81

ҚАЗАҚСТАННЫҢРУХАНИЖАҢҒЫРУЫНЫҢ АЙМАҚТАРДЫДАМЫТУҒАЫҚПАЛЫ

СеріковА.К.

Əл-ФарабиатындағыҚазҰУ Ғылымижетекшісі: ОмарғазыЕ.Е. саясиғылымдарыныңкандидаты., доцент. e-mail: yerga@mail.ru

ҚазақстанПрезиденті– ЕлбасыН.Ə. Назарбаев«Болашаққабағдар: руханижаңғыру» мақаласында«Туғанжер» бағдарламасын жүзеге асыру туралы міндет қойылып, ол табысты орындалуда. «Туған жер» бағдарламасы Қазақстанның аймақтарын дамытуға оң ықпалын тигізуде. Ғылыми-зерттеудің мақсаты ‒ Қазақстанның рухани жаңғыруыауқымындағыелөңірлеріндамытудыңмəселелерінталдау.

Жұмыстыңғылымижəнетəжірибелікмаңыздылығы– Қазақстанныңруханижаңғыруы– жалпыұлттықмақсатқа айналса, оның аясындағы «Туған жер» бағдарламасы аймақтық дамуға игі ықпал етуде. Бұл бағдарлама Қазақстан аймақтарында қызу қолдауға ие болып, жергілікті жерлердегі жаңғыру үдерістеріне арқау болуда. Бұл мəселені саясаттанулықзерттеудіңтеориялықжəнепрактикалықмаңыздылығыдаусыз.

Зерттеудіңəдіснамаларысалыстырмалысаяситалдау, контент-талдауменивентталдауғанегізделген. Зерттеудіңнəтижелеріменқорытындылары: Қазақстанныңруханижаңғыруымен«Туғанжер» бағдарламасының

өзара байланысын, мəселелері мен ерекшеліктерін танып-білу, ғылыми нəтижелері рухани жаңғыру аясындағы аймақтардыдамытуғакөмектеседі.

Зерттеужұмысыныңмаңыздылығы– Қазақстанныңруханижаңғыруынаөзіндікүлесқосады. Түйінсөздер: руханижаңғыру, «Туғанжер» бағдарламасы, аймақтардыңдамуы.

Қазақстан Республикасының Президенті – Елбасы Н.Ə. Назарбаевтың «Болашаққа бағдар: рухани жаңғыру» атты мақаласы 2017 жылғы 12 сəуірде «Егемен Қазақстан» ұлттық газетінде жарық көрді. Стратегиялық маңызы терең, бағдарламалық мəні бар мақаласында Елбасымыз Қазақстан халқының назарын қоғамның асқақ мұратына ‒ рухани модернизациялану мəселесіне аударды. Жаһандану дəуірі, нарықтық қатынастарға өту, вестернизация сияқты процестер қоғамдағы құндылықтар жүйесін өзгертіп, материалдық құндылықтар алға шығып, адамдар тұтынушылық психологияның арбауына түскен алмағайыпзамандаруханижаңғыру мəселесіөтеөзектітақырыпқаайналыпотыр.

Аталған бағдарламалық мақаласында Мемлекет басшысы жауапкершілігі жоғары біртұтас қазақстандық халық қалыптастыру жəне қоғамдық сананы жаңғырту жөніндегі өзінің көзқарастарын жариялады. Қоғамдық сананы жаңғырту арқылы еліміз дамудың жаңа көкжиектерін ашып, халқымызды дамудың жаңа сапалық деңгейіне көтеретінін көрсетті. Қазақстандық қоғамдық сананы модернизациялау

– құйындап соққан желге ұқсап, ғылыми-техникалық жетістіктер мен жаңа технологиялар арқылы бұрқырап дамып жатқан əлемдік саяси-экономикалық процестерге бейімделудің басты шарты. Мемлекет басшысы Н.Назарбаевтың «Болашаққа бағдар: рухани жаңғыру» мақаласында көтерілген тың бастамалардың тұжырымдамалық мазмұны "Мəңгілік Ел" жалпыұлттық идеясының принциптеріне негізделген. Ол сонымен қатар, 2017 жылғы 31 қаңтардағы «Қазақстанның үшінші жаңғыруы: жаһандық бəсекегеқабілеттілік» аттыҚазақстанхалқынаарнағанЕлбасыжолдауымен деүндесіпжатыр [1].

Бағдарламалық мақаласында Елбасымыз əсіресе ХХІ ғасырдағы қазақстандық ұлттық сана туралы, оның ерекшеліктері жайлы терең тоқталған. Яғни, «ХХ ғасырдағы батыстық жаңғыру үлгісінің бүгінгі заманның болмысына сай келмеуінің сыры неде? Меніңше, басты кемшілігі – олардың өздеріне ғана тəн қалыбы мен тəжірибесін басқа халықтар мен өркениеттердің ерекшеліктерін ескермей, бəріне жаппай еріксіз таңуында. Əжептəуір жаңғырған қоғамның өзінің тамыры тарихының тереңінен бастау алатын руханикодыболады» депатапкөрсетеді[2].

ҚазақстанПрезидентіН.Назарбаевжаңағасырдағықоғамдықсананыжаңғыртуүшінмынадайқасиетсапалар:

‒біріншіденбəсекегеқабілеттілік;

‒екіншіден, прагматизм;

‒үшіншіден, ұлттықбірегейліктісақтау;

‒төртіншіден, білімніңсалтанатқұруы;

‒бесіншіден, Қазақстанныңреволюциялықемес, эволюциялықдамуы;

‒алтыншыдан, сананыңашықтығықажетдепойынтұжырымдайды.

Осыған байланысты, ел халқының алдына əлеуметтік жаңғырту жолында рухани өркендеудің жаңа ауқымдыміндеттерінқояды.

Сонымен қатар, Елбасы осы бағдарламалық мақаласында Қазақстан халқына таяу жылдарда атқарылатынмақсат-міндеттердідеайқындапберді. Олардыңқатарындамынадайміндеттербар:

Біріншіден, қазақтілінбіртіндеплатынəліпбиінекөшіру жұмыстарынбастау.

31

Екіншіден, қоғамдық жəне гуманитарлық ғылымдар бойынша «Жаңа гуманитарлық білім. Қазақ тіліндегі100 жаңаоқулық» жобасынқолғаалу;

Үшіншіден, «Туғанжер» бағдарламасынқолғаалу. Оныңауқымыкеңейіп, «Туған елге» ұласады. Төртіншіден, жергілікті нысандар мен елді мекендерге бағытталған «Туған жер» бағдарламасынан бөлек, біз халықтың санасына одан да маңыздырақ – жалпыұлттық қасиетті орындар ұғымын сіңіруіміз керек. Ол үшін «Қазақстаның қасиетті рухани құндылықтары» немесе «Қазақстанның киелі жерлерінің

географиясы» жобасынжүзегеасыру.

Бесіншіден, заманауи əлемдегі бəсекелік қабілет – мəдениеттің де бəсекелік қабілеті екенін ескере отырып, ХХІ ғасырдың жаһандық картасында ешкімге ұқсамайтын, дербес орны бар ұлт боламыз десек, «Жаһандағызаманауиқазақстандықмəдениет» жобасыніскеасыру.

