21.10 Гисторыя

Спрабуючы разабрацца чаму Ягайла и яго дарадцы згадзилися на гэтыя умовы можна не без падставы меркаваць, што тэкст пагаднення пазней быу сфальсификаваны складальниками хроник або змильными польскими феадалами з правпагандысцкими мэтами.

Не выключна и тое, што акт, вядомы цяпер як афицыйны дакумент быу прыватным записам, зробленным кракпуским бискупам ци яким иншым каноникам, варожа нстроеным да ВКЛ. На гэтую думку наводзиць и той факт, што вядомы нам тэкст захоувауся не у архиве дзяржаунай канцэлярыи, дзе трымалися усе жзяржауна-прававыя акты, а у архиве кракаускай капитуры. Самненни што вядомае нам пагадненне сапрауднае, узникаюць у сувязи з тым, што гэты кт стау вядомы тольки пасля смерци Ягайлы.

Гарадзельская уния 1413 года

У кастрычнику 1413 года па иницыятыве Ягайлы, гарадзельский замак з'ехалися прадстауники польскай шляхты и 47 магнатау-каталикоу ВКЛ з мэтай распрацоуки умовау новай унии дзвух дзяржау. У вынику были прыняты 3 граматы(прывилеи), якия юрыдычна и аформили гарадзельскую унию:

1)паводле першай граматы, прадстауники польскай кируючай вярхушки пагаджалися з правами буйных землеуласникау-каталикоу мець свае гербы. Таму 47 прадстауникоу польскай шляхты надзяляли 47 магнатау княства сваими гербами, тым самым прымаючы их у гербавае пабрацинства;

2)другая грамата утрымливала згоду землеуласникау-каталикоу ВКЛ да прыняцця гербау польских магнацких родау. Магнаты абедзвух дзяржау клялися адзин аднаму быць у цесным сяброустве и саюзе;

3)трэцяя грамата выдадзена ад имя Ягайла и Витаута, якия менавита увайшли у гисторыю, як знакамиты Гарадзельски(агульназемски) прывилей, уяуляла сабой дамову двух манархау аб больш цесным саюзе дзяржау. У грамаце гаварылася, што на дзяржауныя пасады у ВКЛ могуць прызначацца тольки феадалы-каталики, якия прыняли польския гербы. У першыню прадугледжвалася важливасць скликання сумесных соймау дзвух дзяржау. Трэцюю грамату можна назваць дакументам адкрытай каталицкай агрэссии, яки меу на мэце не саюз дзвух дзяржау, а умацаванне и пашырэнне каталицызму, идэалагичнае падауленне и падпарадкаванне народа каталицкаму духавенству. Трэба адзначыць, штоуния спрыяла зближэнне народау Беларуси, Литвы, Украины и Польшы, спрыяла умацаванню и развиццю узаемных гандлевых и культурных сувязей.

Люблинская кния 1569

Гэта миждународны права акт аб'яднання ВКЛ з Польшай у канфедыратыуную дзяржаву - РП. Перадумовами люблинскай унии были доугае иснаванне персанальнай унии ВКЛ и Польшы, пачынаючы з Крэускай унии(1385), паступовае зближэнне палитычных и дзяржауных инстытутау абедзвух дзяржау у асноуным адзиная палитыка у мижнародных адносинах, адзиная администрацыя каталицкай царквы. Непасрэдными прычынами заключэння люблинскай унии были няудачы войска ВКЛ у час першага перыяду вливонскай вайны. Так сама польская шляхта и магнаты намагалися уключыць ВКЛ у склад сваей дзяржавы. Шляхта беларуских паветау на палявым сейме(пад Вицебскам) 13 верасня 1562 года прыняла и накиравала вяликаму князю у Вильню акт з прозьбай заключыць унию з Польшай, каб мець агульныя сеймы, выбираць адзинага караля, разам абараняцца ад ворага и мець аднолькавыя правы з польскай шляхтай. Удзельники сейма накиравали лист и жамойтскай шляхце, каб яна далучылася да акта, аднак магнаты выступили супраць. Пытанне аб унии разглядау виленски сейм 1563 года и выбрау дэлегацыю для перагаворау з Польшай. 10 студзеня 1569 года у Люблине адкрыуся агульный сейм Польшы и ВКЛ. Канчатковы акт Люблинскай унии быу падписаны пасля новага абмеркавання и канчаткова зацверджаны сеймам, яки адбыуся 1 липеня 1569 года. Кароль падписац акт 4 липеня. 11жниуня 1569 года быу выдадзены дадатковы акт, па уодле якога вызначауся склад сената аб'яднанай дзяржавыи парадак месцау у им. АктамЛюбленскай унии абвяшчалася аб'яднанне на аснове роунасци Польшы и ВКЛ у канфедыратыуную дзяржаву. На чале дзяржавы знаходзиуся польски кароль, ен жа вялики князь, якога пажыццева выбирала шляхта. Уладу караля адмяжоувал агульны сейм з двух палат: сената и пасольскай избы, у якую выбиралися павятовыми сеймиками па два паслы. Дзяржауныя и мясцовыя пасады у абедзвюх дзяржавах магли займаць тольки мясцовыя ураджэнцы. Абедзве дзяржавы захавали свой суверынитэт, асобую дзяржауную администрацыю, войски, правую систэму, судовы апарат, финансавую систэму, эмиссию грошай и мытную систэму. Сейм прыймау асобныя законы для Польшы и ВКЛ. Суверынитэт ВКЛ быу замацаваны статутам ВКЛ 1588 года, на суперак акту Люблинскай унии. Люблинская уния стала кампрамисам феадалау ВКЛ и польшы, у вынику якога утварылася больш моцная дзяржава. Уния замацавала палитычнае адзинства абездвух дзяржау, узмацнила працэссы их эканамичнага и культурнага зближэння. Шляхта ВКЛ захавала сваи саслоуныя прывилеи. Уния фактычна иснавала да 3 падзелу РП(1795 года).

