Кесте 4 - Жеке тұлғаның тәрбиелік критерийлері

Қорыта айтқанда, Сонымен, жоғарыда көрсетілген критерийлерге сәйкес тәрбие процесінің тиімділігін бағалау педагогтардың оқушыларды үйлесімділікпен дамыту жұмыстары бойынша жасаған іс-әрекеттерінің нәтижесін бағалауға мүмкіндік береді. Жеке тұлға әлеуметтік құндылықтарды мұра етіп алу мен көбейтудің әлеуметтік механизмі арқылы қалыптасады. Әлеуметтік құндылықтар – алдыңғы ұрпақтың іс-тәжірибесімен көрінетін өмір шындықтары. Мұндай құндылықтар білім, идеал, адамдар арасындағы тәртіп пен қарымқатынас нормасы, адамның тыныс-тіршілігі және т.б. түрінде өмір сүреді. Тәрбие процесінің тиімділік критерийі болып жеке тұлғаның әлеуметтік рольдер жүйесіне дайындалу және оны орындау көрсеткіштері болып табылады. Жеке тұлғаның тәрбиелік критерийлері, әлеуметтік рольдер санынан шығады: адамға қанша әлеуметтік роль тән болса, сонша критерий болады . Бұл – тәрбие процесінің тиімділігін жоғарыда көрсетілген критерийлерге сәйкес бағалау педагогтардың оқушыларды үйлесімділікпен дамыту жұмысы бойынша жасалған ісәрекеттерінің нәтижесіне баға беруге көмектеседі.

261

Ұсыныс:

1.Мектептерде жүйелік-рольдік теорияны басшылыққа алып, тәрбие жұмыстарын ұйымдастырса, жақсы нәтиже берер еді.

2.«Әлеуметтік рольдер негізінде тәрбиелеу » атты арнайы курс жүргізілсе (жоғары сынып оқушыларына)

Әдебиеттер

1.Таланчук Н.М. Архитектоника воспитательного процесса: современная концепция

итеория воспитания: В 2-х ч. Казань, 1990.

2.Таланчук Н.М. Введение в неопедагогику. Пособие для педагогов-новаторов. М.,

1991.

3.Таланчук Н.М. Идеалы и реальность интерсоциального воспитания: примерная концепция исследования // Сов.педагогика. 1989. №1.

4.Қожаева С.Қ. Қазіргі заман тәрбие контексіндегі тұжырымдамалар. Астана. 201

Н.М. Садықова, Н.С. Жұбаназарова, Л.О. Баймолдина

БІЛІМ БЕРУ САПАСЫНЫҢ НЕГІЗГІ ПАРАМЕТРЛЕРІ ҚАЗІРГІ ОҚЫТУДЫҢ БАСТЫ БАҒДАРЫ РЕТІНДЕ

Экономикалық және ғылыми-техникалық даму тенденциясында адам капиталының рөлінің өсуін ескерсек, онда қазіргі заманғы қоғамның дамуының басты қозғаушы күші білім беру болып табылады. Білімі беру - бұл қоғам дамуын оның барлық бағыттары мен тенденцияларында жеделдетуге қамтамасыз ететін белсенді білім беруді өндіру болып табылады. Білім беруді дамыту қоғамның дамуына байланысты. Білім берудің дамуы өзөзінен жүзеге асуы мүмкін, бірақ ол басқару процесін бақылау мен жақсарту жағдайында ғана тиімді болып табылады. Білім беру жүйесін дамытудың қазіргі кезеңінде атқаратын рөлі аса маңызды, әсіресе білім беру сапасын басқаруды атқарады. Оның негізгі параметрлері бастапқыда әрқашан оқытудың негізгі бағдарын жүзеге асыруға икемділігі мен тиімділігі болған - интеллектуалды капиталды шығару, олардың кәсіби жоғарға деңгейі, осының негізінде бәсекеге қабілетті мамандарды жоғарлату. Менеджмент жүйесінде оқыту сапасын басқарудың және жүйенің инновациялық әдістерін енгізу білім беру ұйымның барлық қызметкерлерінің ынтымақтастығы мен топтық жұмысы арқылы қол жеткізіледі [1].

Білім беруді тиімді басқару үшін сіз оның даму тенденцияларын, оның негізгі заңдылықтарын объективті білу керек. Басқаруды жақсарту эмпирикалық, прагматикалық және ғылыми көзқарастың негізінде мүмкін болады. Ал білім берудің өзін басқару ішінара және жеке, жалпы және бірізді-перспективалық мерзімді жүйені жақсарту негізінде жүзеге асырылады. Мысалы, білім беруді басқарудың соңғы түрін жетілдіруге білім берудің барлық ұйымдарына қажет реформалар және бүгінгі күн бұл білім беруді басқарудың басты факторы болып табылады. Білім беру реформасының орталық проблемасы оның сапасын жақсарту болып табылады. Реформалаудың тәсілдері әр түрлі болуы мүмкін. Білім беру сапасын бірден жақсартуға әкелетін және оның дамуы үшін қолайлы өзгертулер енгізуге болады. Немесе, керісінше, өзгерістер бастапқыда оның болашақ өсуі үшін потенциалын құра отырып, сапасын төмендеуі мүмкін.