Бұл міндеттердің барлығы да өзекті, ел үшін маңызы зор. Дегенмен, осы міндеттердің ішіндегі үшіншісі ‒ «Туған жер» бағдарламасын жүзеге асыру Қазақстанның ауыл-аймақтарын дамытуға тікелей ықпал етері сөзсіз. Қазақ ұлтының тарихы мен тұрмысы ауылмен байланысты. Ал Қазақстандағы мемлекетті құраушы қазақ ұлтының сан-сапасын жақсарту үшін олар көп қоныстанған ауыл-аймақтарды дамыту, тұралаған ауыл шаруашылығын көтеру, жастарды баспанамен қамту, ауылдық жерлердегі өмір сапасын жақсарту, шетелдегі қазақтарды жинау т.б. өзекті мəселелер шешімін табуы тиіс. Қазақ ұлты мықтыболмай, Қазақелімықтыболмасыанық. Бұлөзаратəуелдімəселе, біржағынанқазақұлтыбəсекеге қабілетті болу үшін барынша тырысып, ғылым-білімді, кəсіпті, бизнесті барынша меңгеруге ұмтылуы шарт. Екінші жағынан, билік тарапынан мемлекет құрушы қазақ ұлтының дамуына барынша жағдай жасалуытиіс[3].

Алайда, Қазақстандағы ауыл-аймақтардың халқы негізінен жұмыссыз екені баршамызға мəлім. Осыдан келіп ел ішіндегі стихиялық көші-қон өршиді, жұмыс іздеген ішкі мигранттар ауылдан қалаға қарай шұбыруда. Ішкі мигранттардың басым бөлігі қаракөз қазақтар екендігі де қынжылтады.

Сондықтан, Елбасымыздың бағдарламалық мақаласында көтерілген «Туған жер» бағдарламасын қолға алудың əлеуметтік-экономикалық маңызы өте зор. Бұл міндетті іске асыру да күрделі, өйткені кешенді мəселе, көп салалы. «Туған жер» бағдарламасы – əрбір қазақстандықты өзінің кіндік қаны тамған туған жерімен жақындастыратын, туып-өскен өлкесін танып-білу, бастан өткеріп отырған қиындықтарынанхабардарболып, олардыеңсеругеатсалысуғамүмкіндікбереді. Туғанжергетағзыметіп, қолдан келгенше көмек беріп, қол үшін созу өз кезегінде қайырымдылықпен, демеушілікпен, бизнестің əлеуметтік жауапкершілігімен, мемлекеттің аймақтық саясатымен, əлеуметтік қолдаумен тығыз байланысыпжатыр.

Елбасымыз Н.Ə. Назарбаев «Туған жер» бағдарламасының мəнін нақты тұжырымдап берді. Бұл біріншіден, білім беру саласында ауқымды өлкетану жұмыстарын жүргізуді, экологияны жақсартуға жəне елді мекендерді абаттандыруға баса мəн беруді, жергілікті деңгейдегі тарихи ескерткіштер мен мəдени нысандардықалпынакелтірудікөздейді.

Екіншіден, басқааймақтарғакөшіпкетседетуғанжерлерінұмытпай, оғанқамқорлықжасағысыкелген кəсіпкерлерді, шенеуніктерді, зиялы қауым өкілдері мен жастарды ұйымдастырып, қолдау керек. Бұл – қалыпты жəне шынайы патриоттық сезім, ол əркімде болуы мүмкін. Оған тыйым салмай, керісінше, ынталандырукерек.

Үшінші, жергілікті билік «Туған жер» бағдарламасын жинақылықпен жəне жүйелілікпен қолға алуға тиіс. Бұл жұмысты өз бетімен жіберуге болмайды, мұқият ойластырып, халыққа дұрыс түсіндіру қажет. Туған жеріне көмек жасаған жандарды қолдап-құрметтеудің түрлі жолдарын табу керек. Қысқаша айтқанда, «Туған жер» бағдарламасыжалпыұлттықпатриотизмніңнағызөзегінеайналады.

Төртіншіден, жергілікті нысандар мен елді мекендерге бағытталған «Туған жер» бағдарламасынан бөлек, халықтыңсанасынаодандамаңыздырақ– жалпыұлттыққасиеттіорындарұғымынсіңіруімізкерек. Ол үшін «Қазақстаның қасиетті рухани құндылықтары» немесе «Қазақстанның киелі жерлерінің географиясы» жобасы керек. Мұның бəрі тұтаса келгенде халқымыздың ұлттық бірегейлігінің мызғымас негізінқұрайды[4].

ЕлбасыН. Назарбаев«Туғанжер» бағдарламасыҚазақстандағыжаңғыруүдерісініңлокомотивсияқты қозғаушы кұші деп көрсетті. Бұл біріншіден, туып өскен жерге қамқорлық жасау арқылы шынайы патриотизмге тəрбиелейді, екіншіден елімізде қайырымдылық жасау мəдениеті мен əлеуметтік жауапкершілікті дамытады. Үшіншіден, саналы азаматтарды туған өлкенің тарихи ескерткіштері мен географиялық нысандарын зерттеуге, инфрақұрылымдық жобаларды орындауға, жергілікті жерлердегі мəдениорындарменбілімберумекемелерінеқолдау көрсетугеынталандырады.

Мысалы, «Туған жер» бағдарламасын жүзеге асыру ауқымында Ақтөбе облысында жергілікті кəсіперлер жалпы құны 11,6 миллиард теңге болатын 500 жобаны жүзеге асырған. Ал Маңғыстау облысыныңкəсіпкерлеріболсатуғанжерлерінкөркейтугебағытталғанжобаларға4 миллиард248 миллион теңген қаражат жұмсапты. Сол сияқты Шығыс Қазақстан облысында туған жерді дамытуға арналған 925

32

жоба орындалып, бұл мақсаттта 5 миллиард теңге жұмсалған. Оңтүстік Қазақстан облысының тумалары 31 миллиард467 миллионтеңгедемеушілікжасап, 577 аймақтық жобаны шынайылыққаайналдырған[5].

2017 жылыжелтоқсандаАқтөбедеОрталықдаңғылбойындаашылғанжаңаалаңғабиіктігі30 метрлік стеллақойылды. Бұлбелгіқазақжеріндеөмірсүріпжатқанөзгеэтносөкілдерініңата-бабаларымызғадеген алғысын білдіреді. Бұл стелла ескерткішті «Туған жер» бағдарламасы аясында бірнеше кəсіпкер өз қаражатына салып берді. Іргетасының қас бетінде Қазақстанның картасы бейнелеген. Үстіңгі жағында ел тарихының əр кезеңінен сыр шертетін ақпарат, «Қазақ халқына мың алғыс!» деген сөздер тасқа қашалып жазылған. Алтөбесіндебостандықпенбиіктіктіңбелгісіретіндеқанатынжайыпбүркітотыр[6].

