glinozem_umk_kz_2011

саптамағыштыға жəне химиялық аппаратураға бөлінеді. Қалауышы бұйымдар металды əр түрлі химиялық реагентердің тікелей əсерінен химиялық аппараттар мен конструкциялардың көпшілігін қорғауға арналған. Олар кірпіш жəне

тақташалар формасында ірі түйіршікті массаларынан . жасалын Қышқылдарға төзімді жəне термо-қышқыл тұрақты плиткалар(МЕСТ 961-68) олардың арнайы қолдануына байланысты 5 маркаларға бөлінеді: КШ – қышқыл

жəне едендердің ішкі бетін қалау үшін тақташалар; б) қабырғалардың жəне едендердің сыртқы бетін қалау үшін тақташалар(террасада, балконда); в) бассейн үшін плитка(бұл керамикалық плитканың ең үлкен );тобыг) керамикалық гранит (керамогранит).

Керамикалық тақташаларда бірнеше таптырмайтын қасиеттер болады. Міне солардың кейбіреулері.

1)Мықтылық. Керамикалық плитка - өте мықты жəне қатты материал.

Оның мықтылығы цементтің немесе темірбетонның мықтылығынан10-20 рет есе артық, 300 Ньютон/кв.мм жетуі мүмкін. Бұл 30000 тонн/м2-ге деген сөз! Бұл қабілеті плитканы дұрыс қалаған кезде ғана сақталады.

2)Қатаңдық. Керамикалық плитканы өте үлкен күштерімен үзген кезде де

6)Антистатикалық жəне электроизоляциялық қасиеттері. Керамикалық плитка электр тоғын өткізбейді.

7)Химиялық тұрақтылық. Керамикалық плитка химиялық активтік заттардың əсерлеріне тұрақты болады(тек фторлы-сутекті қышқылы оны бұзады).

8)Гигиеналыдығы. Керамикалық плитка – ең таза материал. Оның бетінде бактериялар жəне микробтары жиналмайды, сондықтан операция жасайтын бөлмелерде қабырғаларды жəне едендерде осындай плиткамен қаптайды.

31

9) Декоративтілігі (əшекейлеу). Осы критерий бойынша керамикалық плиткалар кең қолданылады.

Еуропалық нормалары бойынша (EN 1987 ж.) керамикалық плитка 8 топқа бөлінеді (1-кесте). Ал жаңа халықаралық нормалары бойыншаISO - 11 топқа. Олар негізгі екі параметр бойынша жіктеледі. Біріншісі – ылғалды сіңіруі, екінші - өңдіру тəсілі (пресстеу немесе экструзия).

1-кесте. Керамикалық плитканың жіктелу.

топтарды аязға төзімді деп санайды. Ал III топ аязға (суыққа) төзімді емес болып саналады, сондықтан ол тек ішкі қалау жұмыстары үшін жарайды.

Əдеб.: 1 нег. [398-414].

Бақылау сұрақтары:

1.Керамикалық бұйымдардың жіктелуі.

2.Керамиканы алу үшін негізгі шикі заттар.

3.Керамикалық материалдардың негізгі қасиеттері.

4.Отқа төзімді қасиеті бойынша керамикалық бұйымдардың түрлері.

8-дəріс. Керамика технологиясының негізгі процестері мен əдістері

Түрлі керамика өндірістерінде төмендегідей негізгі сатыларын атап айтуға болады: бастапқы құрамдастарды дайындау, құрамдастарды ұнтақтау, араластыру, массаны дайындау, қалыптау, кептіру жəне күйдіру. Қосымша процестер: механикалық өңдеу, глазурлау, əшекейлеу, металдау жəне т.б.

Бастапқы құрамдастарды дайындау əрі қарай өңдеу үшін талап етілетін керамикалық массаның əрбір құрамдасы үшін берілген химия-минералогиялық құрамын, қажетті тазалық дəрежесін, физикалық күйі мен ылғалдығын қамтамасыз ету керек. Бұл сатыға минералдық шикізатты байыту процестері, яғни сумен жуу, сорттау, магниттік немесе елеуіш сепарация, химиялық тазалау жəне басқа да зиянды қосындылардан ажырату тəсілдері; алдын ала ұсақтау; ұнтақтау мүмкіндігін қамтамасыз ететін ылғалдыққа дейін шикізатты кептіру; термиялық өңдеу (күйдіру) кіреді.

32

араластырғыштарда өтеді.

Массаны дайындау келе жатқан қалыптау процестері үшін қажет массаға белгілі физикалық қасиеттер – тығыздық, тұтқырлық, иілгіштік беруі керек.

