вярхоўнага галоўнакамандуючага былі сканцэнтраваны контррэвалюцыйныя арганізацыі, кіруючыя органы буржуазных і

дробнабуржуазных партый, іх лідэры. Контррэвалюцыйныя намеры Стаўкі падтрымлівала эсэра-меншавіцкая большасць Магілёўскага Савета. 28 кастрычніка 1917 г. адбылася нарада палітычных і грамадскіх арганізацый горада. Кадэты пры актыўнай падтрымцы дробнабуржуазных партый на гэтай нарадзе арганізавалі “Грамадскі камітэт выратавання рэвалюцыі” і сталі цэнтрам усіх контррэвал сіл Магілёва. Для ліквідацыі контррэвалюцыйнай Стаўкі савецкі ўрад прыняў шэраг рашучых мер: назначыў новага галоўнакамандуючага бальшавіка М. Крыленку, накіраваў з Петраграда салдат Літоўскага палка, матросаў Балтыйскага флоту. Усе спробы Стаўкі аказаць супраціўленне заканчваліся правалам. Салдаты Магілгарнізона адмовіліся змагацца з бальшавікамі. Гэта змяніла суадносіны сіл у горадзе. 18 лістапада выканком Магілёўскага Савета прыняў рашэнне аб прызнанні савецкай улады, тут жа быў створаны і ВРК, які ўстанавіў кантроль над Стаўкай. На працягу кастрычніка – лістапада 1917 г. савецкая ўлада была ўстаноўлена на ўсёй свабоднай ад ворагаў тэрыторыі Беларусі. 27 лістапада 1917 г. Быў утвораны выканаўчы камітэт Заходняй вобласці і фронту (Аблвыканкомзах). Яго старшынёй быў абраны бальшавік М. Рагазінскі. Для кіравання вобласцю і фронтам быў створаны абласны Савет Народных Камісараў (СНК) на чале з бальшавіком К. Ландарам. Трэба адзначыць, што ў склад гэтых органаў увайшлі ў асноўным людзі не мясцовыя, далёкія ад разумення нацыянальных патрэб краю. Аднак фарміраванне новых органаў улады ў Заходняй вобласці не было завершана. Справа ў тым, што ў стварэнні Аблвыканкомзаха і СНК вобласці і фронту Саветы рабочых і сялянскіх дэпутатаў Віцебскай і Магілёўскай губерняў не ўдзельнічалі. Завяршальным этапам гэтай працы павінен быў стаць Усебеларускі з’езд Саветаў рабочых, сялянскіх і салдацкіх дэпутатаў. Аднак з’езд не быў скліканы.

3. Размежаванне паліт сіл Бел пасля Кастрыч рэвал лістапад-снежань 1917.

Пад уплывам Кастрычніцкай рэвалюцыі беларускі нацыянальны рух

падзяліўся на дзве асноўныя часткі. Адна падтрымлівала рэвалюцыю, другая

выступала супраць Кастрычніка. Розныя пазіцыі беларускага нацыянальнага

руху ў адносінах да Кастрычніцкай рэвалюцыі былі абумоўлены яго

сацыяльнай неаднароднасцю, вострымі супярэчнасцямі паміж рознымі

сацыяльнымі пластамі гэтага руху. Вядучай палітычнай сілай у грамадстве

стала партыя бальшавікоў. На Беларусі і на Заходнім фронце гэта выявілася ў

тым, што больш за палову (51,4 %) усіх выбаршчыкаў ва Устаноўчы сход

(лістапад 1917 г.) аддалі галасы кандыдатам партыі бальшавікоў, 43 %

дэпутацкіх месц было аддадзена эсэрам. У іх ліку значную ўдзельную вагу

складалі левыя эсэры, якія ўступілі потым у блок з бальшавікамі. За кадэтаў і

іншыя буржуазныя партыі галасавала каля 5 % выбаршчыкаў. І гэта пры тых

умовах, што выбары рыхтаваліся пры Часовым буржуазным урадзе.

Найбольш уплывовай нацыянальнай партыяй заставалася Беларуская

сацыялістычная грамада (БСГ). Пасля Кастрычніцкай рэвалюцыі раскол гэтай

партыі на памяркоўных, прыхільнікаў рэфармісцкага шляху, і левых радыкалаў,

прыхільнікаў бальшавіцкага кірунку, паглыбіўся. Акрамя таго, многія дзеячы БСГ схіляліся да ідэі дзяржаўнага адасаблення Беларусі ад Расіі, што, на іх

думку, магло засцерагчы бацькаўшчыну ад знішчэння. Гэтыя настроі выразна

выявіліся на ІІІ з’ездзе БСГ (кастрычнік 1917 г.). З’езд прыняў новую праграму

і абраў ЦК на чале з Я. Дылам. У склад ЦК увайшлі вядомыя беларускія дзеячы

А. Прушынскі (А. Гарун), А. Смоліч, В. Адамовіч, П. Бадунова, Я. Варонка,

З. Жылуновіч, Я. Мамонька, С. Рак-Міхайлоўскі, Б. Тарашкевіч і інш. З-за

адсутнасці адзінства БСГ не выпрацавала агульнапартыйнай лініі ў адносінах

да Кастрычніцкай рэвалюцыі. Памяркоўныя лідэры Грамады ўспрынялі

рэвалюцыю як “праяву анархіі, у віхуры якой загінуць справа вольнасці і

нацыянальных правоў беларускага народа”. Петраградская арганізацыя БСГ,

ухіліўшыся ад прамой ацэнкі рэвалюцыі, выказалася за фарміраванне

“аднароднага сацыялістычнага ўрада”. Асноўныя нацыянальныя партыі ў гэты час гуртаваліся вакол Цэнтральнай беларускай рады, якая з кастрычніка 1917 г. стала называцца Вялікай беларускай радай (ВБР). 27 кастрычніка 1917 г. ВБР звярнулася да беларускага народа з “Граматай”. Гэты дакумент падпісалі акрамя Вялікай рады Беларускі выканаўчы камітэт Заходняга фронту, Беларуская сацыялістычная грамада, Беларуская народная партыя сацыялістаў і інш. Паліт праграма ВБР: абвяшчэнне Бел дэмак рэспублікі,наданне ўсёй улады на Беларусі краявой радзе, выбранай усеагульным, роўным, тайным галасаваннем; выданне мясцовых законаў; аднясенне пытанняў народнай адукацыі і культур будаўніцтва і іншых да кампетэнцыі краявой рады. Для ўстанаўлення ўлады ВБР абвясціла аб скліканні ў Мінску з’езда прадстаўнікоў усяго беларускага народа. З’езд адкрыўся 15 снежня 1917 г.Але яго разагналі. У гісторыі беларускага народа Усебеларускі з’езд стаў важнай гістарычнай падзеяй. У той жа час з’езд выявіў і рознагалоссе, якое існавала ў беларускім нацыянальным руху пасля Кастрычніцкай рэвалюцыі.

4. Першыя сац-эканам мерапрыем Савец улады на Бел ліст1917-люты 1918.

Першым крокам на шляху зацвярджэння савецкай улады было ўвядзенне

рабочага кантролю над вытворчасцю і размеркаваннем. Галоўная задача гэтага

органа заключалася ў тым, каб забяспечыць бесперабойную работу прамысловасці як асноўнай эканамічнай базы дыктатуры пралетарыяту. Напрыканцы 1917 г. на Беларусі былі сфарміраваны мясцовыя органы рабочага кантролю. Яны прымалі актыўны ўдзел у вырашэнні пытанняў найму і звальнення рабочых, уводзілі новыя расцэнкі, змагаліся з сабатажам, патрабавалі ўстанаўлення 8-гадзіннага рабочага дня і інш. Органы рабочага кантролю вырашалі складаную і цяжкую задачу па арганізацыі фінансавай дзейнасці. На тэрыторыі Заходняй вобласці кантроль праводзіў банкаўска-крэдытны аддзел Аблвыканкомзаха. Ён кантраляваў сродкі бягучых рахункаў прадпрыемстваў, банкаўскія пазыкі, выдачу грошай з казначэйства. Пачалі праводзіцца рэвалюцыйныя пераўтварэнні і ў вёсцы. На Беларусі, дзе сялянства складала пераважную большасць насельніцтва, гэта было адным з найвастрэйшых пытанняў. Першым крокам у гэтым напрамку былі канфіскацыя ўсёй зямлі. Была разгорнута вялікая агітацыйная работа сярод сялянства. ВРК Заходняй вобласці распрацаваў спецыяльную інструкцыю для ўпаўнаважаных, у якой рэкамендаваў ім надаваць асабістую ўвагу рабоце па ўліку памешчыцкіх маёнткаў, інвентару, збожжа, арганізацыі аховы маёмасці. У канцы кастрычніка 1917 г. былі ажыццёўлены меры, накіраваныя на паляпшэнне становішча працоўных Беларусі. Была прынята пастанова аб устанаўленні 8-гадзіннага рабочага дня. Уводзілася страхаванне, паляпшаліся бытавыя і жыллёвыя ўмовы рабочых, забаранялася дзіцячая праца. Вялікая ўвага надавалася барацьбе з беспрацоўем. Ствараліся спецыяльныя фонды беспрацоўных, праводзілася арганізацыя грамадскіх работ, бірж працы. Нямалую дапамогу аказвалі касы беспрацоўных і арганізацыя грамадскага харчавання. Была ўстаноўлена бясплатная медыцынская дапамога. Вялікую ўвагу савецкая дзяржава надавала пытанням культурнага будаўніцтва, арганізацыі школьнай справы, падрыхтоўкі педагагічных кадраў. Аблвыканкомзах нацыяналізаваў тэатры, а пры аддзелах асветы губвыканкомаў стварыў тэатральныя камісіі. Асаблівай папулярнасцю карысталася Першае беларускае таварыства драмы і камедыі. Такім чынам, перамога Кастрычніцкай рэвалюцыі і ўстанаўленне савецкай улады паклалі пачатак рэвалюцыйным пераўтварэнням ва ўсіх сферах грамадскага жыцця беларускага народа. Аднак ужо першыя крокі савецкай улады на Беларусі паказалі, што нават для правядзення ў жыццё задач агульнадэмакратычнага характару не хапала кваліфікаваных кадраў. Рабочыя, сяляне, салдаты былі не падрыхтаваны да кіравання дзяржавай. Сярод іх пераважная большасць з’яўлялася непісьменнай. Для ажыццяўлення самых простых сацыялістычных мерапрыемстваў яшчэ не былі створаны ў дастатковай ступені ні матэрыяльныя, ні культурныя перадумовы. Таму не ўсе гэтыя мерапрыемствы былі зразумелыя для рабочых і сялян, не ўсе працоўныя станоўча іх успрымалі. На развіццё рэвалюцыйных пераўтварэнняў на Беларусі адмоўна ўплывалі спецыфічныя фактары: акупацыя значнай часткі яе тэрыторыі нямецкімі захопнікамі; створаныя на Беларусі органы савецкай улады паводле свайго складу былі ў асноўным салдацкімі; Беларусь лічылася калідорам для праходу галоўных рэвалюцыйных сіл на Захад для ажыццяўлення сусветнай сацыялістычнай рэвалюцыі. Адзначаныя фактары стрымлівалі развіццё рэвалюцыйных пераўтварэнняў, ускладнялі і без таго цяжкае эканамічнае становішча на Беларусі, садзейнічалі размежаванню палітычных сіл.

5. 1 Усебеларускі кангрэс: падрыхтоўка, дзейнасць, вынікі.

Асноўныя нацыянальныя партыі ў гэты час гуртаваліся вакол Цэнтральнай беларускай рады, якая з кастрычніка 1917 г. стала называцца Вялікай беларускай радай (ВБР). 27 кастрычніка 1917 г. ВБР звярнулася да беларускага народа з “Граматай”. Гэты дакумент падпісалі акрамя Вялікай рады Беларускі выканаўчы камітэт Заходняга фронту, Беларуская сацыялістычная грамада, Беларуская народная партыя сацыялістаў і інш. Паліт праграма ВБР: абвяшчэнне Бел дэмак рэспублікі,наданне ўсёй улады на Беларусі краявой радзе, выбранай усеагульным, роўным, тайным галасаваннем; выданне мясцовых законаў; аднясенне пытанняў народнай адукацыі і культур будаўніцтва і іншых да кампетэнцыі краявой рады. Для ўстанаўлення ўлады ВБР абвясціла аб скліканні ў Мінску з’езда прадстаўнікоў усяго беларускага народа. З’езд адкрыўся 15 снежня 1917 г. Для яго работы быў выбраны кіруючы орган – Савет старэйшын з’езда. Па сваёй палітычнай накіраванасці дэлегаты падзяляліся на тры групоўкі: правых, левых і цэнтрыстаў. Цэнтрысцкі накірунак прадстаўлялі дэлегаты БСГ. У ходзе работы з’езда да іх далучылася значная частка правых эсэраў і т. зв. група “беспартыйных”. Левы накірунак аб’яднаў у асноўным левых эсэраў і быў нешматлікім. Правае крыло ўключала прадстаўнікоў розных буржуазных нацыяналістычных, а таксама клерыкальных і памешчыцкіх арганізацый. Дэлегаты з’езда паспелі прыняць толькі першы пункт рэзалюцыі, які быў вырашальным у лёсе з’езда і яго дэлегатаў. Які прадугл стварэнне – Усебеларускага Савета сялянскіх, салдацкіх і рабочых дэпутатаў, які часова становіцца на чале кіравання краем. Гэта рашэнне з’езда СНК Заходняй вобласці і фронту расцаніў як контррэвалюцыйную спробу звяржэння ўстаноўленага ў выніку перамогі Кастрычніцкай рэвалюцыі грамадскага і дзяржаўнага ладу. Таму ноччу 18 снежня 1917 г. з’езд быў разагнаны, прэзідыум і шэраг дэлегатаў арыштаваны (усяго 27 чалавек). Пасля разгону з’езда Савет старэйшын аб’явіў сябе Саветам з’езда. На сваім першым закрытым пасяджэнні 18 снежня 1917 г. Савет з’езда пастанавіў: 1) лічыць І Усебеларускі з’езд гвалтоўна разагнаным; 2) Савет з’езда прызнаць выканаўчым органам з’езда, абавязаць яго праводзіць у жыццё ўсе яго рашэнні і пастановы; 3) папоўніць Савет з’езда дэлегатамі ад зямляцтваў і іншых груп, якія дэлегавалі сваіх прадстаўнікоў са з’езда ў Савет, і даць ім права адклікання і кааптацыі. Савет з’езда прыняў пастанову спыніць дзейнасць усіх нацыянальных фарміраванняў і перадаць іх справы і маёмасць Савету, а таксама склікаць ІІ Усебеларускі з’езд. Быў створаны выканком Савета. СНК Заходняй вобласці і фронту ў паведамленні “Аб роспуску нацыяналістычнага беларускага з’езда” 20 снежня 1917 г. адзначаў, што з’езд выказаўся за савецкую ўладу і прызнаў яе ў Расіі, але не прызнаў гэтай улады ў Заходняй вобласці і на фронце. У звароце да беларускага народа 30 студзеня 1918 г. СНК Заходняй вобласці і фронту заявіў, што беларускі з’езд быў скліканы беларускімі кадэтамі, прадстаўнікамі буржуазіі і тых палітычных партый, якія жадалі выкарыстаць цемру і невуцтва народных мас для звяржэння народнай савецкай улады. Абласное кіраўніцтва ўспрымала патрабаванне аб самавызначэнні Беларусі як антысавецкае, контррэвалюцыйнае. У гісторыі беларускага народа Усебеларускі з’езд стаў важнай гістарычнай падзеяй. У той жа час з’езд выявіў і рознагалоссе, якое існавала ў беларускім нацыянальным руху пасля Кастрычніцкай рэвалюцыі.

6. Германская ваенная інтэрвенцыя у лютым-сакавіку 1918. Заключэнне Брэсцкага міру.

16 лютага 1918 г. Германія паведаміла савецкай Расіі аб сканчэнні тэрміну перамір’я і пачатку ваеннага палажэння. 18 лютага яна аднавіла ваенныя дзеянні на Беларусі. Нямецкія войскі наступалі дзвюма групамі: 10-армія у напрамку Мінск-Смаленск-Масква, а 21 корпус на Гомель. Адначасова з Бабруйска выступілі уцалелыя войскі польскага корпуса Доўбар-Мусніцкага. Кайзераўская Германія праследывала дзве задачы: ліквідаваць савецкую уладу і рэстаурыраваць ранейшыя парадкі, і ўключыць у свій склад землі Прыбалтыкі, Беларусі і Украіны. 21 лютага 1918 г. Ленін звярнуўся да рабочых з заклікам “Социалистическое Отечество в опасности” На централым напрамку супраць нямецкіх войск выступілі рэвалюцыйныя атрады з Магілева, Віцебска і Оршы. Былі сфарміраваны рэвалюцыйныя атрады пад Бабруйскам, Барысавам, Полацкам ідр. гарадамі. У тыле нямецкіх войскаў пачалі дзейнічаць першыя атрады партызан. На пачатак сакавіка рэвалюцыйныя атрады утрымлівалі германскія войскі па лініі Орша-Магілеў-Гомель. Аднак сіл не хапала бароцца з цэнтралізаванай нямецкай арміяй. Таму Савецкі урад пайшоў на заключэнне перамірья. 3 сакавіка 1918 г быў падпісаны Брэсцкі мір. Згодна з яго умовамі большая частіка тэрыторыі Беларусі апынулася пад акупацыя Германіі. Неакупіраванымі аставаліся толькі 6 паветаў: Клімавіцкі, Мсціслаўскі, Чаускі, Чэрыкаўскі, Віцебскі і Гарадоцкі. Гомельскі, Рэчыцкі, Мазыркі і Пінскі раены далучылі да Украіны. Аднак спробы нямецкіх войскаў пасля заключэнню міру захапіць новыя тэрыторыі былі спынены. У сакавіку 1918 г. для аховы заходніх граніц Вышэйны Ваенны Савет рэспублікі стварыў участак “завесы”. У яго ўвайшлі Віцебскі, Аршанскі і Смаленскі атрады. Якраз гэтыя сілы і затрымалі наступленне германскіх войск у глыб савецкай Расіі.