«Туған жер» бағдарламасы аясында Қызылорда облысындағы Нағи Ілиясов ауылында спорт кешені мен стадион пайдалануға берілді. Жаңа нысан мемлекеттік əріптестік негізінде жеке кəсіпкер Абзал Ералиевтің демеушілігімен жүзеге асып отыр. Мұнан бөлек елді мекенде тағы да бірқатар нысандар жаңғыртылған. Оның көркейіп, жаңаруына «Қазақстанның Еңбек Ері» Абзал Ералиевтің қосқан үлесін айтпау мүмкін емес. Ол бүгінгі күнге дейін туған ауылын көркейтуге 1,5 млрд. теңгеге жуық қаражат жұмсаған. Көңілқуантарлықатқарылғанжұмыстарəлідежалғасынтауыпжатыр. Спорткешенініңжалпы құны380 млн. теңгеніқұраса, соның200 млн. теңгесі«АбзалиК» толықсеріктестігінетиесілі [7]

Жамбылоблысында«Туғанжер» бағдарламасыаясындаөңірдегімеценаттардан2 миллиардтанастам қаржы тартылып, əлеуметтік нысандар мен елді мекендерді абаттандыруға жұмсалған. 50-ге тарта жаңа нысансалынып, оған70-тенастаммеценатжұмылдырылған. Соныменқатароблыста2018 жылданбастап «Жаңғырған ауыл» жобасы бастау алды. Жоспарға сəйкес жыл сайын 10 аудандағы 10 елді мекенде əлеуметтікнысандарменжолсалу, инфрақұрылымдыдамыту, абаттандыружұмыстарыжүргізіледі[8].

Алматыоблысындаардагерспортшы, олимпиадажəнеəлемчемпионыЖақсылықҮшкемпіров«Туған жер» бағдарламасын жүзеге асыруда көпке үлгі боларлық нар тұлға. Ж. Үшкемпіров «Егемен Қазақстан» газетіне берген сұхбатында: «бір кездесу үстінде мен Елбасына өз ұсынысымды айттым, елімізде мен сияқты 5 мың жігіт табылса, еліміздегі шамамен алғанда ресми тіркелген 5 мың ауылды бəріміз жабылып көтеріп жіберсек қайтер еді? Сөйттім де, жиған тəжірибеммен бөлістім. «Иə, Жақсылық оның өте жөн екен... Əттең, олдабіроңайшаруаболмайтұрғой», депЕлбасыойланыпқалды. Қазақтыңжеріненкөктепкөгеріп, өсіп-өніп, дүниесін шетелге шашып жүрген азаматтар туралы ойлады ма екен, білмеймін!? Расында да менің іс-əрекетім бір ауылдың төңірегінде ғана қанат жайған іс, ал ұлан-ғайыр Қазақстанның əр аумағындағы болып жатқан ұлан-асыр əрекеттерден мен хабарсызбын ғой. Ел басқару оңай дейсіз бе? Мысалы, менАлматыоблысыныңМыңбаевауылынөркендетеміндепшаруашылықтыңбарқалғандүниемүлкін қолыма алдым. Халқының саны ол кезде 2000-ға жетеғабыл еді. Қазір 5000 тұрғыны бар. Ауылға газ тарттым, елдің қуанышын көрсеңіз. Əсіресе, əйелдер қалай шаттанды десеңізші! Өз қаражатыммен спорткешенінсалдым, қазіронда200 баласпорттыңтоғызтүріменайналысады, оныңішіндекүрестіңтөрт түрі бар. Мұның сыртында фитнес-клуб аштым, 100 орындық балабақша салынды, қолжетімді бағамен пəтерберілді» депбұлтұрғыдаөзініңигіістерітуралыайтады[9].

Жас кезінде əлемді мойындатқан, ел ағасы болғанда кəсіпкерлікпен айналысып, тухан жері мен халқына қамқорлық жасап жүрген Ж. Үшкемпіровтың еңбегі еленіп, 2017 жылы Тəуелсіздік мерекесі қарсаңындаАқордадаЕлбасыныңқолынан«ҚазақстанныңЕңбекЕрі» атағыналды. ӨзкезегіндеМемлекет басшысы тəуелсіздік жылдарында біраз азаматтың қалталы болғанын айта келе, Ж. Үшкемпіровке: «Енді тапқаныныңбіразынелгеберсе, сенсияқты. Жасотбасыларға50 пəтерліүйсалыпбердің. Балабақшасалып бердің. Спорткешенінсалдың, қазір200 балакүресіпжатыр», – депризашылығынбілдірді[10].

Алматы облысының жəне бір түлегі, белгілі бизнесмен, "ZHERSU" инвестициялық-өндiрiстiк корпорациясының басшысы, атақтымеценат Бауыржан Оспановөзінің туған жерінде, Алакөл ауданының Жыланды ауылына көршілес жатқан Лепсіден балаларға арнап спорт мектеп-интернатын салды. Бүгінде мұнда спорттың алты түрі бойынша балалар тегін білім алады, сорттық киімдері, күнделікті тамақтануы, жаттығуы, жарыстарға қатысуы түгел шешілген. Жыланды ауылында өзінің жеке қаражатына спорттық мектеп-интернат, ағылшын тілінде тереңдетіп оқытатын физика-математикалық гимназия ашты. 2006 жылдан бері балаларға арнап шығарма жазатын жазушыларды қолдауға арналған "Дарабоз" сыйлығын тағайындап, ол сыйлық жыл сайын дəстүрлі түрде ұйымдастырылып келеді. Қанат Ислам, Жəнібек Əлімханұлы, Жанқош Тұраров сияқты боксшыларға демеушілік қолдау көрсетеді. Туған ауылында қой шаруашылығынекібағыттадамытуда‒біреуіжүнберетінмериносқойыболса, екіншісіқазақтыңаққойы. Сонымен қатар, Ресейден 200 бас асыл тұқымды, сүтті мол беретін беретін сиырлар əкеліп, соңғы технологияларменжабдықталғанфермаашқан. БұлшаруашылықтарБ.Оспановтыңондағанауылдастарын жұмыспен қамтамасыз етсе, "ZHERSU" инвестициялық-өндiрiстiк корпорациясында Қазақстан бойынша мыңдағанадамжұмысістейді[11].

Жоғарыда келтірілген мысалдардан Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ə. Назарбаевтың бастамасымен жүзеге асырылып жатқан «Рухани жаңғыру», оның ішінде «Туған жер» бағдарламасы көптегенигіістергеарқауболыпотырғанынбайқаймыз.

33

Сонымен қатар, Қазақстаның қасиетті рухани құндылықтарын жаңғырту, «Қазақстанның киелі жерлерінің географиясы» жобасы да қарқынды жүзеге асуда. Туған жердің көркем табиғаты мен қатар, тылсымжатқанқұпиялары, ата-бабаларымызқастерлегенкиеліжерлеріжетерлік.

ҚРПрезидентіН.Ə. Назарбаевтың«Болашаққабағдар: руханижаңғыру» аттымақаласындаұсынылған «Туған жер» бағдарламасы аясында Қазақстанның киелі жерлерінің географиялық картасын дайындау бойынша ҚР Мəдениет жəне спорт министрлігі «Қазақстан Республикасының Ұлттық Музейі» РМКК жанынан «Сакралды Қазақстан» ғылыми-зерттеу орталығы құрылды. Бұл ғылыми-зерттеу орталығының басшысы болып саясаттанушы Берік Əбдіғалиев тағайындалды. «Сакралды Қазақстан» ғылыми-зерттеу орталығы қызметінің негізгі мақсаты өлкетану бойынша ғылыми-зерттеу жұмысы, өлкетану саласындағы ағартушылық жұмыс, республикадағы өлкетану жұмыстарын əдістемелік қамтамасыз ету, мемлекеттік жəне қоғамдық өлкетану ұйымдарымен, жергілікті мемлекеттік органдар, білім беру мекемелері, Қазақстанның архивтері мен музейлерімен бірге ынтымақтастықта өлкетану тақырыбындағы ғылыми- зерттеуіс-шараларынұйымдастыруболыптабылады[12].