Берасцейская уния 1596

Гэта акт пра аграницыйнае аб'яднанне каталицкай и праваслаунай цэркву на тэрыторыи РП. У перыяд сярэднявечча органы дзяржаунага кираваня были цесна звязаны з царкоунай администрацыяй и духавенствам. На знешнепалитычнае и унутранае жыцце ВКЛ значны уплыу выказвала як праваслауная так и каталицкае духавенства. Значна узмацниуся уплыу каталицкага духавенства на дзяржауную палитыку ВКЛ пасля Гарадзельскай унии(1413 года), па якой на дзяржауныя пасады магли прызначацца тольки феадалы-католики. Агульна-земскими граматами 1432 и 1434 гадоу праваслауныя землеуласники аб'яулялися роуными з католиками. У статуте 1588 года были замацаваны прынцыпы свабоды хрысциянскага веравызвалення, аднак роля каталицкага духавенства у дзяржаве увесь час павяличвалася.

Па идэи царкоуная уния павинна была садзейничаць кансалидацыи грамадства. Правячага колу ВКЛ и Польшы разам з вярхами праваслаунагаикаталицкага духавенства дзяржавы, спасылаючыся на рашэнни фларэнцийсй унии 1439 года аб аб'яднанни грэка-праваслаунай царквы з рымска-каталицкай, прапанавали праваслауную царкву РП аб'яднаць з каталицкай, падпарадкаваушы яе рымскай курыи и папе рымскаму. Праект тэкста унии складауся з 33 артыкулау, у яких прадугледжвауся, што:

1) у ствараемай унияцкай царкве будут захаваны абрады службы грэка-праваслаунай царквы;

2)уняцкае духавенства будзе карыстацца такими ж правами як и каталицкая;

3)унияцкия папы змогуць мець уласную сям'ю и не прытрымливацца бязшлюбнасци, як Ксяндзы.

Праект унии быу адпраулены у Рым, куды адначасова была накиравана дэлигацыя прыхильникау унии. У листападзе 1595 года епискапы Паций и Цярвецки прыехали у Рым на перамовы з рымскай курыяй и папам рымским. 23 снежня 1595 года папа Климент 8 блаславиу идэю стварэння унияй, а у студзени 1596 года ен паставиу свой подпис пад дакументам аб царкоунай унияй, унесшы пэуныя карэктывы ва унияцки дагавор.

Са згоды караля РП киеуски метрапалит абвясциу аб скликанни 6 кастрычника 1596 года у Брэсце царкоунага сабора для канчатковага зацвярджэння царкоунай унии. У саборы удзельничали прыхильники унии: епискапы, игумены и иншыя уаркоуныя служыцели, так сама белларуския и украинския феадалы праваслаунай и каталицкай веры. У той жа час у Брэсце сабрауся и праваслауны сабор прациуникам унии, гэта были прадстауники патрыярхау, частка нижэйшага праваслаунага духавенства и праслаунай шляхты. 9 кастрычника 1596 года унияцки сабор урачыста абвясциу аб падписанни брэскай царкоунай унии и падпарадкаванни праваслауных папе рымскаму. Была ствоана новая унияцкая грэка-каталицкая царква. Берасцейская царкоуная уния павинна была:

1)садзейничаць кансалидацыи усих грамадзян ВКЛ;

2)вызвалиць их ад залежнасци ад царкоуных улад суседних дзяржау;

3)дапамагчы выпрацаваць агульную для усей дзяржавы рэлигию, захаваць сваю мову, старажытную культуру, свае дяржауныя установы, свае судаводства и права.

