Добавил:
Upload Опубликованный материал нарушает ваши авторские права? Сообщите нам.
Вуз: Предмет: Файл:

МАТ_АНАЛІЗ_1_курс_2_семестр_Інтэграл_3

.pdf
Скачиваний:
13
Добавлен:
18.03.2015
Размер:
2.11 Mб
Скачать

n

 

 

n

 

 

 

 

 

 

M xk

 

xk

 

b a

k 1 2M b a 2M b a

 

b a

 

b a k 1

 

.

Такім чынам , мы даказалі, што для любога ліку 0 можна знайсці такі лік

0 , што пры любой разбіўцы Т адрэзка a, b , які падпарадкаўваецца толькі адзінай умове , выконваецца няроўнасць

n

 

 

 

 

 

2

 

.

f xk 1 f k f xk f k 1 f ' k

xk

 

k 1

Гэтым мы даказалі роўнасць (6), а разам з ёй і тэарэму.

Прыклад. Вылічыць плошчу паверхні, атрыманай пры вярчэнні вакол восі Ох

дугі акружнасці x2 y 2

 

 

 

4 ( y

 

0 ) паміж пунктамі з абсцысамі x

1 і x 1.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Рашэнне. З раўнання акружнасці маем: y

4

 

x2 ;

 

 

 

 

 

dy

 

 

 

x

; 1

 

dy

2

 

 

 

 

x2

4

;

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1

 

 

 

 

 

 

 

dx

 

 

 

 

 

dx

 

4 x2

 

4 x2

 

 

 

 

4 x2

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

dy

2

 

 

 

 

 

 

 

 

2

 

 

 

 

 

 

 

 

y

1

 

 

 

 

4

 

x2

 

 

 

2.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

dx

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

4 x2

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Згодна з формулай (2) атрымаем P

2

 

2 dx

8 .

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Заўвага 1. Няхай паверхня атрыманага пры вярчэнні вакол восі Ох крывой, якая зададзена параметрычнымі раўнаннямі

 

 

 

x

 

t

,

y

t

,

t

,

 

 

 

 

прычым функцыі

 

t , '

t ,

 

t

,

' t

на адрэзку

,

непарыўныя,

' t

0 t

,

, a

 

 

, b

 

. У гэтым выпадку, калі ў інтэграле (2)

здзейсніць падстаноўку x

 

t

(пры гэтым y

t

, y 'x

'

t

,

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

'

t

dx

' t dt ), то атрымаем наступную формулу для вылічэння плошчы

паверхні вярчэння:

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

P

2

 

 

t

'2

t

'2 t

dt .

 

 

(8)

Заўвага 2. Няхай крывая, пры вярчэнні якой вакол восі Ох атрымана паверхня вярчэння, зададзена ў палярнай сістэме каардынат раўнаннем r r

, прычым функцыі r

, r '

 

 

непарыўныя на адрэзку , . У

гэтым выпадку формула (8) прыме наступны выгляд:

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

P

2 r

sin

 

r 2

r '2

d ,

бо крывую можна задаць параметрычнымі раўнаннямі

 

 

x r

cos

, y

r

sin ,

.

Лекцыя 4

Вылічэнне статычных момантаў і каардынат цэнтра цяжару матэрыяльна крывой і плоскай фігуры. Тэарэмы Гюльдэна.

На плоскасці хОу разгледзім матэрыяльны пункт A x, y , у якім сканцэнтравана маса m (рыс. 4.1).

Азначэнне 4.1. Статычным момантам матэрыяльнага пункта адносна некаторай восі называецца здабытак масы матэрыяльнага пункта на адлегласць да разглядаемай восі. Калі матэрыяльны пункт ляжыць па адзін бок ад восі, то адлегласці прыпісваецца знак «+»; калі па другі, то знак «–».

Відавочна, што my ёсць статычны момант матэрыяльнага пункта А адносна восі Ох, а mx — статычны момант адносна восі Оу.