Бұл, әрине, жоғары оқу орындары, жұмыс берушілердің шарттарына сай жоғары сапалы білім беру бағдарламаларын, студенттер қажеттіліктерін және халықаралық стандарттарға қиыншылығына ұсынуға қабілеті олардың құндылығын дәлелдеу үшін қажет, айтарлықтай материалдық ресурстарды талап етеді. Мамандарды дайындау бәсекеге қабілеттілік ең төменгі құны бойынша жоғары сапалы қол жеткізуді хабарлаймыз негізгі

262

мақсаты бар ұйымдар болып табылады. Бүгінгі күні университеттер білім беру қызметтерін өндірушілер ретінде қарастырылады.

Стандарттау жөніндегі халықаралық ұйым ИСО сапасының келесі анықтамасын қабылданады: «Сапа-орнатылған және болжамдалған қажеттілігін қанағаттандыру қабілетіне байланысты объектінің сипаттамаларының жиынтығы». Сондықтан жоғары сапалы көрсеткіштерге қол жеткізу сипаттамаларын тұрақтылық, күрделілігі мен комбинациясын қамтамасыз етеді, басқарумен байланысты болады.

Сапа білім беру іс-әрекетінің нәтижесі ретінде ғана емес, сонымен қатар, ішкі қуаты мен сыртқы жағдайлар түріндегі оған қол жеткізуге мүмкіндік ретінде ғана қарастырылады.

Бүгін күні білім беру адамның өмірлік іс-әрекетінің соңғы нәтижесі, ал сапасы белгілі бір деңгейі бар процесс болып табылады. Осы негізінде, білім берудің сапасы - бұл оқыту субъектілерінің құзыреттілігі мен кәсіби санасының бірізді және тиімді қалыптастуын анықтайтын білім беру процесінің сипаттамаларының жиынтығы. Білім беру сапасы сипаттамаларын үш топқа бөледі:

1.білім беру мақсатына жету;

2.кәсібилікті қалыптастыру сапасы;

3.білім беру нәтижесігінің сапасы. [3]

Әлеуеттің сапасы білім беру мақсатының сапасы, білім беру стандарттарының сапасы, білім беру бағдарламасының сапасы, білім беру процесінің материалды-техникалық сапасы, профессор-оқытушылар құрамының сапасы, абитуренттердің сапасы, ақпараттықәдістемелік базасының сапасы сияқты сипаттамаларда көрсетіледі.

Кәсібилікті қалыптастыру процесінің сапасы - ол білім беру технологиясының сапасы, білім беру процесін бақылау, педагогикалық жұмысқа шығармашылығы мен тиімділігіне оқытушы құрамының мотивациясының сапасы, студентердің білім беруге қатынасының сапасы, білім беру процесінің қарқындылығы, білім беруді басқару, білімді презентациялаудың әдістері.

Білім беру нәтижесінің сапасы - кәсібилікті ұғыну, жеке қабілеттілік пен ерекшеліктерді тану мен жүзеге асыру, жұмыспен қамту, мансап және жалақы, өзін-өзі білім алудың әдіснамасын меңгеру, білім, тәжірибелік дағды.

Осы сипаттамалардың әрқайсысы оқу процесін ұйымдастырудың тәжірибесін ескере отырып жекелеген талдауды және өлшеу мен бағалаудың мүмкіндіктерін зерттеуді талап етеді.

Жалпылама анықтамада және өзінің қорытынды нәтижесінде білім берудің сапасы - бұл құзыреттілік пен кәсіби сана сипаттамаларының жиынтығы, қоғам дамуының қазіргі кезеңінің талаптарына сәйкес кәсіби іс-әрекетті жүзеге асыратын мамандардың қабілетін көрсететін, белгілі бір деңгейде тиімділік пен кәсіби жетістікті, кәсіби іс-әрекеттің нәтижелері үшін әлеуметтік жауапкершілік түсіну болып табылады[4].

Білім беру сапасын түсіну кәсіби білім болуын, білім берудің сипаты мен деңгейін, ұйымдасқан мәдениетті, басқару іс-әрекетіне рөлдік және функционалдық дайындығы, мәселені тануға және түсінуге қабілетін және оларды рационалды шешімдерін шығармашылық іздеуді, сондай-ақ өз-өзіне білім берудің дағдыларын қамтиды. Білім берудің нәтижесі - бұл қажетті құзыреттілікті меңгеру, кәсіби сананы қалыптастыру, кәсіби және әлеуметтік жауапкершілік ұғыну болып табылады.

