17.Әлеуметтік зерттеудің түрлері

ОЛЕУМЕТТІК ЗЕРТТЕУДІД КӘСІБИ ҚАБЫЛДАУЛАРЫН, ДАҒДЫЛАРЫН ЖӘНЕ ҚАБІЛЕТТЕРІН ОНДЕУДІ ІС ЖҮЗІНДЕ ОКЫП-ҮЙРЕНУДІ КҮШЕЙТУ ӘЛЕУМЕТТАНУДЫ ИНЖЕНЕРЛІК КЫЗМЕТ РЕТІНДЕ ТҮСІПУДІ ҚАЛЫПТАСТЫРУДА АСА ҚАЖЕТ БОЛЫП ТАБЫЛАДЫ. ӘЛЕУМЕТТІК ЗЕРТТЕУДІҢ НАҚТЫ ТҮРІ ОҒАН ҚОЙЫЛҒАН МАҚСАТ ПЕН ШАРТТАРДЫҢ СИПАТЫМЕН КОРСЕТІЛЕДІ. ОСЫҒАН СӘЙКЕС ӘЛЕУМЕТТІК ЗЕРТТЕУДІҢ 3 НЕГІЗГІ ТҮРІН АЖЫРАТАДЫ:1)БАКЫЛАУЛЫҚ2)СУРЕТТЕМЕЛІК3)САРАПТАМАЛЫҚ ӘЛЕУМЕТТІК ЗЕРТТЕУЛЕР - ӘЛЕУМЕТТАНУ МАМАНДАРЫН БАСҚА ДА ӘЛЕУМЕТТІК ЖӘНЕ ЖАРАТЫЛЫСТАНУ ГЫЛЫМДАРЫНЫҢ ӨКІЛДЕРІ ІШІНЕН ЕРЕКШЕЛЕП ТҮРАТЫН ОЗІНДІК БІР . БӨЛІГІ. БАҚЫЛАУ ӘЛЕУМЕТТІК ӘДІСТЕРДІ МЕҢГЕРУ ЗЕРТТЕУШІДЕН ТЕК ҚАНА ӘЛЕУМЕТТІК ПӘНДЕРДІ ҒАНА ЕМЕС, СОНДАЙ-АҚ ӘЛЕУМЕТТІК ФИЛОСОФИЯ, ПСИХОЛОГИЯ, ӘСІРЕЕЕ МАТЕМАТИКАНЫ, СТАТИСТИКАЛЬГҚ ӘДІСТЕРДІ, ИНФОРМАТИКАНЫ БІЛУДЕН ТҮРАТЫН БАЙСАЛДЫ КӨСІБИ ДАЙЫНДЬГҚТЫ ТАЛАП ЕТЕДІ. БАҚЫЛАУ ӘЛЕУМЕТТАНЫМАЛ ЖАРАТЫЛЫС МАМАНДАРДЫ БОЛУЫ БЕКЕР ЕМЕС (МЫСАЛЫ, ГАЛЛЕЙ, ЛАПЛАС, ЛАВУАДЫ) АЛҒА ҚОЙЫЛҒАН МАҚСАТ МІНДЕТТЕРІНЕ БАЙЛАНЫСТЫ СОЦИОЛОГИЯЛЫҚ ЗЕРТТЕУЛЕРДІ ТЕОРИЯЛЫҚ ЖӘНЕ ҚОЛДАНБАЛЫ ДЕП БӨЛІП ҚАРАСТЫРАДЫ. ТЕОРИЯЛЫҚ ЗЕРТТЕУЛЕРДІҢ МАҚСАТЫ – ЗЕРТТЕЛІП ЖАТҚАН ПРОЦЕСТЕРДІҢ ТУЫНДАУЫНЫҢ АЛҒЫШАРТТАРЫ МЕН ЗАҢДЫЛЫҚТАРЫН АНЫҚТАУ, БҰЛ ӨЗГЕРІСТЕР НЕГІЗІНДЕ ҚАЛЫПТАСҚАН ӘЛЕУМЕТТІК МӘСЕЛЕЛЕРДІ ЖАҢАША КӨЗҚАРАСТАР МЕН ТӘСІЛДЕРДІ ҚОЛДАНУ АРҚЫЛЫ ДЕР КЕЗІНДЕ ШЕШУГЕ ӨЗ СЕПТІГІН ТИГІЗУ. ҚОЛДАНБАЛЫ ЗЕРТТЕУЛЕР – НЕГІЗІНЕН “ЖЕРГІЛІКТІ” МАҢЫЗЫ БАР НАҚТЫ МІНДЕТТЕРДІ ШЕШУГЕ БАҒЫТТАЛҒАН. ОЛ НАҚТЫТӘСІЛДЕР ҰСЫНА ОТЫРЫП, МӘСЕЛЕНІҢ ҚАЛАЙША ЖӘНЕ ҚАЙ МЕРЗІМДЕ ШЕШІЛУ МҮМКІНДІГІН КӨРСЕТЕДІ. БҰЛ ЗЕРТТЕУЛЕР ТҮРЛІ ДЕҢГЕЙДЕГІ БАСҚАРУ МЕКЕМЕЛЕРІНІҢ, СОНДАЙ-АҚ “ЖЕКЕ” ӨТІНУШІЛЕРДІҢ ТАПСЫРМАСЫ БОЙЫНША ДА ЖҮЗЕГЕ АСЫРЫЛУЫ МҮМКІН.ҚОЛДАНБАЛЫ ЗЕРТТЕУДІҢ ЖЕМІСІ РЕТІНДЕ ӘЛЕУМЕТТІК ЖОБА ӨМІРГЕ КЕЛЕДІ, ЯҒНИ ҚОЛДАНЫСҚА ЕНГІЗІЛУ ҚАЖЕТ ШАРАЛАРДЫҢ ТІЗІМІ ҰСЫНЫЛАДЫ