Қалыптау процестері кептіруде жəне күйдіруде көлемінің өзгеруін ескере отырып, полуфабрикатқа қажетті пішіні мен өлшемдерін беруі керек. Қалыптау процестерінің варианттары басты үш топқа бөлінеді:

1)жоғары меншікті қысымдар əсерімен үнтақ тəріздес массалардан престеу;

2)пластикалық массалардан қалыптау, оның негізгі варианттары: қысып шығару (тарту, экструзия), штемпельді қалыптау жəне айналу денелерге дайын материалды илеу. Қолданылатын меншікті қысымдар салыстырмалы жоғары емес. Қысып шығару шнекті немесе поршенді престерде жүргізіледі.

3)сұйық суспензиялардан құю. Жеткілікті берік құймалар алуы денеден

Керамикалық полуфабрикатты кептіру оның пішінін қалыптастыру жəне болашақтағы күйдіру операциясына сұйықтың кері əсерін жою үшін байлаушы

күйдіру жүргізеді. Керамиканың құрамына байланысты күйдіру температурасы 900-ден 12000С-ға дейін болуы керек. Парафинді жою үшін техникалық

33

химиялық процестер өтеді: бастапқы материалдардың термиялық ыдырау; массаның құрамдастары арасындағы химиялық реакциялар; күйдірудің газды ортасымен əрекеттесудегі тотығу-тотықсыздану процестері; модификациялық

9-дəріс. Керамикалық плиткалар жəне керамограниттер Керамикалық плиткалар жəне керамогранитөндірісінің кезеңдерін

орындайтын өңдеу материалдары(сынбай жəне өзінің бастапқы қасиеттерін жоғалтпай, қоршаған ортаның əртүрлі əсерлеріне қарсы тұра алатын қабілетті құрылыс материал ретінде). Керамикалық плиткалар жоғары тығыздыққа, ылғал өткізбеушілікке жəне уатылуға үлкен қарсылығына ие болу керек. Соңғы көрсеткіш əсіресе еден плиткалары үшін өте маңызды. Еуропалық жəне халықаралық стандарттар бойынша плиткалардың5 тобы бар. Олар сынақ тəсілінің аты бойынша PEI-I-ден PEI-V дейін белгіленеді. Бірінші топ уатылы ең аз шыдамды, ал бесінші топ– ең төзімді. Уатылу сынағы өте қатал

жүргізіледі. Ол үшін плитканы диірмен тастарына ұқсайтын құрылғыға орналастырып, оның үстіне абразивты құрамды(майда металдық шариктер жəне басқа дəнді қатты материалдар) шашып, суды құяды. Диірмен тастары айналғанда жасанды уатылу жасалады. Нəтижесінде плитканың бетінің неше

34

35

Материалдың негізгі қасиеттері Уатылуға берік. Мош шкаласы бойынша беріктігі - 7/8 (əдеттегі құрылыс граниттікі-5/6). Біртекті. Егер жарық пайда болса, ол көрінбейді. Суыққа төзімді. Керамикалық гранитта су жəне шайырлар

1 сүрет – Керамикалық плиткалар өндіруінің циклы

Əдеб.: 3 нег. [54-131, 392-396].

Бақылау сұрақтары:

1.Керамикалық материалдар өндірісінің негізгі сатылары.

2.Керамика өндірісінің негізгі операцилары.

3.Керамикалық плиткалар кластары, өндіріс сатылары.

4.Керамикалық граниттің сипаттары, өндіріс сатылары.

аглопорит) деп бөледі. Құрылыс керамикасының негізгі түрі болып 250х120х65 мм өлшемді параллелепипед формалы кəдімгі сазды кірпіш(МЕСТ 530-54)

саналады. Кірпіштің жылу ұстағыштық қасиетін жоғарылату үшін əртүрлі керамикалық блоктар қолдана басталды. Төбені (шатырды) жабу үшін əртүрлі

36

типті черепицалар (жапқыш) қолданылады. Фасадтық керамикалық бұйымдарға беттік деп аталатын кірпіш (МЕСТ 7484-55), фасадтық тақшалар жатады.

Кірпіш түрлері Толық денелі кірпіш– бос көлемдері аз(13%-дан кем) материал. Ішкі жəне сыртқы қабырғаларды қалау, бағаналар тұрғызу жəне көбінесе басқа ғимараттардың салмақ көтергіш элементерін орнату үшін

ал сатуда бұл шаманың20%-ға жететіндері кездеседі. Толық денелі кірпіштің жылу өтуге кедергесі көп емес, сондықтан бұл материалдан қаланған сыртқы қабырғалар қосымша жылытуды қажет етеді.