Бүгінгі таңда «Қазақстанның киелі жерлерінің географиясы» жобасы бойынша Ш. Уəлиханов атындағы Тарих жəне этнология институты, Р. Сүлейменов атындағы Шығыстану институты, География институты, Ə. Марғұлан атындағы Археология институты, М.О. Əуезов атындағы Əдебиет жəне өнер институтыбірлесежұмысістеуде[13].

Бұған қоса, «Туған жер» Қазақстанның өлкетанушылар қоғамдық бірлестігі де құрылды. Онда өлкетанушы ғалымдар бас қосып, бірлестік мүшелерімен бірге жұмыс атқарды. Тарихи деректер, ерте дəуірге қатысты тың мəліметтер, өлкетануға байланысты ақпараттарды білетін көнекөз қарттарды барлық аймақтардан іздестіріп, тізімін дайындап, əңгімелесу жұмыстары жүргізілді. Сонымен қатар, 1) Солтүстік Қазақстан облысында: Қостанай, Петропавловск, Көкшетау; 2) Оңтүстік Қазақстан облысы бойынша: Қызылорда, Шымкент, Тараз; 3) Қарағанды облысы облысы: Қарағанды, Жезқазған; 4) Шығыс Қазақстан облысы: Павлодар, Семей, Өскемен; 5) Батыс қазақстан облысы: Маңғыстау, Атырау, Орал, Ақтөбе; 6) Алматыоблысы: Алматы, Талдықорғанөңірлерібойыншаалтыбағыттажүргізілетінзерттеужұмыстарына атсалысты.

Осы алты бағыт бойынша «Киелі Қазақстан» республикалық экспедициясы ұйымдастырылып, аймақтардағы киелі мекендерді аралады. Нəтижесінде «Қазақстанның жалпыұлттық қасиетті орындары» тізіміне барлық аймақтан іріктеліп, сарапталған 100 нысан енді. Бірақ олардың анықталған саны 185-ке жуықекен[14].

«Қазақстанның киелі жерлерінің географиясы» еліміздегі туризмді дамытуға, өңірлердің дамуына жаңа серпін беретін жобаға айналып келеді. Қазақстанда тарихи-мəдени ескерткіштер де, рекреациялық туризмүшінтаптырмайтынтабиғиорындардажетерлік. Текжүйеліжұмыс, инфрақұрылымменсервистік қызмет жетіспейді. Қазақстандағы қоғамдық жаңғыру арқылы бұл кемшіліктер түзеліп, туризм саласын дамытуғакедергіжасапотырғанжағдайлар шешімін табадыдегенүмітзор.

Жоғарыда айтылғандарды қорыта келе, Елбасы Н.Ə. Назарбаевтың ұсынысымен жəне тікелей бақылауымен жүзеге асырылып жатқан «Рухани жаңғыру», «Туған жер» бағдарламалары, «Қазақстанның киелі жерлерінің географиясы» сияқты жобалардың жүзеге асырылуы бір жыл ішінде ел аймақтарын дамытуға үлкен ықпал етті деп бағалауымызға болады. Елбасы бастамасына қолдау көрсету, еліміздің дамуына игі ықпал ететін жобаларды іске асыруға атсалысу əрбір қазақстандықтың міндеті, Отан алдындағықасиеттіборышыдептүсінуімізқажет.

Əдебиеттер:

1.Мемлекет басшысы Н.Назарбаевтың 2017 жылғы 31 қаңтардағы «Қазақстанның үшінші жаңғыруы: жаһандық бəсекеге қабілеттілік» атты Қазақстан халқына жолдауы // http://www.akorda.kz/kz/addresses/addresses_of_president/memleket-basshysy- nnazarbaevtyn-kazakstan-halkyna-zholdauy-2017-zhylgy-31-kantar

2.Мемлекетбасшысының«Болашаққабағдар: руханижаңғыру» аттымақаласы// ЕгеменҚазақстан. 2017 жылғы12 сəуір. –

Б. 1-2.

3.МұсатаевС. Ұлттықмүдденіңақиқатыменаманаты. –Алматы, 2016. –Б. 95.

4.Мемлекетбасшысының«Болашаққабағдар: руханижаңғыру» аттымақаласы// ЕгеменҚазақстан. 2017 жылғы12 сəуір. –

Б. 1-2.

5.Борисова С. Отом, как реализуется программа «Туған жер» // Central Asia Monitor. №1(681). 12-18 января 2018 года. –С.

7.БорисоваС. Отом, какреализуетсяпрограмма«Туғанжер» // Central Asia Monitor. №1(681). 12-18 января2018 года. –С. 7.

6.Ақтөбеде қазақ халқына алғыс білдірген өзге ұлт өкілдері 30 метрлік стелла орнатты // http://khabar.kz/kz/news/kogam- kz/item/97857-a-t-bede-aza-khal-yna-al-ys-bildirgen-zge-lt-kilderi-30-metrlik-stella-ornatty

7.БерікұлыЕ. «Туғанжер» бағдарламасыаймақтардақалайжүзегеасыпжатыр? // http://abai.kz/post/60732

8.Бапаев Б. Жамбыл облысының азаматтары туған ауылына жомарттық жасады // http://24.kz/kz/zha-aly-tar/o- am/item/214916-zhambyl-oblysyny-azamattary-tu-an-auylyna-zhomartty-zhasady

9.ЖақсылықҮшкемпіров: 15 жылкүрестім, 20 жылкəсіпкермін– 35 жылтексабырменшыдамдысерікеттім(Əңгімелескен ТалғатСҮЙІНБАЙ) // ЕгеменҚазақстан. 2017 жылғы12 желтоқсан. –Б. 2.

10.Назарбаев ел алдында ақтарыла сөйлеген Жақсылық Үшкемпіровпен күш сынасты // http://stan.kz/zhaksylyk- %D2%AFshkempirov-nursultan-nazar/

34

11.Бауыржан ОСПАНОВ, "ZHERSU" инвестициялық-өндiрiстiк корпорациясының басшысы: Шенеунік болуға ұмтылмаймын, менбизнестіңадамымын// http://abai.kz/post/16758

12.Берік Əбдіғалиұлы «Сакралды Қазақстан» ғылыми-зерттеу орталығын басқарады // https://baq.kz/kk/news/kogam/berik_abdigaliuli_sakraldi_kazakstan_gilimizertteu_ortaligin_baskaradi20170512_162100

13.Төленова З.М. Қазақстанның киелі жерлерінің географиясы ‒ қоғамның рухани жаңғыруының факторы // http://e- history.kz/kz/publications/view/3149

14.ЕсқалиӨ. «КиеліҚазақстан» республикалықэкспедициясыөлкетанушыларменкездесті// ЕгеменҚазақстан. 2017 жылғы

24 қазан. –Б. 2.

ТЕОРИЯГЛОБАЛИЗАЦИИКАКТЕОРИЯТРАНСФОРМАЦИИ СОВРЕМЕННОГООБЩЕСТВА

СултанбаевБ.