Немцы арыентаваліся на стварэнне "малой Літвы" з далучэннем да этнічнай Літвы часткі беларускіх зямель, у тым ліку Віленшчыны і Гродзеншчыны. Астатняя тэрыторыя Беларусі разглядалася як прэрагатыва Расійскай Федэрацыі, часова акупаваная Германіяй.

Брэсцкі мір фармальна завяршыў перыяд удзелу Расіі ў Першай сусветнай вайне, з’явіўся вынікам няздольнасці Расіі працягваць вайну, краіна знаходзілася ў стане эканамічнага крызісу. Старая армія распалася, новая не была створана.

7. Абвяшчэнне БНР. Дзейнасць структур БНР, яе характар і гіст значэнне.

Першы Усебеларускi з'езд адбыуся 5-7 снежня 1917 г. у Мiнску. На iм1

прысутнiчала 1872 дэлегаты, якiя былi абраны ад усiх 5-цi губерняу Бела-

русi. Па прадстаунiцтву i складу гэта быу у поунай меры паунамоцны з'езд

якi меу права вырашаць пытаннi аб стварэннi краевай улады.На з'ездзе была абрана Рада i фактычна аб'яулены па-за законам Аблвыканкомзах. Бальшавiкi з дапамогай зброi разагналi з'езд (17 снежня).Трэцi Усерасiйскi з'езд Саветау адобрыу дзеяннi Беларускiх бальшавiкоу. 18 снежня 1917 года тайна у дэпо Лiбава - Роменскай чыгункi адбылося паседжанне Прызiдыума Усебеларускага з'езда. Быу абраны выканаучы камiтэт ( 17 чалавек ) начале з Тамашом Грыбам.Ва умовах развалу фронта бальшавiкi не здолелi арганiзаваць абаро ну Беларусi.У ноч на 19 лютага 1918 года бальшавiкi уцяклi з Мiнска.Уладу у свае рукi узяу Выканкам Усебеларускага з'езду.21 лютага 1918 года Выканкам звярнууся да народа Беларусi з першай Устауной граматай у якой абвяс цiу сябе часовай уладай на тэрыторыi Беларусi i абявязауся склiкаць Усебеларускi Устаноучы з'езд. 9 сакавіка 1918 г. адбылося пашыранае пасяджэнне выканкома Савета Усебеларускага з’езда. На пасяджэнні была прынята 2-я Устаўная грамата да народа Беларусі. У гэтым дакуменце Беларусь абвяшчалася Народнай Рэспублікай.Аднак ў граматах не былі дастаткова выразна акрэслены сацыяльна-палітычныя задачы.Таму выпрацоўваецца агульная тактыка ў нацыянальным пытанні.25 сакавіка 1918 г. на сесіі Рады была прынята Устаўная грамата. Грамата павінна была завяршыць працэс самавызначэння і канчаткова канстытуіраваць утварэнне беларускай нацыянальнай дзяржаўнасці. Галоўным у грамаце было абвяшчэнне незалежнасці Беларусі.Найбольшую самастойнасць Рада БНР атрымала ў галіне культуры і адукацыі.Народны сакратарыят БНР атрымаў ад нямецкага камандавання некаторыя правы і ў галіне міжнароднай палітыкі.Вось у такіх складаных умовах Рада БНР на закрытым пасяджэнні прыняла тэкст тэлеграмы германіі, у якой выказвалася падзяка за вызваленне Беларусі ад бальшавіцкага прыгнёту і анархіі.Пасылка Радай тэлеграмы выклікала востры палітычны кразіс у самой Радзе, яе пакінулі эсэры, меншавікі, яўрэйскія сацыялісты.Крызіс прывёў да расколу БСГ.Пасля вайны на вызваленай тэрыторыі Беларусі была адноўлена савецкая ўлада. Ствараліся яе органы: ваенныя саветы, рэвалюцыйныя камітэты, выканкомы Саветаў.Такім чынам, абвяшчэнне БНР з’явілася першай спробай рэалізацыі на практыцы беларускай ідэі, што ўзнікла яшчэ на пачатку ХІХ ст., сукупнасці ўсіх трох яе асноватворных элементаў – нацыянальнай свядомасці, нацыянальна-культурнага адраджэння і нацыянальнай дзяржаўнасці.Аднак гэта быў першы крок барацьбы за беларускую дзяржаўнасць. Незалежнасць і свабода, аб’яўленыя 25 сакавіка 1918 г., так і засталіся жаданнем і надзеяй.Рада БНР даволi паспяховазаймалася культурна-асветнiцкай дзейнасцю.Бый атрыманы дазвол на выданне14 беларуса-моуных газет i часопiсау.Адкрыта было больш за 160 беларускiх Быу адкрыты педiнстытут,створана бюро па напiсанню падручнiкау, а для iх выдання - таварыства "Асвета".У эканамiчнай вобласцi была арганiзавана Беларуская гандлевая палата i распрацавана праграма ажыццяулення фiнансаваграшолвай сiстэмы.Пасля лiстападаускай 1918 года рэвалюцыi у Германii Савецкi урад дэнансавау Брэсцкi мiрны дагавор i рушыу Чырвоную Армiю на Захад. Не маючы уласных войск,Рада БНР не змагла аказаць супрацiуленне.Многiя члены Рады БНР вумушаны былi пакiнуць Мiнск.Такiм чынам,у вынiку не спрыяльных знешне-палiтычных i унутраных умоу няудала завяршылася першая спроба арганiзацыi беларускай дзяржаунасцi.Але дзейнасць Рада БНР зрабiла значны уплыу на рост нацыянальнай самасвядомасцi беларусау.Гэта прымусiлабальшавiцкi урад пайсцi на стварэнне Беларускай Савецкай Рэспублiкi.

8. Германскі акупац рэжым на тэр Беларусі у 1918. Партызанская і падпольная барацьба.

На тэрыторыі Беларусі, захопленай нямецкімі войскамі, быў устаноўлены жорсткі акупацыйны рэжым. У афіцыйных зваротах і загадах акупацыйныя улады неаднаразова нагадвалі аб сваёй вызваленчай місіі. Але ў сапраўдных паводзінах гэтых улад у Беларусі, Прыбалтыцы і на Украіне ўсе паўней выяўляліся захопніцкія ваенныя, палітычныя і эканамічныя мэты германскай дзяржавы. Акупанты адмянілі дэкрэты савецкай улады. Загадам міністра земляробства Германіі аднаўлялася памешчыцкая ўласнасць. Памешчыкам вярталіся землі, якія належалі ім раней, інвентар, маёнткі, лясныя ўгоддзі. З’явіўшыся ў сваіх былых маёнтках, памешчыкі ў мэтах вяртання іх маёмасці нярэдка прыбягалі да кантрыбуцыі. Такую палітыку варожа сустрэлі беларускія сяляне, рух паступова ператвараўся ў магутны фактар нацыянальна-вызваленчай барацьбы беларускага народа супраць нямецкіх акупантаў.

Акупанты закрылі многія прадпрыемствы прамысловасці, а абсталяванне і сыравіну вывезлі ў Германію.

З пачаткам вываду германскіх акупацыйных войскаў з Беларусі ў кастрычніку 1918 г. разгарнуўся масавы вываз у Германію лясных багаццяў, сыравіны, абсталявання фабрык і заводаў. Разведвальныя зводкі, справаздачы ўпаўнаважаных, газетныя інфармацыі таго часу сведчаць, што праз Мінск праходзіла ўзмоцненая адпраўка ў Германію драўніны, шпал, металаў і розных вырабаў са шкла.

На барацьбу з акупантамі ўзняліся працоўныя Беларусі. Пад кіраўніцтвам Паўночна-Заходняга абласнога камітэта партыі бальшавікоў на захопленай ворагам тэрыторыі была створана сетка падпольных партыйных арганізацый. Работу іх узначальвалі тры падпольныя раённыя камітэты РКП(б) – Мінскі, Палескі і Бабруйскі.

У цяжкіх умовах барацьбы з акупантамі рабочы клас асобных гарадоў Беларусі змог захаваць свае органы ўлады – Саветы рабочых і салдацкіх дэпутатаў. Актыўна працавалі ў падполлі Мінскі і Гомельскі Саветы. Яны прымалі дзейсны ўдзел у падрыхтоўцы і правядзенні рабочых забастовак, дэманстрацый.

Разам з рабочымі супраць акупантаў актыўна змагалася беларускае сялянства. У чэрвені 1918 г. у Слуцкім павеце сялянамі быў знішчаны атрад нямецкіх салдат. У Сенненскім павеце сяляне паўсталі, у Лепельскім – забілі нямецкага каменданта і знішчылі гарнізон.

На захопленай ворагам тэрыторыі разгарнуўся партызанскі рух. Паводле няпоўных звестак, толькі на тэрыторыі Мінскага, Магілёўскага, Бабруйскага, Гомельскага, Рэчыцкага, Слуцкага і Быхаўскага паветаў да восені 1918 г. налічвалася каля 100 партызанскіх атрадаў. Партызанскія атрады дзейнічалі ў Полацкім, Мазырскім, Пінскім, Навагрудскім і іншых паветах. Многія з іх з’яўляліся буйнымі баявымі адзінкамі.

Вялікая роля ў барацьбе беларускага народа супраць нямецкіх захопнікаў належала ЦК РКП(б), які ажыццяўляў пастаяннае кіраўніцтва бальшавіцкімі падпольнымі партыйнымі арганізацыямі як праз Паўночна-Заходні абласны камітэт, так і праз сваіх прадстаўнікоў.

9. Перадумовы і прычыны утварэння белар савец дзяржаўнасці.

Поражение австро-германского блока в Первой мировой войне и Ноябрьская революция 1918 г. в Германии позволили правительству В. И. Ленина аннулировать 13 ноября 1918 г. Брестский мирный договор. Началось освобождение Беларуси от немецкой оккупации. К середине февраля 1919 г. почти вся ее территория была очищена от врага.

Реальное и действенное национально-государственное строительство в Беларуси началось после освобождения ее территории от германских оккупантов. Оно было связано с образованием Белорусской ССР. Процесс национально-государственного строительства проходил в довольно сложных условиях.

С одной стороны, руководители Белорусского национального комиссариата (Белнацкома) (образован ЗСянваря (13 февраля) 1918 г. при Народном комиссариате РСФСР по делам национальностей в Москве) и Центрального бюро белорусских секций РКП (б) (организовано из беженцев-белорусов в различных городах России) А. Г. Червяков, Д. Ф. Жилунович и другие считали необходимым создание Белорусской советской республики и установление ее тесных связей с РСФСР.

С другой стороны, руководители Западной области выступали против провозглашения Белорусской ССР. Заброшенные войной на территорию Беларуси, не белорусы по национальности А. Ф. Мясников (Мясникян), В. Г. Кнорин (Кнориньш) и другие неправильно понимали суть белорусского национального вопроса и проблемы развития мировой цивилизации. Они не признавали существования самостоятельной белорусской нации и белорусской национальной культуры, а белорусов считали немного испорченными русскими, которым нужно помочь не в создании государственности, а в «ликвидации некоторых этнографических особенностей», после чего белорусы стали бы настоящими русскими. Русский народ они рассматривали как единство трех народностей: великороссов, малороссов (украинцев) и белорусов. По их мнению, эпоха национальных государств ушла в прошлое, а защита национальной государственности препятствует мировой революции. Такая ошибочная позиция местных руководителей совпадала с позицией высшего советского руководства. Однако, учитывая стремление белорусского народа к созданию своей государственности, требования некоторых политических партий и организаций решить белорусский вопрос, наличие самопровозглашенной БНР, а также в целях укрепления и распространения завоеваний социалистической революции в мировом масштабе 24 декабря 1918 г. ЦК РКП(б) принял решение о создании БССР.

10. Абвяшчэнне ССРБ.

Вырашэнне праблем беларускай дзяржаўнасці было звязана з палітычнымі і сацыяльна-эканамічнымі пераўтварэннямі. 31 студзеня 1918 г. у расійскай сталіцы быў утвораны Беларускі нацыянальны камісарыят (Белнацкам) як асобны аддзел Народнага камісарыята па справах нацыянальнасцей РСФСР. Да мая 1918 г. Белнацкам узначальваў А. Чарвякоў.

Белнацкам вёў палітычную і культурна-асветніцкую дзейнасць сярод беларусаў на тэрыторыі Савецкай Расіі. Кіраўнікі Белнацкама А. Чарвякоў, З. Жылуновіч і іншыя лічылі неабходным стварэнне Беларускай Савецкай Рэспублікі і ўстанаўленне цесных сувязяў з РСФСР (на прынцыпах аўтаноміі). Пасля ануліравання Брэсцкага міру расійскія войскі аднавілі тут Савецкую ўладу. Кіраўніцтва БНР выехала ў эміграцыю. Але ж зноў паўстала пытанне аб утварэнні беларускай нацыянальнай дзяржаўнасці.

24 снежня 1918 г. Пленум ЦК РКП(б) прыняў пастанову аб утварэнні Беларускай Савецкай Сацыялістычнай Рэспублікі (БССР). Пленум абавязаў Паўночна-Заходні абком РКП(б) правесці партыйна-арганізацыйную работу па нацыянальна-дзяржаўнаму будаўніцтву на Беларусі. 25 снежня 1918 г. у Наркамнаце адбылася нарада І. Сталіна з адказнымі работнікамі Белнацкама, дзе абмяркоўвалася пытанне аб практычным здзяйсненні рашэння ЦК РКП(б) аб утварэнні БССР. У гэты ж дзень І. Сталін у размове па тэлефоне са старшынёй Паўночна-Заходняга абласнога камітэта РКП(б) А. Мясніковым паведаміў, што ЦК партыі згадзіўся на ўтварэнне беларускага савецкага ўрада. 30 снежня 1918 г. адкрылася ў Смаленску VІ Паўночна-Заходняя абласная партыйная канферэнцыя. Дэлегаты аднагалосна выказаліся за абвяшчэнне БССР. Канферэнцыя вызначала межы рэспублікі і па дакладу камісіі, утворанай для вывучэння гэтага пытання, прыйшла да высновы, што ў склад рэспублікі павінны ўвайсці Мінская, Магілёўская, Гродзенская губерні поўнасцю, Віцебская губерня без Дзвінскага, Рэжыцкага і Люцынскага паветаў, а таксама частка тэрыторыі Смаленскай губерні, населенай пераважна беларусамі. Канферэнцыя абвясціла сябе І з'ездам Кампартыі бальшавікоў Беларусі. Быў створаны кіруючы орган КП(б)Б - Цэнтральнае бюро КП(б)Б на чале з А. Мясніковым. 1 студзеня 1919 г. Часовы ўрад Беларусі абнародаваў маніфест у сувязі з утварэннем БССР. Уся ўлада на Беларусі, адзначалася ў маніфесце, належыць Саветам рабочых, сялянскіх, батрацкіх і чырвонаармейскіх дэпутатаў. 5 студзеня 1919 г. Часовы рэвалюцыйны рабоча-сялянскі ўрад БССР, ЦБ КП(б)Б пераехалі ў Мінск, які з гэтага часу стаў сталіцай БССР. 2-3 лютага 1919 г. у Мінску адбыўся І Усебеларускі з'езд Саветаў рабочых, сялянскіх і чырвонаармейскіх дэпутатаў. Старшыня УЦВК Я. Свярдлоў, які прысутнічаў на з'ездзе, абвясціў пастанову прэзідыума УЦВК "Аб прызнанні незалежнасці Беларускай Сацыялістычнай Савецкай Рэспублікі". У адказ з'езд прыняў "Дэкларацыю аб устанаўленні федэратыўнай сувязі паміж Беларускай Савецкай Сацыялістычнай Рэспублікай і РСФСР". І з'езд Саветаў па загаду з Масквы вызначыў тэрыторыю Савецкай Беларусі ў складзе Мінскай і Гродзенскай губерняў. Тэрыторыі Віцебскай, Смаленскай і Магілёўскай губерняў адышлі да Расіі. Справа ў тым, што ў ЦК РКП(б) ведалі намер кіруючых колаў Польшчы па аднаўленні краіны ў межах 1772 г. А гэта азначала б далучэнне да Польшчы ўсёй тэрыторыі Беларусі. Таму маскоўскія ўлады адабралі ад БССР яе ўсходнія рэгіёны, планавалі, калі іншыя тэрыторыі Беларусі захопіць Польшча, мець як мага далей на захад мяжу РСФСР.

11. Літ-белССР: прычыны утварэння, тэрыторыя, лёс.

Угроза интервенции со стороны Польши вынудила советское руководство объединить БССР с Литовской ССР. 16 января 1919 г. ЦК РКП(б) принял решение включить Витебскую, Могилевскую и Смоленскую губернии в состав РСФСР, а на основе Минской, Гродненской, Виленской и Ковенской губерний провозгласить Литовско-Белорусскую Советскую Социалистическую Республику (Литбел). Предполагалось, что включенные в состав РСФСР Витебская и Могилевская губернии, если другие территории Беларуси будут захвачены Польшей, в будущем смогут стать основой для восстановления белорусской государственности.

2—3 февраля 1919 г. состоялся I Всебелорусский съезд Советов. Он принял Конституцию БССР, согласно которой высшая власть в БССР принадлежала съезду Советов. В период между съездами ее осуществлял Центральный Исполнительный Комитет (ЦИК). Первая Конституция БССР определила основные задачи государства, провозгласила демократические права и свободы граждан, отменила частную собственность на землю, объявила леса, недра и воды государственной собственностью.

Съезд принял решение об объединении в одно государство Белорусской ССР и Литовской ССР. Такое же решение принял и I съезд Советов Литвы в феврале 1919 г. 27 февраля 1919 г. были созданы ЦИК и СНК Литбел. В состав этого государства вошли Минская, Гродненская, Виленская, Ковенская и часть Сувалковской губерний с более чем 4-миллионным населением. Столицей Литовско-Белорусской ССР стал город Вильна. Однако уже в сентябре 1919 г. территория объединенного государства была захвачена Польшей. Литовско-Белорусская ССР фактически перестала существовать.

12. Прычына савецка-польскай вайны. Ваенныя дзеянні у 1919г.