Қуыс денелі кірпішжеңілдетілген сыртқы қабырғыларды, бөлмелерді бөлетін қабырғаларды, биік жəне көпқабатты ғимараттардың каркастар арасын қалау үшін қолданады. Қуыс денелі кірпіштердегі тесіктер тесіп өткенде, не бір жағынан жабық болуы да; пішіні бойынша – дөңгелек, квадрат, тік бұрышты жəне сопақ; орналасуы бойынша – тік (вертикалды) жəне горизонталды болулары мүмкін. Горизонталды тесіктері бар материалдар(М25….М100)

осалырақ болатын ескерту керек. Қуыстар көлемнің едəуір бөлігін(13%-дан артық) құрайды, сондықтан қуыс денелі кірпіш жасауға, толық денелі кірпіш жасауға қарағанда, шикізат аз шығындалады. Осыдан оның бағасы да аз болып, оны «үнемді» деп те атайды. Жылу техникалық сипаттарын жақсарту үшін

жəне сыртқы түрі «жақсы көрінуге» ие болу керек. Түсі бірдей, қырлары – тегіс, пішіні – дəл болуы керек. Жарықшылар жəне бетінде қабыршақтар болмауы тиісті. Сазды массалардың құрамын таңдап жəне күйдірудің мерзімі мен температурасын реттеп, өндірушілер алуан түрлі түстер алады. Фактуралы (рельефті) өрмелегіш кірпіш өте қызықтырады. Оның қыры беттерінде сүрет

37

қырлары бар фактуралы) жасалған болуы мүмкін, бұл тапсырушыны талабына қарай.

Фасонды кірпіш басқаша фигуралы деп атайды. Оның айрықша белгілері – дөңгелетелген бұрыштары мен қабырғалары, шабылған немесе қисық қырлары. Тап осындай элементерден аркалар, дөңгелек колонналар, фасадтар əшекейлеуі

таңдалса, ол мөлдір емес күлгір түсті тегіс қабат береді.

Сыртқы түріне талаптар: түсті бетінде қаспақтар жəне жарықшалар,

құрылыс кірпішін дайындауда қабылданған температураға қарағанда едəуір жоғары температураларда күйдіреді. Бұл қымбат материал, оны тым қатал жағдайларда пайдаланылатын құрылыс элементтері немесе жол төсемдеріне пайдаланған қолайлы. Кемшілігі: жоғары тығыздығы əсерінен клинкер жоғары жылуөткізгіштікке ие болады.

Шамот кірпіші жоғары температураларға шыдамды, сондықтан ашық отпен жанасатын жерлерді қалау үшін қолданылады. Оны «пеш», отқа төзімді жəне шамотты деп атайды. Бұл материал 16000C-тан жоғары температураға шыдайды. Мұндай кірпішті отқа төзімді саздан– шамоттан жасайды. Осы сазды от жалынының əсеріне пеш кұлап қалмауы үшін қалайтын ерітіндіге

38

қосады. Шамот кірпішін классикалық, сондай-ақ трапециялық, сына тəріздес жəне арка тəрізді пішінде жасап шығарады.

Керамикалық кірпіш өндірісіДəстүр бойынша, кірпішті керамикалық жəне силикатты деп бөледі. Олар тек өлшемдерімен ұқсас, ал материалдары жəне оларды жасап шығару əдістері бойынша мүлдем бөлек. Керамикалық кірпішті саздан (əдетте, əртүрлі функционалды қосындылармен) илейді жəне күйдіреді. Бұл екі материалдың сипаттары əртүрлі МЕСТ-армен шектеледі де, құрысшылар олардың арасында өте анық шекара жүргізеді. Керамикалық кірпіш жасап шығарудың екі тəсілі болады: пластикалық жəне жартылай құрғақ престеу. Бірінші жағдайда ылғалдығы 17..30% сазды массаны ленталық престен сығып шығарады, сосын кептіреді жəне күйдіреді. Екінші тəсіл аз тараған– ылғалдығы 8..10% саздан кірпішті қатты престеу арқылы илейді; мұндай

араластырғаннан соң вакуумды ленталы преске беріледі. Қалыпталып иленген лента шикі-кірпішке кеселеді, ол одан əрі қарай кептірілуге( птіргіш камераларға) беріледі, соңынан 10000С-қа жуық температурада пештерде(жиі туннельді пештерде) күйдіріледі. Жартылай құрғақ престеу тəсілі бойынша ылғалдығы 8 %-дан көп емес иленетін массаны револьверлілік преске береді,

байланысты (қоныр-сарғыштан қызылға жəне қошқылқызылға дейін). Отандық та, шет елдік зауыттар да толық денелі керамикалық кірпіштерді(пештер, каминдер, мұржалар қаластыруға жұмсалады) жəне қабырғалар қалау үшін қуысты денелі кірпішті (тесікті, саңылы) шығарады.