Няхай маем сістэму n

матэрыяльных пунктаў A1 x1, y1 , A2 x2, y2 , … ,

y

 

 

 

x

A

 

 

 

 

 

 

y

 

 

O

 

x

 

Рыс. 41

 

 

 

Ak xk , yk , … , An

xn,

yn , у кожным з якіх сканцэнтраваны адпаведна масы

m1 , m2 , … , mk , … , mn . Статычныя моманты матэрыяльных пунктаў гэтай сістэмы адносна восяў Ох і Оу будзем адпаведна абазначаць праз Mx і My .

n

 

n

Відавочна, што Mx

mk yk , My

mk xk .

k

1

k 1

Азначэнне 4.2. Цэнтрам цяжару сістэмы n матэрыяльных пунктаў называецца такі пункт С, што, калі ў ім сканцэнтраваць масы усіх матэрыяльных пунктаў сістэмы, то статычны момант гэтага пункта адносна любой восі будзе роўны статычнаму моманту ўсёй сістэмы матэрыяльных пунктаў адносна разглядаемай восі.

Відавочна, што, калі пункт С мае каардынаты

xC , yC , то

 

 

n

 

 

n

 

n

n

 

 

 

xC

m k

 

m k xk , yC

m k

m k yk .

 

 

k

1

 

k 1

 

k 1

k

1

Адсюль атрымліваем, што

 

 

 

 

 

 

 

n

 

 

 

 

n

 

 

 

 

 

 

m k xk

 

 

m k yk

 

 

xC

k

1

 

, yC

 

k 1

 

.

 

(1)

 

n

 

 

n

 

 

 

 

m k

 

 

 

 

m k

 

 

 

k 1

 

 

 

k

1

 

 

 

Разгледзім матэрыяльную крывую АВ. Мяркуем, што раўнанне крывой АВ мае выгляд y f x , a x b , прычым f x і f ' x — непарыўныя на адрэзку

a, b функцыі. Мяркуем, што крывая АВ з’яўляецца аднароднай, г. зн. уздоўж

яе

распаўсюджана

маса са сталай лінейнай шчыльнасцю

 

(лінейная

шчыльнасць — маса, якая прыходзіцца на адзінку даўжыні).

 

 

 

 

Знойдзем каардынаты цэнтра цяжару крывой АВ. Адрэзак

a,

b

з пунктамі

a

x0 x1

 

xk 1

xk

 

xn

b (рыс. 4.2)

разбіваем на

n

частковых адрэзкаў.

Даўжыню частковага адрэзка xk 1,

xk

абазначым праз

 

xk : xk

xk xk

1 ( k = 1, 2, … , n). Даўжыню найбольшага частковага

адрэзка абазначым праз λ.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Пунктам x 0 , x1, …,

xk-1 ,

xk , … , xn

разбіўкі адрэзка

a, b

адпавядаюць

наступныя пункты A

A0

x0,

y0 , A1

x1,

y1

, … , Ak 1 xk

1,

yk 1

,

Ak xk , yk

,

 

y

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Ak 1

Ak

B An

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

A1

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

A A0

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

O a x0 x1

xk 1

xk

b xn x

Рыс. 4.2

… , An xn, yn B крывой АВ. Злучым гэтыя пункты і атрымаем ламаную

A0 A1A2 Ak 1Ak A n , упісаную ў крывую АВ.

Разгледзім k-тую частковую дугу Ak 1Ak крывой АВ. Будзем абстрагавацца ад рэчаіснасці і заменім k-тую частковую дугу Ak 1Ak крывой АВ k-тым звяном ламанай. Даўжыню k-тага звяна ламанай абазначым праз l k . Як было паказана

раней,

даўжыня l k

k-тага

звяна

ламанай

роўная 1

f '2

k

 

xk , дзе

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

x

k 1

k

x

k

. Відавочна,

што лік

l

k

1 f '2

x

k

 

m

можна

 

 

 

 

 

 

 

 

k

 

 

k

 

разглядаць як набліжанае значэнне масы k-тай частковай дугі Ak

1Ak

крывой

АВ.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Сканцэнтруем масу mk

у пункце Mk

k ,f

 

k

. Калі здзейсніць аналагічнае для

астатніх частковых дуг крывой АВ, то атрымаем сістэму n матэрыяльных пунктаў

M1

1,f

1 , M2

2,f

 

 

 

2

, … , Mk

 

k ,f k

 

