Зертханалық жұмыстарды жүргізуге арналған әдістемелік нұсқаулар зертханалық жұмыстарды орындауға арналған әдістемелік нұсқау

Microsoft Excel терезесін жабыңыз

• Жабу батырмасы арқылы

• Файл мәзірі арқылы

3. Microsoft Excel терезесінің сыртқы түрімен танысып шығыңыз. Келесі объектілердің қай жерде орналасқанын қараңыз:

• Тақырып жолы

• Жүйелік мәзір батырмасы

• Орау, жаю батырмалары Microsoft Excel терезесі үшін және Кітап 1 үшін

• Мәзір қатары

• Құралдар тақтасы

• Ағымдағы ұяшық номері мен формула жолы

• Жұмыс аумағы

• Көлденең және тік айналдыру жолақтары

• Беттер жарлықтары

• Бет жарлықтарын айналдыру жолақтары

4. Стандартты және Форматтау саймандар тақталарын алып тастаңыз.

5. Стандартты және Форматтау саймандар тақталарын қайта қосыңыз.Диаграмма және сурет салу тақтасын шығарыңыз.

6. Курсорды F10 және L30 ұяшықтарына апарыңыз

7. Microsoft Excel-дің анықтама жүйесін шақырып, одан кітап, бет ұғымы, беттер арасында ауысу жайлы оқып танысыңыз.

8. Көмекшіні шақырыңыз. Оның түрін өзгертіп, өшіріңіз.

9. Есептер облысын (Область задач) шақырыңыз. Ол үшін Түр (Вид) – Есептер облысы (Область задач) қомандасын орындаңыз. Терезенің сол жағында Есептер облысы пайда болады.

10. Осы тереземен танысыңыз. Қандай дайын шаблондар Excel 2003 ЭК бар екенін ашып көріңіз.

Тапсырма 2

1. А бағанының алдына жаңа баған қосыңыз. Ол үшін А1 ұяшығын белгілеп жанама мәзірден Ұяшық қою (Добавить ячейки) командасын немесе Кірістіру (Вставка) – Бағандар (Столбцы) командасын орындаңыз. Осы жерде Кірістіру (Вставка) – Ұяшықтар (Ячейки...) командасын қолданып, жол немесе бағанды, оң немесе сол жағынан қосуды таңдауға болады (Сурет 4 ).

Сурет 4 . Ұяшық қосу терезесі

2. С2:Е2 аралығын тышқан көмегімен ерекшелеңіз. Форматтау тақтасындағы көмегімен осы ұяшықтарды біріктіріңіз. Бұл жерге Балмұздақ сөзін теріп жазыңыз.

3. С2:Е7 тобын ерекшелеңіз. Форматтау тақтасындағы шектеулер көмегімен ерекшелінген ұяшықтар тобын толық торлаңыз.

4. С3:Е4 тобын ерекшелеңіз. Форматтау тақтасындағы толтыру түсі көмегімен ерекшелінген ұяшықтар тобының түсін қызылға бояңыз.

5. С3:Е4 тобын ерекшелеңіз. Форматтау тақтасындағы толтыру түсі көмегімен ерекшелінген ұяшықтар тобының түсін қызылға бояңыз

6. С5:Е8 тобын ерекшелеңіз. Ерекшелінген ұяшықтар тобының түсін көгілдір түске бояңыз

7. Балмұздақ сөзін ерекшелеп қаріп түсін көмегімен көк түске бояңыз

8. Кестені толық ерекшелеп алып екінші параққа көшіріңіз. Ол үшін тышқан көмегімен кестені ерекшелеп, жанама мәзірден Көшіру (Копировать) деп, екінші параққа Қою (Вставить) командасын орындаңыз. Көшіріп қоюдың басқа да тәсілдерін қолданып көріңіз.

9. Парақ 2 атын Балмұздақ деп өзгертіңіз. Ол үшін Парақ 2 жарлығына барып, жанама мәзірден атын өзгерту (Переименовать) командасын орындаңыз немесе парақ атына тышқанмен екі рет шертіңіз.

10. Жаңадан парақ қосыңыз. Ол үшін парақ атына барып жанама мәзірден Қосу (Добавить) немесе Кірістіру (Вставка) - парақ (Лист) командасын орындайсыз.

11. Кітапты сақтаңыз. Ол үшін Файл – Сақтау (Сохранить) командасын орындайсыз. Кітап атын Тапсырма 1 деп сақтаңыз.

Тапсырма 3

1. «Менің бағым» атты мынандай кесте құр (Кесте 3 )

Кесте 3

Тапсырма 4

Келесі «Сатылатын билеттер» кестесін толтырып есептеулерді жүргізіңіз (Кесте 4).

Кесте 4

Тапсырма 5

Келесі «Пәтерақы» кестесін толтырып есептеулерді жүргізіңіз (Кесте 5).

Кесте 5

Тапсырма 6

Келесі кестені толтырып есептеулерді жүргізіңіз (Кесте 6).

Кесте 6

Тапсырма 7

Незнайка кеңсе тауарларын сатады: карандаш, блокнот, дәптер. Бір күнде 2 блокнот, 13 карандаш, 45 дәптер сатсын. Осыны диаграмма түрінде көрсетіңіз.

Тапсырма 8

Осы диаграмманы ашып өңдеңіз.

Тапсырма 9

«Менің бағым» кестесін ашыңыз. Осы кестедегі ағаштардың сандық мөлшерін көрсететін дөңгелек диаграмма құрыңыз. Бірінші және екінші бағандар бойынша құрылады.

Тапсырма 10

«Прайс-лист1» (Кесте 7) және «Прайс-лист2» (Кесте 8) кестелерін ашыңыз. Осы кестелердегі тауар атын және әр тауардың сандық мөлшерін көрсететін сақиналы диаграмма құрыңыз.

Кесте 7

Кесте 8

• Осы кестелердегі бос бағандарға сәйкес формулалар жазып, есептеулер жүргізіңіз. Бағасын есептеу үшін өз құнын 1,3 коэффициентке көбейтеміз. Енді автотолтыруды қолданып басқа заттардың жалпы құнын және бағасын есептеңіз.

• Осы құрған кестелерді форматтап, ішіндегі мәліметтердің түрін, түсін өзгертіңіз.

Тапсырма 11

Келесі кестедегі (Кесте 9 ) мәліметтерге дөңгелек диаграмма құрыңыз:

Кесте 9

Тапсырманы орындауға әдістемелік нұсқаулар:

Тапсырма 3

1. Е2 ұяшығынна курсорды апарып, мына формуланы жазыңыз: =B2*C2*D2

2. Сонда «Жалпы бағасы» деген бағанның Е2 ұяшығында он алма ағашы беретін өнім теңге есебімен шығады.

3. Енді автотолтыруды қолданып басқа жемістердің жалпы бағасын есептеңіз.

Тапсырма 4

1. Барлығы бағанын есептеу үшін Е5 ұяшығына Автоқосуды шақырып, келесі аралықты көрсетіңіз: =B5:D5

2. Автотолтыруды пайдаланып, барлық қалалар үшін есептеп шығыңыз.

3. Әр қаланың 3 айдағы орташа мәнді есептеу үшін Статистикалық функциялар категориясынан СРЗНАЧ функциясын таңдаңыз. Ашылған функция терезесінде В5:D5 аралығын Сан 1 (Число 1) өрісіне жазыңыз. ОК басыңыз.

Тапсырма 5

1. Жылуға төлемді есептеу үшін пәтер ауданын жылуға 1кв/ш төлеміне көбейтесіз.

2. Суға төлемді есептеу үшін адам санын суға төлем бағасына көбейту керек. Ыстық су мен суық суға төленетін төлемді бір формулаға біріктіріп жазу керек.

3. Жалпы төлемді есептеу үшін жылуға төлем мен суға төлем қосындысын есептейсіз. Ол үшін Автоқосуды қолданыңыз.

