5. Палитычнае становишча у 16 в.

Прадсмярт запавет Казіміра было, каб вял кн Рада абр Аляксандра, а каралем др яго сыны Яна Ольбрыхта. Пасля смерці Яна: Аляксандр-вял кн і кароль(1502-06). Парламенск манарх, як склад з Рады і сойма): абавяз не прызн і не змяшч з дзярж пасады, не расп фінанс, дыпл згоды, усе важн справы са зоды с панамі-рада.У яго часы кн аслаб-> Жыгімонт 1(яго брат і сын Казіміра 4. 1506-48. у ВКЛ 3). “Стары” за далгалец і даж да каранац свайго сына Жыг Аўг 2 (у ВКЛ -Ж А 3). Увёў вайск падатак-сярэбшчыну. У Еўр славіл як апякун наук і мецэнат. Ва ўнутр пал прав лінію на роўнасць шляхты незал ад этн пах і рэліг. Зняты абмеж у пал прав правасл знаці. “Рускае пыт” – мяцеж кн Глінскіх (1508). Заруч падтр з правасл насел і маск кн Васіля 3. прынёс прыс. Размах бунту прым Ж –абарону на чале з гетм Астрожскім. – выступл Гл зак няўдала. Статут 1529 – распр 7 год камісіяй з вуч, юр, дух. Магч Скарына-сам выс юр адук. Сваеас Канстыт ВКЛ- юр замац асн грам і дз ладу, склад і паўнамоц орк кір і суда, правав стан клас і сац груп. Нап на старабел мов. Прынц суверэн, адзінства права, яго свецк хар і добразычл да розн нар ВКЛ. 2 Статут 1566-14 разд, 367 артык.Асн прынц абвяшч прытрымл дзярж сувер, абмеж ул гаспадара, уперш намяч адз суда ад орг улады і кір. Забар дав маён і пасад чужазем. На бел мов. Адмін-тэр рэф: увядз паветаў і ваяводств(24 п у 9 в). Пасля рэф ваяв сталі такс ваен акруг. Агульн каманд акр-мі дазв ваявод і іх пам кашталянам, павят войс узнач маршалак. Ваен: удзел феад сасл-шляхты. Судов: набыв сасл хар. Суд: выш Вялікакн (суд паноў-Рады). 1581-Трыбунал ВКЛ (Гал суд); Мясцовы (Гарадскі с)-судз мясц адмін. Суды, адзял ад орг дзярж кір: Земскі суд: судзя, падсудак, пісар. Суддзі абір пажыц. Падкаморскі-зям спрэчкі, выраш падкаморый і памочнік каморнік. Знеш п. : абар ад набег крым татар. Войны паміж Вял кн Маск і Літ (1500-03, 06-08, 1512-22).

Люблінская унія і яе вынікі.

Гіст. умовы: 1) палякі баяліся, што са смерцю Жыгімонта II Аўг. асабістая унія спыніцца канчаткова; 2) ВКЛ скл. пласт з дроб. шляхты, які падтрымл. Унію; 3) Польшча б. ўцягнута ў Лівон. в-ну +Польск. карал-ва жадала заключ. Унію: шляхам сеймавай пастановы далуч. да П. ўсё княства. Урад ВКЛ зрабіў спробу дамовіцца з Іванам Грозн.: заключыць мір ці нават унію АЛЕ: безвынікова. => Над ВКЛ навісла пагроза паліт. краху + ВКЛ вяло в-ны крымскім ханствам.

Патрабаван. польск. боку ВКЛ: 1) аднаго гаспадара 2) каранцыя спач. ў Крак., затым у Вільні. 3) сейм будзе збірацца пачаргова: на тэр. Літвы і Польшчы; 4) асобныя органы дзярж. улады ВКЛ і П. + сеймы, сенаты, дзярж. пячаткі; 5) захаванне сваей тэр. цэлас-ці 6) неабмеж.пасяленне як у П., так і ў ВКЛ.

Патрабаван. польск. боку П. "Польск. каралеўства і ВКЛ скл. адно целае, адну супольнасць, народ + адзіны кароль польскі, які будзе выбірацца ў П. =>дэлегаты ад ВКЛ 1 сак. 1569 г. ад'ехалі з сейма => палякi патраб. ад караля: 1) скасаваць усе папярэд. прывілеі, дадзен. ВКЛ; 2) абвясціць далучэнне Падляшша, Валыні, Падоліі да П.; 3) схіліць на бок П. крымс. Татар => У скл/ ВКЛ заст. Літва і Бел. => ў Люблін вярнуліся паслы ад ВКЛ=> 1 ліпеня 1569 г. Люблінская унія: ВКЛ + П.= адна дзяржава РП на чале з адным выбраным гаспадаром Агульн. сеймы павін. ў Польш. Пастановы, процілеглыя уніі, павінны быць скасаваны, ліквідавана мытня + адзіная манета, дазвол усім набываць зямлю ў люб. частцы РП. ВКЛ- свой адм. апарат + заканад-ва+ суд+тытул+пячатка+в-ка. У 70-80гг у ВКЛ збір. Сойм. 1581 – Ствар. Гал. Трыбунал. -> 1588-Статут ВКЛ. (польск. шляхта не мае права набываць землі у ВКЛ і займаць дзярж. пасады)