18.Әлеуметтік айқындама.

Сұхбат пен анкетаның негізгі айырмашылығы алынатын мәліметтер тереңдігінде. Анкета

көмегімен зерттеуші ойлардың “беттік ” қабатын алады. Ал сұхбат ойлардың терең мотивтерін терең зерттеуге мүмкіндік береді. Нақты әлеуметтік зерттеулерде бұл екі әдіс бірін бірі толықтырады. Сұраудың ерекше түрі – экспертті немесе оны экспертті бағалау әдісі д.а. Анкета мен сұхбаттың сұрақтарын сауатты дайындау үшін көп жыл бойы жинақталған тәжірибе қажет.

Б

1.Басқару әлеуметтануы

Әлеуметтік басқару, кең мағынасында, өзінің сапалық дамуын қамтамасыз етіп отыратын қоғамдық жүйеге тән құбылыс. Ал, тар мағынасында, бұл термин белгілі бір мақсатқа жету процесіңде қоғамның әлеуметтік қызметі жүйесін тәртіптеу, жетілдіру үшін саналы, орнықты, ұйымдасқан түрде әрекет ету ұғымын білдіреді.

Әлеуметтік басқару — ұйымдық жағынан қалыптаса келтірілген құрылымдардың, олардың арасындағы басқару байланыстарының жиынтығы. Ол индивидтерге, әлеуметтік топтар мен қауымдарға, қоғамның саяси, әлеуметтік және басқа да институттарына басқару мақсатымен әсер етуді жүзеге асырады. Әлеуметтік басқару қоғамның өмір сүруі, әлеуметтік жүйе ретіндедамуы, адамдардың өмір сүруі үшін маңызы бар барлық объектілер мен процестерді қамтиды.

Ол жекелеген, топтық және қауымдық мүдделердің арасындағы қайшылықтарды тәртіптеп шешіп отырады. Әлеуметгік баскару — қоғамдағы адамдардың мүдделері мен іс-өрекетгерінің бағыты, оның мазмұны мен карқьндьлығын реттеп, адамдардьщ қоғамда алатьш орны мен рөлін ай-қыңцайтын әлеуметгік қатынастарды үйлестіріп отыру. Осындай басқару нәтижесіңде қоғамдағы мүдделерді (территориялық, ұлттық, ұжымдық, жекелеген, т.б.) қамтамасыз етіп, алға койған мақсатқа, жалпы жетістіктерге жету үшін әлеуметгік әрекеттер ұйьмдастырады. Әлеуметгік басқару көбінесе мемлекетгік басқару жүйесіне байланысты Қазақстанда жүргізілген мемлекеттік басқару жүйесін қайта құру кезеңін негізгі екі кезеңге бөлуге болады.

1991 жылдан басталған бірінші кезенде Қазақстанның егемендігі жарияланды, Президент сайланды, ұлттық теңге айналымға түсті, соған сәйкес өзіндік экономикалық саясаты қалыптаса бастады. Саяси және экономикалық салалардағы сапалық өзгерістер басқару жүйесін жетілдіруде көрініс тауьш, орталық және жергілікті басқару органдарында бірнеше кең көлемді шаралар жүзеге асты.