4. Барлық бағандардағы есептеулер үшін формуланы тек бірінші пәтер үшін жазып, қалған пәтерлердікін автотолтырумен орындаңыз. Суық су, Ыстық су құны, Жылу құны барлық жерде қолданатындықтан және оларға басқа мән бергенде де есептеу дұрыс жүру үшін ұяшыққа қандай адрес көрсету керек екендігін ескеріңіз.

5. Жалпы суммасын автоқосумен есептеңіз

6. Ең аз төлем көрсеткіші мен ең көп төлем көрсеткішін есептеу үшін Статистикалық функциялар ішінен МАКС және МИН функцияларын қолданыңыз.

Тапсырма 6

1. Екіге және беске бөлінетін сандарды анықтау керек. Ол үшін санды екіге бөлгендегі мәнін Нәтиже бағанында есептейміз.

2. Нәтиженің бүтін бөлігін Бүтін мәні бағанына меншіктеп аламыз. Ол үшін математикалық ЦЕЛОЕ() функциясын қолданамыз

3. Шығару бағанына Логикалық функциялар категориясының ішінен ЕСЛИ функциясын таңдап алып шарт жазамыз. Егер екіге санды бөлгендегі нәтиже сол санның бүтін бөлігіне тең болса, «бөлінеді» деген сөз әйтпесе «бөлінбейді» деген сөз шығару керек.

4. Бөлінетін сандар санын анықтау үшін СЧЕТЕСЛИ функциясын қолданып екіге бөлінетін сандардың санын анықтаймыз.

5. Автотолтыруды және ұяшықтар адресін ескеріңіз.

6. Осы ретпен беске бөлінетін сандарды анықтаңыз.

Тапсырма 7

А1:А3 блогын белгілейік. А1:А3 секторлар атын көрсетеді, В1:В3 диаграмманың сандық мәндерін көрсетеді. Вставка – диаграмма командасын таңдаймыз. Келесі терезе ашылады (Сурет 7):

Сурет 7 . Қадам 1 терезесі

Сурет 8 . Қадам 2 терезесі

Сурет 9. Қадам 3 терезесі

Сурет10 . Қадам 4 терезесі

Нәтижесінде келесі диаграмма құрылады (Сурет 11 ).

Сурет 11. Нәтижесінде алынған диаграмма

Кітапты Мысал1 атымен сақтаңыз

Тапсырма 8

Жоғарыда орындаған тапсырманы қайта өңдейік. Сақтаған кітапты ашыңыз. Диаграмма облысында тұрып жанама менюді ашыңыз. Осындағы командалар көмегімен диаграмманы келесі түрге келтіріңіз (Сурет 12):

Сурет12 . Диаграмманың өңделген түрі

Легенда (аңыз) диаграмманы түсінікті ету үшін жазылатын жазу (Сурет 13).

Сурет 13. Легенданы өңдеу

Бұл өзгерту легенданың жанама менюінен Формат легенды командасын шерткенде ашылған сұхбат терезесінде сәйкес параметрлерді орнатқанда орындалады. Диаграмманы жаңа бетке орналастырыңыз.

Легенданы орналастырудың неше түрлі тәсілдері бар және қандай екенін жазып алыңыз. Вид – Панели инструментов – Диаграммы командасын орындаңыз. Ашылған тақтаның компоненттерімен жұмыс жасаңыз. Дәптерге конспекті жазып алыңыз. Осы тақта көмегімен диаграмма тақырыбының және легенданың форматтарын келесідей (Сурет 14 ) етіп қойыңыз.

Сурет14 . Диаграмманың өңделген түрі

Әдістемелік нұсқау: Тапсырманы орындап, мұғалімге көрсетіңіз, қалай орындалғанын түсіндіріңіз. Бақылау сұрақтарына жауап беріңіз.

Бақылау сұрақтары:

1. Ехсеl электрондық кестесінің атқаратын қызметі қандай?

2. Ехсеl терезесінің негізгі элементтерін сипаттаңыз.

3. Электрондық кестедегі кітап деген не? Жаңа кітап қалай кұрылады?

4. Блоктар деген не және олардың адрестері қалай беріледі?

5. Ехсеl кестесінде мәліметтерді жылжыту жөне көшіру әрекеттері қалай орындалады?

6. Формулалар қатарының атқаратын қызметі қандай?

7. Ұяшыққа формулалар қалай енгізіледі?

8. Ұяшыққа бұрын енгізілген формуланы түзетуге бола ма? Бұл кезде есептеу амалдары қалай атқарылады?

9. СЧЕТЕСЛИ() функциясы қандай категорияға жатады?

10. СЕГОДНЯ() функциясының қызметі қандай?

11. Формула жазу үшін ұяшыққа не енгіземіз?

12. Автоқосудың ерекшелігі қандай?

13. Диаграмма шеберінің жұмысын түсіндір

14. Диаграмманың қандай типтері бар?

15. Диаграмма орналастырудың қандай мүмкіндіктері бар?

Зертханалық жұмыс №3 (6 сағат)

Тақырыбы: Microsoft Office пакеттерімен жұмыс. MS Access. Мәліметтер қорын құру

Мақсаты: MS Access МҚБЖ-де кесте шебері көмегімен кесте жасауды үйрену

Теориялық түсініктеме:

MS Access МҚБЖ негізгі объектілері

Ассess-те ақпаратты сақтаудың көптеген түрі бар. Осы МҚБЖ жұмыс жасағанда қолданылатын негізгі объектілер келесілер (Сурет 15):

Сурет 15. Негізгі объектілер

Кесте. МҚ негізгі объектісі. Кестеге сүйене отырып, форма, есеп, сұраныстар құрылады. Бір МҚ бірнеше кестелер бола алады.

Кесте құрудың үш режимі бар:

1. Шебер арқылы кесте құру;

2. Кесте режимінде кесте құру;

3. Конструктор арқылы кесте құру;

Кесте өрістерінің мәліметтерінің келесідей типтері бар (Кесте 10).

Кесте 10

Форма – көрнекі түрде берілген ақпараттар жиыны.

Форма құрудың төрт түрі бар:

• Конструктор

• Форма шебері (Мастер форм)

• Автоформа (баған бойынша, ленталық, кестелік, қиылысқан (сводная) кесте, қиылысқан диаграмма)

• Диаграмма

Келесі терезеде көрсетілген (Сурет 24).

Сурет 24. Жаңа форма құру терезесі

MS Access-тегі сұраныс дегеніміз алдын-ала дайындалған сұрақ. Керек мәліметтерді қандай да бір шартқа байланысты шығаруға, сұрыптауға мүмкіндік береді. Сонымен қатар сұраныс құрғанда кейбір есептеулерді де жүргізуге болады.

Сұраныс құрудың төрт түрі бар:

• Конструктор

• Қарапайм сұраныс (Простой запрос)

• Қиылысқан сұраныс (Перекрестный запрос)

• Қайталанатын жазулар (Повторяющиеся записи)

Есеп – мәліметтерді баспаға шығару үшін құрылатын объект. (Сурет 25)

Есеп құрудың түрлері:

• Конструктор

• Есеп шебері (Мастер отчетов)

• Автоесеп (баған бойынша, ленталық)

• Диаграмма шебері

• Почталық наклейкалар

Сурет 25. Жаңа есеп терезесі

Тапсырма:

Тапсырма 1

тСтуденты кестесіне форма шебері арқылы форма құру.

Тапсырма 2

«Абитуриент» МҚ кестелеріне шебер көмегімен көмегімен формалар құру.

Тапсырма 3

тСтуденты кестесіне сұраныстар құру. Конструктор көмегімен аты «А» әрпінен басталатын студенттер тізімін шығару, Фамилия өрісін кему реті бойынша, Дата рождения өрісін өсу реті бойынша, Телефон өрісін өзгеріссіз шығару.

Тапсырма 4

Осы кестеге қарапайым сұраныс көмегімен Аты, Фамилия, Дата рождения өрістерін өзгеріссіз шығару.

Тапсырма 5

МҚ-на сұраныстар құрыңыз.

Тапсырма 6

ДАННЫЕ МҚ тПРЕДМЕТ кестесіне шебер көмегімен есеп құру.

