55.Сiнанiм. I аманiм. Марфем.

Корань – абавязковая марфема, якая выражае агульнае лексiчнае значэнне роднасных слоу.

Коранi бываюць:1.свабодныя-супадаюць з асновамi хоць бы у адной форме(снег-снегавы)2.звязаныя- не супадаюць з асновамi,сустрак. У спалучэннi з афiксамi(з-выч-к-а, пры-вык-а-ць)

Афiксы – службовыя марфемы,з`яул.неабавязковымi, выражаюць дадатквае значэнне- словаутваральнае або формаутвальн.,толькi звязаны. Вiды афiксау:1. Прыстаука – афiкс,перад корнем;2. Суфiкс пасля корня, указвае на прыналежнасць слова да я.-н. часцiне мовы(-нiк- назоунiк, -iва- дзеяслоу); 3. Постфiкс –пасля канчатка. –ся,-ца,цца,-це,-сь,-сьце,-небудзь; 4.iнтэрфiкс –ужываецца памiж двумя простымi асновамii у складанай.Афкiсы:1.словаутвар.-словы з новым лекс.знач.2.формаутвар.-для утвар.форм слоу.;5. Канчатак- зменная марфема, гр. Знач. I для сувязi;1. Сiнанiмiчныя афiксы-маюць сiнтаксiчн.значэнне з аднолькавай утвар. асновай(зiм-ов-ы*зiм-н-i;вясн-ов-ы*вясен-н-i); 2. Аманiмiчныя афiксы- маюць аднолькавае гучанне, але адрознiваюцца значэннем(баянiст, танкiст, галасiсты, балоцiсты);3. Антанiмiчныя афiксы- маюць антанiмiчнае знач.(за-йсцi*вы-йсцi,под-плыць*ад-плыць)

56. Аснова слова. Тыпы асноў, іх марфемны склад і будова.

Аснова – частка формы слова без канчатка,формаутвар.суфiксау iнфiнiтывау-ць,-цi,-чы i постфiкса –це(у форме2-ой асобы мн.л. дзеясл.загаднагу ладу), якое выражае лексiчнае значенне слова.

Асновы бываюць:1.простыя(1 караневая марфема): -вытворныя(з нескалькiх марфем); -невытворныя.(2 i больш)-аснова складаецца толькi з адной марфемы. 2.складаныя(2 i больш).

Утваральная аснова – аснова, ад якой утворана слова(мор-марскi)

Утвараючая аснова- якiя утвованы ад утваральнай пры дапамозе афiксау.

Суплетыўныя асновы – асновы, формы якiх утвораны ад розных асноу(добры-лепш, дрэнны-горш, я-мяне, мы-нас)

У марфемннай будове могуць адбывацца змена.

Апрошванне – змена у будове слова, пры якой вытворная аснова становiцца невытворнай. (БАГАТы, ДАР, НАРОД; У старажытнасцi БАГ-ат-ы,ДА-р, на-РОД)

Перараскладанне- змена у будове слова, якая праяуляецца у перамяшчэннi мяжы памiжмарфемамi пры захованнi падзелу слова на марфемы(недабраць: неда злiты у адну).

57.Гiстар. Змены у марфемным складзе слова. Прычыны і характар змен.

Прычынай змен з`яуляюцца:1.знiкненне з мовы некаторых слоу;2.страта сэнсавай сувязi памiж словамi;3.звязанымi з iнулымi словаутвар.адносiны;4.фанетычныя змены;5.страта непрадуктыуных афiксау.

Характар:На члянiмасць слоу уплывае узнiкненне новых слоу цi знi кненне з ужытку устарылых. Узнiкненне новых сэнс.сувязi, змяняюцца словаутваральныя адносiны, у выпадку чаго адбыв. Наступныя змены:

- Апрошчанне – вытворчая аснова становiцца невытворчай. Р-добры, хiтры, востры

- Перараскладанне –перамяшэннемяжы памiж марфемамi пры падзел слова па марфемы.(абяздолiць, недаважыць)

- Ускладненне – працэс, абратны апрошчванню; ператварэнне ранней невытворнага слова у вытворнага, Г.зн. адна марфема (акраневая) пачынае члянiцца на две.(агiт-ацыj-а*агiт-атар*агiт-ав-а-ць; тра-гедыj-а*траг-iзм*траг-iк)

- Дэкарэляцыя – змены характару марфем, калi,напрыклад,словазменненая марфема набывае значэнне словаутваральнай. Д. не пыводзiць да змен у марфемн. Складзе слова(верхам-наз. АМ-канчатак; верхам-прыслоуе.АМ-суфiкс)