подруководствомдокторафилософскихнаук, профессораАбдигалиевойГ.К. Казахскийнациональныйуниверситетимениаль‒Фараби

Рассмотрены основные теории современного общества. Показано, что разнообразие современных теорий общества свидетельствует о системном кризисе, а также о нарастании темпов изменений, которые затрагивают все сферы общества. Проанализированы теории, предложенные представителями Римского клуба, теории эндизма, а также такие распространенные в социологии теории, как теория постиндустриальногообществаитеорияинформационногообщества. Показано, чтонесмотрянабольшие возможности, которые представляет человеку и социальным общностям новое постиндустриальное информационноеобщество, оноставитпередниминеменеезначимыепроблемы. Современныепроблемы превращаются в конкретные вызовы, которые нашли свое обоснование в теориях глобализации. Сама глобализация часто рассматривается как противоречивый, асимметричный процесс, как вызов всему предшествующему ипоследующемуразвитиючеловечества.

ВтораяполовинаХХвекавсоциально-гуманитарномзнанииотмеченапоискомтеории, котораямогла бы объяснить основные направления изменений в обществе, его основных сферах. Разные представления об источниках социальных изменений, социокультурных, экономических и политических трансформаций привели к возникновению не одной, а целого ряда теорий. Современное многообразие терминов «постиндустриальное общество», «информационное общество», «сетевое общество», «посткапиталистическое общество», «постбуржуазное общество», «индивидуализированное общество», «супериндустриальное общество», «общество потребления», «общество изобилия» и другие свидетельствуют о том, что современное общество переживает системный кризис. Проявлений его несколько, связаны они с разнообразными причинами, возникающими в разных сферах. Развитие экономики привело к распространению капиталистических отношений во всем мире, возникновению современныхмоделейнеолиберализма, экспансиитранснациональныхкорпораций, господствурыночных отношений даже в традиционно социальноориентирован-ных национальных экономиках, что в конечном итоге способствовало формированию прагматичного и утилитарного потребительского общества. Вестфальская модель государства под влиянием неолиберальных тенденций перераспределяет свои функции, причем многие из них получают не только надгосударственные образования (международные межправительственные и неправительственные организации), но и внутригосударственные регионы, которыестановятсясамостоятельнымиактораминетольконауровнегосударства, ноинауровнемировой политики. Трансформируется культурная сфера. Рожденное европейской традицией противопоставление истины и добродетели привело к изменению духовно-нравственных ценностей, вестернизации и американизации культурных образцов поведения, нарастанию кризиса духовности, формированию культурного разнообразия. Наконец, развитие в научном мировоззрении сциентистско-прог-рессистской методологии изменило формы научной рациональности и сформировало новые модели социального развития.

Такая ситуация приводит к проблемам, конфликтам, противоречиям, которые нарастают не только между отдельными государствами, национальными экономиками, социальными общностями и группами, но и противоречиям собственно всей мировой системы, мировой политики ‒ глобальным проблемам. Причем сами глобальные проблемы, их обоснование появились задолго до возникновения термина «глобализация» и были связаны с технократизмом, скептицизмом, меркантилизмом в развитии нового общества.

Взависимостиотхарактерапрогнозаразвитияобществавсетеориивторой половиныХХвекаможно разделитьнапессимистическиеиоптимистические[1].

Однимиизпервыхсредипессимистическихфутурологическихтеорийсталипрогнозыпредставителей «Римского клуба», международной неправительственной организации, которая объединила в 1968 г. в

35

своихрядахученых, политическихиобщественныхдеятелейизмногихстранмира. Ониоднимиизпервых обосновалиглобальныепроблемыкаквызовы, которыестоятпередвсемчеловечеством.

Деятельность «Римского клуба» была направлена на проведение исследований глобальных проблем современности и ставила своей целью добиться понимания трудностей, возникающих на пути развития человечества, оказать соответствующее влияние на общественное мнение, разработать программы и рекомендации, способствующиеразрешениюкризисныхпроцессов. Поинициативе«Римскогоклуба» был осуществлен ряд исследовательских проектов, результаты которых представлены в форме докладов. Самыми знаменитыми среди них стали «Пределы роста» (1972), «Человечество на поворотном пункте» (1974), «Целидлячеловечества» (1977) идр. Подлиннуюсенсациювнаучноммиревызвалпервыйдоклад Клуба«Пределыроста», врамкахкоторогобылиобобщенырезультатыисследовательскойработыгруппы ученыхизМассачусетскоготехнологическогоинститутаподруководствомД. Медо-уза. Исследуяобласть производства, еготемповимасштабовразвития, ростнародонаселенияпланеты, глобальные ресурсыиих потребление, экологические изменения, они пришли к выводу о конечности развития нашей планеты и ограниченности ее природных ресурсов. Это предполагает существование предела экспоненциального роста народонаселения и промышленного производства. Авторы доклада сделали категоричный вывод: при сохранении существующих тенденций к росту народонаселения, промышленности и сельскохозяйственного производства истощение природных ресурсов и загрязнение окружающей среды достигнут критического значения уже в начале XXI века, в первой половине которого грядет мировая катастрофа. Теория пределов роста привела, с одной стороны, к возникновению крайних идей «нулевого роста» и требованию отказа от промышленной деятельности. Впоследствии такая кардинальная теория была заменена концепцией «ограниченного роста» в потреблении мировых ресурсов и в производстве средств жизни. Математическая модель «пределов роста» была представлена в работе американского математикаД. Форрестера«Мироваядинамика».

Болеесдержаннымпосвоимвыводамвыглядитпроект«Стратегиявыживания», которыйлегвоснову доклада Клуба «Человечество на поворотном пункте» (1974). Исследователи поделили планету на десять регионов, на основании исследования которых спрогнозировали не мировую катастрофу, а серию региональных катастроф, которыеначнутсяужевначалеXXI века.

Теорияпределовростаимелаидругоеследствие‒онаспособствовалатому, чтовнаучноммиребыли поставлены и началось обсуждение вопросов о сущности пределов роста: природных (внешних) и социокультурных (внутренних), была выявлена проблема целей роста, ориентированного на повышение качестважизни.

Версию глобальной катастрофы смоделировал в своей футурологической теории социальной деградации К. Лоренц. Причинами этой катастрофы ученый назвал восемь «смертных грехов человечества»:

‒общее системно-функциональное расстройство общества, которое вызвано нарушением естественных цикловрегулирования;

‒урбанизацию, которая сопровождается превышающей всякую меру допустимости скученностью народонаселения;

‒«опустошениежизненногопространства» (ростантигуманизма иаморализма);

‒всевозрастающие(поэкспоненте) темпыобщественного прогресса;

‒необратимые антропологические изменения, которые трансформируют экзистенциальную систему «удовольствие‒неудовольствие»;

‒«генетическуюдеградацию», связаннуюспотерейценностей;

‒«разрывстрадицией» и«войну поколений»;

‒охватившуювесьмирполитическуюдемагогиюиполитику, основаннуюналжи[1, с. 114]. Переходными от пессимистических футурологических теорий в оптимистическим можно считать

теории так называемой «культуры эндизма, или культуры конца» . Представители этого направления используют метафоры «конец», «исчезновение», «смерть» для того, чтобы показать устаревание и уход в прошлое целого ряда практик и институтов, которые были характерны для общества XIX и первых трех четвертей ХХ века. В рамках «культуры эндизма» выделяют теории конца идеологии Р. Арона, конца историиФ. Фукуямы, концадетстваН. По-стмана, концареволюцийА. Турена, концатрудаР. Дарендорфа, К. Оффе, Дж. Рифкина, конца природы и конца традиций Э. Гидден-са. Свои представления дальнейшего развития общества авторы этих теорий связывали с противопоставлением современности и предшествующего социального состояния, через отрицание основополагающих принципов модерна, его социальныхинститутовипрактик. Н.Л. Поляковасчитает, чтоименноэтитеории, особеннотеории«конца труда» и «конца трудового общества» сыграли значительную роль в формировании концепций постиндустриального информационного общества, поскольку с методологической точки зрения пересмотрели тезис о структурообразующей функции производительного труда, которая была определяющейвклассическойсоциологии.