Тапсырманы орындауға әдістемелік нұсқаулар:

Тапсырма 1

1. Форма шебері арқылы тСТУДЕНТЫ кестесіне форма құрайық. Ол үшін ашылған терезеден форма шеберін және кесте атын таңдаймыз. ОК батырмасын басамыз.

2. Келесі ашылған терезеде форма құруда керек өрістерді таңдаймыз (Сурет 26).

Сурет 26. Форма құрудың екінші қадам терезесі

3. Суретте көрсетілген 3 өрісте таңдаңыз. Ары қарай батырмасын басыңыз (Сурет 27).

Сурет 27. Үшінші қадам терезесі.

4. Ленталық түрін таңдап ары қарай батырмасын басыңыз (Сурет 28)

Сурет 28. Төртінші қадам терезесі.

5. Стиль түрі «Международный». Ары қарай батырмасын басыңыз (Сурет 29).

Сурет 29. Соңғы қадам терезесі.

6. Бұл терезеде форманы ашуға болады немесе оны конструктор режимінде өзгерту үшін ашуға және формаға ат беруге болады. Біз Форма макетін өзгерту деген жерге белгі қойып (Изменить макет формы) форма атын фСТУДЕНТЫ деп өзгертейік те, дайын батырмасын басайық. Сонда форма конструктор режимінде ашылады (Сурет 30).

Сурет 30. Конструктор режимінде ашылған форма

7. Бұл терезеде тСТУДЕНТЫ кестесінің өрістер тізімі, форма шебері арқылы құрған формамыз және Элементтер тақтасы (Панель элементов) көріп тұрмыз. Элементтер тақтасында басқару элементтері орналасқан.

8. Аталған тақтадан Батырма (Кнопка) элементін таңдап алып, форма Форма ескертулерінен (Примечание формы) төмен орналастырыңыз. Келесі терезе ашылады (Сурет 31).

Сурет 31. Батырма құру терезесі

9. Батырманың қызметін анықтау үшін, біз Категориялар өрісінен қажет категорияны таңдаймыз. Ол - формалармен жұмыс (работа с формой). Категорияны таңдағанда сәйкес әрекеттері ашылады.

10. Ол жерден Форманы жабу (Закрыть форму) әрекетін таңдаймыз. Ары қарай батырмасын басыңыз (Сурет 32)

Сурет 32. Келесі қадам терезесі

11. Ашылған терезеден сурет түрін таңдаңыз. Сурет орнына Леп белгісін (!) таңдаңыз. Ары қарай батырмасын басамыз (Сурет 33).

Сурет 33. Соңғы қадам терезесі

12. Батырмаға ат береміз. Дайын батырмасын басамыз.

13. Формадағы өзгерістерді сақтап, форманы ашыңыз (Сурет 34).

Сурет 34. Дайын форма терезесі

14. Батырманы басқанда форма жабылады.

Тапсырма 2

тАбитуриент, тАттестат, тОплатаОбучения, тСвязьАбВУЗ кестелеріне шебер көмегімен жоғарыдағы нұсқауларға сүйене отырып, әр түрлі формалар құрыңыз.

Тапсырма 3

1. Конструктор көмегімен сұраныс құруды қарастырайық. Ол үшін ДАННЫЕ МҚ сұраныс қабаттамасына барып Құру (Создать) батырмасын шертеміз. Келесі терезе ашылады (Сурет 35). Конструктор режимін таңдап ОК батырмасын шертеміз.

Сурет 35. Жаңа сұраныс терезесі

2. Келесі сұхбат терезе ашылады (Сурет 36):

Сурет 36. Кесте қосу терезесі

3. Осы жерден тСтуденты кестесін таңдап, Қосу (Добавить) батырмасын шертіп, содан кейін терезені жабамыз.

4. Кестені қосқаннан кейін керек өрістерді тышқанның сол жақ батырмасын басып тұрып, сұраныс құру терезесіне әкелеміз. Осы мысалда Аты, фамилия, адрес, дата рождения ,телефон өрістерін алыңыздар.

5. Осы терезеде: Өріс (Поле) - өріс аты, Кесте аты (Имя таблицы) – қай кестенің өрісі екені жазылып тұрады, Сұрыптау (Сортировка) - өрістерді өсу және кему реттері бойынша сұрыптауға болады, Экранға шығару (Вывод на экран) – таңдалған өрісте сұрыптау шартын жазуға болады, бірақ сұраныс нәтижесінде ол өрісті шығармауға да болады (жалауша белгісін алып тастаймыз), Сұрыптау шарты (Условие отбора) – сұраныс шарты жазылады.

6. Келесі суреттегі (Сурет 37) түрге сұраныс терезесін әкеліңіз.

Сурет 37. Сұраныс шартын жазу

7. Бұл жерде аты «А» әрпінен басталатын студенттер тізімін шығару керек. LIKE(*) операторы көмегімен қай әріптен басталатыны бойынша сұраныс жасауға болады. Басқа да сұраныс жазу шарттарының үлгілері келесі кестеде берілген (Кесте 11). Фамилия өрісін кему реті бойынша, Дата рождения өрісін өсу реті бойынша, Телефон өрісін өзгеріссіз шығару керек. Адрес өрісін экранға шығармау керек.

Кесте 11

8. Сұраныс терезесін жабыңыз. Сұранысты зИМЯ атымен сақтаңыздар.

9. Сұранысты ашамыз, нәтижесі келесі суретте көрсетілген (Сурет 38).

Сурет 38. Сұраныс нәтижесі.

10. Сұраныс нәтижесі жазған шарттарды қанағаттандырды ма тексеріңіз.

Тапсырма 4

1. Енді осы кестедегі мәліметтерге қарапайым сұраныс құрайық. Ол үшін Сұраныс – Құру – Қарапайым сұраныс командасын орындаңыздар. Келесі терезе ашылады (Сурет 39):

Сурет 39. Қарапайым сұраныс құру терезесі.

2. Бұл терезеде керек өрістерді таңдаймыз. Ары қарай батырмасын басамыз. Сонда келесі (Сурет 40) терезесі ашылады:

Сурет 40. Қарапайым сұраныс құрудың соңғы қадам терезесі.

3. Бұл терезеде сұранысты ашуға болады немесе сұраныс макетін өзгертуге болады. Бірінші жағдайда таңдалған өрістердегі мәліметтер шығады. Ал екінші жағдайда сұраныс конструктор режимінде ашылады, яғни, қандай да бір шарт беріп сұраныс құруға болады.

4. Біз сұранысты өзгеріссіз ашайық (Сурет 41):

Сурет 41. Сұраныс нәтижесі.

5. Нәтиже көрсетілген суретте өзгеріссіз өрістегі мәліметтер шыққанын байқаймыз.

Тапсырма 5

1. Есеп шеберін және есеп құратын кесте немесе сұранысты таңдап, ОК басыңыз (Сурет 42).

Сурет 42. Екінші қадам терезесі

2. Бұл терезеден қажет өрістерді таңдаймыз. Ары қарай батырмасын басыңыз (Сурет 43).

Сурет 43. Үшінші қадам терезесі

3. Топтау жасаймыз. Өрістердің орналасу деңгейін реттеу мүмкіндігі бар. Ары қарай батырмасын басамыз (Сурет 44).

Сурет 45. Төртінші қадам терезесі.

4. Бұл терезеде өрістердегі мәліметтерді сұрыптау мүмкіндігі бар. Ары қарай батырмасын басамыз (Сурет 46).

Сурет 46. Бесінші қадам терезесі

5. Есептің құрылымын таңдауғаболады. Беттің орналасуы ориентациясын көрсетеміз. Ары қарай батырасын басамыз (Сурет 47).

Сурет 47. Алтыншы қадам терезесі

6. Жартылай қарайтылған стиль түрін таңдап ары қарай батырмаын басамыз (Сурет 48).

Сурет 48. соңғы қадам терезесі.

