2.4 Қостанай облысының оңтүстік қара топырақтарының күйі және құрылу шарттары

Топырақ құрылымына және оның эволюциясына климат пен өсімдіктер тікелей әсер етеді. Қостанай облысының климаты күрт континенталдылығымен және жиі қайталанатын құрғақшылықпен ерекшеленеді. Ыстық және құрғақ жазы суық және аз қарлы қыспен ауысады. Ауа температурасының жылдық амплитудасы орташа есеппен 75^о С құрайды, ал кей жылдары 88^о С құрайды (4 кесте). Ауыл шаруашылығымен айналысу үшін жеткіліксіз ылғалмен қамтамасыз етілуді Қостанай облысының климатының ең қолайсыз факторы деп санаған жөн. Облыстың солтүстік аудандарында жауын-шашынсыз кезеңдерде 30 күнге дейін жетеді, ал оңтүстігінде 70 күнге дейін. Жалпы алғанда Солтүстік Қазақстанның қара топырақтар аймағында құрғақшылықтың қайталануы 10-30% жыл құрайды, ал қоңыр топырақтарда 30-50% жыл.

Қостанай облысы Қазақстанның арғы бетіндегі кәдімгі бетегелі селеулі далалларының аймағында орналасқан. Аймақтың өсімдіктерінің жалпы ерекшеліктері ретінде флористік құрамның біркелкілігі, жалпы ылғал жетіспеушілігін көрсететін күрт байқалатын ксерофиттік болып табылады. Оңтүстік қара топырақтар аймақшасындағы әртүрлі шөпті селеулі далалардың шалғын шөптері астық тұқымдастардың ксерофилді түрінен (кәдімгі бетеге, селеулер және т.б.), бұршақ тұқымдастардан (сары жоңышқа, таспашөптер), сонымен қатар тырна шөптер, қозықұлақтар, жалбыз, сібір ботагөздер, жусан сияқты әртүрлі шөптерден тұрады. Құрғақ массаның өнімділігі 1 га-дан 5-10 ц.

Аз гумусты қара топырақтар аймақшасындағы оңтүстік қара топырақтар егістікке жарамды ең жақсы топырақтар болып табылады. Бұл топырақтар қажетті қоректік заттар қорына және қанағатты сулы-физикалық қасиеттерге ие болуда. Оңтүстік қара топырақтар аз фосфор мөлшерін құрайды. Соңғы жылдары дара дақылдардың бидайдың қопсытылуы нәтижесінде топырақтарда теріс зардаптарға әкеп соғады. Бұл гумус пен азоттың біраз төмендеуінде және табиғи құрылымының жоғалуында байқалды. Оңтүстік қара топырақтар жағары агрегаттықпен және гумус горизонттарындағы көп мөлшердегі суға берікті агрегаттармен (40-60%) ерекшеленеді.

Оңтүстік қара топырақтар біздің облысымыздың 11 әкімшілік аудандарында кездеседі. Осы топырақтардың агроөндірістік топталуы 3 кестеде көрсетілген. Бұл топырақтардың бүкіл егістік ауданының 71,5% теріс белгілермен асқынбаған мелиоративтік топтарға жатады.

6 кесте - Қостанай облысысының қара топырақтарының әкімшілік аудандары бойынша егістіктерінің мінездемесі, мың. га

Аудандар аты	Жалпы аумақ	Механикалық құрамы			Мелиоративтік топтар
		ауыр	орташа	жеңіл	I. Қиын емес теріс белгілер	II.Қиыршықтастанған	III.Тұзды	IV. Сортаңды	V. Шайылған	VI. Дефлиренген
Алтынсарин	198,1	117,1	38,9	42,1	120,8	-	19,4	53,9	1,3	0,4
Әулиекөл	26,5	20,8	3,3	2,4	15	-	1,3	8,4	1,5	-
Денисов	341,7	291,9	41	8,8	262,4	-	19,7	57,2	0,8	0,6
Жетіқара	118,2	101,4	16,5	0,3	92,2	9	2,7	14,2	-	-
Қарабалық	19,1	11,2	7,9	-	9,1	-	-	9,8	0,1	-
Қарасу	472,8	427,2	5,1	40,5	403,3	-	21,4	23,8	12,6	-
Қостанай	309	232,1	19,8	57,1	214,4	-	21,9	62,6	44	0,7
Мендықара	4,9	4	-	0,9	4,1	-	-	0,5	-	0,3
Сарыкөл	7,1	7	-	0,1	2,8	3,4	0,2	3,8	0,1	-
Таран	165,1	5,1	33,5	36,5	75,5	-	0,9	66,5	14,2	0,6
Федоров	91,5	77,5	11,8	2,2	56,2	-	14,2	18,4	0,3	1,3
Жалпы	1758,4	1386,3	179,3	192,8	1257,9	12,4	102,4	320,4	34,9	4