Білім берудің сапасы білім беру іс-әрекетінің нәтижесін ғана емес - маманның қасиеттерін - жоғары оқу орны түлектерін, сонымен қатар білім беру мақсатына байланысты мазмұны мен әдістемесіне, ұйымдастыру және технологиясының қалыптасу факторларымен сипатталады. Осы сипаттамалардың барлығы қалыптасуға қажетті саналы ықпал етеді, және бұл басқарылуы тиіс. Білім беру әрбір ЖОО болуы тиіс басқару жүйесінде сапаны қажет етеді.

ТQМ сапаны басқарудың жалпы (жалпылама) жүйесі ұсынылған сапа басқарудың халықаралық тәжірибесі бар. Сапаны басқару жүйесі ресми және бейресми негізде болуы мүмкін. Ол міндетті нормалар мен ережелердің жиынтығын анықтайды, білім беру сапасын

263

басқару жүйесіне бірден енгізілуі мүмкін емес. Ол өзінің қалыптасу және даму бағдарламасына сәйкес, кезең-кезеңмен, бірізді қалыптасады. Білім беру сапасын түсіну үшін танымның үш деңгейдегі болуын қарастыру өте маңызды болып табылады. Сапаны бақылау осы деңгейдің біріне бағытталуы мүмкін және сапаны бағалауда бұл жағдайда ескеруі тиіс болады [6].

Білім беру сапасына білім беру бағдарламаларының бәсекеге қабілеттілігін қамтамасыз ететін оқу бағдарламаларының мазмұны әсер етеді. Сонымен қатар, пәндерді меңгерудің деңгейлері мен оның негізгі ережелерін түсіну бар. Кез келген мамандықты дайындауда тереңірек білу қажеттілігі, сондай-ақ жалпы түсіну деңгейі болу қажет. Және бұл пәндер белгілі болуға, сондай-ақ оқу бағдарламасында белгілі бір орын алуы тиіс. Бірақ олар негізгі немесе қосалқы пәндер бомайды. Олардың барлығы маманның кәсіби қалыптасуында маңызды рөл атқарады. Бірақ оларды оқытудың көлемі мен әдістері ескерілуі тиіс басқа пәндер дамыту меңгеруді жақсарту үшін негіздегі, білімнің жүйелі рөлі болып табылады.

Білімінің екінші деңгейі - бұл пәнді терең меңгеру, таным мен тәжірибе іс-әрекетінің түрлі салаларында білімді түрлендіруге қабілеттілігі болып табылады. Білімнің жүйелілігінің бұл деңгейі оқиғалардың себептері мен салдарын түсінуге мүмкіндік береді, оқиғалар мен құбылыстарды алдын-ала болжауға мүмкіндік береді. Білімінің екінші деңгейдегі кәсіптік даярлаудың пәндері негізі пәндер болып табылады, жалпы кәсіби даярлаудың негізгі пәндері ғана емес, сондай-ақ басқа да циклдарының негізгі пәндері, атап айтқанда гуманитарлық дайындық (экономикалық мамандық үшін, білім берудегі-менеджмент) немесе техникалық мамандықтар үшін жаратылыстану-ғылыми даярлау.

Кәсіби даярлаудың үшінші деңгейі іс-әрекеттің шығармашылық қабілетінде көрінетін, меңгерген білімдерінің кешенділігіне және тереңдігіне сүйнентін кәсіби сана тұрақтылығын қалыптастыруды көрсетеді. Тиімді кәсіби іс-әрекеттің бұл қабілеттілігі - ресурстарды жобалауға, тиімді пайдалану және қолдану, объективті факторларды ескеру және т.б.

Кәсіби даярлаудың бұл деңгейі адамның әлеуметтік болуын анықтайды, оның ісәрекетінің барлық параметрлеріндегі кәсіби құндылықтар жүйесімен сипатталады. Бұл білім беру процесінің барлық факторларының әсерінен қалыптасады. Ол арнайы дайындықта, көрінуі мүмкін, деңгей ғана емес болып табылады. Бұл білім беру процесін соңғы сапасы, яғни тек пәндердің құрамынан ғана емес, тұтастай алғанда, білім берудің барлық тұжырымдамасынан анықталады.

Кәсіби даярлаудың деңгейі білім беру сапасының жоғарылығын сипаттайды. Білімнің деңгейі неғұрлым жоғары болса, білім сапасы соғұрлым жоғары. Бірақ тәуелділік тікелей емес, тізбектелген болып келеді. Білім деңгейін арттырудың жалпы тенденциясы оның даму белгілі бір кезеңдерінде білім сапасы білім деңгейіне арттыруды сай емес жақсарту үшін білім беру және керісінше сапасын төмендетуі мүмкін. Жалпы айтқанда, білім беру деңгейі мен сапасын өзгерту кезеңдері қарапайым білімнен шығармашылық қозғалу ретінде танылуы мүмкін, яғни кәсіби тәжірибелік іс-әрекет барысында жаңа білім жасау мүмкін.