7. Бұл терезеде есеп құрылымын өзгертуге ашуға болады немесе өзгеріссіз шебер көмегімен құрылған есепті ашуға болады және есепке ат беруге облады. Есеп атын оПРЕДМЕТ деп беріңіз. Біз Есепті қарау жеріне белгі қойып, Дайын батырмасын басамыз. Есеп ашылады.

8. Құрылған есепті конструктор режимінде ашып өзгертуге, басқару батырмаларын орнатуға болады.

9. Өз беттеріңізбен есепті конструктор режимінде ашып, өрістердің түстерін өлшемдерін өзгертіңіз.

Тапсырма: СТУДЕНТ кестесін шебер көмегімен құру, кестенің бес жолын мәліметтермен толтыру

Тапсырманы орындауға әдістемелік нұсқаулар:

• Microsoft Access-ті жүктеңіз. Жаңа МҚ құрыңыз. Оны ДАННЫЕ атымен сақтаңыз.

• Экранның жоғары бөлігінде орналасқан меню қатарынан Кірістіру (Вставка) – Кесте (таблицы) командасын орындаңыз. Немесе, мәліметтер қоры терезесінде Кестелер қабаттамасы - Құру (Создать) батырмасын басыңыз. Жаңа кесте сұхбат терезесі шығады (Сурет 16)

Сурет 16. Жаңа кесте сұхбат терезесі

• Тышқанмен Кесте шебері (Мастер таблиц) таңдап, сонымен ОК батырмасына басыңыз. Кесте құру сұхбат терезесі шығады.

• Қызмет (Деловые) өрісіне белгі қойыңыз. Сонда осыған кестелер тізімі шығады. Кестелар үлгісі тізімінен Студенттер кестесін таңдаңыз. Жаңа кесте өрісіне қажетті өрістерді суреттегідей таңдаңыз (Сурет 17)

Сурет 17. Кесте құру терезесі

• Өрістер үлгісі тізіміндегі >-бір өріс жылжыту, >>-барлық өрістерді жылжыту дегенді білдіреді.

• Қандайда бір өрістің атын өзгерту қажет болса, оны белгілеп көрсетіп, өрістің атын өзгерту батырмасын шертеміз. Сотовый телефон жолының жаңа атын Телефон деп енгізіп, ОК батырмасын басыңыз. Одан кейін Ары қарай батырмасына басыңыз (Сурет 18).

Сурет 18. өріс атын өзгерту терезесі.

• Келесі сұхбат терезедегі Жаңа кесте үшін ат (тСутендты) беріңіз (Сурет 19).

Сурет 19. Кесте құрудың екінші қадамы.

• Келесі қадамда кілттік өріс құруды сұрайды. Оны жүйенің өзі құруын таңдайық (Сурет 20).

Сурет 20. Кесте құрудың үшінші қадамы.

• Ары қарай батырмасын басқаннан кейін соңғы қадам терезесі ашылады (Сурет 21). Соңғы сұхбат терезеде,ары қарай кестемен не істейтініңізді таңдауға болады. Кестелер конструкторы режиміне бару үшін Кестеның құрылымын өзгертуді таңдаймыз. Дайын (Готово) батырмасын шертеміз.

• Осы кезде кестені конструктор режимінде ашады. Ал осы сұхбат терезеде екінші ауыстырып қосқышты таңдасақ, бірден кестеге мәліметтер енгізуге болады. Содай-ақ форма көмегімен де мәлімет енгізуге болады. Біз бірінші жағдайды таңдап, кестені конструктор режимінде құрып аяқтаймыз.

Сурет 21. Кесте құрудың соңғы қадамы.

• Келесі Терезе ашылады (Сурет 22). Бұл терезеде жоғарыда таңдаған өрістеріміздің типтерін өзгертуге болады. Осы жерде мән беретін ерекшелік жүйе өзі кілттік өріс ретінде Есептеуіш (Счетчик) өрісін құрған.

Сурет 22. Кестенің конструктор режиміндегі түрі

• Енді кестеге мәліметтерді енгізіп кестені сақтаңыз (Сурет 23).

Сурет 23. Толтырылған кесте

Әдістемелік нұсқау: Тапсырманы орындап, мұғалімге көрсетіңіз, қалай орындалғанын түсіндіріңіз.

Бақылау сұрақтары:

1. Кесте құрудың неше тәсілі бар?

2. Кесте не үшін қажет?

3. Кестені конструктор режимінде қарау дегенді қалай түсінесіз?

4. Кесте режимінде (Режим таблицы) кесте құрғанда өріс аттарын қалай өзгертуге болады?

5. Форма құрудың неше тәсілі бар?

6. Форма не үшін қажет?

7. Форманы конструктор режимінде не үшін ашамыз?

8. Басқару элементі дегеніміз не?

9. Шебер көмегімен форма құру неше қадамнан тұрады?

10. Сұраныс құрудың неше тәсілі бар?

11. Сұраныс не үшін қажет?

12. Сұранысты конструктор режимінде не үшін ашамыз?

13. Қарапайым сұраныс құру ерекшелігі

14. Null сөзінің қызметі қандай?

15. Есеп құрудың неше тәсілі бар?

16. Есеп не үшін қажет?

17. Есепті конструктор режимінде өңдеуге бола ма?

18. Диаграмма құру не үшін қажет деп ойлайсыз?

19. Шебер көмегімен есеп құру неше қадамнан тұрады?

Зертханалық жұмыс №4 (4 сағат)

Тақырыбы: Microsoft Office пакеттерімен жұмыс. MS Power Point. Негізгі түсінік. Функционалдық мүмкіндіктері. Жұмыс технологиясы. Терезе құрылымы, презентацияны құру әдістері. Шаблондар мен конструкторды қолдану. Слайдтарды өңдеу. Презентацияны демонстрациялау

Мақсаты: Microsoft PowerPoint терезесімен танысу, жаңадан слайдтар құрып үйрену. Презентацияны слайд фильм режимінде қосып, көру, параметрлерін орнатып, үйрену, басқару батырмаларын орнатуды меңгеру

Теориялық түсініктеме:

Презентация құру дегеніміз мәтіндер, графика, суреттер орналасқан слайдтар жиыны. Презентация құруға арналған Microsoft PowerPoint программасы басқа да офистік программалар сияқты өте жеңіл және қарапайым. Бұл программа өзі көптеген шаблондар мен дизайндардың нұсқаларын ұсынады. Программаны іске қосу үішн Іске қосу – Программалар - Microsoft Office - Microsoft PowerPoint командасын орындаймыз (Сурет 49).

Сурет 49. Microsoft PowerPoint негізгі терезесі

Басқа да офистік программалар сияқты Microsoft Power Point терезесінің құрылымы тақырып жолынан, әр түрлі тақталардан, қалып күй қатарынан тұрады. Оң жақта орналасқан Есептер облысы көмегімен немесе мәзір қатары командаларының көмегімен Microsoft Power Point-та презентация құру орындалады. Осы терезеде презентация құрудың шаблонын таңдауға, бос презентация құруға, Автомазмұн шебері (Мастер автосоздания) арқылы презентация құруға болады.

MS Power Point-та слайдтарды қараудың қарапайым режимі бар. Презентация құрғанда MS Power Point өте көп слайдтар құруға мүмкіндік береді.

• Қарапайым режим – ең алғаш ашылған терезе. Онда қарау режимі, слайдтар ржеимі, құрылымы орналасқан.

• Слайдтарды сұрыптау (Сортировщик слайдов) – барлық слайдтарды кішкентай көлемде көрсетеді.

• Слайдтар – жеке слайдтарды құруға өңдеуге қолайлы режим.

• Құрылым (Структура) – презентацияның мәтіндік құрылымын және мазмұнын көрсететін режим.

• Ескерту беттері (Страницы заметок) – қолданушыға енгізетін материалдарын жеңіл енгізуге, түсінуіне мүмкіндік береді.

Тапсырма:

1. Семей мемлекеттік педагогикалық интституты жайлы ақпараттар беретін 5 слайдтан тұратын «СПМИ» презентациясын құру.

