O'ZBEKSTAN RESPUBLIKASI INFORMATSIYALIQ TEXNOLOGIYALARIN HA’M KOMMUNIKATSIYALARIN RAWAJLANTIRIW WA’ZIRLIGI
TASHKENT INFORMATSIYALIQ TEXNOLOGIYALARI UNIVERSITETI NO’KIS FILIALI
5330500-Kompyuter injiniringta’limjo’nelisi
Kompyuterinjiniringkafedrasi
WEB-BETLERDIJARATIWpa’ninen
KURS JUMISI
Tema: PHP da obiektke bag’darlang’an imkaniyatlar
Bejerdi: ________ __________________
(qol) (Familiya I.O.)
Qabilladi: ________ __________________
(qol) (Familiya I.O.)
No’kis - 2017
PHP da obiektke bag’darlang’an imkaniyatlar
Kirisiw
Tiykarg’ibo’lim
a)Object Oriented Programming (OOP)
b)Klasslar
A’meliyjumis
Juwmaq
A’debiyatlar
Kirisiw
РНР tariyi. Ko’pshilikbasqa da’stu’rlew tillerinenpariqli tu’rde, РНР qandayda bir islep shig’ariwshiya’ki ku’shili da’stu’rshi ta’repinenjaratilg’an emes. Onia’piwayi paydalaniwshiRasmos Lerdorf 1994 jili o’zinin’basbetininteraktiv usildako’rsetiw ushin jaratqan. Og’an Personal Home Page (РНР – jeke bas bet) dep at bergen.
1995 jiliRasmos Lerdorf РНР dio’zinin’ HTML formalari menenisleytug’inbasqa da’stu’r menenuliwmalastirip PHP/FI Version 2 (”Form Interpretator“) paydaetti. 1997 jilg’a barip РНР denpaydalaniwshi saytlar 50 min’nan asti. Sonnan keyinweb texnologiya ustalari РНР ideyasi tiykarindaquramali til jaratuwg’aZivaSukarsiha’m EndiGutmanstiykarlig’inda kirisildi. РНР di o’nimdarli depbolsaplanbag’anlig’i ushinderlik nolden baslap, bar bolg’an С ha’mPerltillerinen o’rnek alip РНР3 talqinin jaratti. 1999 jilg’a kelip РНР tiykarinda qurilg’an saytlarmillionnan asip ketti. 2000 jilda bolsa Zend Technologies shirketi jan’a ko’pg’anafunktsiyalardi qosqan halda РНР4 shariqlawshisin jaratti.
РНР – webtexnologiya tili. РНР di ornatiw ushin aldin HTML ha’mda’stu’rlew tilinenxabardar boliw talap etiledi. HTML/CSS ha’m JavaScript lerdiju’da’ jaqsi biliwshiler ushin РНР di u’yreniw qiyinshiliq tuwdirmaydi. РНР din’ waziypasi HTML faylin jaratip beriw. JavaScript ja’rdeminde orinlanatug’inko’pshilik operatsiyalardi РНР arqali da a’melge asiriw m’mkin, biraq itibar beriw lazim, sebebi РНР – serverde; JavaScript – klient ta’repte orinlanadi. РНР dejazilg’an kod serverdin’ o’zinde orinlanip, klientke HTML ko’rinistejetipbaradi. Bul qa’wipsizlik jag’inanmaqsetke muwapiq. JavaScript ja’rdeminde kod jaziw, mag’liwmat uzatiw ha’mqabil qiliwdibiraz tezlestirsede, kodti klient ko’riw imkaniyatina iye boladi. Ba’ri bir ha’r ekewinin’basqasibasa almaytug’in o’zorni bar, ko’rinip turipti bul orin РНР de a’himiyetli ha’m u’lkenirek.
PHP quramindag’i til strukturasi C ha’m Perl geuqsasliqqa’siyeti onin’ barliq versiyalarinda saqlanip qalg’an.
A’piwayiliq
PHP din’ kodlarin basqa belgilew tillerinean’sat jaylastiriw imkanibar.
<html>
<head>
<title>
<? Print ―hello‖ ?>
</title>
<head>
<body>.....</body>
</html>
O’nimdarliq
PHPde server jumisprotsesinklientlergebo’listiriwjoqarida’rejedeqoyilg’an, bundaklientso’rawlariimkanbarinshaqanaatlandiriliwijolg’aqoyilg’an.
Qa’wipsizlik
PHP deqa’wipsizlik 2 bag’anag’abo’lingen :
Sistemaliqa’wipsizlik
Taqdimat qa’wipsizligi
Maslasiwshen’lik
PHP depaydaqiling’anstenariylarplatformag’amaslasiwshan’boladi. PHP getiyislibolg’anbarliqdereklerinternettetuwridan – tuwritarqatiladi.