У першай палове лютага 1919 г. Польшча з дапамогай Антанты пачала

ваенныя дзеянні супраць Савецкай Расіі. І першай ахвярай на шляху польскіх

войск была Беларусь. Сутнасць палітыкі Польшчы ў адносінах да Беларусі была

выкладзена ў памятнай запісцы кіраўніцтва “Стражы крэсавай” – арганізацыі,

якая ў 1919–1920 гг. абараняла інтарэсы польскіх памешчыкаў, вяла барацьбу

за далучэнне да Польшчы т. зв. “крэсаў”, г. зн. беларускіх, літоўскіх, украінскіх

зямель.У лiстападзе 1918г. адрадзiлася Польская дзяржава. Яе Пiлсудскi аб'я-

вiу аб аднауленнi Рэчы Паспалiтай у межах 1772г.А ужо у снежнi 1918г.поль

скi урад стау на шлях ажыццяулення сваiх памерау далучыць землi Украiны,

Беларусi i Лiтвы да Польшчы.Улiчваючы небяспеку з боку Польшчы, 21 снежня

на нарадзе у Гродна Рада БНР,якой у той час падпарадкоувалася Гродзеншчы-

на,стварыла Савет Дзяржаунай абароны.Яго узначалiлi В.Ластоускi i генерал

В.Кандратовiч. Але сiлы былi няроуныя. Таму было вырашана далучыцьь Гро-

дзеншчыну да Лiтоускай рэспублiкi на правах аутаномii. Лiтоуская рэспублi

ка у той час была прызнана шэрагам дзяржау у тым лiку i краiнамi Антанты.

З мэтай адстойвання iнтарэсау беларускага народа i кiравання беларускiмi

землямi пры Лiтоускiм урадзе было створа на Мiнiстэрства беларускiх спрау,

якое узначалiу I.Варонка.Да пачатку 1919г. польскiя войскi захапiлi знач-

ную частку Гродзенскай губернii,а потым працягвалi наступленне у трох на-

прамках: 1)Вiльня-Лiда-Маладзечна, 2)Баранавiчы-Мiнск, 3)Кобрын-Пiнск. Да

сярэдзiны сакавiка iм удалося захапiць Брэст, Ваукавыск, Слонiм, Скiдаль,

Шчучын, Пiнск, Баранавiчы. Бальшавiцкая улада не змагла арганiзаваць знач

нага супрацiулення польскiм вайскам.Справа у тым, што вялiкiя сiлы Чырво-

най Армii у гэты перыяд канцэнтравалiся на Усходнiм фронце,якi бальшавiц-

кi урад лiчыу галоуным. Нават у час наступлення палякау мабiлiзаваныя у

Чырвоную Армiю накiроувалiся на Усход. Вясной 1919г. польскiя войскi заха

пiлi Лiду i Вiльню. Урад ЛiтБел пераехау у Мiнск.У мэтах канцэнтрацыi сiл

i узмацнення абароны 1 чэрвеня 1919г. у Маскве было прынята рашэнне аб пе

радачы паунамоцтвау бальшавiцкiх урадау Украiны, ЛiтБел i Латвii ураду

РСФСР. Лiтоуска-беларуская армiя была перайменавана у 16 армiю. Але поль-

скае наступленне працягвалася. Савецкiя войскi пакiнулi Мiнск, Слуцк,Жло-

бiн, Рагачоу i iнш. Пагроза навiсла над Гомелем. I толькi на лiнii р.Бярэ

зiныфронт стабiлiзавауся да вясны 1920г.

13. Польскі акупац рэжым і бел нац рух. Партызан і падпольн барацьба.

На захваченной территории был установлен жесткий оккупационный режим, восстановлена власть помещиков и капиталистов. Проводились массовые аресты противников польского режима и деятелей белорусского национального движения. Богатства Беларуси расхищались и переправлялись в Польшу. Государственным языком был объявлен польский. Закрывались белорусские школы и учреждения культуры. Из государственных учреждений увольнялись лица белорусского происхождения и православного вероисповедания. Некоторые руководители белорусского национального движения поверили пропаганде Ю. Пилсудского. Рада БНР во главе с И. Ю. Лёсиком обратилась к Ю. Пилсудскому с письмом, в котором содержалась просьба о передаче ей власти в Беларуси. Председатель правительства БНР А. И. Луцкевич начал переговоры с премьер-министром Польши о признании БНР. В сентябре 1919 г. Луцкевич в Варшаве согласился заключить унию Беларуси и Польши при условии признания польским сеймом независимости БНР. Но Пилсудский не принял этого предложения и приказал интернировать (принудительно задержать) А. И. Луцкевича. Польское руководство лавировало. Ю. Пилсудский разрешил провести сессию Рады БНР, надеясь, что она примет решение об унии Польши и Беларуси безо всяких условий. Был подписан декрет о создании двух батальонов белорусского войска и организована Белорусская войсковая комиссия. Но главнокомандующим белорусской армией был назначен польский офицер.

Антибелорусская позиция польских властей и размах антипольской борьбы вызвали раскол в руководстве БНР. На сессии Рады БНР в декабре 1919 г. сторонникам польской ориентации — председателю Рады И. Ю. Лёсику и председателю правительства А. И. Луцкевичу — выразили недоверие. Был избран новый состав Рады — Народная рада во главе с П. А. Кречевским и новое правительство БНР во главе с В. У. Ластовским. Сторонники унии с Польшей составили Наивысшую раду. В ответ польские власти арестовали руководство партии белорусских эсеров, в том числе и нового руководителя Народной рады В. У. Ластовского, а также официально заявили, что не собираются признавать БНР. Белорусский народ не покорился оккупантам. Его борьбу возглавили коммунисты и эсеры. ЦК КП(б)ЛиБ образовал в конце августа 1919 г. специальный орган — Бюро по нелегальной работе, занимавшееся формированием партизанских отрядов. В октябре 1919 г. ЦК БПС-Р призвал все политические партии создать общий фронт борьбы за освобождение Беларуси. Борьбой белорусского народа руководили Белорусская коммунистическая организация и Белорусский повстанческий комитет. Белорусские партизаны разрушали коммуникации, взрывали польские военные эшелоны, проводили разведывательную работу в тылу врага. В январе 1920 г. в деревне Гатово под Минском состоялся первый, а в апреле в деревне Михановичи — второй съезд партизан. На этих съездах была разработана тактика борьбы против польских оккупантов. Весной 1920 г., увеличив свою армию при помощи стран Антанты до 740 тыс. человек, Польша снова развернула наступление и захватила Мозырь, Калинковичи и Речицу. Красная Армия получила пополнение с Восточного фронта и начала контрнаступление. Но оно было неудачным. Красная Армия отошла на исходные позиции. Новое наступление войск Западного фронта под командованием М. Н. Тухачевского началось 4 июля 1920 г. 11 июля 1920 г. был освобожден Минск, 1 августа — Брест. Красная Армия двигалась на Варшаву.

14. Польска-савец баявыя дзеянні у 1920. Другое абвяшчэнне ССРБ.

Пасля паспяховага ліпеньскага (1920) наступлення Чырвонай Арміі, калі ўся тэрыторыя Беларусі была вызвалена ад польскіх захопнікаў, практычна паўстала пытанне пра аднаўленне беларускай дзяржаўнасці. Але сярод кіраўніцтва ЛітБела па-ранейшаму не было адзінай думкі па гэтым пытанні. Члены ЦК КП(б) Літвы і Беларусі 1918 г. падзялялі пазіцыю Мяснікова, не лічылі неабходным аднавіць суверэнную Беларускую Савецкую Рэспубліку. Яны абмяжоўваліся наданнем беларусам культурна-нацыянальнай аўтаноміі ў межах Мінскай губерні, якая павінна была ўвайсці ў склад РСФСР. Другая частка членаў ЦК КП(б) Літвы і Беларусі на чале з А. Чарвяковым прапаноўвала ЦК РКП(б) разгледзець беларускае пытанне. ЦК 6 ліпеня 1920 г., калі Чырвоная Армія перайшла ў наступленне, выказаўся за аднаўленне беларускай савецкай дзяржаўнасці. Тым часам, 12 ліпеня 1920 г. у Маскве быў падпісаны мірны дагавор паміж Літвой, у якой улада належала ліберальным дзеячам, і РСФСР. Урад РСФСР пайшоў на тое, каб уключыць частку тэрыторый з гарадамі Гродна, Шчучын, Ашмяны, Смаргонь, Браслаў у межы Літвы. Віленскі край з Вільняй таксама быў прызнаны часткай Літвы. У сувязі з падпісаннем гэтага дагавора дэ-юрэ перастала існаваць Літоўска-Беларуская ССР. У гэтых умовах пачалася практычная работа па аднаўленні беларускай дзяржаўнасці на савецкай аснове. 31 ліпеня 1920 г. у Мінску адбылося сумеснае пасяджэнне прадстаўнікоў Белваенрэўкома (створаны бальшавікамі і эсэрамі), ЦК КП(б) Літвы і Беларусі, прафсаюзаў, Беларускай камуністычнай арганізацыі, Бунда па пытанні аднаўлення БССР. На пасяджэнні была прынята "Дэкларацыя аб абвяшчэнні незалежнасці ССРБ". У адпаведнасці з Дэкларацыяй уся ўлада на тэрыторыі Беларусі да склікання Усебеларускага з'езда Саветаў пераходзіла да Ваенна-рэвалюцыйнага Камітэта. Беларуская Рэспубліка аднаўлялася ў межах адной Мінскай губерні, а дакладней, толькі 6 яе паветаў. Беларускія эсэры адмовіліся падпісаць Дэкларацыю, хоць спачатку выказаліся ў яе падтрымку. Яны прапанавалі пашырыць тэрыторыю рэспублікі да яе этнаграфічных межаў. Акрамя таго, яны патрабавалі склікаць Усебеларускі працоўны кангрэс для вырашэння пытання аб дзяржаўным будаўніцтве Беларусі, сфарміраваць кааліцыйны ўрад з прадстаўнікоў усіх партый нацыянальнай дэмакратыі, утварыць беларускае войска, забяспечыць поўную незалежнасць Беларусі ад Расіі, абвясціць беларускую мову дзяржаўнай. ЦК КП(б) ЛіБ адхіліў гэтыя патрабаванні. Жорская пазіцыя бальшавікоў тлумачылася тым, што ў гэты час Чырвоная Армія разгарнула наступленне на польскім фронце Войскі пад камандаваннем М. Тухачэўскага падыходзілі да Варшавы, камісары сцвярджалі, што Чырвоная Армія дойдзе да Атлантыцкага акіяна і Ў Еўропе пераможа сацыялістычная рэвалюцыя. Аднак пагроза паноўнай расійскай акупацыі выклікала патрыятычны ўздым сярод палякаў. 15-17 жніўня 1920 г. здарыўся "цуд над Віслай": польскім войскам удалося перахапіць ініцыятыву і пачаць хуткае контнаступленне. Чырвоныя войскі з вялікімі стратамі адступілі да Мінска. Пасля некалькіх спроб аднавіць сваю перавагу ў польска-савецкай вайне бальшавіцкі ўрад пагадзіўся на перамір'е, якое і было падпісана 12 кастрычніка 1920 г. Лінія фронта пераўтварылася ў часовую мяжу і падзяліла Беларусь на дзве часткі. Адначасова ў Слуцкім павеце рыхтавалася яшчэ адна акцыя, якая атрымала назву "Слуцкае паўстанне". Справа ў тым, што на аснове дагавора аб перамір’і польскія войскі павінны былі адысці за дэмаркацыйную лінію, а Чырвоная Армія ўвайсці ў Слуцкі павет. 15-16 лістапада 1920 г. у занятым польскімі войскамі Слуцку па ініцыятыве суддзі Пракулевіча быў сабраны з'езд прадстаўнікоў валасцей і мястэчак Слуцкага павета, які абвясціў "незалежнасць Беларусі ў яе этнаграфічных граніцах". На працягу трох дзён была сфарміравана вайсковая брыгада ў складзе двух палкоў, у якіх налічвалася каля 4 тыс. чалавек. Калі Чырвоная Армія 22 лістапада 1920 г., згодна з умовамі дагавора аб перамір'і, пачала набліжацца да Слуцка, брыгада ўслед за польскім войскам пачала адыходзіць на захад, у Польшчу.

15. Рыжскі мірны дагавор і яго ўмовы.

Рыжскі мірны дагавор 1921 — пагадненне пра спыненне савецка-польскай вайны 1920 і нармалізацыю адносін. Заключаны 18 сакавіка 1921 у Рызе паміж РСФСР і УССР з аднаго боку і Польшчай з другога. Беларускія дэлегацыі ні ад БССР, ні ад БНР не былі дапушчаны да падрыхтоўкі і падпісання дагавора. Дэлегацыя БССР прысутнічала ў Рызе з самага пачатку перагавораў, але яе паўнамоцтвы не былі прызнаныя польскім бокам. Расійскі бок таксама не быў зацікаўлены ва ўдзеле беларускіх прадстаўнікоў у працэсе выпрацоўкі пагаднення, паколькі гэта магло разбурыць дыпламатычную камбінацыю і нават сарваць заключэнне міру (ва ўмовах нежадання РСФСР рыхтавацца да зімовай кампаніі). Ад імя БССР выступала РСФСР. БНР апелявала да вядучых еўрапейскіх дзяржаў праз Савет паслоў у Парыжы, але члены Антанты падтрымлівалі Польшчу, якая была адным з асноўных элементаў пасляваеннай версальскай сістэмы. Вялікабрытанія на працягу савецка-польскай вайны неаднаразова рабіла захады па спыненню вайны і выпрацавала прапановы па размежаванню, — «лінія Керзана» павінна была ўсталяваць усходнюю граніцу Польшчы па мяжы рассялення палякаў, з аднаго боку, і беларусаў і ўкраінцаў, з другога. Расія адмаўлялася ад англійскага пасрэдніцтва і перагавораў з Польшчай да паражэння Чырвонай Арміі пад Варшавай у жніўні 1920, якое прывяло да пералому ў вайне і, урэшце, перамогі Польшчы. Канчатковы варыянт савецка-польскай граніцы прайшоў значна далей на ўсход ад лініі Керзана. Да Польшчы адыйшла 4,5-мільённая Заходняя Беларусь плошчай больш за 110 тыс. км². Расія пагадзілася вярнуць Польшчы розныя культурныя каштоўнасці і выплаціць 30 млн руб. золатам. У далейшым савецкія выплаты па дагаворы рабіліся інструментам міжнар. ціску, напр., пры спробе заключэння савецка-польскіх гандлёвых пагадненняў (1925).Рыжскі мір не прызналі і асудзілі: кіраўніцтва БНР, Беларуская партыя сацыялістаў-рэвалюцыянераў, дзеячы Беларускай сацыял-дэмакратычнай партыі і Беларускай партыі сацыялістаў-федэралістаў, прадстаўнікі нацыянальнай інтэлігенцыі БССР (у т.л. Я. Купала, Я. Колас, У. Дубоўка), Першая (1921, Прага) і Другая (1925, Берлін) Усебеларускія канферэнцыі.

Гісторыкам пакуль што мала вядома аб планах савецкай дэлегацыі, інструкцыях, якія атрымліваў А. Іофе ад ленінскага ўрада. Невядома таксама і тое, наколькі старшыня расійскай дэлегацыі мог рабіць далейшыя тэрытарыяльныя ўступкі палякам за кошт беларускіх зямель. У адрозненні ад удзельнікаў польскай дэлегацыі ніхто з членаў расійска-ўкраінскай дэлегацыці не пакінуў успамінаў аб мірных перагаворах. Адказы на гэтыя і іншыя пытанні патрабуюць далейшых архіўных пошукаў.

16. Эканам і паліт становішча Бел пасля поль-савец вайны (к1920-пач1921).

В начале 1920-х гг. в состав Белорусской ССР входили 6 уездов бывшей Минской губернии с населением чуть больше 1,5 млн человек.

Первая мировая и гражданская войны поставили Советскую Россию и Беларусь на грань экономической катастрофы. Промышленное производство в Беларуси сократилось в несколько раз. Продукция сельского хозяйства составляла менее половины от довоенной. Значительно уменьшилось население Беларуси. Много жителей края погибло на фронтах, эмигрировало, умерло от голода, болезней, эпидемий и др. Происходила люмпенизация общества. Преступные группировки терроризировали население, несмотря на жесткие меры со стороны ЧК и милиции.

Социально-экономический кризис дополнялся политическим. Политика «военного коммунизма», основанная на принудительных, военно-коммунистических методах работы, не соответствовала новым условиям мирного строительства. Она вызвала недовольство народа, что вскоре привело к многочисленным митингам, забастовкам и даже вооруженным выступлениям против Советской власти. Кульминацией недовольства стал Кронштадтский мятеж в феврале — марте 1921 г. Политическое положение в БССР усложнялось неурегулированностью отношений с приграничными государствами, распространением нелегальной (контрабандной) торговли с заграницей, постоянными нападениями вооруженных банд с территории Польши, ликвидацией которых занимались части особого назначения.

Положение, сложившееся в стране, требовало кардинальных перемен. Выходом, по мнению В. И. Ленина, была замена политики «военного коммунизма» новой экономической политикой (нэпом). Она была принята на X съезде РКП(б) в марте 1921 г.

17. НЭП у БССР: мэты, сутнасць, асноўныя накірункі.

Целью нэпа являлось усиление на экономической основе политического союза рабочего класса и крестьянства ради сохранения Советской власти. Это была попытка государства совместить в единой политико-экономической системе принципы социалистического и капиталистического хозяйствования. Для ликвидации товарного голода допускалось в определенных границах под контролем государства развитие капитализма. Нэп — это в первую очередь переход от продразверстки к продналогу, размер которого был на 30—50 % ниже. Введение нэпа дало крестьянам право свободно распоряжаться продукцией, остававшейся у них после выплаты налога, продавать ее на рынке. В таких условиях у крестьян появлялась заинтересованность в развитии своего хозяйства. Крестьянам разрешили свободно выбирать формы землепользования. Одинаково законными были признаны крестьянская артель, община, индивидуальное пользование землей в виде хуторов и отрубов. Разрешалась аренда земли и использование наемной рабочей силы при условии, что сам наниматель тоже работает.Новая экономическая политика в промышленности предусматривала переход предприятий на хозяйственный расчет, самофинансирование. Государственные предприятия работали пл полном хозяйственном расчете, покрывая расходы за счет своей прибыли. Убыточные предприятия закрывались или временно консервировались, а предприятия, не имевшие для государства, особого значения, отдавались в аренду кооперативным организациям или частным лицам. Это должно было в короткий срок ликвидировать товарный голод и расширить товарооборот между городом и деревней.