2. «Информатика ғылымы» аттты 7 слайдттан тұратын презентация құрыңыз. Онда диаграмма, блок схемалар, суреттер қоданыыз.

3. СМПИ презентациясының параметрлерін реттеу.

4. СМПИ презентациясына басқару батырмаларын орнату:

• Соңғы презентацияға Басына батырмасын орнатыңыз. Оны басқанда бірінші слайд ашылсын.

• Жұмыс столындағы КАФ_Инф.doc құжатын ашатын батырманы төртінші слайдқа орнатыңыз.

• Осы презентацияға жаңадан слайдтар қосыңыз. Олардың біріншісіне өз тобыңыздың атын, екіншісіне топ студенттерінің аты-жөнін, үшіншісіне топта өтетін пән аттарын кесте түрінде жазыңыз. Әр слайдтың шаблоны, құрылымы әр түрлі болсын. Басқарушы батырмалардан өз еркіңізбен 3 батырма орнатып, оларға әр түрлі әрекеттер бекітіңіз.

Информатика ғылымы презентациясына басқару батырмаларын орнату, параметрлерін реттеу.

Тапсырманы орындауға әдістемелік нұсқаулар:

Тапсырма 1

1. Есептер облысынан Өңдеу шаблондары (Шаблоны оформления) таңдаймыз. Ашылған шаблондардың ішінен ОКЕАН шаблонын таңдаңыз. Осы шаблонның қасындағы бағыттауыштан Тек еркшеленген слайдқа қою (Только к выделенным слайдам) командасын таңдаңыз. Сонда таңдаған шаблон тек бір слайдқа орнатылады.

2. Есептер облысынан Слайд құрылымы (Разметка слайда) командасын ашыңыз. Осы жерден Тек тақырыбы (Только заголовок) түрін осы слайдқа ғана орнатамыз. MS Power Point стандартты объектілерді орналастырудың 27 стандартты түрлерін ұсынады.

3. Тақырыбын енгізіп, мәтінді форматтаңыз (Сурет 50). Мәтінді форматтау үшін MS WORD мәтіндік процесорын өткеннен білетін, Форматтау тақтасы немесе Формат мәзірін қолданасыздар.

Сурет 50. Слайд 1

4. Жаңа слайд қосу үшін Форматтау тақтасынан Слайд құру (Создать слайд) компонентін таңдаңыз. Егер ол жоқ болса, Форматтау тақтасындағы кішкентай қара бағыттауышқа барып, сол жерден керек компонентті таңдап алыңыз. Сол кезде автоматты түрде екінші слайд ашылады.

5. Осы слайдқа Кірістіру (Вставка) – Сурет (Рисунок) – Файлдан (Из файла) командасын орындаймыз. Жұмыс столындағы СГПИ.jpg файлын таңдаймыз. СМПИ суреті ашылады. Кескінді өңдеу (Настройка изображения) тақтасының көмегімен суретті өңдеп слайд ортасына орналастырамыз. Ал шаблон түрі ОБЛАКА (Сурет 51).

Сурет 51. Слайд 2

6. Тағы да үшінші слайд қосамыз. Бұл слайдқа СМПИ-дің факультеттерін енгізіп жазыңыз. Ол үшін Слайд құрылымына (Разметка слайда) Тақырып немесе ұйымдастырылған диаграмма (Заголовок или организационная диаграмма) түрін таңдаңыз. Немесе мәзір қатарында Слайдта пайда болған батырмасына екі рет шертеміз. Ашылған терезеден үшінші диаграмма түрін таңдаңыз (Сурет 52).ОК батырмасын шертіңіз.

Сурет 52. Диаграммалар кітапханасы терезесі

7. Диаграмма слайдқа орналасқан соң, ашылған диаграмма тақтасынан Фигура қосу (Добавить фигуру) батырмасына 3 рет шертіп, фигура қосыңыз.

8. Фигураларға сәйкес мәтінді теріп, форматтаңыз. Ал өңдеу шаблонына ЗАТМЕНИЕ түрін таңдаңыз (Сурет 53).

Сурет 53. Слайд 3

9. Осы ретпен төртінші слайд қосамыз. Шаблон – Скругленный. Слайд құрылымы – Бос слайд (Сурет 54).

Сурет 54. Слайд 4

10. Бесінші слайд Информатика кафедрасы жайлы ақпаратты файлдан алып қою. Ол үшін жұмыс столынан КАФ_Инф.doc файлындағы мәтінді көшіріп алып, слайдқа қоямыз. Слайд шаблоны – Слои. Слайд құрылымы – Тек тақырып жолы (Только заголовок) (Сурет 55).

Сурет 55. Слайд 5

Тапсырма 2

Жоғарыдағы әдістемелік нұсқауларға сүйене отырып, тапсырманы орындаңыз.

Тапсырма3

1. Презентацияны құрып болған соң оны реттеу керек. Ол үшін Слайдтарды көрсету (Показ слайдов) – Презентацияны реттеу (Настройка презентации) командасын орындаймыз (Сурет 56).

Сурет 56. Презентация реттеуі

2. Бұл терезеден презентацияны көрсету кезінде толық экранға ма әлде терезеден көрсету керек пе, қай номерлі слайдтарды көрсеут керек, уақыт бойынша ма, әлде қолмен көрсету керек пе осы параметрлерді орнатыңыз. Енді құрылған презентацияны көру үшін үшін Слайдтарды көрсету (Показ слайдов) – Көрсетуді бастау (Начать показ) командасын немесе F5 пернесін басыңыз.

3. Слайдтардың параметрлерін Файл – Параметры страницы командасы арқылы өзгертуге болады (Сурет 57).

Сурет 57. Бет параметрлері терезесі

4. Слайдатрды номерлеуге, енін және биіктігінің мәндерін беруге, слайдтардың бағытын көрсетуге мүмкіндік береді. Бұл жерден слайдтар номерленеді, құрылым терзесінде ал слайд бетіне номер қойылмайды.

5. Слайдқа номер қою және колонтитул енгізу үшін Кірістіру (Вставка) – Слайд номерлері (Номера слайдов) немесе Түр (Вид) - Колонтитулы командасын орындаймыз (Сурет 58).

Сурет 58. Колонтитулдар

6. Слайд номерін шығарыңыз және төменгі колонтитул жеріне СМПИ сөзін жазыңыз. Енді Қолдану (Применить) батырмасын бассаңыз тек сол слайдқа ғана орналасады, ал Барлығына қолдану (Применить ко всем) батырмасын бассаңыз барлық слайдтарға орналасады.

Тапсырма 4

1. Презентацияда басқару батырмаларын орнатуға болады. Ол үшін Слайдтарды көрсету – Басқарушы батырмалар (Управляющие кнопки) командасын орындаймыз (Сурет 59)

Сурет 59. Басқарушы батырмалар

2. Егер сіз құрған перзентация көптеген слайдтардан тұрса, онда батырмаларды орнату қолайлы. Мұнда, мысалы, өңделетін (настраиваемая), үйге (домой), анықтама (справка), алыдға (вперед), артқа (назад) т.б. батырмалар орналасқан. Осы батырмаларды керек слайдқа орнатып, оған қандай да бір әрекетті бекітуге болады.

3. Мысал ретінде, бірінші слайдқа соңына (в конец) батырмасын таңдап, орнатыңыз. Келесі терезе ашылады (Сурет 60).

Сурет 60. Әрекетті реттеу терезесі

4. Осы терезеден батырманың әрекетін орнатыңыз. Мысалы, Гиперсілтеме арқылы көшу жеріне белгі қойып, Соңғы слайд таңдаймыз. Ок батырмасын шертіңіз. Енді презентацияны көрсету кезінде тышқанмен шертсеңіз көрсету бірден соңғы слайдқа көшеді.

Тапсырма 5

Жоғарыдағы әдістемелік нұсқауларға сүйене отырып орындаңыз.

Әдістемелік нұсқау: Тапсырманы орындап, мұғалімге көрсетіңіз, қалай орындалғанын түсіндіріңіз.