Аднак гэтыя задачы были выкананы часткова, бо супраць многих палажэнняу унии выступали вярхи польскй каталицкай царквы.

Вакол идэи Брэскай унии разгарнулися палемики.

З аднаго боку выступили прыхильники унии(Петр Скарга и Паций Паций), з другога боку - прациуники(Сматрыцки, Филипович, Филалет).

Пацей з'яуляуся адным з арганизатарау и идэйных натхняльникау брыстскай царкоунай унии. Ен написау книгу "Уния", якая з'явилася пасля таго як Пацей, маючы дамоуленасць з каралем Жигимонтам 3 Вазай, накиравауся у Рым, где прысягнуу папе Клименцию 8 на вечны саюз з каталицкайцарквой. Змова стала вядомай и выкликала абурэнне праваслауных, и каб апраудаць пераход ад унияцтва, Пацей выступиу у друку з гэтай книгай у якой имкнуйся даказаць, што памиж каталицкими и праваслауных веравызнаннями иснуе тольки уяуная розница, и скликалася яна у вынику прапаведницкай дзейнасци невукау недасведчаны у справах уарквы и гисторыи ее развицця. Паций паказау цяжкае становишча праваслаунай царквы, не адпаведнасць свайму прызначэнню.

Петр Скарга даказвау неабходнасць аб'яднання праваслаунай и каталицкай цэрквау, быу прапаведникам царкоунага адзинства.

Прациуники:

Сматрыцки давау парады да спробы супрацяулення, распаусюджванню унияцкага веравызнання. Ен паказау агульны стан праваслауя, непаладки яго структуры, неудства вышэйшага и нижэйшага духавенства, бяпрауе у грамадстве.

Филипович личыу, што зза унии у краине парушаны агульна прынятыя законы и правы як у свецким так и у духоуным жыццинарода, што становицца прычынай абвастрэння сацыяльных и рэлигийных супярэчнасцей.

Хрыстафор Филарэт даказвау, што саюз унияцких епискапау с рымска-каталицкай царквой быу абумоуленым:

1)зямным интэрэсам;

2)жаданнем матэрыяльных выгод;

3)жаданнем рэлигийных и палитычных правоу.

ПРА ПРЫХИЛЬНИХАУ И СУПРАЦИКНИКАУ ЯШЧЭ!

На працягу 17 стагоддзя большасць простых людзей прыняли унию, а значная частка шляхты перайшла у каталицтва. У 18 стагоддзи унияцтва становицца массавай рэлигийнай плынью. Аднак у вынику падзелу РП и далучэння Беларуси да РАсийскай имперыи, назираецца актыуная дзейнасць царскага ураду па ликвидацыи унияцкай царквы и перавод насельництва на праваслау'е.

Канчаткова Берасцейская царкоуная были ликвидавана у Беларуси у 1839 гаду полацким царкоуным саборам.

САВЕЦКИ ПЕРЫЯД:

Узраджэнне Беларускай дзяржаунасци:

1)першы усебеларуски з'езд кангрэс, утварэнне БНР;

2)утварэнне БССР;

3)першы усебеларусски з'езд саветау и дзяржауна-прававое значэнне яго рашэнняу, утварэнне ЛитБел ССР

4)другое абвяшчэнне БССР

Настольная книга : вишнеуски и юхо гисторыя по савецкаму перыяду

1.Першы Усебеларусски з'езд, яки пазней быу названы кангрэсам праходзиу з 5 - па 17 снежня 1917 года у Минску.

З 1872 дэлегатау 1167 мели рашаючы голас, 705 - дарадчы. Па сацыяльнаму складу у асноуным гэта были сяляне, сярэдния и нижэйшыя слаи интэлегенции, па нацыянальнаму складу, у асноуным, были беларусы. Асноунае пытанне, якое абмяркоувалася на з'ездзе: ФОРМА САМАВЫЗНАЧЭННЯ БЕЛАРУСИ.

Дэлегаты, якия прадстауляли Беларуски нацыянальна вызваленчы рух, выступали за самавызначэнне Беларуси па узору Еурапейских буржуазна-..

Бальшавики адстойвали Беларусскую нацыянальную дзяржаунасць у форме аутаномии у рамках РСФСР. Канчатковае вырашэнне пытання а форме самавызначэнне Беларуси з'езд ускладвау, маючы адбыцца першы усебеларуски устаноучы сойм. Дэлегаты з'езда прапаноували утварыць орган краявой улады з прадстауникоу усебеларускага савета, сялянских, салдацких и рабочых дэпутатау. Тым самым члены кангрэца адмовилися прызнауь иснуючыя органы улады, у тым лику и АблВыканКамЗах(абласны выканаучы камитэт заходняй обласци и фронту) - савецки орган краявой улады, яки быу утвораны 26 листапада 1917 года. Аблвыканкамазх актыунавыступау супраць выступау актыунага беларусскага самавызначэння. Аблвыканккамзах правеу акцыю супраць першага усебеларусскага з'езда кангрэса якая атрымала розныя ацэнки: роспуск, разгон, закрыцце и инш.