36

В последней четверти ХХ века самой распространенной теорией социальных изменений, теорией, которая пыталась проанализировать возможные вызовы человечеству в рамках социального развития, стала теория постиндустриального общества. На первый взгляд, постиндустриальное общество несет человеку только благо, социальную защищенность, но не вызовы и риски, поскольку главное отличие постиндустриального общества состоит в том, что его определяющим компонентом выступают знания. Следовательно, ведущую роль играют социальные институты, производящие и транслирующие знания, преждевсего‒университет.

Постиндустриальноеобществоотмеченорядомсущественныхизмененийвовсехсферах: вэкономике переход от сферы производства к сфере услуг, от товаропроизводящей к обслуживающей экономике; в социальной структуре классовое неравенство заменяется профессиональным неравенством; политика определяется центральным местом политического знания; создание новой интеллектуальной технологии, введениепланированияиконтролянадтехнологическимиизменениями.

Причина возникновение постиндустриального общества ‒ изменения в социальной структуре, в экономике и профессиональной сфере. В обществе происходит исчезновение класса капиталистов, а во главе его становится образованная элита. Собственность как критерий социальной стратификации теряет свое значение, решающим фактором становится образование ‒ материальная собственность заменяется интеллектуальной собственностью. В связи с этим постиндустриальное общество демонстрирует новую систему социальной стратификации и новые социальные конфликты. В основе социальной структуры, по мысли Д. Белла, лежат взаимодействия «закрытых статусных групп», которые различаются по расовым, этническим, лингвистическим, религиозным и т. д. признакам. Поэтому и конфликты перемещаются из производственной сферы (конфликт между трудом и капиталом) в политическую сферу ‒ конфликты между центральнымиипериферийными, илимаргинальными, сегментамиобщества.

Термин постиндустриального общества в широко признанном теперь значении ‒ для обозначения социума, в котором индустриальный сектор теряет ведущую роль вследствие возрастающей технологизации, аосновной производительной силойстановитсянаука, впервыеупотребиламериканский социолог и политолог Д. Белл (хотя сам термин появляется в науке задолго до этого, еще в 1930-х гг.). Д. Белл показал, что увеличение занятости в сфере услуг, то есть в профессиях, связанных с обработкой информации, приводиткоченьважнымпоследствиямдляразвитияпостиндустриальногообщества. Поего мнению, в наступающем столетии решающее значение для экономической и социальной жизни, для способов производства знания, а также для характера трудовой деятельности человека приобретет становление нового социального уклада, в котором особенно важны три аспекта: переход от индустриальногоксервисномуобществу; решающеезначениекодифицированноготеоретическогознания для осуществления технологических инноваций; превращение новой «интеллектуальной технологии» в ключевойинструментсистемногоанализаитеориипринятиярешений.

Концепцияпостиндустриальногообществаявляетсяширокимобобщением. ПомыслиБелла, еесмысл можетбытьпонятлегче, есливыделитьпятькомпонентовэтогопонятия:

1)вэкономическомсекторе: переходотпроизводителя товаровкрасширениюсферыуслуг;

2)вструктурезанятости: доминированиепрофессиональногоитехническогокласса;

3)осевойпринципобщества: центральноеместотеоретическихзнанийкакисточниканововведенийи формулированияполитики;

4)будущаяориентация: особаярольтехнологииитехнологическихоценок;

5)принятиерешений: созиданиеновой«интеллектуальнойтехнологии».

Но еще большие вызовы встали перед человеком, когда на смену термину «постиндустриальное общество» пришелтермин«информационноеобщество».

Термин «информационное общество» был введен в научный оборот в начале 1960-х гг. фактически одновременно в США и Японии Ф. Махлупом и Т. Умесао. Теоретики информационного общества считают, что основным и главным процессом нового общества, определяющим все остальное, является информационная революция. Информация становится главным и основополагающим социальным ресурсом и определяет главные характеристики общества: демассификацию и дестандартизацию всех сторонэкономическойисоциальнойжизни; высокуюинновативность, быструюскоростьвсехсоциальных изменений. Согласно этим футурологическим представлениям, новое общество характеризуется процессами, совершенно противоположными тем, которые существовали до конца ХХ века. Вместо бюрократизации и централизации формируется демократизация, концентрация заменяется разрушением, стандартизация, которая стала характерным элементом массового общества, превращается в индивидуализацию.

В новом информационном обществе основным ресурсом, обеспечивающим функционирование его основных сфер, становится человеческий потенциал, и, прежде всего, человеческий интеллект, что представляет огромные возможности для усиления социального разнообразия и индивидуализации. Одновременно ведущей системой становится информационное производство, которое на первый план

37

выдвигает социальные институты и институциональные практики социокультурных сфер общества ‒ науку, образование, искусство, идеологию в широком смысле, журналистику, туризм, рекламу, то есть те сферы, гдесоздаетсяневещественныйпродукт.

О сущности информационного общества часто пишут те исследователи, которые разрабатывают теорииглобализации. Так, Э. Гидденссчитает, чтокорнисовременногоинформационногообществанужно искать вактивномотслеживанииразных сторонжизни, которое стало необходимымпосле возникновения в мире национальных государств. Г. Шиллер говорит о том, что информационный взрыв во второй половинеХХвекасталвозможенблагодарястремительномуразвитиюкорпоративногокапитализма.

По мнению А. Турена, наиболее важным моментом в формулировке понятия «информационного общества» является акцент на новые экономические отношения. Он подчеркивает особую важность преобразований инвестиционной и управленческой политики в ходе телекоммуникационноинформационнойреволюции.

Б. Мелоди считает, что информационные продукты и услуги больше потребляет промышленность, нежели население, поэтому надо признать, что информация является фундаментальным фактором в современной экономике. В основе переструктурирования всех отраслей промышленности и создания глобальнойинформационнойэкономикилежитизменившаясярольинформации.

Сдругойстороны, Ф. Уэбстерсчитает, чтоинформацияизнание‒какивсетехнологическиесистемы, сопровождающие «технологический взрыв», ‒ в количественном отношении получили значительное распространение. Онисталиигратьключевуюрольвбытовомповедениилюдей, живущихвсовременных обществах. Ф. Уэбстер выделяет пять существующих параметров идентификации информационного общества: технологический, экономический, пространственный, культурный, атакжепараметр, связанный со сферой занятости, в каждом из которых он видит не просто причины увеличения количества информации, ато, чтохарактерэтойинформацииизменяетобразнашейжизни[6].