, … , Mn

n,f

n

, у кожным з

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

якіх сканцэнтраваны адпаведна масы m

1

 

 

f '2

 

1

 

x

,

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

m

1 f '2

 

x

2

 

, … ,

m

 

 

 

 

1 f '2

k

 

 

 

 

x

k

, … ,

 

 

2

 

 

2

 

 

 

 

 

 

 

 

k

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

m

1

f '2

 

x

n

.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

n

 

 

 

 

n

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Каардынаты xC , yC

 

цэнтра цяжару атрыманай сістэмы n матэрыяльных пунктаў

вылічваем па формулах (1):

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

n

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

k

1

f '2

 

x

k

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

k

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

xC

 

 

 

 

k 1

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

,

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

n

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1

 

f '2

k

x

k

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

k

1

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

n

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

(2)

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

f

k

 

 

 

 

1

 

f '2

 

 

 

 

x

k

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

k

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

yC

 

 

 

k

1

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

n

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1

 

f '2

k

x

k

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

k

1

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Каардынаты x , y цэнтра цяжару

матэрыяльнай

крывой

АВ, відавочна,

вызначыць наступным чынам:

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

x

 

lim xC , y

 

lim yC .

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

(3)

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

0

 

 

 

 

 

 

0

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

З формул (2) і (3) канчаткова атрымліваем:

 

 

b

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

x

1

f '2

x dx

 

x

 

a

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

,

 

(4)

 

b

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1

 

f '2

x dx

 

 

 

a

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

b

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

f

 

x

1

f '2 x dx

 

y

 

a

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

.

(5)

 

b

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1

 

f '2 x dx

 

a

Адзначым, што формулы (4) і (5) можна запісаць у наступным выглядзе: x Msy , y Msx ,

дзе Mx , My — статычныя моманты матэрыяльнай крывой АВ адносна восяў Ох

і Оу адпаведна, а s — даўжыня дугі АВ.

Разгледзім формулу (5). Запішам яе ў наступным выглядзе:

y

З гэтай формулы вынікае, што

b

f x 1 f '2 x dx

a

 

.

 

s

 

 

b

 

2 ys 2 f x 1 f '2 x dx .

(6)

a

У правай частцы роўнасці (6) маем плошчу Р паверхні, атрыманай пры вярчэнні

крывой АВ вакол восі Ох. Таму маем 2 ys P . Атрымалі першую тэарэму Гюльдэна.

Тэарэма.4.1. Плошча паверхні, атрыманай пры вярчэнні дугі крывой АВ вакол некаторай восі, якая гэтую дугу не перасякае, роўная здабытку даўжыні дугі АВ на шлях, які прайшоў пры гэтым цэнтр цяжару крывой АВ.

Няхай дадзена матэрыяльная фігура, г. зн. плоская фігура, абмежаваная

графікамі функцый y

f

x

, y

x

і прамымі x a , x

b (рыс. 4.3).

Будзем лічыць, што функцыі f

x

і

x на адрэзку

a, b

непарыўныя і

на адрэзку

x f

x

.

Мяркуем, што

матэрыяльная

фігура

аднародная,

г. зн. уздоўж яе распаўсюджана маса са сталай паверхневай шчыльнасцю γ (паверхневая шчыльнасць — гэта маса, якая прыходзіцца на адзінку плошчы). Знойдзем каардынаты цэнтра цяжару матэрыяльнай фігуры.

y

 

 

 

 

 

 

 

 

y

f(x)

 

 

y

f(x)

 

 

 

Mk

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

y

(x)

 

 

y

(x)

 

 

 

 

 

O a x0

x1

xk 1 k

xk

b xn x

 

 

 

Рыс. 4.3

 

 

 

 

Адрэзак a, b

з пунктамі

a x0

x1

xk 1 xk

xn b разбіваем на n

частковых адрэзкаў. Даўжыню адрэзка

xk

1, xk

(k = 1, 2, … , n) абазначым

xk xk

xk

1 . Даўжыню найбольшага частковага адрэзка абазначым праз λ.