Шығармашылық білім - бұл адамның тәжірибелік кәсіби іс-әрекетінің оқу әсері, білімнің сындарын жеңу және оларды шығармашылыққа айналдыру. Дәл осылай білім беру сапасын өзгеру тенденциялары болуы тиіс, осылайша білім деңгейін тәуелділігі білім сапасында және жалпы білім беру сапасында көрінуі тиіс.

Білім беру сапасы қазіргі заманның қажеттіліктерін көрсете алады, мүмкін ол болашаққа бағытталған болады. Сапаны қазіргі заманғы, сонымен қатар болашақтағы білім беру ерекшеліктері мен қажеттіліктерінен айқын көрінетін білім берудің даму тенденцияларын ескере отырып қамтамасыз ету қажет.

Білім берудің әлеуетті - ресурстар мен объективті көзқарастарға байланысты мақсаттарға жету мүмкіндігін сипаттайды. Бұл факторлар бір уақытта ретінде жекелеген білім беру ұйымдарына салыстырмалы ішкі және сыртқы болып табылады. Сыртқыға жататындар: білім беруді мемлекеттік басқару (ҚР Білім және ғылым министрлігінің қызметі), білім беруді ұйымдастырушылық және құқықтық қолдау (Білім туралы

264

мемлекеттік білім беру стандарттары мен т.б.), білім беру қаржыландыру жүйесі, білім беру қажеттіліктерінің пайда болуы және білім беру сапасын қоғамдық көрсету.

Ішкіге жататындар - оқытушылар мен студенттердің құрамы, білім беру үдерісін материалдық және техникалық қолдау, ақпараттық-әдістемелік қолдау, білім беру технологиясы мен тәрбие жұмыстарын техникалық қолдау. Ең соңында осы факторлар білім беру сапасын жүйе ретінде, сондай-ақ оның дайындау және қамтамасыз ету процесі ретінде, сондай-ақ білім беру нәтижесі сапасы ретінде анықтайды. Білім беру сапасын басқару - оның ерекше деңгейіне қол жеткізу ғана емес, сондай-ақ оның оң өзгерістер динамикасын қамтамасыз ету болып табылады.

Білім беру сапасын заманауи өңдеушілердің басты назары оның белгілі бір деңгейіне қол жеткізу болып табылады. Бірақ қоғамдық даму процесінде білім берудің қажеттіліктері мен жағдайларын өзгереді және соған сәйкес сапаның талаптарын да өзгеруі тиіс, сонымен қатар оның бағалау критерийлеріне де өзгерту керек.

Білім сапасы артуы тиіс. Бірақ мұны түсіну жеткіліксіз, білім беру сапасының қандай тенденцияларын жақсартуға болады және қандайдан аулақ болу керек. Білім беру сапасын басқару әрдайым толық сеніммен болуы тиіс, басқару қандай тенденцияға бағытталған, білім беру сапасын бақылау динамикасы болуы тиіс.

Білім беру сапасын оң динамикасын қамтамасыз ету мақсатында, ол білім беру саласында болып жатқан өзгерістер әсерін, динамикасын қандай факторлар анықтайтынын білу қажет.

Қазіргі заманғы ЖОО бүгін күні табысты қызметінің жұмыс істеуі оның қызметінің барлық түрлерін сапалы көрсеткіштерін арттыру мақсатында оқу және ұйымдастыру, оқуәдістемелік, ғылыми-зерттеу және тәрбиелік басқару жүйесін тиімді құру мүмкін емес. Жоғары оқу орнындарында білім беру сапасын жоғары тұрақтылығының көрсету үшін сапалы СМС енгізу мүмкіндік береді. Бірақ СМС-ті «механикалық» жүзеге асыру ЖОО қызметін автоматты жақсартуға кепілдік бермейді.

Білім беру сапасын арттыру, оны шығармашылық процеске айналдыру, әлемдік білім беру кеңістігіне қалыптастыру үшін қажетті шарты болып табылады - білім берудің ғылыми деңгейін жоғарлату, оның ғылыми жетістіктері неғұрлым жылдам енгізуді арттыру; жаңа, тиімді педагогикалық әдістерін және білім беру әдістерін құру.

Білім беру сапасын проблемасы түпкілікті шешімге ие емес. Білім беруді дамытудың әр кезеңінде елдің әлеуметтік-экономикалық дамуының үрдістері анықталады, жаңа жағдайлар, мүмкіндіктер мен қажеттіліктерін пайда болады. Сапа критерийлері өзгереді, сапаны басқару проблемасы қиындай түсуде және қайтадан осы мәселені зерттеу үшін қажеттілік туындайды.