Формирование теории информационного общества привело к появлению исследований оппонентов, которыенетолькокритикуютсамутеорию, ноивыявляютпротиворечияинформатизации. Так, например, Ю. Хабермас относится к концепции информационного общества весьма скептически и считает, что рост количества информации не приводит к появлению более информированного общества, а информация не всегда помогает решить проблему мирного сосуществования людей. Это подтверждают и афористичные высказывания Ж. Бодрийяра по поводу знаков и симуляций в современном обществе, а также принцип перформативности Ж.-Ф. Лиотара, который он считает основополагающим при описании процессов созданияииспользованияинформациивсовременнуюэпоху постмодерна.

М. Кастельс считает, что переход к «информационной эпохе» провозглашает становление «нового общества» [7]. Но будущее общество нельзя назвать информационным, поскольку все общества использовали информацию и, соответственно, термин «информационное общество» может подходить к любой эпохе. Переход к «информационной эпохе» на первый план выдвигает сети, которые связывают между собой людей, институты и государства. Новые сети обеспечиваются информационнокоммуникативными технологиями и создают информационные потоки, среди которых наиболее важное значение сегодня отдается Интернету. Система Интернет, способствуя быстрому поиску информации и обеспечивая почти мгновенную связь, сегодня порождает глобальный цифровой разрыв. Особенно это заметно в усилении регионального и социально-экономического неравенства. В поддерживаемые Интернетом глобальные сети включаются главные городские центры, глобализированные виды деятельности и высокообразованные социальные группы, в то время как большинство регионов и людей исключаются из них. Еще одна причина технологического неравенства современности ‒ дифференциация использования высокоскоростного широкополостного доступа на основе таких технологий, как цифровая сеть с интеграцией услуг (ISDN), абонентская цифровая линия (DSL), кабельные модемы, протокол беспроводного доступа к Интернету (WAP) (на сегодняшний день он является большей частью узкополостным). Таким образом, в тот момент, когда массы наконец получают доступ к Интернету посредствомтелефонныхлиний, мировыеэлитыоказываютсявболеевысокихсферахкиберпространства.

Поэтому М. Кастельс часто использует термин «информационный капитализм», подчеркивая, что это особо безжалостная, захватническая форма капитализма, поскольку он сочетает в себе невероятную гибкость с глобальным присутствием благодаря Всемирной сети. Подобно М. Веберу, которыйобосновал значение «духа капитализма» для развития капиталистических отношений индустриального общества, М. Кастельс формулирует «дух информационализма» нового капиталистического общества. Ученый описывает его через образ игроков киберпро-странства, которые легко и свободно обмениваются любой информацией, имеютналаженныеконтактымеждусобойинаоснованииэтогосоединенывсети. Влюбом случае, информационный капитализм знаменует собой смену эпох и формирование нового общества будущего.

Таким образом, несмотря на большие возможности, которые представляет человеку и социальным общностям новое постиндустриальное информационное общество, оно ставит перед ними не менее

38

значимыепроблемы, которыепревращаютсявконкретныевызовы, сформированныеужевтеорияхвторой половины ХХвека.

За прошедшие несколько десятилетий было предпринято огромное количество попыток создать теорию глобализации. Но, несмотря на появление действительно серьезных теорий глобализации как в нашей стране, так и за рубежом, использование понятия в популярной литературе приводит к тому, что термин глобализация теряет свою аналитическую ценность и приобретает двусмысленный оттенок. «В самом общем виде глобализация подразумевает «сжатие» мира, с одной стороны, и быстрый рост осознаниямиромсамогосебя‒сдругой. Образноговоря, мирдвижетсяотсостояния«всебе» ксостоянию

«длясебя» [13, с. 23].

В современном социально-гуманитарном знании под понятием «глобализация» понимается широкий спектрсобытийитенденций, средикоторыхвыделяют:

‒развитиемировыхидеологий, интенсивнуюборьбу заустановлениемировогопорядка;

‒скачкообразный рост числа и влияния международных организаций, ослабление суверенитета национальных государств;

‒появлениеиразвитиетранснациональныхкорпораций, ростмеждународнойторговли;

‒интенсивныемассовыемиграциииформированиемультикультурныхобществ;

‒создание планетарных средств массовой информации и экспансию западной культуры во все регионымираит. д. [12, с. 250251].

Актуальным для современного социально-гуманитарного знания является не только выявление структурных составляющих процессов глобализации, но и принципов теории глобализации. Среди последних в работах ученых (социологов, культурологов, философов, политологов, историков) сформулированыследующие:

‒процесс глобализации происходит одновременно с модернизацией и включает в себя укрепление экономических связеймеждугосударствамиивозникновениеглобальнойкультурысознания;

‒глобализацияприводитксближениюлюдей;

‒пространство сжимается, авремястановитсяглобальным;

‒обитателипланетысформировалирефлексивнуюориентациюкмиру вцелом;

‒дихотомияуниверсализмаипартикуляризмаутратиласилу;

‒рискиответственностьрасширилисьглобально;

‒входеглобализациивозрастаеткультурализациясоциальнойжизни.

Такимобразом, глобализация‒этонепросторостинтернационализацииилироствзаимозависимости и взаимопроникновения человеческих отношений наряду с ростом интеграции социально-экономической жизни. Глобализация, по мнению Ф. Уэбстера, является одновременно экономическим, политическим, социальнымикультурнымявлением, очемсвидетельствует, например, взрывнойростмиграции, туризма, возникновение гибридных музыкальных форм и одновременно увеличение озабоченности выработкой глобальныхполитических стратегий

илипеременамивсфереуправления. Всеэтопозволяетнепростообосноватьналичиемногообразных вызовов, которые ставит перед человечеством эпоха глобализации, но и рассмотреть саму глобализацию как основной вызов, определяющий радикальные изменения, происходящие в политике и экономике, культуреисоциальнойсфере, образованииисемье, информационномпространствеиэкологииит. д.

Списоклитературы

1.ПлаховВ.Д. Западнаясоциология. XIX-XX вв. Отклассикидопостнеклассическойнауки. СПб.: Алетейя, 2006.

2.Полякова Н.Л. Образ современных обществ в социологической теории конца ХХ ‒ начала XXI в. // Вестник Московского университета. Серия18: социологияиполитология. 2009. №2.

3.ФукуямаФ. Конецисторииипоследнийчеловек. М.: АСТ: АСТМосква; Хранитель, 2007.

4.ГидденсЭ. Ускользающиймир: какглобализацияменяетнашужизнь. М.: Весьмир, 2004.

5.БеллД. Грядущеепостиндустриальноеобщество. Опытсоциальногопрогнозирования. М.: Academia, 1999.

6.УэбстерФ. Теорииинформационногообщества: пер. сангл.; подред. Е.Л. Вартановой. М.: Аспект-пресс, 2004.

7.КастельсМ. ГалактикаИнтернет: пер. сангл. А. Матвеева; подред. В. Харитонова. Екатеринбург: У-Фактория, 2004.

8.НалетоваИ.В. Социокультурныеособенностисовременныхпроцессовглобализации// ВестникТамбовскогоуниверситета. СерияГуманитарныенауки. Тамбов, 2008. Вып. 12 (92). С. 44-49.

9.НалетоваИ.В. Асимметричностьсовременныхпроцессовглобализации// Социально-гуманитарныезнания. 2016. Т. 9.

10.ИноземцевВ.Л.Глобализация: иллюзияиреальность// СвободнаямысльXXI. 2000. №1.