Бақылау сұрақтары:

1. Презентация дегеніміз не?

2. MS Power Point шаблондарды қайдан таңдауға болады.

3. Есептер облысында не орналасқан?

4. Слайдтардың таңдап көрсету

5. Басқару батырмаларына макростар орнату

Зертханалық жұмыс №5 (2 сағат)

Тақырыбы: Логикалық амалдар. Буль алгебрасы

Мақсаты: Логикалық есептерді шешуді үйрену

Теориялық түсініктеме:

ЭЕМ қатысуымен шешілетін есептердің ішінде, әдетте логикалық деп аталатын есептер де аз емес.

Логика — бұл адам ойлауының түрлері мен заңдары туралы, онын ішінде дәлелдеуге болатын пікірлердің заңдылықтары туралы ғылым.

Ғылыми пән ретінде логиканың бірнеше нұскалары дараланады: формалъды логика, математикалық логика, ықтималдықты логика, диалектикалық логика және т.б. Адам әр түрлі кесте құрғанда, бір-біріне кайшы келетін куәлар жауаптарының дұрысын анықтағанда және басқа көптеген жағдайларда логиканың көмегіне жүгінеді.

Формальды логика сөйлеу тілімен білдіретін біздің кәдімгі мазмұнды пікірімізді талдаумен байланысты.

Математикалық логика формальды логиканың бөлігі болып табылады және оның дәлме-дәл анықталған объектілері мен пікірлері бар, олардың ақиқаттығын немесе жалғандығын бір мәнді шешуге болатын ойларды ғана зерттейді.

Математикалық. логиканың саласы пікірлер алгебрасы ретінде (оны басқаша логика алгебрасы деп атайды, ол алғаш рет XIX ғасырдың ортасында ағылшын математигі Джордж Бульдің еңбектерінде пайда болды. Бұл — дәстүрлі логикалық есептерді алгебралық әдістермен шешуге талаптанудың нәтижесі), информатикада жақсы меңгерілген.

Логика алгебрасының математикалық аппараты компьютердің аппараттық құралдарының жұмысын сипаттауға өте қолайлы, өйткені компьютердегі негізгі екілік санау жүйесі болып табылады, онда екі цифр: 0 мен 1 қолданылады, ал логикалык айнымалылардың мәндері де екі: "0" және "1". Бұл компьютердің бір ғана құрылғылары екілік санау жүйесінде ұсынылған сандық ақпаратты да, логикалық айнымалыларды да өндеу және сактау үшін қолданыла алады дегенді білдіреді. Демек, компьютерді конструкциялағанда, оның логикалық функциялары, схемаларының жұмысы айтарлықтай жеңілденеді және карапайым логикалык элементтердің саны азаяды. Компьютердің негізгі тораптары ондаған мың осындай логикалық элементтерден тұрады

Қазіргі кезде пікірлер алгебрасының негізгі операциялары енбейті бірде-бір программалау тілі жоқ. Логикалық есептерде тек сандар ғана емес, күтпеген, тым шиеленісті пікірлер де бастапқы деректер болып табылады.

Пікір дегеніміз — жалған немесе ақиқат болуы мүмкін кандай да бір пайымдау.

Мысалы, "Қар — ақ", "2 • 2 = 4" деген ақиқат, ал "Тау тегіс", "2 • 2 = 5" деген — жалған пікірлер. Әдетте, біз бақылайтын фактілер ақиқат ретінде қабылданады. Жалған пайымдаулар, көбінесе, пайымдаулар мен ұйғарымдардағы қателерден немесе сондай болса екен деген тілегімізді шындық ретінде көрсетуге тырысудан пайда болады.

Шкірлер: жалпы және жеке болып бөлінеді. Жеке пікір нақты фактілерді көрсетеді, мысалы, "3 + 3 < 7", "Бүгін күн шуақты болды".

Жалпы пікірлер объектілер немесе құбылыстар тобының қасиеттерін сипаттайды, мысалы, "Егер жаңбыр жауған болса, онда көше су болып жатыр", "Кез келген квадрат параллелограмм болып табылады" және т.с.с.

Жалпы пікір объектілердің қандай да бір бөлігі үшін ақиқат, ал басқа объектілер үшін жалған болуы мүмкін. Мысалы, "Иттер мысықтарды жақсы көрмейді" пікірі иттердің көпшілігі үшін рас, бірақ барлығы үшін емес "х-у>0" пікірі х=1 және у=1 үшін акиқат және сонымен катар у кез келген болғанда, х = 0 үшін жалған.

Егер пікір айтылған ой объектілерінің кез келгені үшін рас болсап, онда жалпы пікір тепе-тең ақиқат деп аталады. Мысалы, "Иттің төрт аяғы бар" пікірі кез келген ит үшін рас.

Тепе-тең ақиқат пікірлер заттардың заңды байланыстарын көрсеткенде ерекше пайдалы. Мысалы, "a + b = b + а" пайымдауы кез келген нақты сандар үшін орынды және ол "Қосылғыштардың орындарын ауыстырғаннан қосынды өзгермейді" деген арифметиканың заңын көрсетеді.

Күрделі жағдайларда сұрактардың жауабы ЖӘНЕ, НЕМЕСЕ, ЕМЕС логикалық жалғаулыктарын пайдаланып, құрамды пікірлер арқылы беріледі. Мысалы, "Бұл оқушы ақылды және зерек" пікірі қарапайым "Бұл окушы ақылды" және "Бұл оқушы зерек" деген пікірлерден тұратын құрамды пікір болып табылады.

Логикалық жалғаулықтардың көмегімен басқа пікірлерден құрастырылған пікірлерді құрамды деп атайды. Құрамды емес пікірлерді қарапайым немесе элементпар деп атайды.

Логикалық жалғаулықтар математикада күрделі айтылымдарды сипаттайтын логикалық операциялар болып табылады.

Логикалық айтылымдармен жұмыс істеу үшін оларға ат қояды. "Айдар жазда теңізге барады" айтылымы А арқылы белгіленсін, ал В арқылы — "Айдар жазда тауға барады" айтылымы белгіленсін. Сонда "Айдар жазда теңізге де, тауға да барады" құрамды айтылымын А және В түрінде қысқаша жазуға болады. Мұндағы "және" — логикалық жалғаулық, А, В — логикалық айнымалылар, олар тек екі мәнде болады: "ақиқат" немесе "жалған", сәйкесінше олар "0" не "1" арқылы белгіленеді.

Әрбір логикалық жалғаулық логикалық айтылымдармен орындалатын операция ретінде қарастырылады және олардың өз аты мен белгіленуі болады.

Математикалық логикада ЖӘНЕ, НЕМЕСЕ, ЕМЕС логикалық операциялары ақиқаттық мәндер кестесімен анықталады.

Ақиқаттық кестесі — бұл логикалық операцияның кестелік түрде ұсынылуы, онда кірістік операндалардың (айтылымдардың) ақиқаттық мәндерінің барлық мүмкін терулері осы терулердің әрқайсысына арналған операциянын шығыстық нәтижесінің ақиқаттық мәнімен бірге аталған.

Негізгі логикальщ операцияларды карастырайық.

Логикалық көбейту

ЖӘНЕ жалғаулығының көмегімен қарапайым екі А мен В айтылымдарының бір кұрамдасқа бірігуі логикалық көбейту немесе конъюнкция (латынша conjunctio — біріктіру), ал операцияның нәтижесі — логикалық көбейтінді деп аталады.

ЖӘНЕ операциясы "." нүктемен белгіленеді (& белгісіменде белгіленуі мүмкін).

ЖӘНЕ (конъюнкция) логикалык операциясының ақиқаттық кестесі:

Ақиқаттық кестесінен:

• Пікірдің екеуі де акиқат болғанда, А жөне В конъюнкциясы ақиқат.

• А немесе В пікірлерінің бірі немесе екеуі де жалған болса, онда А және В конъюнкциясы жалған болады.