У ноч з 17 на 18 снежня 1917 года першы усебеларуски з'езд кангрэс быу разагнаны. Аблвыканкамзах не даумагчымасци мирным шляхам вырашыць пытанне аб форме самамвызначэння Беларуси. Аднак, члены прэзидыума усебеларусскага з'езда кангрэса не падпарадкавалися рашэнню аблвыканкамзаха, 18 снежня 1918 года яны правяли падпольнае пасядження и выбрали выкан кам рады з'езда. Выканкам рады з'езда паставиу задачу падрыхтоуки да узброеннай барацьбы за идэалы Бел дзяржаунасци и накиравау сваю дэлигацыю у Брэст, дзе к гэты час ишли перамовы памиж Расияй и Германияй, але ни тым ни другим бокам(ни Расияй ни Германияй) гэта дэлегацыя не была прынята. Перагаворы у Брэсце были сарваны. 18 лютага 1918 года германдскае камендаванне аддало загад аб наступленни. Не маючы сил арганизаваць абарону Минска, аблвыканкамзах 19 лютага 1918 года эвакуиравауся у Смаленск. Да уступлення немцау у Минск, выканкам рады усебеларусскага з'езда бярэ уладу у свае руки.

21 лютага 1918 года ен прымае першую устауную грамату, у якой аб'яуляе сябе часовым органам улады да скликання устаноучага сойма.

Вканкам рады стварае урад - народны сакратарыят. У склад якога увайшло 15 народных сакратароу(министрау). 3 сакавика 1918 года РСФСР падписвае Бресцки ирны дагавор з Германияй, згодна з яким большая частка Беларуси застаецца за Германияй.

9 сакавика 1918 года выканкам прыймае другую устауную грамату, у якой гаворыцца аб утрэнни БНР, выбираецца рада БНР и да скликання устаноучага з'езда або сойма рада аб'яуляецца заканадаучым органам. Дэлегаты устаноучага з'езда выбиралися на аснове роунага тайнага, прапарцыянальнага выбарчавага права. Выбираць и быць выбранными магли усе грамадзяне, не залежна ад роду заняткау, нацыянальнай прыналежнасци и веравызнання. Прызначаемы радай и адказны перад ей, народны сакрытарыят аб'яуляуся выканаучым органам.

У ДРУГОЙ УСТАУНОЙ ГРАМЦЕ ДЭКЛАРУЮЦА ДЭМАКРАТЫЧНЫЯ ПРАВЫ И СВАБОДЫ ..: свабода слова, руху, схода и инш.

25 сакавика 1918 года на сессии рады БНР была прынята трэццяя устауная грамата, у якой абвяшчалася незалежнасць БНР(незалежнасць БНР на той тэррыторыи, дзе пражывае большасць беларускага насельництва). Тым самым завяршыуся працэсс самавызначэння Беларусскага народа.

Першыми незалежнасць прызнали Украина, Литва, потым Эстония, Чэхаславакия, Балгарыя, Финляндыя, Турцыя и инш. Узакониваюцца дзяржауны герб, сцяг, гимн, распрацокваецца часовая канстытуцыя. Рада БНР актыуна пачынае адраджаць Бел кульуру и нацыянальную самасвядомасць. Аднак тактыка змоуництва з Германдскими акупацыйными уладами прывяла да крызису унутры рады да яе рэарганизацыи. Пасля узнаулення савецкай улады, рада БНР працягвае сваю работу эмиграцыи. Пазней такия працэсы у БССР як беларусизацыя, узбуйненне тэррыторыи прыводзит да прыняцця на другой усебеларускай канферэнцыи, якая праходзила з 12 - па 16 стедзня у горадзе Берлин, рэзалюцыи. Аб брызнанни БССР.

Аднак прэзидыум рады БНР не прызнау авамочным рашэнне канферэнцыи, и у наступным перыядычна склад рады аднауляуся.

2.БССР

24 снежня 1918 года на пленуме ЦК РКП(б) было прынята рашэнне аб утварэнни БССР. У сувязи з чым, народны камесарыят па справах нацыянальнасци РСФСР прыняу дырэктыву аб практычных мерапрыемствау БССР. Для большасци членау аблвыканкамзаха, рашэнне аб вытварэнне БССР з'явилася нечаканасцю, так як большасць яго членау выступали супраць устанаулення рэспублики..

30 снежня 1919 года у Смаленску скликаецца 6 пауночна заходняя абласная канферэнцыя,