Нэп — это развитие государственной, кооперативной и частной торговли как основных форм экономических связей между городом и деревней. Прямой продуктообмен прекращался, происходил переход к товарно-денежным отношениям. Этому способствовала проведенная в 1922—1924 гг. денежная реформа, итогом которой стало введение в оборот червонца. С разрешением частной торговли вся Беларусь сначала превратилась в большой базар. Торговали крестьяне, рабочие, домашние хозяйки, демобилизованные солдаты и др. Нэп — это коренная перестройка социальной сферы, отказ от военно-коммунистических принципов распределения. Отменялись всеобщая трудовая повинность, трудовые мобилизации, трудовые армии и уравнительная оплата труда. Комплектование предприятий рабочей силой осуществлялось через биржи труда, а заработная плата определялась в зависимости от выполненной работы. Восстанавливалась плата за транспорт, коммунальные и другие услуги.Особенностью периода новой экономической политики в Беларуси было то, что здесь в свое время проходила «черта еврейской оседлости», и поэтому нэпманами являлись преимущественно евреи. Это служило основой для усиления, с одной стороны, шовинистической идеологии еврейской буржуазии — сионизма, а с другой стороны, оскорбительного и даже враждебного отношения к евреям, их занятиям, быту и культуре — антисемитизма.

Нэп был временным отступлением большевиков в экономической сфере. Они использовали капитал буржуазии и опыт частников, чтобы создать условия для социалистического строительства. Это был тактический маневр, а не смена стратегического курса большевиков на построение социализма.

18. Ажыццяўленне, вынікі і скасаванне НЭПа у БССР.

Новая экономическая политика (НЭП) была вызвана к жизни крахом надежд на мировую революцию и необходимостью учета интересов большинства населения страны – сельских жителей, поэтому ее проведение началось с мероприятий в области сельского хозяйства – замены продразверстки продналогом (март 1921 г.). В сфере промышленности НЭП выявилась в следующем:1. Упразднялась чрезмерная централизация. Управление было приближено к производству, что дало возможность в большей мере учитывать местные ресурсы. Были созданы групповые управления, которые подчинялись непосредственно Совнархозу республики. 2. Все промышленные предприятия были разделены на 4 группы. В первую входили наиболее крупные государственные предприятия, которые должны были работать на основе хозяйственного расчета (за счет прибыли покрывать убытки). Другие подлежали временной консервации. Третьи отдавались в аренду кооперативам и частным лицам. В четвертой группе находились предприятия, которые подлежали закрытию, а их рабочие и служащие передавались на работающие предприятия.

3. Ликвидировалась уравниловка в оплате труда рабочих. Формы оплаты учитывали квалификацию рабочего, производительность его труда. В первые годы НЭПа вместе с денежной сохранилась и натуральная оплата за счет местных продовольственных ресурсов. С начала 1920-х гг. происходит переход к рыночным отношениям и в деревне. Вслед за заменой продразверстки продналогом (1921 г.) с 1922 г. был разрешен свободный выбор форм землепользования, результатом чего был стремительный рост хуторов, особенно в Витебской губ. Одновременно крестьяне получили право свободно продавать ту часть продукции, которая оставалась после выплаты продналога. В соответствии с новым Земельным кодексом БССР 1925.г. (разработан под руководством наркома земледелия БССР Д.Ф. Прищепова) крестьяне получили возможность арендовать землю или недостающий инвентарь или же продавать свою рабочую силу. В 1925-1927 гг. становление и укрепление хозяйственной системы новой экономической политики обеспечивало сравнительно высокие темпы развития народного хозяйства республики. Объем валовой продукции промышленности в 1927 г. превысил довоенный уровень, хотя и при большем количестве занятых рабочих. Наблюдался устойчивый рост промышленности в традиционных отраслях: лесной, льнопрядильной, деревообрабатывающей. Между тем к середине 1920-х гг. четко определилось основное противоречие НЭПа: между многообразием экономических отношений и монополией одной партии. Эта политика привела к дроблению крестьянских хозяйств (из-за непосильного налогового бремени) и в результате к уменьшению товарной (поставляемой на рынок) продукции. Ограничение частной торговли и частных (мелких) предприятий вызвало искусственный дефицит ряда промышленных товаров. Процесс инфляции в 1928 г. предопределил нежелание крестьян продавать хлеб за обесцененные деньги. И очередной рыночный кризис был использован для перерастания административного начала в традиционную политику и ликвидацию хозяйственной системы НЭПа.

В деревне проявилась в: 1) замене продовольственной разверстки продовольственным налогом; 2) свободе выбора форм землепользования; 3) замене натурального налога денежным; 4) разрешении аренды земли и найма рабочей силы. В городе проявилось в: 1) разрешении частного производства, аренды; 2) децентрализации руководства промышленностью; 3) материальной заинтересованности в результатах труда.

19. Адносіны БССР з РСФСР і інш савец рэспуб пасля вайны і інтэр.

Грамадзянская вайна 1918-1920 гг. на тэрыторыі былой Расійскай імперыі засталася адной з найбольш трагічных старонак гісторыі чалавецтва. Дваранска-буржуазны блок пацярпеў паражэнне, расійскае грамадства пазбавілася былой палітычнай, эканамічнай і інтэлектуальнай эліты. Прайграў вайну і нацыянальна-дэмакратычны рух. Чырвоная Армія знішчыла Украінскую Народную Рэспубліку, нацыянальна-дзяржаўныя ўтварэнні ў Грузіі, Арменіі, Азербайджане. У гэтых краінах, як і на Беларусі, была абвешчана савецкая ўлада, што на практыцы азначыла ўсталяванне дыктатуры бальшавіцкай партыі, яе рэгіянальных камітэтаў.

Але далейшае развіццё міжнацыянальных адносін, аднаўленне народнай гаспадаркі, ліквідацыя эканамічнай і культурнай адсталасці народаў, якія раней уваходзілі ў склад Расійскай імперыі, не магло быць вырашана ў рамках так званага ваенна-палітычнага саюза савецкіх рэспублік. Фармальна рэспублікі былі незалежныя, як роўныя заключалі дагаворы з РСФСР, на самой жа справе паўнамоцтвы РСФСР перавышалі паўнамоцтвы іншых савецкіх рэспублік. І гэта пры тым, што фактычная ўлада канцэнтравалася ў руках кіраўніцтва бальшавіцкай партыі.

20. Удзел БССР у стварэнні СССР. Канстытуцыя БССР 1927.

У ходзе спрэчак у 1922 г. пра тое, якім быць новаму Саюзу, выявіліся два пункты погляду. Першы: прапанова І. Сталіна ажыццявіць "аўтанамізацыю" савецкіх рэспублік, г.зн. уключыць іх у склад РСФСР. Другі: ідэя У. Леніна ўтварыць новае дзяржаўнае аб'яднанне - Саюз Савецкіх Сацыялістычных Рэспублік, у які ўваходзілі б на роўных правах усе савецкія рэспублікі. Адны партыйныя дзеячы бачылі ў ленінскім плане ідэі канфедэрацыі, іншыя ж прапаноўвалі наогул скасаваць самастойнасць рэспублік. Але ў любым варыянце дзяржаўная ўлада павінна была належаць камуністычнай партыі, якая будавалася паводле прынцыпу дэмакратычнага цэнтралізму і забеспечвала ўсебаковы кантроль за ўсімі сферамі грамадскага жыцця. Паколькі аўтарытэт Леніна быў бясспрэчным, пераважная большасць партыйных і савецкіх дзеячаў выказалася за ленінскі план. 16 верасня 1922 г. Цэнтральнае Бюро КП(б)Б пастанавіла "лічыць мэтазгодным устанаўленне адносін паміж камісарыятамі Беларусі і камісарыятамі РСФСР аналагічныя з адносінамі, устаноўленамі паміж РСФСР і Украінай". Улічваючы, што адносіны РСФСР з УССР будаваліся як адносіны дзвюх роўных і незалежных рэспублік, гэта фактычна азначала, што ЦБ КП(б)Б было супраць сталінскага плана "аўтанамізацыі".На Беларусі ідэя стварэння СССР была падтрымана на павятовых партыйных канферэнцыях, 6 павятовых і 116 валасных з'ездах Саветаў, шматлікіх сходах працоўных. З'езды Саветаў УССР, БССР, ЗСФСР і Х Усерасійскі з'езд Саветаў (снежань 1922 г.) прызналі аб'яднанне савецкіх рэспублік у адзінай дзяржаве своечасовым. 30 снежня 1922 г. І з'езд Саветаў СССР зацвердзіў Дэкларацыю аб утварэнні СССР, у якой былі сфармуляваны асноўныя прынцыпы аб'яднання рэспублік: раўнапраўе і добраахвотнасць уваходжання іх у Саюз ССР, права свабоднага выхаду з Саюза і доступ у яго новым савецкім сацыялістычным рэспублікам. З'езд зацвердзіў Дагавор аб утварэнні СССР, які прадугледжваў арганізацыю 10 саюзных наркаматаў, Вярхоўнага суда і Аб'яднанага дзяржаўнага палітычнага ўпраўлення, вызначаў асновы ўзаемаадносін паміж вышэйшымі органамі ўлады СССР і саюзных рэспублік. Быў абраны вярхоўны орган улады Саюза ССР - Цэнтральны Выканаўчы Камітэт (ЦВК). Старшынямі ЦВК былі выбраны старшыні ЦВК рэспублік, а кіраўніком урада (СНК) - У. Ленін, які ўжо быў цяжка хворы і практычнай дзейнасцю не займаўся. У снежні 1922 г. у СССР увайшлі РСФСР, УССР, БССР, Закаўказская СФСР (у складзе Азербайджанскай ССР, Армянскай ССР, Грузінскай ССР). Першая Канстытуцыя СССР (студзень 1924 г.) дэкларавала працоўным краіны шырокія дэмакратычныя правы і свабоды, актыўны ўдзел у кіраванні дзяржавай. Другая Канстытуцыя БССР распрацоўвалася на працягу некалькiх гадоў. Першы яе праект, прадстаўлены IV сесii ЦВК VI склiкання ў лютым 1925 г ., не быў зацверджаны, паколькi ён празмерна пашыраў функцыi вярхоўных органаў БССР. Пасля дапрацоўкi (у 1927 г .) Канстытуцыя юрыдычна аформiла

добраахвотнае i свабоднае ўваходжанне БССР у склад СССР, адлюстравала

пашырэнне сацыяльнай асновы Савецкай дзяржавы. У асобных артыкулах (20 –

23) Канстытуцыi 1927 г . быў дэталiзаваны прынцып раўнапраўя нацый

(раўнапраўя мясцовых – беларускай, яўрэйскай, рускай i польскай моў,

статус беларускай мовы як мовы мiжнацыянальных зносiн, прызнанне

забеспячэння навучання на роднай мове, выданне важнейшых заканадаўчых

актаў на ўсiх мясцовых мовах).

21. Узбуйненне тэр БССР 1924 і 1926. Новы тэр-адм падзел.

Вхождение БССР в состав СССР оправдало надежды на расширение территории республики, ограниченной шестью уездами бывшей Минской губернии. VIII съезд Компартии Беларуси, I и II сессии ЦИК БССР в марте 1923 г. высказались за укрупнение республики. 3 марта 1924 г. ЦИК РСФСР принял постановление о передаче Белорусской ССР следующих уездов Витебской, Гомельской и Смоленской губерний: Оршанского, Быховского, Витебского, Городокского, Горецкого, Дрисенского, Калининского (Климовичского), Лепельского, Могилевского, Мстиславского, Полоцкого, Рогачевского, Сенненского, Суражского, Чауского, Чериковского. Три уезда Витебской (Себежский, Велижский, Невильский) и пять уездов Гомельской (Гомельский, Речицкий, Суражский, Стародубский, Новозыбковский) губерний остались в составе РСФСР. Территория Советской Беларуси увеличилась до 110 тыс. км2, т.е. более чем в два раза, а население до 4,2 млн. человек.

Вторая сессия ЦИК БССР, которая состоялась 10 - 17 августа 1924 г., ввела новое административно-территориальное деление республики. Губернии, уезды, волости ликвидировались, а вместо них создавались округа, районы, сельсоветы. В начале 1925 г. республика была разделена на 10 округов, 100 районов и 1202 сельских совета. В местах компактного проживания национальных меньшинств создавались национальные сельские Советы. В 1928 г. насчитывалось 23 еврейских, 19 польских, 16 русских, 5 латышских, 2 украинских и 2 немецких Совета.

В мае 1926 г. ЦК КП(б)Б обратился в ЦК ВКП(б) о присоединении к БССР всей Гомельской губернии (в составе пяти уездов) и трех уездов (Велижский, Себежский, Невильский) Псковской губернии. Вопрос об уездах псковщины не нашел поддержки в высших кругах СССР. В ноябре 1926 г. Политбюро ЦК ВКП(б), на основе данных комиссии, приняло решение о присоединении к БССР Гомельского и Речицкого уездов. В результате второго укрупнения территория БССР увеличилась на 25 тыс. км2, а население - на 649 тыс. человек. После двух укрупнений территория БССР в начале 1927 г. составляла 125 950 км2 с населением около 5 млн. человек.

22. Фармірав аднапартыйнай сістэмы у СССР і БССР. Рэпрэсіі 1920-30гг.

В 20-е годы в Беларуси, как и во всем СССР, сложилась однопартийная система. В марте 1921 г. самоликвидировался Бунд. В декабре 1921 г. распалась Еврейская коммунистическая партия. В феврале 1921 г. была разгромлена Белорусская партия социалистов-революционеров, 860 ее деятелей были арестованы, позже они были освобождены и переправлены на территорию Западной Беларуси. Ликвидация оппозиционных сил в БССР ослабила позиции правительства Белорусской Народной Республики в эмиграции. В октябре 1925 г. на II (Берлинской) конференции Рада БНР объявила о роспуске своих политических центров и прекращении борьбы с Советской властью. Конференция признала, что БССР консолидировала белорусский народ, а Минск является центром национально -государственного возрождения Беларуси.

Сталинское руководство внимательно следило за общественно-политическими процессами в республике и контролировало их, назначая на руководящую работу партийные, советские и хозяйственные кадры. Только в 1921 г. из других республик в БССР было направлено 928 членов партии, в 1922 г. - еще 574 коммуниста. С 1924 г. до послевоенного времени всех первых секретарей ЦК КП(б)Б и руководителей КГБ присылали из Москвы. Характерными чертами его являлась концентрация власти в руках одной партии, слияние государственных и партийной структур и право властей не отвечать за свою политику, замена выборов назначением и формализация законов, отсутствие свободы информации и изоляция общества, утверждение государственной идеологии. Начиная с 20-х гг., как в целом по СССР, так и в Беларуси сформировался своеобразный репрессивный механизм, который включал в себя как законодательную базу, так и систему судебных и несудебных органов и исправительно-трудовых лагерей (ГУЛАГ). С 1929 г. «дела» классовых врагов стали рассматривать так называемые «тройки» (первый секретарь райкома, председатель райисполкома и начальник местного отделения ГПУ). В Беларуси в первую очередь пострадали деятели науки и культуры, которые с конца 20-х гг. стали обвиняться в национал-демократизме. В 1930 г. было сфабриковано дело о контррев организации «Союз освобождения Беларуси», по которому было арестовано 108 представителей белорусской интеллигенции. В 1933 г. представительством ОГПУ по БССР было «раскрыта» еще одна нацдемовская организация – «Белорусский национальный центр». Среди известных сегодня других дел – Трудовая крестьянская партия, Промпартия, союзное бюро РСДРП – меньшевиков, Партия освобождения крестьян Репрессии коснулись и партийной организации Беларуси. Во время партийной чистки 1933г. численность ее уменьшилась на 9,7 тыс. членов, что составило более 20,6%. В ходе обмена и проверки партдокументов в 1935-1936 годах из партии было исключено около половины ее состава. В 1937 г. был арестован первый секретарь ЦК КП(б)Б В. Шарангович. Доведенный до отчаяния, во время работы партийного съезда в июне 1937 г. застрелился председатель ЦИК БССР А. Червяков. В это же время в Москве был арестован председатель СНК БССР Н. Голодед (впоследствии покончил с собой, выбросившись из окна НКВД БССР). В 1937-1938 гг. были арестованы и погибли председатели ЦИК и СНК БССР И. Адамович, Д. Волкович, Д. Жилунович, многие их заместители, секретари ЦК компартии Я. Гамарник, Н. Гикало, А. Криницкий и др.

23. Сутнасць мэты і крыніцы індустрыяліз, яе асаблівасці у БССР.

Індустрыялізацыя - працэс стварэння буйной машыннай вытворчасці ва ўсіх галінах народнай гаспадаркі, і перш за ўсё ў прамысловасці. СССР неабходна было правесці індустрыяльныя пераўтварэнні, таму што краіна адставала ў тэхніка-эканамічных адносінах ад развітых індустрыяльных дзяржаў. Падняць узровень эканомікі без індустрыялізацыі было немагчыма. Першапачаткова была абгрунтавана стратэгія індустрыяльнага развіцця, звязаная з працягам НЭПа, але, дабіўшыся перамогі ў кіраўніцтве партыяй і дзяржавай, Сталін стаў рэалізоўваць сваю стратэгію фарсіраванага развіцця.

Правядзенне індустрыялізацыі на Беларусі звязана з развіццём прамысловасці па перапрацоўцы мясцовай сыравіны. Таму асноўныя капіталы ў першыя гады індустрыялізацыі накіроўваліся на патрэбы харчовай, гарбарнай, тэкстыльнай, швейнай прамысловасці, а таксама галін, якія перапрацоўвалі драўніну (лясная, дрэваапрацоўчая, папяровая) і мінеральную сыравіну (паліўная, хімічная). Мінскія заводы "Энергія", "Камунар" паклалі пачатак станкабудавання, а закладзеная пад Оршай БелДРЭС - энергетыкі Беларусі.