11.Глобализация/ подобщ. ред. В.А. Михайлова, В.С. Буянова. М.: Изд-воРАГС, 2008.

12.Социология/ подред. Д.В. Иванова. М.: Высшееобразование, 2005.

13.ФомичевП.Н. Дискурсыглобализацииитенденцииразвитиясоциологии// СоциологическиеисследованиянапорогеXXI

в. М., 2000.

14.ЛенинВ.И. Империализмкаквысшаястадиякапитализма// ЛенинВ.И. Полн. собр. соч.: в55 т. Т. 27.

15.ЛебедеваМ.М. Мироваяполитика. М., 2003. С. 40-41.

16.ВаллерстайнИ. Послелиберализма. М., 2003.

17.Валлерстайн И. Анализ мировых систем: современное видение мирового сообщества // Социология на пороге XXI века. Новыенаправленияисследований. М., 1998. С. 145.

39

ҚАЗАҚСТАНДАҒЫТУРИЗМ САЯСАТЫНДАМЫТУДАҒЫ МƏСЕЛЕЛЕРЖƏНЕОЛАРДЫҢШЕШУЖОЛДАРЫ

ТағаеваАйымжан

Ғылымижетекші: Саясиғылымдарыныңкандидаты, доцентОмарғазыЕ.Е. əл-ФарабиатындағыҚазҰУ

Туризм саласы соңғы 10 жылда дербес индустрия құрып үлгерген, жоғары сұранысқа ие сала. Қазіргі уақытта көптеген мемлекеттер ЖІӨ-нің көлемін осытуризм саласымен толықтырып отыр. Туризм саласы жыл сайын қарқынды өзгеріске ұшырап отыр. Зерттеу нəтижелеріне сəйкес, 2017 жылда туристік саласы жақсы дамыған ел – Испания деп танылды. Одан кейінгі орындарға Франция мен Германия жайғасты. Сонымен қатар, топ-10 елдің қатарына Жапония, Ұлыбритания, АҚШ, Аустралия, Италия, Канада жəне Швейцарияенді. Ресейбұлтізімде43-орынға, алҚазақстан81-орынғажайғасты[6].

Статистикалық мəліметтер көрсеткендей Қазақстанның туристтік саласы ақсаңдап тұр. Қазақстанның ЖІӨ-нің 0,9%ғана туризм құрайды. 2015 жылы 236,4 млрд. теңге туризмнен кіріс кіріп, 2010 жылмен салыстырғанда2 есеөсімбайқалады. 103,6мыңадамдыжұмыспенқамтыпотыр. Туризмсаласынанкіретін салықтар2016 жылы11,0 млрд. теңгеніқұрады. 2016 жылыҚазақстанда2031 туристтікұйым, 138 062 адам көлеміндегі сыйымдылығы бар 2754 орналастару мекемелері тіркелген. Бұл көрсеткіш 2015 жылмен салыстырғанда16,6 %-ғажоғары[5]

Қазақстанда қазіргі таңда басқа инфрақұрылым салалары сияқты туризмді дамытуға аса үлкен мəн берілуде. Республиканың географиялық ерекшеліктерінен туризмді əрбір аумақта дамытуға қолайлы жағдайдыңбар екенінбайқау қиынғасоқпайды.

Туризмді Қазақстан Республикасындағы дамудың ұлттық басымдықтарының бірі ретінде қарастыру үшінбеснегізгіэкономикалықжəнеəлеуметтікмүдделербар:

туризмсаласында250 мыңнанастамжұмысорныменқамтамасызетумүмкіндігі, оныңішіндедəстүрлі ауылдық өмір салтынан қол үзбей, ауылдық жəне шалғайдағы аудандар халқы мен жастарды; отбасылар, кіші жəне орта кəсіпорындар үшін бизнес мүмкіндіктерін жасай отырып, халықтың қалың санаттарыарасындакəсіпкерлікқызметтіңмəдениетіндамытуғаықпалету;

Қазақстан Республикасының өңірлері мен ауылдық пункттерінің аудандарын дамытуға үлес қосу, оныңішіндешалғай аудандардағыинженерлік-көліктікинфрақұрылымды, Мемлекеттікшекараданөткізу инфрақұрылымын дамыту; ауыл шаруашылығын, машина жасау, жеңіл жəне тамақ өнеркəсібін, өндірістік емес секторды қоса алғанда, экономиканың басқа да секторларында ынтымақтастыққа ықпал ету жəне мүмкіндіктер жасау; ұлттық жəне мемлекетаралық өзара түсіністікті ілгерлетуге ықпал ететін оң жəне өнімді мəдениетаралық қатынастарды құруғаықпалету[2]

БіздіңзаманымызғадейінгіғасырлардаҰлыЖібекжолыныңқұрылуыменбіздіңшекарамыздыбасып өтуіҚазақстандағытуризмніңтарихиалғышарттарыболғанболатын.

Тəуелсіздігімізді жариялаған жылдардан бастап-ақ тарихи мұраны жаңғырта отыра туристік қызметті реттеу негізгі мақсаттар қатарына ілікті. Туризмнің дамыған жəне дамушы бірқатар мемлекеттердің экономикасында маңызды пайыздық өлшемдерді құрайтынын жəне қоғамның əл-ауқатына тікелей əсер ететінін ескереотыра, «Туризмдідамыту 2020 жылғадейінгітұжырымдамасы» қабылданғанболатын Республикадатуризмдіжеделдетіпдамытуғақиындықтудыратыннегізгісебептергемыналаржатады:

1)туризм орындарындағы инженерлік, көліктік жəне əлеуметтік инфрақұрылымның жеткілікті дамымауы, туристік объектілерге жету қиындығы, туристер демалатын жерлердегі сервис деңгейінің жоғары болмауы, жол бойы инфрақұрылым объектілері сервис сапасының жəне санының жеткілікті болмауы;

2)туризм саласында білікті кадрлардың, оның ішінде академиялық білім сипатының жетіспеушілігі, білім бағдарламаларының еңбек нарығының талаптарынан, өндірістер қажеттіліктерінен, жұмыс берушілердіңкүтуіненбіршамаалшақтығыжəнет.б.;

3)визалықжəнекөші-қондықформальділік;

4)мəдени жəне спорт бағыттарын қоса алғанда, туристік саланы дамытудың кешендік тəсілін іске асыруүшінмүдделімемлекеттікоргандардыүйлестірудіңжеткіліксіздеңгейі;

5)əлсізмаркетингжəнебрендинг;

6)инвестициялықтартымдылықтыңтөмендігі.

Елбасымыз Н.Ə.Назарбаев: «Қазақстанның қасиетті жерлерінің мəдени-географиялық белдеуі ‒ неше ғасырөтседебіздікез-келгенруханижұтаңдықтансақтап, аманалыпшығатынсимволдыққалқанымызəрі ұлттық мақтанышымыздың қайнар бұлағы» -деп көрсетеді[1]. Демек, тарихи-археологиялық ерекше

ескерткіштер: Қожа Ахмет Яссауи кесенесі, Арыстан Баб кесенесі, Айша Бибі, Бабаджа Қатын кесенелері, Маңғыстау маңындағы тарихи орындардағы туризмді дамыту. Айтылып өтілгендей негізгі мақсат тарихи орындарға жөндеу жұмыстарын жүргізу немесе оларды қайта қалпына

40