Логикалық қосу

Біріктіруші мағынада қолданылатын НЕМЕСЕ жалғаулығының көмегімен қарапайым А және В айтылымдарының бір кұрамдасқа бірігуі логикалың қосу немесе дизъюнкция (латынша disjunctio — бөлу), ал операцияның нәтижесі — логикалык қосынды деп аталады.

НЕМЕСЕ логикалық операциясы белгісімен (кейде + белгісімен) белгіленеді.

НЕМЕСЕ логикалық операциясының акикаттық кестесі төмендегідей болады:

Бұл операцияның ақиқаттық кестесінен, егер А да, В да иә мәніне ие болса, не тек қана А, не тек қана В иә мәніне ие болса, онда "А немесе В" пайымдауы иә мәніне ие болатындығы көрінеді. Және керісінше, егер А да, В да жоқ мәніне ие болса, онда "А немесе В" пайымдауы жоқ мәніне ие болады.

• А немесе В пікірлерінің ең болмағанда біреуі акиқат болғанда, А немесе В дизъюнкциясы ақиқат.

• А және В пікірлерінің екеуі де жалған болғанда, А және В дизъюнкциясы жалған.

Логикалық терістеу

Қарапайым А айтылымына ЕМЕС шылауын қосу логикалық терістеу операциясы деп аталады, операцияны орындау нәтижесінде жаңа айтылым пайда болады.

ЕМЕС операциясы айтылымның үстіне сызықша салумен белгіленеді.

ЕМЕС (терістеу) операциясының ақиқаттық кестесі:

Мұндағы А қандай да бір кез келген айтылым.

Мысалы, "Бүгін күн ыстық" айтылымы үшін "Бүгін күн ыстык емес" айтылымы терістеу болады.

Кейбір кездерде барлық айтылым "... жалған" сөзін колдануға болады. Сонда "Сен жақсы баға алдың" айтылымын терістеу "Сенің жақсы баға алғаның жалған" айтылымы болады.

Бұл операцияның ақиқаттык кестесінен, егер бастапқы А айтылымы жалған болса, онда А емес (А ақиқагп емес), теріске шығаруы иә мәніне ие болатынын көреміз. Және, керісінше, егер бастапқы А айтылымы ақиқат болса, А емес, жоқ мәніне ие болады.

• Бастапқы пікір жалған болғанда, терістеу- ақиқат.

• Бастапқы пікір ақиқат болғанда, терістеу- жалған.

Тапсырма:

Есепті шешіңіз:

Өзеннің жағасында тұрған кайығы бар шаруаның касқыры, ешкісі және кырыққабаты бар. Шаруа өзеннің екінші жағалауына қасқырды, ешкіні және қырыкқабатты өткізуі керек. Қайыққа шаруаның өзінен басқа, не тек қаскыр, не тек ешкі, не тек қырыққабат қана сыяды. Қаскырды ешкімен немесе ешкіні қырықкабатпен қараусыз калдыруға болмайды, өйткені қасқыр ешкіні, ал ешкі қырыққабатты жеп коюы мүмкін. Мұндай жағдайда шаруа не істеуі керек?

Тапсырманы орындауға әдістемелік нұсқаулар:

Бұл есепте арифметика емес, пайымдау үстемдік етеді.

1. Егер касқырды алып кетсе, онда ешкі кырыққабатты жеп қояды.

2. Егер қырыққабатты алып кетсе, онда касқыр ешкіні жеп қояды.

3. Ендеше, ең алдымен ешкіні алып өту керек, өйткені қасқыр қырықкабатты жемейді, ал сонан кейін қайтып келіп...

4. Енді өздеріңіз логикалық ойды аяғына дейін жеткізіңдер.

Әдістемелік нұсқау: Тапсырманы орындап, мұғалімге көрсетіңіз, қалай орындалғанын түсіндіріңіз.

Бекіту сұрақтары:

1. Буль алгебрасының негізін қалаушы кім?

2. Қандайй еңбектері жарық көрген?

3. Бульдік айнымалы деген не?

4. Бульдік функцияның қандай түрлері бар?

5. Пікір дегеніміз не? Мысал келтіріңіз

Зертханалық жұмысы №6

Тақырыбы: Компьютер архитектурасы. Ақпаратты сақтау. Санау жүйесі. (2 сағат)

Мақсаты: Компьютер архитектурасымен танысу

Теориялық түсініктеме:

Адамзат баласы дамудың барлық тарихи кезеңдерінде есептеу жұмыстарын жүргізіп отыруға әрқашанда мүқтаж болды. Алғашқы кезеңдерде оған, аяқ-кол саусақтары секілді қарапайым қүралдар жеткілікті болды. Рылым мен техника дамуына байланысты есептеу жүмыстарының қажеттілігі артып, оны жеңілдету үшін арнайы құралдар - абак, есепшот, арифмометр, арнаулы математикалык кестелер шығарыла бастады. Бірақ үстіміздегі ғасырдың 40 жылдарында, ядролық физиканьщ даму ерекшеліктеріне байланысты, қолмеи есептеу істері көптеген материалдық ресурстарды жәнг адамның тікелей араласуын талап ете бастады. Мысалы, "Манхеттен жобасын" (АҚШ-тағы атом бомбасын жасау) іске асыру кезінде есептеу жүмыстарына 600 адам қатысты, олардың бірсыпырасы тікелей есептеумен айналысып, қалғандары сол жұмыстың дұрыстығын тексеріп отырды.

Электроника табыстары нәтижесінде жасалынған техникалық аспаптар электрондық есептеуіш машиналар (ЭЕМ) деп атала бастады.

Компьютер ақпаратты арнайы құрылған программалар арқылы ғана өңдей алады. Жалпы, оның оның орындайтын негізгі жұмысы: ақпаратты енгізу, оны өңдеу, өңделген ақпаратты сыртқа шы,ару, сақтау. Программаны пайдаланып жұмыс істейтін ЭЕМдердің көпшілігінің құрылымы Американың кибернетика ғалымы Дж. Фон Нейманның еңбектерінде 1945 жылы жарық көрді.

Біз үлкен ЭЕМ-ді нзмесе дербес компьютерді алсақ та, олар бір-біріне үқсас принципте жұмыс істейтін мынадай құрамнан тұрады:

1 орталық процессор;

2 енгізу құрылғысы;

3 есте сақтау құрылғысы;

4 шығару құрылғысы.

Орталық процессор барлық, есептеу және информация өңдірістерін орындайды. Бір интегралдық схемадан тұратын процессор микропроцессор деп аталады. Күрделі машиналарда процессор бір-бірімен өзара байланысты бірнеше интегралдық

схемалар жиынынан тұрады.

Енгізу қүрылғысы информацияны компьютерге енгізу қызметін атқарады.

Есте сақтау құрылғысы программаларды, мәліметтерді және жұмыс нәтижелерін компыбтер жадына сақтауға арналған

Шығару құрылгысы компьютердің жүмыс нәтижесін адамдарға жеткізу үшін қолданылады.