Білім беру сапасы үнемі өзгерісте болады. Оның өсуінде шек жоқ байқалады. Сондықтан бүгін күні өзгерістердің сипаты мен себептерін зерттеу маңызды. Сапа менеджментінің қазіргі заманғы идеяларын болжауды қазірдің өзінде қол жетімді ету, бірақ мұндай болжау әдістері әлі де жоқ. Олар білім беру нәтижесінің өзгерістерін болжауды қамтиды - біліктілітен құзыреттілікке және одан әрі адами капиталға, білім беру мақсаты мен қоғамдық мәртебені өзгерту болып табылады.

Әдебиеттер

1.Алексеенко В. Социально - философский смысл категории «Система управления качеством образовательной деятельности ВУЗов» / Виктор Алексеенко // Власть. - 2008. - №8-С. 53-56.

2.Андреев А. Знания или компетенции? / А. Андреев // Высшее образование в России.

-2009. -№2. -С. 24-29.

3.Анискин Ю. П. Планирование и контроллинг: учебное пособие / Ю. П. Анискин, А. М. Павлова. М.: Омега-Л, 2007 - 243с.

4.Артемьева М.Н. Все о качестве / М.Н. Артемьева // Важные вопросы в СМК. 2007. - №1 (46). -С. 12-17.

265

5.Архипова Н. И. Совершенствование организационных структур управления как фактор стратегического развития ВУЗа на современном этапе / Н. И. Архипова // Менеджмент в России и за рубежом. - 2008. - №1- С. 82-88.

6.Белый Е. М. Использование концепции стратегического менеджмента в управлении государственным ВУЗом / Е. М. Белый // Менеджмента в России и за рубежом. - 2007. - №3 - С. 22-31.

О. С. Сангилбаев, Т. Ережепов

ЗДОРОВЬЕСБЕРЕГАЮЩИЕ ТЕХНОЛОГИИ В ОБРАЗОВАНИИ

Успешное обучение в школе зависит от состояния здоровья, с которым ребенок поступил в школу. А вот дальнейшее сохранение и укрепление здоровья школьников зависит от организации учебного процесса. А это значит, что педагоги, психологи и родители должны делать все возможное для успешного обучения детей и достижения ими высоких результатов в учебной деятельности. По результатам некоторых медицинских осмотров, сегодня совершенно здоровым является только три ученика из десяти. Поэтому важно убедить детей в необходимости беречь здоровье. Факторов, влияющих на здоровье детей, много, одними из них являются генетико-демографические и социальные процессы.

Конечно, нельзя не отметить те факторы, которые связаны с организацией работы в школе [1, с.21]:

-учебная нагрузка,

-внеурочная воспитательная работа,

-психологическая помощь обучающимся,

-состояние микроклимата в семье и школе,

-соблюдение санитарных норм и правил,

-гигиенические требования к условиям обучения,

-психологического обеспечения учебно-воспитательного процесса,

-организация здорового режима учебного дня,

-двигательной активности,

-требований к организации медицинского обслуживания,

-питания.

Кроме перечисленных выше объективных факторов, существует ряд субъективных. Таким образом, создание активной среды, в которой обучение происходит не за счет ресурсов его здоровья, а вследствие специально организованной системы развития внутреннего потенциала воспитательного процесса школьника становится актуальнейшей задачей современной школы.

Надо учить так, чтобы не навредить здоровью учащихся. Каждый учитель должен стараться учитывать индивидуальные особенности детей, творчески подходить к подготовке

ипланированию урока, использовать физкультминутки здоровьесберегающей направленности.

Забота о здоровье должен быть одним из приоритетов работы всего педагогического коллектива.

Задача здоровьесберегающей технологии – обеспечить учащемуся школы высокий уровень здоровья, сформировать культуру здоровья, т.е. умение заботиться о своем здоровье

ибережно относиться к здоровью других детей.

Большинство детей, не имеющих выраженных интеллектуальных нарушений, испытывает значительные трудности в освоении учебного материала и в адаптации к новым школьным условиям. Поэтому проблема сохранения и укрепления здоровья школьников в процессе обучения весьма актуальна.

266

В процессе обучения предметам важно не только дать и объяснить новый материал, развивать навыки решения задач, но и сформировать у школьников понимание человека как неотъемлемой части окружающей природы. Некоторые системы организма человека подчинены физическим законам, а также психическое здоровье человека является такой же неотъемлемой составляющей его благополучного существования, как и физическое. Поэтому

впроцессе работы надо ставить следующие задачи [2, с.41]:

1.Сформировать у школьников умения применять способы уменьшения негативного влияния природных факторов на здоровье.

2.Измерять основные физические характеристики и показатели своего здоровья.