Быў распрацаваны першы пяцігадовы план развіцця народнай гаспадаркі Беларусі на 1928-1932 гг., у час якога планаваліся стварэнне буйной прамысловасці, рост нацыянальных кадраў, рэканструкцыя ўсёй народнай гаспадаркі. Але пасля сталінскага перагляду планаў пяцігодку не выканалі, хаця ў строй дзеючых было ўведзена 538 прадпрыемстваў, сярод іх швейная фабрыка "Сцяг індустрыялізацыі", фабрыка "КіМ" у Віцебску, Гомсельмаш, БелДРЭС і інш. У другой пяцігодцы (1933-1937 гг.) ставілася задача развіваць машынабудаванне, рэканструяваць энергетычную гаспадарку. Аднак і гэты план не быў выкананы.У строй дзеючых уступілі: Гомельскі шкляны, Крычаўскі цэментавы заводы, Мінская ТЭЦ і інш. Задачай трэцяй пяцігодкі (1938 - 1942 гг.) было паскарэнне развіцця прамысловасці, машынабудавання. Былі пабудаваны Мінскі радыёзавод, Рагачоўскі кансервавы інш. За перыяд з 1929 па 1940 г. у БССР было пабудавана і рэканструявана 1863 прадпрыемствы. Церпячы матэрыяльныя і сацыяльныя нягоды, рабочы клас, сялянства, інтэлігенцыя верылі, што яны будуюць самае шчаслівае грамадства.

24. Першыя пяцігадовыя планы у БССР і іх выкананне.

Индустриализация в Беларуси была частью единого процесса индустриализации СССР. В соответствии с решениями XV съезда ВКП(б) был разработан пятилетний план развития народного хозяйства БССР - 1928/29 - 1932/33 гг. Его контрольные цифры в феврале 1929 г. принял XII съезд КП(б)Б, а в мае 1929 г. утвердил IX Всебелорусский съезд Советов. Основные фонды государственной промышленности республики планировалось увеличить в 4,4 раза, в то время как в целом по СССР - в 2,9 раза. В пятилетнем плане приоритет был отдан легкой промышленности. План был хотя и напряженным, но сбалансированным. Первые два года пятилетки дали ощутимые результаты. Во второй половине 1929 г. Сталин стал осуществлять «большой скачок» в развитии государства. Оптимальный план был отброшен как устаревший, и были навязаны повышенные задания. На завершающий 1932 г. планировался прирост промышленной продукции БССР на 22,3% больше, чем было предусмотрено заданием. Вскоре было объявлено, что целый ряд отраслей промышленности может выполнить пятилетку за 3 года. Такие высокие темпы не соответствовали финансовым возможностям страны. Тем не менее, руководство страны вместо снижения темпов промышленного строительства пошло на уничтожение рынка. Дополнительными источниками финансирования становится эмиссия денег, повышение вино-водочного производства, искусственное повышение цен на промышленную продукцию и снижение на сельскохозяйственную, увеличение налогов населения. Возросла доля государственных внутренних займов. Они стали ежегодными, распространялись организованно по подписке среди населения. В 1828 г. золотой рубль перестал быть конвертируемым. Реальная заработная плата к концу пятилетки снизилась почти на 20%. В БССР многие отрасли не выполнили пятилетний план (промышленность строительных материалов, химическая, топливная, энергетическая). Тем не менее, итоги пятилетки были значительными. Было введено в строй 538 предприятий, из них 78 крупных. В том числе Гомсельмаш, Могилевская фабрика искусственного волокна, Бобруйский и Гомельский деревообрабатывающие комбинаты и др. В Беларуси были созданы топливная, машиностроительная, химическая отрасли промышленности, налажено производство искусственного волокна, трикотажа. В годы второй пятилетки (1933 - 1937 гг.) было достигнуто увеличение валовой продукции в 1,9 раза. Этот показатель был ниже запланированного (в 3,8 раза). В строй действующих вступили Гомельский стекольный и Кричевский цементный заводы, Оршанский льнокомбинат и др.

За годы предвоенных пятилеток в БССР была создана новая материально-техническая база, построено свыше 1000 предприятий, в том числе 400 крупных. В крупные индустриальные центры превратились Минск, Витебск, Могилев, Гомель, Бобруйск, Борисов, Орша. В конце 30-х гг. структура промышленного производства отвечала роли, которая была отведена ей в общесоюзном разделении труда. Составляя около 3% от всего населения СССР, БССР выпускала от общесоюзного производства 34,7% фанеры, 28,6% спичек, 25% дрожжей, 10% металлорежущих станков и т.д.

Важную роль в решении задач индустриализации сыграл массовый трудовой энтузиазм рабочего класса.

25. Вынікі і значэнне індустрыялізацыі ў БССР.

Для індустрыялізацыі Беларусі, як адзначалася ў дакументах ХІІ з’езда КП(б)Б, было характэрна пашырэнне “прамысловай вытворчасці, заснаванай галоўным чынам на мясцовай сельскагаспадарчай, лясной і мінеральнай сыравіне, а таксама шляхам размяшчэня ў Беларусі прамысловых прадпрыемстваў, заснаваных на транспартабельнай прывазной сыравіне, паўфабрыкатах”. Паколькі прамысловасць Беларусі развівалася ў асноўным на базе мясцовых рэсурсаў, яна ўсё больш выходзіла за рамкі старых гарадоў, набліжалася да крыніц сыравіны. У індустрыяльную працу ўцягвалася сельскае насельніцтва. Больш рацыянальна сталі выкарыстоўвацца працоўныя рэсурсы.

Паслядоўнае ажыццяўленне лініі на развіццё вытворчасці сродкаў вытворчасці змяніла галіновую структуру прамысловасці. За гады даваенных пяцігодак у рэспубліцы створаны новыя галіны буйной прамысловасці: торфаздабыўная, машынабудаванне, станкабудаванне, вытворчасць штучнага валакна, цэментная, трыкатажная, ільноапрацоўчая, тлушчавая і інш. Была створана новая энергетычная і паліўная база.

У агульным комплексе эканамічнага развіцця Беларусі важная роля належала развіццю і рэканструкцыі транспарту. Было пракладзена 70 км чыгунак.

Важнае значэнне ў гаспадарчым жыцці набываў новы від транспарту – аўтамабільны. Аўтамабільная гаспадарка рэспублікі да канца другой пяцігодкі мела прыкладна 8 тыс. аўтамашын. Пачаў уводзіцца аўтобусны рух для перавозкі пасажыраў.

У 1935 г. адкрыта першая ў рэспубліцы авіялінія Мінск–Масква. У Мінску быў пабудаваны аэрапорт. Пачата перавозка пошты і пасажыраў у аддалёныя раёны БССР.

У рэспубліцы ўсё больш укаранялася тэлефонная і тэлеграфная сувязь.

Адным са станоўчых вынікаў індустрыялізацыі з’явілася істотнае змяненне сацыяльнай структуры грамадства. Гэта ў першую чаргу было звязана з колькасным ростам рабочага класа. Як сведчаць даныя Усесаюзнага перапісу насельніцтва 1939 г., яго доля ў складзе насельніцтва БССР дасягнула 21,9 %.

Індустрыялізацыя абумовіла развіццё адукацыі, сістэмы вышэйшых і сярэдніх навучальных устаноў, навукі і культуры народа. Доля інтэлігенцыі, паводле вынікаў гэтага ж перапісу, узрасла да 14,5 %.

Адбыліся некаторыя станоўчыя змены і ў матэрыяльным становішчы насельніцтва. Амаль удвая павысіўся сярэдні заробак рабочых і служачых. Неаднаразова зніжаліся цэны на харчовыя і прамысловыя тавары. З 1 студзеня 1936 г. адмяняліся карткі на непрадуктовыя тавары і інш.

Узровень жыцця людзей хаця і павышаўся, але ўсё яшчэ заставаўся нізкім, як у іншых рэспубліках СССР. Нягледзячы на гэта, XVIII з’езд партыі (сакавік 1939 г.) заявіў, што “пастаўленая другім пяцігадовым планам задача павышэння ўзроўню народнага спажывання ў два разы і болей… выканана”. Скажэнне рэчаіснасці, замоўчванне цаны і сродкаў дасягненняў садзейнічалі ўмацаванню дырэктыўнага механізма кіравання і гаспадарання, развіццю культу асобы Сталіна.

26. Перадумовы масс калектывізацыі с/г у БССР.

Да канца 20-х гг. сельскагаспадарчая вытворчасць пераважала ў народнай гаспадарцы БССР. Але агульны ўзровень развіцця сельскай гаспадаркі заставаўся нізкім, у 20-я гг. частымі былі неўраджаі. Тэмпы росту таварнай прадукцыі, пачынаючы з 1927-1928 гг. зніжаліся, бо дробнатаварная аднаасобная гаспадарка знаходзілася на мяжы сваіх вытворчых магчымасцяў. Узніклі супярэчнасці паміж патрабаваннямі да вёскі і яе магчымасцямі. На гэты час перад сельскай гаспадаркай былі пастаўлены задачы – задаволіць павышаны попыт горада і прамысловасці на сельскагаспадарчую прадукцыю і сыравіну, удзельнічаць у фінансаванні індустрыялізацыі (праз рэалізацыю сялянам прамысловых тавараў). Да 1927 г. гэтыя задачы вырашаліся пераважна рынкавымі метадамі. Пасля хлебанарыхтоўчага крызісу зімой 1927/28 гг., метады кіравання вёскай кардынальна змяніліся. Шляхі пераадолення крызісу кіраўніцтва бачыла ў бязлітасным знішчэнні ўнутраных ворагаў, сярод якіх на першым месцы стаялі кулакі. Быў адкінуты і першы пяцігадовы план развіцця народнай гаспадаркі і культуры БССР на 1928-1933 гг., які прадугледжваў дасягнуць пад’ёму вытворчасці ў асабістым сектары. Да калектывізацыі планавалася прыцягнуць эканамічнымі метадамі кожную дзесятую сялянскую гаспадарку. Артыкул І.Сталіна «Год вялікага пералому» (7 лістапада 1929 г.) абгрунтаваў неабходнасць масавай калектывізацыі. Публікацыя І.Сталіна стала пераломнай з’явай у палітыцы ў адносінах да вескі. Пачалася масавая калектывізацыя метадам адміністрацыйнага прымусу. Яна суправаджалася палітыкай “раскулачвання”. Пад час яе першай хвалі ў лютым - мае 1930 г. у БССР было раскулачана больш за 15 тыс. гаспадарак. Выкарыстоўвалі гвалтоўныя метады – арышт, пазбаўленне права голасу, высылку.

Дапамагчы хуткаму правядзенню калектывізацыі і раскулачванню былі прызваныя ўпаўнаважаныя, “брыгады дапамогі калектывізацыі”, “дваццаціпяцітысячнікі” з ліку прамысловых рабочых. Гвалтоўныя метады калектывізацыі мелі вынікам супраціўленне сялян. Адбыўся масавы забой свойскай жывёлы, якая падлягала абагульненню. А за 1930 г. адбылося 520 антысавецкіх узброеных сялянскія выступленняў. Дэталі стварэння калектыўных гаспадарак распрацаваны не былі. Жывёла і інвентар абагульняліся бясплатна. За тры месяцы 1930 г. (студзень - сакавік) у Беларусі ў калгасы прыцягнулі каля 430 тыс. сялянскіх гаспадарак, працэнт калектывізацыі (колькасць калектывізаваных сялянскіх гаспадарак) склаў 58%. На гэтай хвалі студзеньскі (1930 г.) пленум ЦК КП(б)Б пастанавіў скончыць суцэльную калектывізацыю да 1931 г., у той час як Масквой завяршэнне калектывізацыі для Беларусі прадугледжвалася ў 1932-1933 гг. Рост сялянскіх хваляванняў па СССР напалохаў кіраўніцтва, і 2 сакавіка 1930 г. быў надрукаваны артыкул І.Сталіна «Галавакружэнне ад поспехаў». У ім асуджалася практыка прымусовай калектывізацыі, давалася ўказанне весці работу ў адпаведнасці з мясцовымі ўмовамі, не абагульняць прысядзібныя землі, агароды, жылыя будынкі, пэўную частку малочнай жывёлы, хатнюю птушку і г.д. У сітуацыі, якая склалася ў сельскай гаспадарцы, абвінавачваліся мясцовыя савецкія і партыйныя органы. Побач быў змешчаны “Прыкладны статут сельскагаспадарчай арцелі”. У выніку з’яўлення артыкула рэзка ўпаў працэнт калектывізацыі з 58% да 11%. Аднак гэта быў толькі тактычны крок – бо адразу пачалася другая хваля прымусовай калектывізацыі (1930-1934 гг.).

27. Ажыццяўленне калектывізацыі с/г у БССР.

Калектывізацыя - аб'яднанне дробных індывідуальных гаспадарак сялян у буйныя калектыўныя гаспадаркі. Каапераванне сялянскіх гаспадарак мела месца яшчэ задоўга да 1929 г. Сяляне ахвотна ішлі на кааперацыю, якая не закранала асноў самастойнага вядзення аднаасобнай гаспадаркі. Але пасля XV з'зда ВКП(б), які адбыўся ў 1927 г., аб'яднанне сялянскіх гаспадарак у буйныя калектыўныя становіцца генеральнай лініяй партыі ў вёсцы. Дэклараваўся прынцып добраахвотнасці пры ўступленні ў калгасы. Але на справе ўсё было інакш.

Тых, хто выступаў супраць прымянення сілавых метадаў у эканоміцы, абвінавачвалі ў правым ухіле. Такі ярлык прыклеілі Д. Прышчэпаву, які быў ў той час наркамам земляробства рэспублікі, а па сваіх поглядах блізкі да М. Бухарына. З'яву "правага ўхілу" ў пытанні сельскай гаспадаркі ў Беларусі называлі яшчэ "прышчэпаўшчынай". Прышчэпава і яго прыхільнікаў абвінавацілі ў насаджэнні кулацкіх гаспадарак, да якіх адносілі і ўсе хутарскія. У 1929 г. Прышчэпава і яшчэ 30 чалавек выключылі з партыі і рэпрэсіравалі. Адначасова было прынята рашэнне спыніць хутарызацыю.

На аснове раскулачвання бальшавікі сталі пераходзіць да паскоранай, прымусовай калектывізацыі. Так яны імкнуліся вырашыць дзве задачы: з аднаго боку, у кароткія тэрміны калектывізаваць вёску, з другога - узяць у яе сродкі для індустрыялізацыі. Замест прынцыпу добраахвотнасці пры ўступленні ў калгас сталі шырока прымяняць гвалт і запалохванне. У вёску для стварэння калгасаў былі накіраваны сотні ўпаўнаважаных камуністаў і рабочых-дваццаціпяцітысячнікаў. Многія з арганізатараў калгасаў былі слаба дасведчаны ў асаблівасцях сялянскага жыцця. Пры сельсаветах былі створаны спецыяльныя камісіі па раскулачванні, якія праводзілі вопіс і канфіскацыю маёмасці (часцей за ўсё сераднякоў). "Раскулачаныя" сяляне падвяргаліся арыштам і высяленню у Сібір. Да мая 1930 г. у БССР было раскулачана каля 15,5 тысячы гаспадарак. Сяляне гвалтоўна залічваліся ў калгасы. Не жадаючы ўступаць у іх, яны рэзалі жывёлу, а ў асобных выпадках браліся за зброю. Толькі у 1930 г. адбылося каля 500 узброеных выступленняў. Усіх незадаволеных аддавалі пад суд як контррэвалюцыянераў. Пасля з'яўлення ў газеце "Правда" артыкула Сталіна "Галавакружэнне ад поспехаў" (2 сакавіка 1930 г.) адбыўся адток сялян з калгасаў. Але восенню 1930 г. палітыка "суцэльнай калектывізацыі" была адноўлена і было вырашана завяршыць яе да канца 1931 г. Вясной 1932 г. у рэспубліцы адбыўся новы адток сялян з калгасаў. Распалася не менш як тысяча гаспадарак. Выхад з калгасаў з'явіўся рэакцыяй сялян на голад, які ахапіў краіну ў 1932 - 1933 гг. Масавы голад абышоў рэспубліку, хаця і тут многія сяляне засталіся без хлеба, які сілай канфіскоўваўся ў іх праз калгасы. У гады другой пяцігодкі калектывізацыя ў Беларусі завяршылася. У калгасах было абагульнена 96 % пасяўной плошчы. Для забеспячэння калгасаў тэхнікай былі створаны машынна-трактарныя станцыі (МТС), а пры іх палітаддзелы, якія строга праводзілі партыйную лінію ў калектывізацыі. Першая МТС у БССР пачала дзейнічаць у Койданаве (Дзяржынску). У 1935 г. II Усесаюзны з'езд калгаснікаў прыняў прыкладны Статут сельскагаспадарчай арцелі, які гарантаваў існаванне асабістай падсобнай гаспадаркі калгаснікаў і гэтым самым даваў ім некаторую палёгку.

28. Вынікі і значэнне калектывізацыі с/г у БССР.

Массированная политико-идеологическая и организационная работа, жесткая налоговая политика и другие меры способствовали распространению коллективизации. В 1935 г. в колхозы было объединено 85,6 % крестьянских хозяйств, в 1939 г. — более 90 %. На колхозных полях работало более 9 тыс. тракторов, сотни комбайнов и другая сельскохозяйственная техника. Шел процесс организационно-хозяйственного укрепления колхозов, создания производственных бригад и звеньев, сселение хуторских хозяйств в колхозные центры.

Вместе с тем в 1920—1930-е гг. большую часть финансовых и материальных ресурсов, лучшие кадры государство использовало для проведения политики социалистической индустриализации и укрепления обороноспособности СССР. Сельское хозяйство финансировалось по остаточному принципу, развивалось главным образом за счет мизерных собственных средств.