Дербес ЭЕМ-нің (ДЭЕМ) элементтік базасы болатын электрондық компоншттері информация өңдеудің белгілі бір қызметін немесе оны сақтау ісін аткарады. Мұндай компоненттер интегралдык схемалар деп аталады. Интегралдық схема металдан не пластмассадан жасалған қорапқа салынған жартылай өткізгішті кристалдардан түрады. Жіңішке жіп секілді арнайы сымдар осы кристалды қораптың шеткі тақшаларымен жалғастырады. Жартылай өткізгішті кристалл көбівесе өте таза кремнийден жасалады, оны жасауда вакуумдық бүрку, тырналау, қоспаларды иондық түрде енгізу, дәлме-дәл фотолитография тәрізді және де басқа жоғары сапалы технологиялар қолданылады. Осындай күрделі технология нәтижесінде кристалда электр схемасына біріктірілгш "электрондық молекулалар" жасалады. Олар бір кристалл көлемінде (5x5 мм) жүз мыңнан аса бір-бірімен байланысқан "электрондық молекулаларды" қүрастырып, өте күрделі информацияны түрлендіру жүмыстарын орындай алады. Мүмкін болашақта осындай схемалар элементтері рөлін тікелей ұғымдағы заттардың молекулалары атқаратын шығар. Интегралдық схемаларды жасау, тексеру, олардың сапаларын Бекіту - барлығы да автоматтандырылған, оның үстіне оларды сериялық түрде шығару да меңгерілген. Интегралдық схемаларды шығаруды баспаханалардағы кітапты көбейтіп шығарумен салыстыруға болады. Олар өздерінің атқаратын функцияларына қарай ЭЕМ-нің әртүрлі тетіктерінің шифраторлардың, сумматорлардың, күшейткіштердің түрлеріне байланысты бөлек-бөлек топтарға жіктеліп, серияларға бөлініп шығарылады. Бұл схемалардың интегралдық (біріктірілген) деп аталу себебі олардың бір кристалы күрделі логикалық функциялардың белгілі біреуін орындай алады, сосын олардан транзисторлар м е н д и о д т а р д а н к ү р а с т ы р ы л а т ы н с и я қ т ы м а ш и н а қондырғылары оңай жасалады. ДЭЕМ бірыңғай аппараттық жүйеге біріктірілген техникалық электрондық қүрылғылар жиынынан түрады. ДЭЕМ қүрамына кіретін барлық қүрылғыларды олардың функционалдық белгілеріне қарай екіге бөлу қалыптасқан, олар: жүйелік блок және сыртқы қүрылғылар.

Жүйелік блок мыналардан тұрады:

- микропроцессор;

- оперативті есте сақтаушы қүрылғы немесе жедел жады;

- тұрақты есте сақтаушы қүрылғы;

- қоректену блогы мен мәлімет енгізу-шығару порттары.

Ал, сыртқы құрылғылар былайша бөлінеді:

- информация енгізу құрылғылары;

информация шығару құрылғылары;

- информация жинақтауыштар.

ДЭЕМ-нің құрамында ең аз дегшде жүйелік блок, бір-бірден енгізу, шығару қүрылғылары және ең аз дегенде бір информация жинақтауыш құрылғы кіреді. ДЭЕМ-де шешілетін мәселеге байланысты пайдаланушы адам оның минималды конфигурациясына қосымша шеткері құрылғыларды қосу арқылы кеңейтуіне болады. Информация мен басқару командаларын енгізетін негізгі құрылғыларға пернетақта (клавиатура), "тышқан" тәрізді тетік және сканер (із кескіш) жатады. Осындай функцияларды бұлардан өзге жарық қаламұштары, жарық сезгіш планшеттер, джойстиктер (ұршық тәріздес тетік) және басқа да мәселелерді шешуге қолданылатын қүралдар орындайды. Мысалы, осылардың кейбіреуін жобалау жұмыстарын автоматтандыруда қолдануға болады.

Сандарды атау және жазу ережелері меен әдістерінің жинағын санау жүйесі деп атайды.

Санау жүйелері екі топқа бөлінеді: позициялық және позициялық емес. Санның цифрына бөлінетін позицияны разряд деп атайды. Екі санның әрбір разрядын бит деп атайды.

Ондық санау жүйесінің цифрлары: 0,1,2,3,4,5,6,7,8,9

Оналтылық санау жүйесінің цифрлары: 0,1,2,3,4,5,6,7,8,9,A,B,C,D,E,F

Екілік санау жүйесінің цифрлары: 0,1

Сегіздік санау жүйесінің цифрлары: 0,1,2,3,4,5,6,7

Санды екілік жүйеден ондық жүйеге ауыстырғанда екілік санды коэффициент – цифрлармен екінің дәрежелерінің көбейтінділерінің қосындысы түрінде жазып, осы қосындыны табу керек.

Санды сегіздік санау жүйесінен ондық санау жүйесіне ауыстырғанда сегіздік санды коэффициент – цифрлармен сегіздің дәрежелерінің көбейтінділерінің қосындысы түрінде жазып, осы қосындыны табу керек.

Санды оналтылық санау жүйесінен ондық санау жүйесіне ауыстырғанда оналтылық санды коэффициент – цифрлармен оналтының дәрежелерінің көбейтінділерінің қосындысы түрінде жазып, осы қосындыны табу керек. Латын әріптерімен берілген сандарға оның ондық жүйедегі мәнін қоямыз.

Санды бүтін ондық санды екілік жүйесіне ауыстырғанда, осы санда екіге бөлу керек. Алынған бөліндіні қайтадан екіге бөліп және т.с.с алынған бөлінді екіден кіші болғанша бөле беру керек. Нәтижесінде соңғы бөлінде мен соңғысынан бастап барлық қалдықтарды бір жолға жазу керек. Дәл осы сияқты ондықтан сегіздікке, оналтылыққа ауыстырғанда да осы ережені сақтаймыз, екінің орнына сегізге жіне оналтыға бөлеміз.

Ондық бөлшектерді екілік санау жүйесіне ауыстыру үшін бөлекті екіге көбейту керек. Көбейтіндінің бүтін бөлігін екілік бөлшектің үтірден кейінгі бірінші цифры ретінде алып, бөлшек бөлігін қайтадан 2-ге көбейту керек. Енді бұл көбейтіндінің бүтін бөлігін екілік бөлшектің келесі цифры ретінде алып, бөлшек бөлігін тағы 2-ге көбейту керек.

Сандарды екілік жүйеден сегіздік санау жүйесіне ауыстыру

Осы кесте арқылы ауыстырамыз. Екілік сандарды соңынан бастап үштіктерге бөлемізде, кестеге қарап сегіздік жүйедегі мәнін қоямыз. Мысалы: 1101111011 екілік саны 1 101 111 011 деп жазып әрбір топты кестедегі мәнмен ауыстырамыз, сонда 1573 санына тең болады.

Сандарды екілік жүйеден оналтылық санау жүйесіне ауыстыру:

Осы кесте арқылы ауыстырамыз. Екілік сандарды соңынан бастап төрттен топтаймыз да, кестеге қарап оналтылық жүйедегі мәнін қоямыз. Мысалы: 1101111011 екілік саны 11 0111 1011 деп жазып әрбір топты кестедегі мәнмен ауыстырамыз, сонда 37В санына тең болады.

Арифметикалық амалдар

Қосу:

0+0=0

1+0=1

0+1=1

1+1=10 бір көрші разрядқа тасымалданады.

Азайту:

0-0=0

1-0=1

0-1=1 көрші разрядтан бірін қарызға аламыз.

1-1=0

Көбейту:

0*0=0

1*0=0

0*1=0

1*1=1

Бөлу ондық жүйедегі сатылап бөлу сияқты орындалады.

Тапсырма:

Төмендегі тақырыптар бойынша семинарлық сұрақтарға жауап жазыңыз:

1. Дж. Фон Нейманның принципі

2. ЭЕМнің буындары

Тапсырма:

Төмендегі тақырыптар бойынша семинарлық сұрақтарға жауап жазыңыз:

1. Компьютердің архитектурасы

2. Қазіргі кездегі ЭЕМнің негізгі блоктары

Тапсырманы орындауға әдістемелік нұсқаулар:

Семинар сұрақтарына жауаптарды ұсынылатын әдібиеттерді бпайдаланып жазыңыз

Тапсырма:

1. Берілген сандарды ондық санау жүйесінен екілік санау жүйесіне аударыңыз а) 464₍₁₀₎; б) 380,1875₍₁₀₎; в) 115,94₍₁₀₎

2. Берілген сандарды ондық жүйеге аударыңыз а) 1000001₍₂₎ б) 1000011111,0101₍₂₎ в) 1216,04₍₈₎ г) 29A,5₍₁₆₎

3. Сандарды қосыңыз а) 10000000100₍₂₎ + 111000010₍₂₎ 

4. Алу амалын орындаңыз а) 1100000011,011₍₂₎ – 101010111,1₍₂₎ 

5. Көбейтуді орындаңыз а) 100111₍₂₎ ´ 1000111₍₂₎