3.Сформировать умения школьников решать вопросы сохранения и укрепления здоровья, рационально планировать и осуществлять свою познавательную деятельность.

Применение методики обучения предметам, имеющей здоровьесберегающую направленность целесообразно осуществлять на основе использования разнообразных форм и методов обучения. Исследования показали, что эффективными являются следующие формы организации учебно-познавательной деятельности: конференции, семинары, межпредметные уроки, уроки-диспуты, экскурсии. В процессе обучения предметам для реализации здоровьесберегающей направленности учителю целесообразно применять следующие методы обучения:

домашние практические задания; метод проектов; исследовательский метод; практические работы.

Школьные предметы требуют напряженной умственной деятельности учащихся. Огромное значение в предупреждении утомления играет четкая организация учебного труда. На уроках значительная часть учебной деятельности связана с классной доской. Очень важно, чтобы на доске были план работы на уроке и список заданий с указанием степени сложности. Тогда ученик сможет распределить свои силы, выбрать задания соответствующей степени сложности. Не нужно забывать о том, что отдых – это смена видов деятельности. Рациональная организация урока (по Н.К. Смирнову) включает в себя разнообразные виды деятельности (4–7), частоту их чередования (7–10 мин), плотность урока не менее 60% и не более 75–80%, смену позы, физкультминутки, эмоциональные разрядки. Все это снимает проблемы переутомления, отсутствие интереса к изучаемой теме, дети активны до конца урока, им нравится узнавать все больше нового.

Учителя всегда чувствуют, когда дети устали, пропадает интерес, внимание становится рассеянным и предпринимают все возможные методы и приемы, в том числе эмоциональные паузы и физминутки. Они препятствуют нарастанию утомления, снимают статические нагрузки. Физкультминутки проводятся в классе под руководством учителя или подготовленного ученика. В занятие обязательно нужно включать простейшие упражнения для глаз, неплохо проводить массаж биологически активных точек на теле. Тренировка дыхания, в свою очередь, не занимая много времени, позволяет не только развивать дыхательную систему, но и способствует повышению культуры общения. Нужно отметить, что на психическое здоровье детей положительно влияет обстановка в классе. Кабинеты где проводятся уроки, нужно озеленять, потому что комнатные цветы полезны не только тем, что создают уютную обстановку, но и отфильтровывают частицы пыли, понижают содержание углекислого газа и повышают содержание кислорода, очищают воздух от примесей формальдегида, которого много в мебели, нормализуют влажность и т.д. Не только цветы, но и запахи приходят на помощь. Японские ученые доказали это научно. Число ошибок учащихся снижалось на 20%, когда классную комнату наполняли запахом лаванды, на 33% – если пахло жасмином, на 54% – от запаха лимона. В конце рабочего дня дети, занимавшиеся в «ароматном» помещении, вместо обычной утомляемости и стресса испытывали чувство покоя и уравновешенности. Ароматерапия, как показывают

267

исследования современных ученых, может служить эффективным средством для повышения

работоспособности, улучшения внимания и памяти [3, с.17].

На уроках надо стараться максимально использовать игровые моменты, аудио и видеоаппаратуру для демонстрации интересных материалов. Среди форм проведения уроков часто использую такие, как урок-викторина, урок-соревнование, урок-путешествие.

Использование компьютерных технологий на уроках позволяет повысить заинтересованность учащихся, а также улучшить качество восприятия материала. Использование компьютера для тестирования учащихся дает возможность отдохнуть от шариковой ручки и размять пальцы рук.

Также не стоит забывать на уроках в целях профилактики здоровья учащихся:

-знакомить с составом пищевых продуктов, их энергетической ценностью, с потребностью человека в энергии, получаемой с пищей;

-обращать внимание ребят на необходимость своевременного и сбалансированного

питания;

-рассказывать о принципах составления меню с учетом требований к здоровому питанию, о процессах, происходящих с пищей во время ее приготовления;

-проводить работу по повышению культуры приема пищи, а также соблюдению основных гигиенических требований.

Исходя из всего, что было сказано ранее, здоровьесберегающий урок, по нашему мнению, – это урок, обеспечивающий и ученику, и учителю сохранение запаса их жизненных сил от начала до конца урока. Урок удался, если к его концу здоровья или прибавилось, или,

вхудшем случае, не убавилось.

А отсюда, помимо обычных учебных, перед учителем стоят ещё и такие задачи:

-помочь ученику сохранить свое здоровье;

-через свой предмет формировать жизненные установки и жизненные приоритеты в выборе здорового образа жизни;

-вызвать интерес к самопознанию и самосовершенствованию.