Создание крупных высокопроизводительных и высокотоварных сельскохозяйственных кооперативов, фермерских хозяйств, агрокомбинатов, агрофирм и т. д., способных обеспечить промышленность сырьем, а население — продуктами питания, стало магистральным путем развития сельского хозяйства во всем мире. В этом смысле коллективизация сельского хозяйства в СССР и БССР отражала тенденции мирового развития сельскохозяйственного производства.

Коллективизация отдалила крестьян от средств производства и результатов их труда. Сложилась система планирования и командования колхозами. Колхозники не имели паспортов, что исключало возможность свободного перемещения, юридически привязывало к колхозу, придавало их труду принудительный характер.

Социально-экономические результаты хозяйственного строительства в конце 20-30 гг. были противоречивы. С одной стороны, хозяйственное строительство создало в СССР хозяйственный комплекс, который выводил страну на рубеж мирового прогресса. На заложенной в 30-е гг. технической базе стала возможна победа в войне и восстановление разрушенного хозяйства. С другой стороны, социалистическое строительство сопровождалось огромными материальными и людскими потерями, были ликвидированы разные формы собственности, государство стало монополистом в сфере производства и распределения, сформировался затратный механизм хозяйствования, утвердилась командно-административная система руководства всеми сферами общественной жизни.

Вынікі правядзення індустрыялізацыі і калектывізацыі:

Дзякуючы працоўнаму энтузіязму і веры народа ў будучыню ў рэспубліцы была створана добрая матэрыяльна-тэхнічная база для далейшага развіцця.

Была ліквідавана шматукладнасць у эканоміцы (дзяржаўная форма ўласнасці).

Створаны буйныя калектыўныя гаспадаркі, пры правядзенні прымусовай калектывізацыі рэпрэсіраваны кожны шосты селянін.

Калгасы былі пазбаўлены гаспадарчай самастойнасці і гэта тармазіла іх эканамічны рост.

Калгаснікі былі адхілены ад валодання сродкамі вытворчасці, пазбаўлены пашпартоў, што выключала магчымасць свабоднага перамяшчэння, юрыдычна прывязвала да калгаса і павялічвала прымусовы характар працы.

29. Перадумовы, накірункі і сутнасць палітыкі беларусізацыі.

Национальная политика разрабатывалась в высших партийных структурах и проводилась с учетом каждого региона. На местах она получила название белорусизация, украинизация, татаризация и т.д. В резолюции Х съезда РКП(б) «Об очередных задачах партии в национальном вопросе» подчеркивалось, что необходимо добиваться доверия угнетенных наций, развивать на их родном языке органы власти, судебные органы, курсы и школы как общеобразовательные, так и профессионально-технические, культурно-просветительные учреждения, прессу, театр. XII съезд РКП(б) (апрель 1923 г.) исходил уже из факта существования СССР. Он определил конкретные мероприятия: формирование органов власти национальных республик из числа местных жителей, которые бы владели языком, знали быт, обычаи народов, обеспечили бы употребление родного языка во всех государственных органах и учреждениях и т.д. Политика национально-культурного строительства имела истоки в белорусском национально -освободительном движении, в идеях национального возрождения. Во время революции и гражданской войны в КП(б)Б влилось много деятелей национально-освободительного движения. Многие из них вошли в состав высших партийных и советских органов. Среди них А. Червяков, Д. Жилунович, В. Игнатовский и др. Они создали ядро, вокруг которого объединилась творческая интеллигенция и стала генератором идей белорусизации. До конца 1921 г. около 300 человек вернулись из вынужденной эмиграции. Среди них С. Некрашевич, М. Громыко, М. Пиятухович и др. При проведении белорусизации необходимо было учитывать некоторые особенности национального состава населения и их долю в правительственных структурах. В национальной структуре республики белорусы составляли 80%, евреи - 8,2%, русские - 7,7%, поляки - около 2%, украинцы - 0,7%, латыши - 0,3%, татары - 0,1%, другие - 0,2% населения. Белорусы преимущественно жили в деревне, евреи в городах и составляли от 40 до 60% жителей. Это вносило специфику в языковую ситуацию: русскоязычный город и белорусскоязычная деревня. Многолетняя полонизация и русификация привели к относительной неразвитости форм культуры, формировали у крестьян комплекс неполноценности родного языка. Доля белорусов в составе партийных, советских и хозяйственных органов не достигала и половины. Так, из 13 членов ЦБ КП(б)Б в 1922 г. белорусов было 5, евреев 6, других - 2. Из 74 членов уездных комитетов партии 31 (41,8%) были белорусами, 34 (45,9%) - евреями, 9 (12,1%) - других национальностей. Эти обстоятельства осложняли проведение белорусизации.

Пачатак палітыкі беларусізацыі варта аднесці да чэрвеня 1924 г.З сярэдзіны 1923 г. і да сярэдзіны 1924 г. працэс беларусізацыі прайшоў першую фазу, на працягу якой вялася ў асноўным яе палітычная і ідэалагічная падрыхтоўка.Адміністрацыйна-тэрытарыяльная рэформа праведзена ў 1926–1929 гг.Адным з напрамкаў нацыянальнай палітыкі з’яўлялася беларусізацыя дзяржаўных устаноў, грамадскіх арганізацый, якая мела на мэце вывучэнне супрацоўнікамі беларускай мовы і перавод на яе справаводства.У ходзе беларусізацыі вырашалася задача больш актыўнага вылучэння на кіруючыя пасады прадстаўнікоў карэннага (не толькі беларускага) насельніцтва.Палітыка беларусізацыі закранула і войска. У 1923–1925 гг. праводзілася ваенная рэформа. Важным напрамкам беларусізацыі з’яўлялася нацыянальна-культурнае будаўніцтва.Шмат што было зроблена ў напрамку беларусізацыі ў выдавецкай справе.Значных поспехаў у гады правядзення палітыкі беларусізацыі дасягнулі беларуская літаратура, нацыянальны беларускі тэатр, музыка, жывапіс.Разглядаючы палітыку беларусізацыі ў 20-я гады, важна адзначыць, што яе ход меў пэўныя супярэчнасці і цяжкасці.Але, нягледзячы на супярэчнасці, цяжкасці і недахопы, палітыка беларусізацыі з’явілася практычнай спробай ва ўмовах савецкай улады ажыццявіць беларускае нацыянальнае адраджэнне.

30. Ажыццяўленне, тяжкасці і поспехі беларусізацыі. Прычыны скасавання.

В марте 1923 г. на VII съезде КП(б)Б и в июле на Пленуме ЦК КП(б)Б были сформулированы основные принципы белорусизации, определен комплекс мероприятий по возрождению края, развитию белорусского языка и культуры, выдвижению и воспитанию кадров. 15 июля 1924 г. II сессия ЦИК БССР приняла постановление «О практических мероприятиях по проведению национальной политики», в результате чего белорусизация стала государственной политикой. Была сформирована специальная комиссия по осуществлению национальной политики во главе с А. Хацкевичем. Белорусский язык вводился в сферу общественной жизни и в первую очередь в деятельность республиканского государственного и партийного аппарата. Белорусизацию ЦИК, Совнаркома, Наркомата образования, Наркомзема планировалось завершить за один год, все остальные организации и учреждения за 2-3 года. К 1928 г. около 80% школ было переведено на белорусский язык обучения. Вместе с тем открывались школы с родным языком обучения для национальных меньшинств. Одним из центральных направлений белорусизации была так называемая «коренизация», воспитание и выдвижение кадров из коренного населения на партийную, советскую, хозяйственную и общественную работу. Ставилась задача выдвижения представителей коренного населения не по национальному признаку, а по деловым качествам, знанию языков и особенностей Беларуси. Поэтому доля белорусов в этих органах в 1929 г. почти не изменилась в сравнении с 1925 г.

Темпы белорусизации, административные методы ее проведения, нарушение принципа добровольности использования того или иного языка давали основание для недовольства этой политикой. Несмотря на некоторые недостатки и перекосы, белорусизация помогла населению республики осознать себя нацией, пробудила его политическую и общественную активность.

В конце 20-х гг. в национальной политике определилась тенденция к ее свертыванию. Об этом свидетельствует кампания по разгрому так называемого «национал-демократизма». На съезде КП(б)Б (ноябрь 1927 г.) было решено, что мелкобуржуазный национализм и национал-демократизм в Беларуси, который в прошлом был прогрессивным явлением, боролся с самодержавием, в условиях диктатуры пролетариата превратился в контрреволюционное явление. Поэтому против него необходимо вести борьбу. Мысль об обострении классовой борьбы по мере строительства социализма пронизывала все решения XII съезда КП(б)Б (февраль 1929 г.). Предписывалось твердо проводить пролетарскую линию в культурном строительстве. В скором времени термину «национал-демократизм» была дана новая трактовка. Под ним стали пониматься правая опасность в культурном строительстве и тенденция ставить национальные интересы выше классовых. Национал-демократизм стали приравнивать к национал-фашизму, объявлять враждебной Советской власти идеологией и практикой, которые имели целью реставрацию капитализма. Социальной основой «нацдемовщины» было объявлено кулачество.

Первых секретарей ЦК КП(б)Б Я. Гамарника, М. Пиляра, которые выступали против поиска врагов народа, отозвали из Беларуси. На их место прислали К. Гея и Р. Рапопорта, которые запустили машину борьбы с врагами народа. Первыми жертвами стали А. Червяков, Д. Жилунович и В. Игнатовский.

Любовь к белорусскому языку, литературе и культуре стала основным аргументом для обвинения в национал-демократизме. В начале 30-х гг. сам термин «белорусизация» исключается из лексикона и почти на пятьдесят лет попадает под запрет.

31. Ліквідацыя мас непісьмен у БССР 1920-1930.

Задачи хозяйственного и культурного строительства, подготовки квалифицированных кадров требовали всеобщей грамотности. В Беларуси была создана Республиканская чрезвычайная комиссия по ликвидации безграмотности. В городах и деревнях организовывались и работали школы и пункты по ликвидации безграмотности, школы рабочей молодежи, группы индивидуального обучения взрослых.

В этой работе принимали участие коллективы фабрик и заводов, колхозов и совхозов, организаций и учреждений, учителя, студенты, школьники, все грамотные люди. В результате грамотность населения БССР в возрасте девяти лет и старше (без учета западных областей) повысилась с 53 % в 1926 г. до почти 79 % в 1939 г. Таким образом, массовая безграмотность в БССР была ликвидирована. Но полностью преодолеть безграмотность до конца 1930-х гг. не удалось. Значительная часть взрослого населения (особенно сельских жителей, преимущественно женщин) не училась. В 1939 г. Совнарком БССР принял специальное постановление, в котором была поставлена задача завершения ликвидации безграмотности и малограмотности в республике.

Одной из центральных проблем культурного строительства стала организация всеобщего обязательного обучения детей. В 1926 г. ЦИК и СНК БССР приняли постановление «О введении всеобщего обязательного обучения детей от 8 до 11 лет».

В 1931/32 учебном году в БССР почти 98 % всех детей в возрасте 8—11 лет учились в 1—4-й группах (классах) единой трудовой школы. В городах, промышленных центрах и 17 районах республики в 5-й группе (классе) обучалось 96 % детей соответствующего возраста. В конце первой пятилетки был завершен переход ко всеобщему обязательному начальному обучению и продолжалась работа по постепенному введению всеобщего обучения на базе семилетней школы.

В годы второй пятилетки (1933—1937) Белорусская ССР сделала большой шаг вперед в осуществлении всеобщего семилетнего обучения и в развитии среднего образования. В конце пятилетки всего работало 7 тыс. школ, в которых училось более 1 млн человек.

XVIII съезд ВКП(б) в 1939 г. поставил задачу осуществления всеобщего среднего обучения в городе и завершения перехода ко всеобщему семилетнему обучению в деревне и во всех национальных республиках. Это была задача, рассчитанная на перспективу.

32. Развіцце школьнага навучання. Сяр спец і выш адукацыя у БССР 1920-30.

Разам з ліквідацыяй непісьменнасці і малапісьменнасці дарослага

насельніцтва праводзілася вялікая работа па стварэнні сістэмы народнай

адукацыі, якая забяспечыла б кожнаму рэальную магчымасць закончыць

агульнаадукацыйную школу і атрымаць патрэбную прафесію. Падрыхтоўка

кадраў спецыялістаў ажжыццяўлялася ў вышэйшых навучальных установах.

30 кастрычніка 1921 г. адбылося адкрыццё Беларускага дзяржаўнага універсітэта.

яго першым рэктарам быў прызначаны вядомы вучоны-гісторык, прафесар

У.І. Пічэта. У 1925 г. у выніку зліцця Горацкага сельскагаспадарчага інстытута і

Мінскага інстытута сельскай і лясной гаспадаркі была створана ў Горках

Беларуская дзяржаўная акадэмія сельскай гаспадаркі імя Кастрычніцкай

рэвалюцыі. Усяго ў канцы другой пяцігодкі ў 23 вышэйшых навучальных

установах БССР вучылася каля 15 тыс. студэнтаў.

За гады сацыялістычнага будаўніцтва ў БССР было падрыхтавана больш за

40 тыс. спецыялістаў вышэйшай кваліфікацыі. Сярод іх – настаўнікі, урачы,

інжынеры, эканамісты, аграномы, юрысты, прадстаўнікі іншых прафесій.

Значнае развіццё атрымала сярэдняя спецыяльная адукацыя. Былі

створаны новыя сельскагаспадарчыя, індустрыяльныя, педагагічныя,

медыцынскія і іншыя навучальныя ўстановы. У 1939/40 навучальным годзе

ў БССР працавалі 102 тэхнікумы, у якіх налічвалася каля 34 тыс. навучэнцаў.

Кадры кваліфікаваных рабочых рыхтавалі прафесійныя школы і школы

фабрычна-заводскага вучнёўства. Ажыццяўлялася таксама вытворча-тэхнічнае

навучанне на фабрыках і заводах без адрыву ад вытворчасці.

Да сярэдзіны 20-х гадоў сістэма адукацыі была створана і складалася з

наступных частак: 1) дашкольных устаноў; 2) масавых чатырохгадовых

працоўных школ; 3) сямігадовых працоўных політэхнічных школ у складзе

двух канцэнтраў (першы ўключаў у сябе І–ІV групы (вучэбныя класы), другі –

V–VІІ групы; 4) школ сялянскай моладзі (ШСМ), школ фабрычна-заводскага

навучання (ФЗН), прафшкол, прафесійных і агульнаадукацыйных курсаў;

5) рабфакаў; 6) тэхнікумаў; 7) вышэйшых навучальных устаноў.

У 20–30-я гады была створана вышэйшая школа Беларусі, дзверы якой

расчыніліся для дзяцей з працоўнага асяроддзя. У 1918 г. у вышэйшыя

навучальныя ўстановы – педагагічныя інстытуты былі пераўтвораны Віцебскі і

Магілёўскі настаўніцкія інстытуты, а ў пачатку 1919 г. – Мінскі. У 1919 г.

пачалася новая рэарганізацыя: педагагічныя інстытуты пераўтвараліся ў

інстытуты народнай адукацыі з чатырохгадовым тэрмінам навучання. Яны

рыхтавалі работнікаў для школьных, дашкольных і пазашкольных устаноў.

У 1920 г. быў створаны Беларускі політэхнічны інстытут, 1921 г. Беларускі

дзяржаўны універсітэт, 1924 г. Віцебскі ветэрынарны інстытут і інш.

33. Развіцце навукі і краязнаўства. Культ-асветныя ўстановы БССР 1920-30.

20-я гады сталі часам нараджэння беларускай савецкай навукі. У студзені

1922 г. заснаваны Інстытут беларускай культуры (Інбелкульт). Яго задачай

з’яўлялася вывучэнне мовы, літаратуры, гісторыі, этнаграфіі, эканомікі,

прыродных багаццяў Беларусі. 1 студзеня 1929 г. Інстытут беларускай

культуры быў рэарганізаваны ў Беларускую акадэмію навук (з 1936 г. –

АН БССР). У 1932 г. у яе складзе налічвалася 14 навукова-даследчых інстытутаў.

Усяго ў рэспубліцы было 40 навукова-даследчых устаноў, у якіх налічвалася

каля 1,5 тыс. навуковых супрацоўнікаў, у аспірантуры навучалася 432 чалавекі.

Вучоныя займаліся даследаваннем рэсурсаў, праблемы прыкладнога

характару. Былі адкрыты новыя паклады карысных выкапняў для

прамысловасці будаўнічых матэрыялаў. Плённа працавалі вучоныя Інстытута

хіміі АН БССР. Навуковыя даследаванні акадэміка АН БССР У.В. Шкатэлава

(заснавальніка лесахіміі) знайшлі практычнае прымяненне: ў 1929–1930 гг. былі

пабудаваны першыя айчынныя каніфольна-шкіпідарныя заводы ў Барысаве і

Бабруйску. Значныя поспехі мелі беларускія вучоныя ў галіне даследавання

праблем сельскай гаспадаркі, лесаводства, флоры і фаўны. Пад кіраўніцтвам

акадэміка АН БССР Я.М. Афанасьева была складзена першая глебавая карта

рэспублікі, атрымаўшая высокую ацэнку беларускіх земляробаў.

Праводзіліся даследаванні і ў галіне гуманітарных навук. Поспехі

беларускай навукі, яе матэрыяльная база і кадры супрацоўнікаў закладвалі

асновы для далейшага развіцця навуковых даследаванняў у рэспубліцы.

34. Літаратура, літ аб’яднанні, драматургія і тэатр у БССР.

Бурное развитие белорусской советской литературы началось в 1920-е гг. В это время возникли литературные объединения «Маладняк», «Узвышша», «Полымя». Плодотворно работали белорусские писатели Я. Купала, Я. Колас, Т. Гартный, 3. Бядуля. В их произведениях отражались жизнь, работа и духовный мир простых людей дореволюционной Беларуси, строительство социалистического общества, стремление народа к новой жизни.

В 1920—1930-е гг. творили такие белорусские писатели и поэты, как В. Дубовка, М. Чарот, К. Крапива, К. Чорный, М. Лыньков, П. Трус, П. Глебка, П. Бровка, П. Головач, А. Кулешов, Э. Самуйлёнок.