Праз пункты x 0 , x1, … , xk-1 ,

xk , … , xn правядзём прамыя, перпендыкулярныя

восі Ох. Прамыя разбіваюць матэрыяльную фігуру на n элементарных фігур. Разгледзім k-тую элементарную фігуру, г. зн. фігуру, якая заключана паміж

прамымі x

 

xk 1 , x

xk . Будзем абстрагавацца ад рэчаіснасці і заменім k-ую

элементарную фігуру

 

прамавугольнікам

з асновай

xk і вышынёй

f

 

 

 

 

, дзе

 

 

 

xk 1

xk

.

 

 

 

k

 

 

k

k

2

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Плошча дадзенага прамавугольніка роўная

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

f k

k

xk .

 

Відавочна, што лік mk

 

f

k

k

xk можна разглядаць як набліжанае

значэнне масы k-тай элементарнай фігуры. Сканцэнтруем масу ў пункце

Mk

 

k ,

f

k

 

k

, які з’яўляецца пунктам перасячэння дыяганаляў

 

 

 

 

 

 

2

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

прамавугольніка.

Калі здзейсніць аналагічнае для астатніх элементарных фігур, то атрымаем сістэму n матэрыяльных пунктаў

M1 1,

f

1

1

, … , Mk

k ,

f

k

k

, … , Mn

 

,

f

n

n

,

 

 

 

 

 

 

2

 

2

 

 

n

 

2

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

у кожным з якіх сканцэнтраваны адпаведна масы

 

 

 

 

 

 

 

 

 

m1

f 1

1

x , … , mk

f

k

k

 

 

xk , …,

 

 

 

 

 

 

mn

f n

 

n

xn .

 

 

 

 

 

 

Скарыстаем формулы (1) § 14 і знойдзем каардынаты xC , yC цэнтра цяжару атрыманай сістэмы n матэрыяльных пунктаў:

 

n

 

f

 

 

x

 

 

1

n

 

f

2

2

x

 

 

 

 

 

k

k

k

k

 

 

 

 

 

k

k

k

k

 

 

 

 

 

2 k

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

xC

k

1

 

 

 

 

 

, yC

 

1

 

 

 

 

 

.

(1)

 

n

 

 

 

 

 

 

n

 

 

 

 

 

 

 

f

 

k

k

xk

 

 

 

 

 

 

 

f

k

k

xk

 

 

 

 

k 1

 

 

 

 

 

 

 

 

 

k

1

 

 

 

 

 

 

 

Каардынаты x , y цэнтра цяжару разглядаемай фігуры вызначаюцца наступным чынам:

 

 

 

 

x lim xC , y

lim yC .

0

 

0

З роўнасцяў (1) і (2) канчаткова атрымліваем, што

 

 

b

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

x

f x

x

dx

 

 

 

 

a

 

 

 

 

 

,

 

 

x

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

b

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

f

x

x

dx

 

 

 

 

a

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1 b

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

f 2

x

2 x

dx

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

2 a

 

 

 

 

.

 

 

y

 

 

 

 

 

 

 

 

 

b

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

f

x

x

dx

 

 

 

 

 

 

 

 

a

 

 

 

 

 

Разгледзім формулу (4). Запішам яе у наступным выглядзе:

 

 

 

1 b

f 2 x

 

2 x dx

 

 

 

 

 

 

 

 

 

2 a

 

y

 

 

 

 

 

,

 

 

 

 

 

P

 

 

 

 

 

 

 

 

 

дзе P — плошча разглядаемай матэрыяльнай фігуры. З апошняй роўнасці вынікае

 

 

 

b

 

2 yP

f 2 x

2 x dx .

 

 

 

a

 

(2)

(3)

(4)

(5)

Правая частка апошняй роўнасці ўяўляе сабой аб’ём V цела, атрыманага пры вярчэнні разглядаемай матэрыяльнай фігуры вакол восі Ох. Таму роўнасць (5)

можна запісаць так: 2 yP V . Атрымалі другую тэарэму Гюльдэна.

Тэарэма. 4.2. Аб’ём цела, атрыманага пры вярчэнні матэрыяльнай фігуры вакол некаторай восі, якая гэтую фігуру не перасякае, роўны здабытку плошчы фігуры на шлях, які пройдзе пры гэтым цэнтр цяжару разглядаемай матэрыяльнай фігуры.