Результатом использования здоровьесберегающих моментов на уроке является то, что ученик умеет определять основные характеристики окружающей среды, влияющие на здоровье человека; применяет на практике способы уменьшения негативного влияния природных факторов на здоровье человека. Знает основы протекания основных физиологических процессов жизнедеятельности организма человека через тестирования, контрольные и лабораторные работы, листы самодиагностики. Умеет экспериментально определять основные характеристики и показатели собственного организма. Анализирует результаты деятельности учебных работ, выполнение домашних заданий, исследовательские работы, наблюдения. Применяет на практике способы, позволяющие сохранять и

корректировать здоровье [4, с. 57].

Анализ деятельности учащихся, опрос родителей и педагогов показал, что использование материала здоровьесберегающей направленности в процессе обучения предметам позволило повысить интерес учащихся к ее изучению; потребность изучать предметы и применять полученные знания для сохранения и укрепления собственного здоровья. Анализ полученных результатов, а также беседы с родителями, анализ их анкет позволяют говорить о том, что учащиеся рассматривают собственное здоровье как одну из главных ценностей, проявляют повышенный интерес к изучению его состояния, к способам его сохранения и улучшения. В частности, относятся к здоровью как к высшей ценности 63% школьников; указывают на важность здоровья для достижения успеха в жизни и профессиональной деятельности 37% учащихся. Отметим, что в ходе опытно-поисковой работы повысилась активность учащихся на уроках и во внеурочной деятельности.

268

Литература

12.. БусловскаяСмирнов НЛ.К.К.. ««Здоровьесберегающиетехнологииобразовательныеначальномтехнологииобраз вании»:в Учебнсовременной. пос., Белгородшколе», -издМ.-Издво ИПК-во:АПКиПРОНИУ "БелГУ. 2002". 0. 117. 136с. с.

3. Евсюкова М.Ю. «Создание здоровьесберегающего пространства школы посредством внедрения в учебно-воспитательный процесс здоровьесбере-гающих и инновационныхтехнологий». - Белгород, Изд-во:НИУБелГУ. 2011. 164с.

4. Ирхин В.Н.: Урок и здоровье школьников. - Тирасполь: Приднестровский университет, 2009. 192 с.

Н.Қ. Тоқсанбаева, Б.У. Абикенова, Ж.Қ. Қырықбай

БОЛАШАҚ ПЕДАГОГ-ПСИХОЛОГТАРДЫҢ КОММУНИКАТИВТІ МӘДЕНИЕТКЕ ОҚЫТУ НЕГІЗІН ҚАЛЫПТАСТЫРУ

Құзыреттілік тәсіл бірінші орынға білімгердің хабардарлығын емес, нақты құбылыстарды танып білу мен түсіндіруде, қазіргі заманғы техника мен технологияны игеруде, практикалық өмірде, өзінің кәсіби білім алуға дайындығын бағалауда, еңбек нарығын бағдарлау қажет болғанда, өмірден өз орнын анықтауға, өмір салтын, кикілжіңдерді шешу тәсілдерін таңдауға байланысты мәселелерді шешу қажет болғанда туындайтын өмірлік мәні бар мәселелерді шешу біліктілігін шығарады.

Қазақстандық психология мектебінің көрнекті өкілі С.М. Жақыпов қарым-қатынастың күрделі сипаты зерттеуге кешенді, пәнаралық тұрғыдан келуді талап етеді. Бұл жерде айрықша рөл адамдардың қарым-қатынасы мен өзара түсінісуін ішкі құрылымдық тұрғыда, оның механизмдері мен функциялары тұрғысында, ақырында, әрбір нақты тұлға өміріндегі оның рөлі мен мағынасы тұрғысында зерттеуімен біршама басқалардан өзгешеленетін психология ғылымының еншісіне тиеді. Бүтіндей себептер қатарымен шарттанған өзара түсінісудің бұзылуы қарым-қатынаста қиындықтар мен кедергілерді тудырады, жалғыздық пен қарым-қатынасқа түсе алмаушылыққа алып келеді, адамдар арасындағы шиеленіс пен кикілжің қатынастарды ұлғайтады. Дәл осы өзара түсінісудің болмауынан (жанұяда, қызметте және т.б.) психологиялық кеңеске жүгінудің кең тараған түрі болып табылуының кездейсоқтықтың еместігі де сондықтан [1, 250 б.].

Құзыреттілік тәсіл білімдік парадигмадан біртіндеп білімгердің қазіргі көпфакторлы әлеуметтік-саяси, нарықтық-экономикалық, коммуникациялық және ақпараттық қаныққан кеңістік жағдайында тіршілік ету қабілетін көрсететін құзыреттер кешенін игеруге жағдай жасау дағдыларын қалыптастыруға қарай бет бұруды білдіреді.

Ғалымдар білім берудегі құзыреттілік тәсілді жүзеге асырудың төрт аспектісін ажыратады:

1.түйінді құзыреттер;

2.жалпыланған пәндік біліктіліктер;

3.қолданбалы пәндік біліктіліктер;

4.өмірлік дағдылар.