Важную роль в становлении белорусского театрального искусства сыграл Белорусский первый государственный театр, открывшийся в Минске в сентябре 1920 г. Его режиссером стал Е. Мирович. Одновременно в Минске работала Труппа белорусских артистов под руководством В. Голубка. В 1926 г. она преобразована в Белорусский государственный передвижной театр, который в 1932 г. был реорганизован в Белорусский третий государственный театр с базой в Гомеле. Выдающемуся деятелю белорусского искусства, драматургу и режиссеру этого театра В. Голубку первому в республике было присвоено звание народного артиста БССР. В 1926 г. в Витебске открылся Белорусский второй государственный театр, основу которого составили выпускники Белорусской драматической студии, работавшей в Москве.

В 1930-е гг. были созданы Государственный русский драматический театр БССР в Бобруйске (с 1947 г. — в Минске) и Белорусский театр юного зрителя имени И. К. Крупской в Минске, театры рабочей молодежи в Минске, Витебске и Гомеле, колхозно-совхозные театры в ряде городов республики. Всего в БССР в этот период работало 14 театров.

Талантливые мастера сцены — В. Крылович, Б. Платонов, Г. Глебов, В. Владомирский, Ф. Жданович, П. Молчанов, А. Ильинский, Л. Ржецкая — внесли неоценимый вклад в развитие белорусского театрального искусства.

35. Архітэктура, музыч і выяулен мастацтва у БССР. Нараджэнне бел кіно.

Об успехах белорусской живописи свидетельствуют произведения, появившиеся еще в 1920-е гг. Среди них — картины В. Волкова «Молотобоец», «Плотогоны», «Партизаны», М. Филипповича «Битва на Немиге», «Ночь на Ивана Купалу», «Восстание К. Калиновского», пейзажи В. Кудревича «Утро весны», «Над Свислочью», «На Соже».В конце 1920-х — 1930-е гг. белорусские художники создали много произведений, посвященных борьбе за власть Советов, героике гражданской войны и социалистического строительства. Наиболее известными из них являются картины И. Ахремчика «Подписание манифеста о создании БССР» и «Вступление Красной Армии в Минск», М. Моносзона «Встреча советских танкистов в Западной Белоруссии».Выдающимися архитектурными постройками 1920 1930-х гг. стали Дом правительства, Дом Красной Армии, здания Академии наук, Государственного театра оперы и балета (архитектор И. Лангбард), Белорусского театра юного зрителя, Дворца пионеров и школьников, гостиницы «Беларусь» (архитекторы А. Воинов, В. Вараксин) в Минске, а также новые здания в Могилеве, Витебске, Гомеле и других городах. В 1939 г. началось возведение здания Центрального Комитета Компартии (большевиков) Беларуси (сейчас резиденция Президента Республики Беларусь).

Белорусские скульпторы создали ряд монументальных композиций, украсивших Дом правительства, Дом Красной Армии, Дворец пионеров и школьников.

Достижения в области культурного строительства периода 1930-х гг.— это общецивилизационные ценности, настоящая культурная революция, обеспечившая качественно новый уровень интеллектуального потенциала Советской Беларуси.

Основателями белорусской советской оперы, симфонии, камерной музыки являются Н. Чуркин, Н. Аладов, Е. Тикоцкий. Все они были учениками русских композиторов.

В 1932 г. в Минске открылась Белорусская государственная консерватория. На педагогическую работу в нее были приглашены преподаватели из Москвы и Ленинграда.В 1933 г. был создан Государственный театр оперы и балета БССР. В его репертуаре наряду с русской и западноевро-пейской классикой важное место заняли произведения национального искусства. Среди них — оперы «Михась Подгорный» Е. Тикоцкого, «В пущах Полесья» А. Богатырёва (по повести Я. Коласа «Трясина»), первый национальный балет «Соловей» М. Крошнера (по одноименной повести 3. Бядули). Ведущими артистами театра оперы и балета стали Л. Александровская, М. Денисов, И. Болотин.В 1937 г. была создана Белорусская государственная филармония. Она играла важную роль в музыкальной жизни республики.

В 1920—1930-е гг. происходило становление белорусского художественного кино. Первыми национальными картинами были «Лесная быль» (1926) режиссера Ю. Тарича по повести М. Чарота «Свинопас» и «Кастусь Калиновский» (1927) режиссера В. Гардина. Основные темы творчества белорусских кинематографистов того времени — революционная борьба белорусского народа и строительство социалистического общества. К числу лучших фильмов принадлежат «Первый взвод», «Золотые огни» В. Корш-Саблина, а также фильмы для детей «Полесские робинзоны» и «Концерт Бетховена».

36. Становішча с/г Зах Беларусі у міжваенны перыяд. Аграрная палітыкі польскай улады.

Западная Беларусь превратилась в аграрный придаток промышленных районов Польши, в рынок сбыта ее продукции, источник дешевого сырья и рабочей силы. Около 80 % жителей Западной Беларуси были заняты в сельском хозяйстве. Аграрные отношения характеризовались господством крупного землевладения. Так, в 1922 г. 4,5 тыс. помещиков (0,9 % хозяйств) владели почти 4,7 млн гектаров земли, что составляло 58 % общего количества земельного фонда, который находился в частной собственности. Остальные 42% земли принадлежали 99% сельских хозяев Западной Беларуси. В дальнейшем удельный вес крупного землевладения в итоге аграрных преобразований сокращался, однако по-прежнему оно занимало доминирующие позиции. В то же время, крестьяне Западной Беларуси страдали от малоземелья, тяжелых налогов.В 1925 г. Сейм Польши принял «Закон о парцелляции и асадничестве». Закон о проведении аграрной реформы был принят, чтобы на некоторое время снять остроту аграрной проблемы в стране и успокоить недовольных крестьян. Власти провели т.н. парцелляцию, сущность которой заключалась в продаже через Земельный банк небольшими участками (парцелями) государственных и частных земель. Польское правительство активно заселяло северо-восточные воеводства польскими войсковыми колонистами – асадниками. Большинство их являлись офицерами и унтер-офицерами, бывшими участниками советско-польской войны 1919 – 1920 гг. Они получали бесплатно или за небольшую, символическую стоимость земельные наделы размером от 15 до 45 га и должны были стать надежной опорой польского правительства в реализации политики полной колонизации и полонизации территории Западной Беларуси. С 1921 по 1930 г. около 5 тыс. военных колонистов-асадников получили около 2/3 земли, проданной в Западной Беларуси по линии государственной парцелляции. Следующим шагом в реализации аграрной реформы в Западной Беларуси было проведение т. н. камасации(закон 1923) – объединения нескольких мелких крестьянских наделов в один, или хуторизация крестьянских хозяйств. К 1939 г. на хутора было переселено более 40 % крестьянских хозяйств. Переход на хуторскую систему ведения хозяйства позволял улучшать качество обработки земли и повысить продуктивность с/х производства, особенно в хозяйствах богатых крестьян. Третьей составляющей аграрной реформы в Западной Беларуси была ликвидация сервитутов. За небольшую компенсацию планировалось лишить крестьян сервитутных выгонов и пастбищ. Реформа лишила возможности самые бедные слои крестьянства содержать крупный рогатый скот. Аграрные реформы в Западной Беларуси в 20─30-е гг. ХХ в. имели ярко выраженный буржуазный характер. В то же время аграрные реформы привели к значительному повышению продуктивности сельскохозяйственного производства. Сложная экономическая ситуация, хроническая безработица и малоземелье вынуждали часть населения Западной Беларуси эмигрировать в страны Европы и Америки. На протяжении второй половины 20-х – 30-е гг. выехало около 80 тыс. человек. Таким образом, развитие промышленности и сельского хозяйства Западной Беларуси в 20─30-е гг. ХХ в. происходило в довольно сложных условиях.

37. Стан прамысловасці і рабочага класа Зах Бел у 1921-39гг.

После окончания польско-советской войны 1919 – 1920 гг. Беларусь была разделена на 2 части. Ее западные земли были присоединены к Польше. По Рижскому мирному договору от 18 марта 1921г. к Польше отошли Гродненская губерния, Новогрудский, часть Слуцкого, Мозырского и Минского поветов Минской губернии, Лидский, Ошмянский, Дисненский поветы Виленской губернии. За этими территориями закрепилось неофициальное название «Западная Беларусь». Польские власти не признавали этого названия и в официальных документах называли Западную Беларусь «крэсы всходне» - восточные окраины. Общий уровень развития экономики Западной Беларуси в межвоенный период был низким. Польское правительство рассматривало территорию новых Северо-Восточных воеводств, как источник сырья и дешевой рабочей силы, а также в качестве рынка сбыта собственной промышленной продукции. Основная масса жителей данного региона – 85 % (по данным на 1931г.) проживала в деревне, и только – 15 % – в городах. Территория Западной Беларуси занимала 24 % общей площади территории Польши, а количество населения составляло 13% всего населения, и, при этом, в Западной Беларуси выпускалось только 3 % промышленной продукции страны. Преобладали мелкие предприятия с числом работников от 4 до 20 человек. Разрушенные в годы 1-й мировой войны предприятия реконструировались крайне медленно, а новые – почти и не строились. В 1925г. в Западной Беларуси насчитывалось 1738 предприятий с количеством рабочих свыше 4-х человек. Из них – 299 предприятий фактически бездействовали. Предприятия тяжелой промышленности отсутствовали, основная часть предприятий занимались переработкой древесины и продуктов сельского хозяйства. Фабрик и заводов с количеством рабочих, превышающим 20 человек, было всего 127. И лишь на 19 из них было занято свыше 100 рабочих. Это были спичечная фабрика «Прогресс-Вулкан» в Пинске, табачная фабрика Шерешевского в Гродно, стеклозавод «Неман» в Новогрудском повете и др. Основными товарами промышленного производства, которые экспортировались в другие государства, были лесоматериалы, скипидар, фанера, стекло, льноволокно, молочные продукты, мясо, а также другая сельскохозяйственная продукция. Рабочие страдали от чрезмерной эксплуатации. Продолжительность рабочего дня составляла 10─12 часов, а зарплата была ниже почти в 2 раза зарплаты рабочих центральных районов Польши. Рабочие трудились в тяжелых условиях и довольно часто были лишены социальной обороны. Периодические кризисы, характерные для экономического развития Польши в межвоенный период, приводили к сокращению производства, уменьшению реальной зарплаты трудящихся и к массовой безработице. Так, только в годы мирового экономического кризиса 1929 – 1933 гг. количество предприятий в Западной Беларуси сократилось на 17 %, а количество рабочих – на 42 %. Это привело к увеличению количества безработных в 3 раза. В марте 1933 года был принят закон о рабочем времени, который дал возможность владельцам предприятий увеличить по своему усмотрению продолжительность рабочего дня своих работников, предусматривал уменьшение оплаты за сверхурочную работу, сокращал продолжительность отпуска с 8 до 4 дней и т.д. Постоянно увеличивалась доля труда женщин и подростков, неквалифицированный труд которых оплачивался в 2 раза меньше, чем труд мужчин.

38. Рэвалюц і нац-вызвален рух на Зах Бел 1921-39.

В условиях польской оккупации в Западной Беларуси развернулось национально-освободительное движение. В октябре 1923г. прошла 1-ая конференция коммун организаций Западной Беларуси, которая объявила о создании КПЗБ как составной части компартии Польши. Политическим секретарем ЦК КПЗБ с 1926 по 1936 гг. был Лагинович (Павел Корчик).КПЗБ организовала деятельность нелегальных типографий. На белорусском языке стали выходить газеты «Чырвоны сцяг», «Партработнiк», журнал «Большевик», листовки, воззвания. В 1924г. организовался комсомол. В 1921-1923 гг. значительным влиянием среди населения пользовались белорусские эсеры (БПСР): Гриб, Бодунова, Цвикевич, Ластовский и др. Они опирались на крестьян. Белорусские эсеры выступали за буржуазно-демократические реформы, за раздел помещичьей земли без выкупа между крестьянами, за образование белорусского государства, соединенного с Литвой. В борьбе использовали парламентские методы. Во второй половине 1922г. из левого крыла партии эсеров образовалась Белорусская революционная организация (БРА), которая насчитывала 30 членов (Лагинович, Радевич и др.). Она выступала за конфискацию помещичьих земель, против польской оккупации. 30 декабря 1923г. БРА влилась в КПЗБ.

Белорусская социал-демократическая партия (БСДП). Возглавляли Луцкевич, Тарашкевич, Рак-Михайловский. Она опиралась на белорусскую интеллигенцию. Выступала за независимую белорусскую республику. Парламентские методы борьбы.

Белорусская христианская демократия (БХД). Во главе ее стояли католические ксендзы А.Станкевич, В.Годлевский. Опиралась на мелкую буржуазию, выступала за капиталистический путь развития, против отделения церкви от государства.

С одной стороны, деятельность этих партий способствовала повышению национал самосознания, с другой стороны, из-за соглашательства и упования на парламентские методы работы вели к ослаблению общего фронта борьбы против национального угнетения. В этих партиях начинаются разногласия. Это привело к тому, что в начале 1924г. прекратила свою деятельность БСДП, а потом и БПСР (часть вступила в КПЗБ). Под влиянием КПЗБ депутаты сейма Тарашкевич, Рак-Михайловский, Метла, Волошин 24 июня 1925г. создали посольский клуб Белорусской крестьянско-рабочей громады (БСРГ). Цель: социалистическая революция, установление рабоче-крестьянской власти, объединение с БССР и строительство социализма. В мае 1926г. БСРГ оформилась как самостоятельная политическая организация. Был создан ЦК. Председателем стал белорусский ученый, филолог и историк, автор первой белорусской грамматики Тарашкевич, заместителем – Рак-Михайловский. Во второй половине 1926г. из-за своей активной политической деятельности громада превратилась в массовую организацию. Громада издавала газеты, которые из-за преследований часто меняли названия («Жыцце беларуса», «Народная справа», «Наш голас» и др.). В конце 1926г. сопротивление польским властям стало повсеместным. Правительство принимает решение разгромить Громаду. В ночь на 15 января 1927г. начались массовые аресты коммунистов и активистов Громады. Было брошено в тюрьмы 490 человек. 21 марта 1927г. Громада была официально запрещена. В 1928 г. депутаты сейма от Западной Беларуси Дворчанин, Волынец, Грэцкий, Крынчик создали в сейме радикальную фракцию – Белорусский крестьянско-рабочий посольский клуб «Змаганне». Требования у них были те же, что и у Громады.

В 1934-1935 гг. – усиление репрессий. Закрываются белорусские школы, библиотеки, кружки. 18 мая 1935г. состоялся II съезд КПЗБ, который нацелил партию на создание единого рабочего и антифашистского фронта. Проходят забастовки. В 1936-1937гг. спад политического движения, который вызван не только репрессиями в Польше, но и в СССР.

39. Заходнебеларуская культура 1921-39.

Содержанием национально-культурной политики польских властей на западных землях была принудительная полонизация и ассимиляция местного населения. Так, к 1938 учебному году в западных воеводствах не было ни одной белорусской школы (на 1919 их было около 400). Население, которое обладало белорусским языком, лишалось избирательных прав. Обучение велось в польских учреждениях. На 1927/1928 учебный год было 3,455 школ, где училось 292,9 тыс. учащихся и 85 гимназий (17,8 тыс. учеников); на 1937/1938 учебный год количество школ составило цифру в 4421 (это 546,6 тыс. учеников ), гимназий – 54 (15,9 тыс. учеников). Высокая плата за обучение (220 злотых в год в гимназии) ограничивало возможности просвещения. Против этой ситуации выступила Общество белорусской школы (ТБШ). Оно действовало в течение 1921-1937 гг. В разное время его возглавляли Б. Тарашкевич, И. Дварчанин, Р. Ширма, П. Пестрак и др. Его члены выступали за белорусскую школу, готовили новые учебники, создавали читальни, кружки самообразования. В конце 20-х гг. под давлением общественности было открыто 18 белорусских школ. А 500 кружков организации объединили около 30 тыс. членов. Идейным руководителем ТБШ стал ученый-филолог, литератор, автор «Белорусского грамматики для школ» (1918 г.) Бронислав Тарашкевич. Настоящими центрами белорусского языка и культуры становятся Белорусский институт хозяйства и культуры (1926-1936 гг.), Белорусские гимназии в Вильно (1914-1944), Новогрудке, Несвиже, Радошковичах, Клецке, Будславе (закрыт в конце 20-х – начале 30 – х гг). В виленских издательствах выходят: «Хрестоматия белорусского литературы» М. Горецкого (1922 г.), «Хрестоматия нового белорусского литературы (от 1905 г.)» И. Дварчанина (1927 г.), учебники для белорусских школ С. Рак-Михайловского, С. Павловского, белорусскоязычные журналы и газеты («Молния», «Путь молодежи», «Летопись ТБШ» («Белорусский летопись»), «Белорусский родник» и др.). В 1921 г. на базе частной коллекции белорусского археолога и этнографа И. Луцкевича и по инициативе Белорусского научного общества (1918-1939) был основан Вильнюсский белорусский историко-этнографический музей. В научной и культурно-просветительской работе активно участвовали В. Ластовский, А. Станкевич, Б. Тарашкевич, братья Луцкевичи и др.

Национальный фактор определялся как главный в социально-политической борьбе. В конце 20-х – 30-е годы политика польского правительства окончательно повернулась к ликвидации белорусских национальных очагов (издательств и изданий, культурно-просветительских организаций). В 1937 году власти запретили деятельность ТБШ.

Для западно-белорусской литературы характерно преобладание поэтического жанра, который отмечается эмоциональной реакцией на события, активной гражданской позицией авторов (М. Танк, В. Тавлай, М. Зосима), а также романтизмом и лиризмом (Н. Арсеньева, К. Родственник, В. Жилко и др.). Изобразительное искусство примечательно космическими, историческими и символико-аллегорическими картинами Я. Дроздовича («Дух зла» и др..). Бытовыми полотнами М. Севрука и П. Сергиевича, портретом и пейзажем (Г. Семашкевич), карикатурами Я. Горыда. Серьезную работу по собиранию и пропаганде белорусского фольклора проводили Р. Ширма, г.Цитович. Образовывались хоры (один из самых популярных – хор Белорусского союза студентов в Вильнюсе), репертуар которых состоял преимущественно из белорусских песен. Значительный вклад в музыкальную культуру сделан композиторами Е. Галковский, Л. Раевским, оперным певцом и исполнителем народных белорусских песен М. Забейда-Сумицкого.