PHP din’waziypasiserverdimag'liwmatlarsaqlawshiorinmenenbaylanistiriw (Apache+PHP+MySQL). PHP di u’yreniwdenaldin HTML di biliwin’izkerek. PHP islewiushinbirinshina’wbette server da’stu’rio'rnatilg’anboliwikerek. Olsiz PHP operatsiyalarinorinlapbolmaydi. Olar Apache, Denver, Open Serverdio'zkompyuterin’izgeornatasiz.
Object Oriented Programming (oop)
Bul programmalaw, jan’a programmalaw tu’ri bolip bolsaplanadi, yag’niy, egerde siz C++, Visual Basic, Delphi kibi programmalaw tillerinu’yrengen bolsan’iz bul siz ushin jan’aliq bolmaydi, egerde bilmesen’iz onda usitemani ko'ripshiqqanin’izdan son’ sizde bul programmalaw tu’ri haqqinda mag'liwmatin’iz boladi. OOP - bul programman’izda qandayda bir obiekt jaratiponnan keyingi o'zin’izge kerek bolg’an jerlerde isletiw bolip bolsaplanadi. Yag’niy bolmag’an bir obiekt payda etiw.
Obiektler– obiektkebag’darlang’anda’stu’lewdenkirip kelgenmag’liwmat tipi bolip bolsaplanadi. Obiektkebag’darlang’an da’stu’lewtu’sinigine qarag’anda, klass – aniq juwmaqlarg’a iyeha’molar menenisleytug’in metodliobiektler toplami. Obiekt bolsasa’ykes tu’rdeklass nusqasi bolip bolsaplanadi. Ma’selen, da’stu’rshiler – bul da’stu’rdi du’ziwshi, kompyutera’debiyatlarinu’yrenetinadamlar klasi ha’mbunnan tisqariha’mme adamlarqatariatiha’m familiyasi bar. Endi egerdeqanday da bir aniq da’stu’rshi – AzamatBoboevtialsaq, oljag’daydaoniusiqa’siyetkeiye bolg’anda’stu’rshiklasinobiekti sipatindaqaraw mu’mkinha’mol dada’stu’r du’zedi, ha’m de atibar bolg’an ha’m basqalar.
PHPda’stu’rlew tilindeobiekt metodinamu’ra’jat →a’melinenpaydalaniladi. Obiekttiinitsiyalizatsiyaqiliwda obiekttio’zgeriwshen’nusqasin jaratatug’innewan’latpasinan paydalaniladi.
Paydalaniwshi ta’repinen aniqlanatug’infunktsiyalar haqqindaaytilg’andaishley jaylasqanfunktsiyalar haqqindaso’zketpewi mu’mkin emes. Biz PHP deecho(), print(), date(), include() kibiishleyjaylasqanfunktsiyalarmenentanisqanedik. Bunnan tisqari date() funktsiyasinan basqabarliq funktsiyaPHPda’stu’rlew tilikonstruktsiyasina iye. OlarPHPda’stu’rlew tiliyadrosina jaylasqan bolip, hesh qandaymoduller ha’m qosimsha o’gerttiriwlertalap etpeydi. Biraq sonday funktsiyalar bar, olarg’a tu’rli faylbiblotekalariha’msa’ykes tu’rdemodullerdiju’klemestenbasqailajijok. Ma’selen, MySql mag’liwmatlar bazasi menenisleytug’in funktsiyalarpaydalaniw ushinsonday ken’eytpelifayllardi qollapquwatlaytug’inkompanentleri kerek. Aqirg’i waqitlaribul funtksiyalardanpaydalaniw ushinqosimshakompanentlerkerek emes, sebebiolardin’barlig’iha’zirdePHPda’stu’rlew tiliyadrosinakiritilgen.
Klasslar ha’m obiektler.
Obiektke bag’darlang’anda’stu’rlewdin’ tiykarg’i tu’sinikleri – klasslarha’mdeobiektler bolip bolsaplanadi. Bultu’siniklerdito’mendegidhe tu’siniw mu’mkin: obiekt – bulda’stu’rdeqollanilatug’intu’sinik yamasaqandayda bir fizikpredmet haqqindamag’liwmatberetug’in strukturalang’ano’zgeriwshiler bolip bolsaplanadi.Klasslarbolsabulobiektlerdin’tu’sindirmesiha’molaru’stindeorinlanatug’inha’reketlerbolipbolsaplanadi.
PHPda’stu’rlew tilindeklasslar to’mendegisintaksisja’rdemindeaniqlanadi:
class Klass_ati{
var $qa’siyet_ati;
/*qa’siyetler_kestesi*/
function metod_ati( ){
/* usillardin’ denesi */
}
/*usillar kestesi*/
}
Klassobiektleriqa’siyetler ativargilt so’zi ja’rdeminde jariyalanadi, berilgenklassobiektlerineqollanilg’an usillarfunktsiya sipatinda isletiledi. Klass denesiishindethisgilt so’zi ja’rdemindemira’t etilip atirg’anusi klassqamu’ra’jatti a’melge asiriwg’a boladi.