Бұл төрт бағыттың бәрі біздің жоғары оқу орнындары үшін өте қажет. Бұлардың әрқайсысын орындау білімгердің құзыреттіліктерін, олардың оқу бітіргеннен кейін жұмысқа дайындығын арттыруға себептесетін болады.

«Құзырлылық», «құзыр» ұғымдарының қолданыстағы білім, білік, дағдыдан айырмасы төмендегідей ажыратылады:

269

1) білімнен айырмасы – қызмет жөніндегі ақпараттық сипатта емес, өнімді қызмет формасы түрінде байқалады.

2) дағдыдан айырмасы – оқыған материалды топтастыра, құбылыстарды, заңдылықтарды шығармашылықпен пайдалана отырып өзгерте алатын саналы қызмет.

3) біліктіліктен айырмасы – дағдыға автоматты түрде жету немесе алмастыру емес, керісінше бірнеше пән дағдыларын кіріктіру, жалпы қызмет негіздерін сезіну.

Қазіргі кездегі білім берудегі оқытушының мақсаты білім мазмұнын игеруге және оны өзінің жеке білімдік хорына енгізуге арналған ақпараттық ортадағы берілген мүмкіндіктерді қолдану болып саналады.

Ақпараттық-коммуникациялық технологияны дамыту білім берудің бір бөлігі. Соңғы жылдары заман ағымына сай күнделікті сабаққа компьютер, электрондық оқулық, интерактивті тақта қолдану жақсы нәтиже беруде. Білім беру жүйесі электрондық байланыс, ақпарат алмасу, интернет, электрондық пошта, телеконференция, Online сабақтар арқылы іске асырылуда. Бүгінгі күні инновациялық әдістер мен ақпараттық технологиялар қолдану арқылы білімгердің ойлау қабілетін арттырып, ізденушілігін дамытып, қызығушылығын тудыру, белсенділігін арттыру ең негізгі мақсат болып айқындалады. Әсіресе қашықтан оқыту жүйесі жедел қарқынмен дамуда, бұған бірнеше факторлар, ең бастысы – білім беру мекемелерінің қуатты компьютер техникасымен қамтылуы, оқу пәндерінің барлық бағыттыры бойынша электрондық оқулықтар құрылуы және Интернеттің дамуы мысал бола алады. Бүгінгі таңда білім беруді ақпараттандыру формалары мен құралдары өте көп. Оқу процесінде ақпараттық және телекоммуникациялық құралдар

Білім беруді ақпараттандыру жағдайында оқушылардың ақпараттық сауаттылығын, ақпараттық мәдениетін және ақпараттық құзырлығы сияқты қабілеттіліктерді қалыптастыру мәселесі бүгінгі күннің өзекті мәселесіне айналып отыр. Ақпараттық-коммуникациялық құзыреттілік – бұл оқу, тұрмыс және кәсіби бағыттағы міндеттерді шешуде ақпараттық-коммуникациялық технологияның мүмкіндіктерін жанжақты қолдану қабілеті.

Коммуникативтік құзіреттілік:

-нақты өмір жағдайында өзінің міндеттерін шешу үшін қазақ және басқа тілдерде ауызша және жазбаша коммуникациялардың түрлі құралдарын қолдануға;

-коммуникативтік міндеттерді шешуге сәйкес келетін стилдер мен жанрларды таңдауға және қолдануға;

- әдептілік ережелеріне сәйкес өзіндік пікірін білдіруге; - нәтижелі өзара іс-әрекетті, түрлі көзқарас және әртүрлі бағыттағы адамдармен сұхбат жүргізе отырып, шиелініскен ахуалдарды шешуді жүзеге асыруға;

- жалпы нәтижеге қол жеткізу үшін түрлі көзқарастағы адамдар тобымен қатынас (коммуникация) жасауға мүмкіндік береді.

Психология сабағында ақпараттық технологияларды пайдалану арқылы білімгердің ақпараттық құзіреттілігін қалыптастыру, қазіргі заман талабына сай ақпараттық технологияларды, электрондық оқулықтарды және Интернет ресурстарды пайдалану оқушының білім беру үрдісінде шығармашылық қабілетін дамытуға мүмкіндік береді. Білімгердің ақпараттық құзырлылығы мен ақпараттық мәдениетiн қалыптастыру қазiргi таңда үздiксiз педагогикалық бiлiм беру жүйесiндегi ең көкейтестi мәселелердiң бiрiне айналып отыр.

Сабақта ақпараттық-коммуникациялық технологияларды пайдаланудың тиімділігі:

•білімгердің өз бетімен жұмысы;

•аз уақытта көп білім алып, уақытты үнемдеу;

•білім-білік дағдыларын тест тапсырмалары арқылы тексеру;

•шығармашылық тапсырмалар шығару;

270