40. Міжнарод паліт крызіс 1939 і пачатак Другой сусвет вайны. Ваенна-паліт крах Польшчы.

Во второй половине 1930-х гг. обострились противоречия между крупнейшими государствами Европы, стремившимися к переделу мира, зон влияния, сложившихся после Первой мировой войны. Германия ставила своей целью ликвидацию Версальско-Вашингтонской системы договоров 1919—1922 гг., наращивание военной силы и установление мирового господства. В то же время Англия и Франция стремились ценой уступок ослабить германское давление на Запад и направить его на Восток, против Советского Союза. В военно-политической ситуации, когда Англия и Франция проводили политику «умиротворения» в отношении фашистской Германии, СССР предлагал политику создания системы коллективной безопасности в Европе. Он выразил готовность сотрудничать со всеми европейскими странами для борьбы против германской агрессии. Но переговоры между СССР, Англией и Францией, проходившие летом 1939 г. в Москве, зашли в тупик и положительных результатов не дали.Фактически отказавшись от создания в Европе антифашистской коалиции государств, Англия и Франция сознательно толкали фашистов на Восток. Они не оставили Советскому Союзу выбора. В такой ситуации, чтобы избежать возможной политической изоляции и войны на два фронта, СССР был вынужден принять предложение Германии наладить межгосударственные отношения. 20 августа 1939 г. был подписан советско-германский торговый договор, по которому СССР получил кредит для закупки в Германии машин, оборудования, броневой стали, оптических приборов и др. Советский Союз, согласно договору, поставлял Германии зерно, лес, нефть, цветные металлы. Он выполнял договорные обязательства, в то время как Германия еще в начале 1941 г. прекратила свои поставки, ссылаясь на внутренние трудности. 23 августа 1939 г. в Москве между СССР и Германией был подписан Договор о ненападении сроком на 10 лет (пакт Молотова — Риббентропа). Подписывая договор, Советский Союз стремился выиграть время для завершения мероприятий по укреплению обороноспособности страны, отвести угрозу создания единого антисоветского фронта. В свою очередь Германия получила свободу действий для распространения агрессии против стран Европы. Вместе с Договором о ненападении был подписан секретный дополнительный протокол, согласно которому определялись сферы влияния двух государств. В сферу интересов СССР входили Западная Беларусь и Западная Украина, что было актом исторической справедливости, а также Восточная Польша вплоть до Варшавы, Латвия и Эстония. Второй съезд народных депутатов СССР в декабре 1989 г. признал секретный дополнительный протокол и другие секретные договоренности с Германией юридически неправомочными и недействительными с момента их подписания.

1 сентября 1939 г. Германия напала на Польшу. 3 сентября 1939 г. Англия и Франция, поддерживая жертву агрессии — Польшу, объявили войну Германии. Началась Вторая мировая война. Несмотря на мужество польских солдат и офицеров, немецкие войска стремительно двигались в глубь польской территории. Западная Беларусь и Западная Украина оказались под угрозой фашистского порабощения. Руководство Германии, начиная военную кампанию, подталкивало Советский Союз быстрее выступить против Польши и занять те территории, которые входили в сферу интересов СССР, в том числе часть территории коренной Польши вплоть до Варшавы, чтобы потом возложить ответственность за развязывание войны и на Советский Союз. Однако советское руководство не поддалось на эту провокацию.

41. Паход Чырвонай арміі у Зах Бел верасень 1939.

Германія лічыла, што пакт ад 23 жніўня 1939 г. развязаў ёй рукі на

Усходзе, і 1 верасня яна напала на Польшчу. Англія і Францыя, звязаныя з

Польшчай саюзнымі дагаворамі, 3 верасня 1939 г. аб’явілі вайну Германіі. У той жа дзень у вайну ўступілі Аўстралія, Новая Зеландыя і Індыя. Пачалася

другая сусветная вайна.

Маючы велізарную эканамічную і ваенную перавагу, фашысцкія войскі

імкліва рухаліся па тэрыторыі Польшчы да граніцы СССР. Урады Англіі і

Францыі, аб’явіўшы вайну Германіі, не пачыналі актыўных ваенных дзеянняў

на Захадзе. У выніку Германія хутка акупіравала ўсю тэрыторыю Польшчы, яе

войскі падступілі да межаў Заходняй Беларусі, занялі некаторыя яе населеныя

пункты, у тым ліку Брэст. Больш чым над 4 млн жыхароў Заходняй Беларусі

навісла рэальная небяспека фашысцкага зняволення.

17 верасня 1939 г. па распараджэнні савецкага ўрада войскі Чырвонай

Арміі перайшлі савецка-польскую граніцу і ўзялі пад абарону жыццё і маёмасць

насельніцтва Заходняй Беларусі і Заходняй Украіны. Працоўныя Заходняй

Беларусі з радасцю і надзеяй сустракалі Чырвоную Армію.

Яшчэ да прыходу Чырвонай Арміі ў шэрагу гарадоў і паветаў Заходняй

Беларусі людзі раззбройвалі паліцыю і асаднікаў, разгортвалі шырокую

кампанію ў падтрымку парадку, стваралі рэвалюцыйныя камітэты.

Да 25 верасня 1939 г. Чырвоная Армія цалкам вызваліла Заходнюю

Беларусь. Нямецкім войскам давялося адысці на ўзгодненую на вышэйшым

узроўні мяжу, якая і была замацавана адпаведным дагаворам ад 28 верасня 1939

г. паміж СССР і Германіяй. На вызваленай тэрыторыі ва ўсіх гарадах і паветах

ствараліся часовыя ўправы, у вёсках і гмінах (валасцях) – сялянскія камітэты.

Часовыя ўправы і сялянскія камітэты разгарнулі актыўную работу па выбарах у

Народны сход, які павінен быў у заканадаўчым парадку вырашыць пытанне аб

уладзе.

42. Віленскае пытанне. Сав-герм дагавор 28.08.39. і сав-літ дагавор 10.10.39.

Падчас паходу Чырвонай Армii ў Заходнюю Беларусь была вызвалена Вiльня, якую беларускiя кiраўнiкi ўпэўнена разглядалi як будучую сталiцу Заходняй Беларусi18. Савецкiя ўлады пачалi падрыхтоўку да склiкання ў Вiльнi Народнага сходу Заходняй Беларусi. Але насельнiцтву Вiльнi i Вiленшчыны ўдзельнiчаць у iх не давялося. У Маскве i Берлiне выспявалi ў гэты час iншыя планы. Нагадаем, што паводле сакрэтнага пратакола да Дагавора аб ненападзе ад 23 жнiўня 1939 г. прадугледжвалася ўключэнне Лiтвы з Вiльняй у склад Германii. Паводле iншага сакрэтнага пратакола да Дагавора аб дружбе i гранiцы памiж СССР i Германiяй Лiтва ўжо пераходзiла ў савецкую сферу ўплыву, узамен чаго СССР уступаў Германii Люблiнскае i частку Варшаўскага ваяводства з правабярэжнай часткай Варшавы, якiя былi захоплены нямецкiмi войскамi.

Загад аб далучэннi Вiльнi да Лiтвы савецкiя ўлады ў Заходняй Беларусi атрымалi, верагодна, у канцы верасня 1939 г. Аб гэтым сведчыць спешка з рэпрэсiямi супраць беларускiх палiтычных лiдараў на тэрыторыi Вiленшчыны(Луцкевіч, Багдановіч, Трэпка). 3 кастрычнiка 1939 г. у Маскве пачалiся перагаворы памiж урадамi СССР i Лiтвы, якiя завяршылiся падпiсаннем 10 кастрычнiка Дагавора аб перадачы горада Вiльнi i Вiленскай вобласцi i аб узаемадапамозе памiж Савецкiм Саюзам i Лiтвой. Яго падпiсалi Старшыня СНК СССР В. Молатаў i мiнiстр замежных спраў Лiтвы Урбшыс.

Вiленшчына адлучалася ад Заходняй Беларусi i перадавалася Лiтве. Дагавор прадугледжваў пропуск савецкiх войскаў праз лiтоўскую тэрыторыю, узбраенне на льготных умовах лiтоўскага войска, няўдзел у каалiцыях, накiраваных супраць аднаго з бакоў. Супраць далучэння Вiльнi i Вiленшчыны да Лiтвы выступiў урад Польшчы, не падтрымалi дагавор Англiя i Францыя. Германiя яшчэ да пачатку ваеннай кампанii супраць Польшчы падбухторвала Лiтву на захоп Вiленшчыны, аб чым лiтоўскi ўрад iнфармаваў Лондан. Берлiн абяцаў Лiтве ваенную дапамогу ў выпадку паходу на Вiльню, але лiтоўскi ўрад стаў на шлях мiрнага вырашэння вiленскага пытання.

Молатаў, гаварыў, што СССР акт добрай волі Літве, мол што Польшча адарвала у Літвы гістаычныя землі.Але за "маральнымi меркаваннямi" савецкага кiраўнiцтва хавалiся вялiкадзяржаўныя iнтарэсы СССР, накiраваныя на ўмацаванне ваеннай прысутнасцi ў Лiтве i на яе наступную iнкарпарацыю ў склад СССР. У жнiўнi 1940 г. канчаткова праявiлiся мэты перадачы Вiленшчыны Лiтве, калi Чырвоная Армiя заняла ўсю гэтую краiну разам з дзвюма iншымi балтыйскiмi рэспублiкамi, Латвiяй i Эстонiяй. На 7-й сесii Вярхоўнага Савета СССР разглядалася пытанне аб уваходжаннi балтыйскiх рэспублiк у склад СССР. Першы сакратар ЦК КП(б)Б П. Панамарэнка ўнёс ад iмя ўрада i Прэзiдыума Вярхоўнага Савета БССР прапанову "аб далучэннi да Лiтоўскай ССР некаторых раенаў. У той час яны знаходзiлiся ў складзе Вiлейскай i Баранавiцкай абласцей БССР. Прапанова Панамарэнкi ўвайшла ў Закон аб прыняццi Лiтоўскай ССР у склад СССР ад 3 жнiўня 1940 г.

Адзiнай беларускай сiлай, якая пратэставала супраць чарговага падзелу Беларусi, была Рада БНР, што знаходзiлася ў Празе. 12 кастрычнiка 1939 г. старшыня Рады БНР В. Захарка накiраваў пратэст прэзiдэнту Лiтвы А. Сметоне супраць падпiсання дагавора "аб пераходзе да Лiтвы беларускага гор. Вiльнi i беларускiх зямель Вiленскай вобласцi", у якiм указаў на адказнасць Лiтвы перад беларускiм народам за гэты незаконны акт. Уключэнне Вiльнi i iншых тэрыторый Заходняй Беларусi ў склад Лiтвы адбылося за кошт Беларусi. Зразумела, што галоўнымi прычынамi такiх "падарункаў" былi не меркаваннi ўлiку нацыянальнага складу насельнiцтва, а палiтычныя i ваенна-стратэгiчныя разлiкi сталiнскага кiраўнiцтва. Яно вырашыла чарговы раз "аддзякаваць" Лiтву i ўзбуўнiць яе за кошт паслухмянай Беларусi.

43. Падрыхтоўка, правядзенне і вынікі Народнага Сходу Зах Бел.

Пытанне аб дзяржаўнай уладзе, аб самавызначэнні Заходняй Беларусі, згодна з палітычнай еўрапейскай традыцыяй, маглі быць вырашаны толькі ці праз рэферэндум-плебесцыт ці паўнамоцным прадстаўнічым органам, абраным народам. Масква была вельмі зацікаўлена ў чысціні прававой працэдуры далучэння да СССР новых тэрыторыяў. 1 кастрычніка 1939 г. была прынятая пастанова Палітбюро ЦК УКП(б) «Пытанні Заходняй Беларусі і Заходняй Украіны», якая складалася з 33 пунктаў. Пастанова абавязвала склікаць Украінскі і Беларускі Народныя сходы з выбарных, вызначала змест рашэнняў, якія павінны былі прымацца на сходах.

Выбары адбыліся 22 кастрычніка 1939 г. у абстаноўцы палітычнага ўздыму і пад пільным наглядам Камуністычнай партыі. На 929 участкаў прыйшло 2672280 асобаў (гэта 96,7% выбаршчыкаў), з іх 96,7% галасавалі за «народны спіс». З 929 абраных дэпутатаў Народнага сходу прадстаўнікоў сялянства – 563, рабочых – 197, інтэлігенцыі – 112, служачых – 29, саматужнікаў – 25. Сярод іх беларусаў налічвалася 621, палякаў – 127, яўрэяў – 72, украінцаў – 53, рускіх – 43 і 13 прадстаўнікоў іншых нацыянальнасцяў. Пераважалі былыя актыўныя ўдзельнікі рэвалюцыйна-вызваленчага руху ў Заходняй Беларусі.Народны сход аднагалосна прыняў 29 кастрычніка дэкларацыю аб устанаўленні Савецкай улады ў Заходняй Беларусі. Аднагалосна была прынятая і дэкларацыя аб уваходжанні Заходняй Беларусі ў склад БССР, дзе змяшчаўся зварот да Вярхоўнага Савета СССР і БССР аб прыняцці Заходняй Беларусі ў склад Савецкага Саюза і БССР, аб’яднанні беларускага народа ў адзіную дзяржаву ў мэтах «пакласці канец раз’яднанню беларускага народа». 30 кастрычніка былі прыняты дэкларацыі аб нацыяналізацыі банкаў і буйной прамысловасці і канфіскацыі памешчыцкіх зямель. 17 верасня Народны сход абвясціў Днём усенароднага свята.2 лістапада нечарговая V сесія ВС СССР першага склікання задаволіла просьбу Народнага сходу Заходняй Беларусі і ўключыла Заходнюю Беларусь у склад СССР з уз’яднаннем яе з БССР. На нечарговай III сесіі ВС БССР 14 лістапада прымаецца закона, у якім было запісана: «Прыняць Заходнюю Беларусь у склад БССР і ўз’яднаць тым самым вялікі беларускі народ у адзінай Беларускай дзяржаве». У склад БССР увайшла тэрыторыя плошчай 100 тыс. кв. км. з насельніцтвам 4,7 млн. чалавек. Плошча БССР павялічылася са 125,6 тыс. кв. км да 225,6 тыс. кв. км, насельніцтва – з 5,6 млн. да 10,3 млн. чалавек. У складзе БССР было ўтворана 10 абласцей: Баранавіцкая, Беластоцкая, Брэсцкая, Віцебская, Вілейская, Гомельская, Мінская, Магілёўская, Палеская, Пінская і 188 раёнаў.1 лістапада 1939 г. беларусы даведаліся, што Віленскі край Савецкі ўрад адлучыў ад Заходняй Беларусі і перадаў Літве. Гэта 6656 кв. км. з 457 тыс. чалавек, з якіх літоўцаў было толькі 100 тыс. Пагадненне аб яе перадачы было падпісанае яшчэ 10 кастрычніка 1939 г., але яно не публікавалася, аж пакуль выбары ў Народны Сход Заходняй Беларусі і беластоцкая сесія не адышлі ў гісторыю. Волі насельніцтва ніхто не пытаў і нацыянальнага складу яго не ўлічваў.

44. Паліт, сац-эканам і культ змены у Зах Бел пасля уз’яд з БССР 1939-41.

В результате этого территория БССР увеличилась с 125,5 тыс. кв. км до 225,7 тыс. кв. км, а численность населения выросла - в 2 раза и составила 10 млн. 200 тыс. человек. В декабре 1939 - январе 1940 гг. было введено новое административно-территориальное деление, созданы Барановичская, Белостокская, Брестская, Вилейская и Пинская области и 101 район. В ноябре-декабре 1939 г. были национализированы не только крупные и средние предприятия, но и часть мелких, что противоречило решениям Народного собрания Западной Беларуси. Обновлялись и реконструировались промышленные предприятия, строились новые фабрики и заводы. Объем промышленной продукции по сравнению с 1938 г. вырос в 2 раза. До войны было создано 1115 колхозов, которые объединяли 6,7% хозяйств и 7,8% земли. В отношении кулачества проводилась политика ограничения. Из Западных областей органами НКВД в восточные районы была выселена часть зажиточного крестьянства. Но в большинстве районов выселение не проводилось.

В Западных областях была создана советская система социального обеспечения, введено бесплатное медицинское обслуживание населения, открыто много поликлиник, больниц. В 1940-1941 учебном году действовало 5958 общеобразовательных школ, 5 институтов, 25 средних специальных учебных заведений. К началу 1940 г. работало 5 драмтеатров, 100 кинотеатров, 92 Дома культуры, 220 библиотек. Семью белорусских литераторов пополнили П. Пестрак, М. Танк, В. Тавлай и др.

Одновременно с мероприятиями по расширению социальной базы новой власти репрессивный аппарат сталинской диктатуры усиленно «вычищал врагов народа», «искоренял пережитки и инакомыслие среди населения». В конце сентября 1939г. были арестованы, а затем репрессированы ряд белорусских деятелей национально-освободительного движения - А. Луцкевич, В. Богданович, А. Станкевич, И. Позняк и др. Согласно секретному постановлению НКВД СССР из Западной Беларуси выселению подлежали работники лесной охраны и осадники. С февраля 1940 г. по 20 июня 1941 г. было репрессировано более 125 тыс. человек.

В 1939-1941 гг. на территории Западных областей действовали польские подпольные организации «Союз борьбы за независимость Польши», «Союз вооруженной борьбы», «Союз польских патриотов», «Стрельцы» и др. Они вели антисоветскую пропаганду, создавали тайные хранилища оружия.

Воссоединение Западной Беларуси с БССР было актом исторической справедливости. Оно положило конец разделу Беларуси, восстановило ее территориальную целостность, объединило белорусский народ в одну семью. Несмотря на командно-административную систему, Западные области БССР за 1 год и 9 месяцев сделали значительный шаг в социально-экономическом развитии и осуществлении культурных преобразований.