Misali, biz maqalakategoriyasinsu’wretlewshiklass du’ziwimiz kerek. Ha’r bir maqalanin’ ati, avtoriha’mqisqa mazmunisiyaqli qa’siyetleri bar. Biz maqala menenqanday a’mel orinlamaqshimiz? Biz sanap o’tilgenqa’siyetlergema’nis beriwimiz, maqalani brawzerdeko’rsetiwimiz kerek boladi. Sondabulklasstin’an’latiliwito’mendegishehalattaboladi:
<?
class Articles { // Maqalaklasindu’zemiz
var $title;
var $author;
var $description;
// maqalaatributi
// ma’nisino’zgerttiriwshiusil
function make_article($t, $a, $d){
$this->title = $t;
$this->author = $a;
$this->description = $d;
}
//klassnusqasinan’latiwushinusil
function show_article(){
$art = $this->title . "<br>" .
$this->description .
"<br>Avtor: " . $this->author;
echo $art;
}
}
?>
Solayetip, “maqala” tu’rindegifizikobiektlerdisu’wretlewushinbiz u’sho’zgeriwshidenquralg’an, maqalaharakteristikasinin’o’zindeja’mlengenArticlesatliklassha’mturaqlimaqaladu’ziw ha’monisu’wretlewushinekifunktsiyadu’zdik.
Bizge belgili, PHP menen islewperiodliq jag’dayda HTML rejimindeju’kleniwimu’mkin. Bul jag’daydada’stu’r bir neshekodtin’ bo’lekleri(bloklari)nenquraladi. Klassti an’latiw php-kodinin’ha’r qiyli bloklariboyinsha ha’mqalaberseha’r qiylifayllar boyinshatarqatilmawi kerek. Yag’niyto’mendegishejazsaq:
<?php
class Articles { // Klasstin’ su’wretleniwinin’ basi
var $title;
?>
<?php
// Klasstin’ su’wretleniwinin’dawami
function show_article(){
// usildin’ qurami
}
} // Klasstin’ su’wretleniwinin’ aqiri
?>
Bunda da’stu’rta’rtipli isleydi.
Klassatima’selesindeayirim na’rselerdiitibarg’aaliw kerek. Klass tin’ati PHP tilindegiobiektlerdin’ ataliwiqag’iydalarina juwap beriwi lazim, biraq bir qataratlar bar, texnikqa’niygelerta’repineno’z maqsetiushinrezerv etiledi. Birinshi na’wbettebul atlar “_” to’mengi siziqtan baslaniwshilar bolip bolsaplanadi. Klasslarha’m funktsiyalardu’ziw ushinbul siyaqliatlardiisletpewimiz kerek. Bunnan tisqari stdClass atirezervqiling’an, biraqol PHP su’rilgisiishindeisletiledi.
Class
Class: bulOOPnin’tiykaribolipbolsaplanadi. Yag’niysizklassjaratasizha’monnankeyinshelikpaydalaniwin’izmu’mkin. Kelin’misaldako'ripshig’ayiq.class Class_name{ //Class_nameatliklassjarattiqvar $attribute_1; //ishindeqa’legenimizsheo'zgeriwshinitanitamiz:
...
var attribute_2; function function1(){//qanshaqa’leseksonshafunktsiyajaratamiz
...
}
...
function functionN(){
...
}
...
} //buljerdebolsaClass_Namejabiladi.
Mine ko'rganin’izdey biz buljerde class penenbasladiqha’mishindekereklida’rejedeo'zgermesha’mkereklida’rejedefunktsiyajarattiq.
Egerdesizobiektin’iznin’ishindeusiobiektin’izdiqanday da birfunktsiyasinaya’kio'zgeriwshisinemu’ra’jatetpekshibolsan’izonda $this funktsiyasinanpaydalanasiz.
Misal:
<?
class Webpage(){ var $bgcolor; function setBgColor($color) {
$this>bgcolor=$color;
}
function getBgColor(){ return $this>bgcolor;
}}
?>
Mine biz o'zimizgeklassjarattiq, endiobiektjaratamiz.
$home_page=new Webpage; //home_pageatliobiektjarattiq, yag’niyoltap usi Webpage siyaqlibolipbolsaplanadi.
$home_page->setBgColor(“black”); //Buljerdebolsa biz home_pagege black ren’injiberdik.
Sizbuljaratqanklasslardanja’nebirqanshaishkiklassjarataalasiz, yag’niy, Webpage klassinanpaydalanipog’anbasqaqosimshalardaqosiwinizmu’mkin.
Misal:
<?
class Webpage(){ var $bgcolor; function setBgColor($color) { $this>bgcolor=$color; } function getBgColor(){ return $this>bgcolor;
}
}
class UzWebpage extends Webpage{ var admin; function setSiteAdmin($adm){
$this> admin=$adm;
} function getSiteAdmin(){ return $this> admin
}}
?>
Tap usijerde biz Webpage di ja’nedeken’eyttirdik, yag’niyUzWebpageqildiqha’mog’anqosimshafunktsiyaberdik, yag’niysiteningadministratorinberibshiqdiq.