Керамикалық кірпішке қойылатын нормативтік талаптар

·қойылған маркаға нақты беріктігінің сəйкестігі. М75, М100, Мl25, М150, М200, М250, М300 маркалы кірпіштер өндіріледі. Сандармен кг/см2 беріктік шегін белгілейді; қабырғаға түсетін салмақты есептеумен қажетті материалды таңдайды;

·марканың кеуектілігі суыққа (аязға) төзімділігі бойынша сəйкестігі, яғни кірпіш суда тəулік көп болғанда, оның төзімділігінің кезекпен суыту/жылыту шыдайтын циклдерінің саны. Бұл параметрі бойынша оларды«F» əріпімен белгілейді; суыққа төзімділікті шығарылатын маркалар: F15, F25, F35, F50. Орталық Рессейде F35 маркалы бұйымдар қолданылады. Жылы аймақтар үшін,

39

əдетте, егер құрылыс кірпіштері15 циклға шыдаса, əбден жеткілікті. Бетіне жапқыш F15 кірпішін көптеп шығармайды – МЕСТ бойынша оны тек оңтүстік аудандарда пайдаланылады, оның ішінде, суық төзімсіз материалды қолданумен бұл жерлердегі бұрынғы құрылыс тəжірибелері оң болған кезде ғана;

·су сіңіргіштік нормативке сəйкестігі– толық денелі кірпіш үшін8%-дан кем емес, ал қуыс денелі кірпіш үшін 6%-дан кем емес;

·берілген өлшемге бұйымның сəйкестігі. Стандарт – 250х120х65 мм. Басқа да: қалыңдатылған кірпіш – 250х120х88 мм, дара модульді өлшемдегі– 288х138х63 мм, қалыңдатылған модульді өлшемдегі– 288хl38х88 мм. Бұдан

басқа, тұтынушымен келесім бойынша шығарушы-өнеркəсіп орындарына МЕСТ дəстүрлі емес габаритты жіне пішінді бұйымдар шығаруға рұқсат етеді. Бəрінен жиі бір жарым кірпіш – 250х120х103 мм жəне қос кірпіш – 250хl20х138

мм кездеседі. Бірақ, барлық жағдайларда стандарттан ауытқу(немесе шартта көрсетілген өлшемдерден) ұзындығы бойынша ± 5 мм, ені бойынша ± 4 мм, қалыңдығы бойынша ± 3 мм-ден аспауға тиісті. Бетіне жапқыш бұйымдар үшін ауытқу бойынша талаптар қаталырақ: ұзындығы бойынша ± 4 мм, ені бойынша

± 3 мм, қалыңдығы бойынша -2..+3 мм; · сыртқы түрінің стандартына сəйкестігі. Қырларының беті тегіс,

қабырғалары – түзу болуы керек. Шынында, құрылыс материалдарында тіквертикалды қабырғаларының радиусы 15 мм дейін доғалдануы мүмкін;

·экологиялық нормаға сəйкестігі. Табиғи радионуклидтердің меншікті тиімді белсенділігі 370 Бк/кг аспауға тиісті;

·кірпіште əқ жəне тас қосындылары болмауы керек. Шынында, əқ шикі саздың құрамына кіреді, бірақ ол онда ұсақ ұнталған күйде болады. Егерде ірі бөлшектер қалып қойса, олар болашақта ылғалды сіңіріп, ісінеді, кірпіштің майда кесектерін сынып түседі;

·кез келген кірпіштің массасы кептірілген күйде 4,3 кг аспауы керек.

Құрылыс кірпіші үшінмынадай дефектері болуы брак(жарамсыз) деп саналмайды:

·бір кірпіште бұрыштарының тереңдігі10..15 мм үгілістер болуы жəне қабырғаларының тереңдігі 10 мм, ұзындығы 10..15 мм бұзылған 2 дефекті болуы рұқсат етіледі;

·ұзындығы 30 мм дейін жарықшалар болуы– беткі қырында жəне қондырғы қырында біреуден болуы рұқсат етіледі;

·тереңдегі 3..10 мм бетінің сынық болуы– əр кірпішке 3 данадан болуы рұқсат етіледі.

·Əдеб.: 1 нег. [398-414].

·Бақылау сұрақтары:

Əдеб.: 3 нег. [70-145].

Бақылау сұрақтар:

1.Құрылыс керамикасын жіктеу.

2.Кірпіштің негізгі түрлері мен сипаттары.

3.Жабынқыштың түрлері мен сипаттары.

40