Тәжірибе керсеткендей, Қазақстанда қалыптасқан мемлекеттік басқару жүйесі күрделі болып шықты. Саясатты жасап, жүзеге асыруда жауапты орталық атқару органдары — Қазақстан министрліктер мен мемлекетгік комитеттердің рөлі мен қызметі нақтылы белгіленбеді.

Осындай кемшіліктерді жою үшін 1997 жылдың наурыз айында Қазақстан Президентінің "Қазақстан Респуубликасы мемлекеттік органдар жүйесін реформалаудың кезекті міндеттері туралы" Жарлық кабылданып, мемлекетгік басқару жүйесін қайта құрудың екінші кезеңі бастады. Осыған сәйкес республика өкіметіне қарасты орталық аткару органдарының саны 50% -ке кысқарды.. Қабылданған шаралар жекелеген мемлекеттік атқарушы органдар қызметінің қосарлануын, басқарудың ортақ буындарын жойып, ұжымдық кұрылымның жұмысын жеңілдетті. Бұл ауқымды жағынан соңғы жылдардағы мемлекеттік атқарушы органдарды ұйымдық жағынан қайта кұрудағы ен үлкен шара болды.

Социология ғылымы классиктерінін бірі М.Вебер әкімшілік басқарудың "идеалдық типін", "бюрократия" теориясын жасады. Оның негізгі сипаттамалары мынандай:

— белгілі бір ұйым алдында тұрған, мақсатқа жету үшін

қажетті барлық іс-әрекеттер қарапайым амалдарға жікте-

леді, оларды атқарудағы әр буынның міндеті қатаң түрде

ресми анықталуы керек. Еңбектің барынша жіктелуі бас-

қару жүйесінің барлық буындарында өз міндеттерін тиімді

орындау үшін толық жауапкершілікте болатын сарапшы

мамандарды пайдалануға жағдай туғызады;

— ұйым әкімшілік иерархия принципі бойынша, яғни

төмен тұрған қызметкер, не бөлімше жоғары тұрғанға ба-

ғынады. Әкімшілік иерархиядағы әрбір қызметкер жоғары

тұрған бастықтың алдында өзінің ғана емес, барлық бағы-

ныштыларының іс-әрекеттері үшін де жауап береді;

— ұйым қызметі ережелер мен нұсқаулардың жүйесімен

реттеліп отырады. Нақтылы ережелер мен нұсқаулар ұйым-

ның әрбір мүшесінің жауапкершілігі мен олардың жеке іс-

әрекеттерін үйлестіру формаларын анықтап отырады;

— ұйымның жоғары деңгейде қалытпы жұмыс жасауы

жеке ойлар мен көңіл-күйдің, симпатия мен антипатия-

ның жоқтығына негізделеді. Қызмет бабындағы симпатия-

ларды жою — барлық қызметкерлердің мүдделеріне жа-

уап беретін, әкімшілік қызметіндегі демократиялық

принциптерді дамыта түсетін қолайлы фактор;

− баскару жүйесіндегі қызметкерлердің олардың атқарып отырған кызметіне сай келуіне негізделіп, қызмегкерлер ешбір негізсіз жұмыстан босатудан қорғалуы керек. Ұйымдағы қызмет мансаппен тығыз байланысты, соңдықган да қызметкерлердің төжірибесіне, не жемісті жұмысына қарай кызмет бабымен өсуін қамтамасыз ететін жүйе болуы керек. Кадрларға қатысты осындай саясаттың жүргізілуі қызметкерлердің арасында "бірлік рухын" дамытады. Оларды бастамашылыққа, ұйым ісіне барынша берілгендікке тәрбиелейді;

— ұйымның қызметкерлерді жұмысқа алуы оған үміткерлердің кәсіби біліміне негізделеді, лауазымды кызметкерлер сайланбайды, тағайындалады, сондықтан да олар сайлаушыларға емес, өзінен жоғары тұрған бастықтарға тәуелді. Ұйымның барлық қызметін арнайы әкімшілік штаты басқарады; оларға ұйымның алдына қойған мақсаттарына жету жолындағы тиімді іс-әрекеттерін қамтамасыз ету міндеттеледі. Бұл басқарудың кұрылымын тігінен және көлденеңінен деп екіге бөлуге болады. Атқарушылардың аралығында сатылар көп болса, тігінен, ал аз болса, көлденеңінен болады. Мыңдаған жылдар бойы өмір сүріп келе жатқан басқарудың дәстүрлі құрылымы желілік құрылым деп аталады. Ал басқару құрылымына көптеген қызмет салалары (кадр, конструкторлық, жарнама, жабдықтау, маркетинг бөлімі, бухгалтерия) кірсе, ол желілік-штабтық құрылым болады.