- •I бүлек и каләм, әйтерең бармы?
- •Безнең буын нинди идеаллар белан яши?
- •Идеалсыз кеше − имансыз кеше
- •Казан − тарихи истәлекләр шәһәре, мәдәният, белем үзәге
- •Яшьлегем бишеге
- •Хезмәтнең тире − ачы, җимеше − татлы
- •Бакма аның тышына, Бак эшләгән эшенә
- •Иң якын дустым
- •Мин юрист булырга телим
- •Җырлар өчен, җырларым бар
- •Тау башына салынгандыр безнең авыл
- •Көчле рухлы геройлар тудыручы әдип
- •Идеалы үзгәргән герой
- •Әсәр үзәгендә — кеше рухы
- •Түбәләрдән тамчы тама
- •Паркта — көз
- •Әгәр мин президент булсам
- •Идел кичкән инәкәләр теле
- •Татарстаным — гөлстаным
- •Әниемнең әнисе
- •Җәйге ялда
- •Кышның үз матурлыгы
- •Кадерле истәлек
- •Гаилә ядкаре
- •Бәхетен тапмаган геройлар
- •Гөлҗиһан — минем идеалым ул
- •Татар әдәбиятында авыл прозасы
- •Сталин лагерьларының афәтен сурәтләгән әсәр
- •Лирик герой — хакыйкать эзләү юлында
- •Яңа китап укыгач
- •Бүгенге әдәбиятта хатын-кыз образларын тасвирлауда традициялелек
- •Татар әдәбиятында тарихи тематика
- •Татар прозасында укытучы образы
- •II бүлек Октябрь инкыйлабына кадәрге татар әдәбияты буенча язма эшләр
- •Борынгы ядкарьләрдә бабаларыбызның педагогик карашлары
- •Коръән һәм татар әдәбияты
- •«Кыйссаи Йосыф» әсәрендә төшкә йөкләтелгән вазифалар
- •Мин яхшыга яхшымын, Мин яманга яманмын («Идегәй» дастанындагы үзәк геройга карата)
- •Олуг мәхәббәт турында китап (Хәрәзми иҗаты буенча)
- •«Нәхҗел-фәрадис» әсәрендә ислам дине тәгълиматы
- •«Гөлестан...»да хикәят һәм шигырьләр арасында бәйләнеш
- •«Төхфәи мәрдан» поэмасында шагыйрь образы
- •Суфилык мивәләре пешеп йетмеш
- •Гыйльмилә булды сәгадәт
- •Кандалый шигырьләрендә яктылык образлары
- •«Әбугалисина» әсәрендә мәгърифәтчелек идеяләре
- •«Хисаметдин менла» повестенда авторның идеалы булган образлар
- •Гамәл вә җәза (р. Фәхретдиновның «Әсма...» романы буенча)
- •Хатын-кыз бәхете
- •XIX йөзнең икенче яртысында поэзиядә мәдхия һәм мәрсияләр
- •«Өлүф яки гизәл кыз Хәдичә» романындагы геройлар хакында мин нәрсә уйлыйм?
- •Тукай шигырьләрендә символик образ Һәм детальләрнең поэтик фикерне җиткерүдәге роле
- •Мәхәббәтле дөнья (г. Тукайның «Син булмасаң!» шигыре буенча)
- •И газиз Туган җирем!
- •Милли моңнар
- •Язмышлар берлеге (Дәрдмәнд иҗаты буенча)
- •С. Рәмиев шигырьләрендә рухи бәйсезлеккә омтылган каһарман
- •Исемем — Мәҗит, шигырь әйтеп, шигырь язам (м. Гафури иҗатында традициялелек хакында)
- •«Кара йөзләр» повестенда Галимәне фаҗигагә китергән сәбәпләр
- •Гаяз Исхакыйның башлангыч чор иҗатында мәгърифәтчелек карашлары
- •Сәгадәт — бәхет дигән сүз (г. Исхакыйның «Теләнче кыз» әсәре буенча)
- •Хыяллары җимерелгән герой
- •Теләк-хыяллар һәм тормыш-чынбарлык
- •Аңлау тапмаган геройлар (ф. Әмирханның балалар турында хикәяләре буенча)
- •Дөнья — матур, мин — бәхетсез
- •Шәриф Камал иҗатында кеше күңеленә аваздаш табигать тасвирлары
- •Яшь гомерне нәрсәгә багышларга? (Гафур Коләхмәтов пьесалары буенча)
- •Безнең шәһәрнең серләре
- •«Галиябану» драмасында мәхәббәткә табынган геройлар
- •III бүлек Инкыйлабтан соңгы татар әдәбияты буенча язма эшләр
- •Һади Такташның «Урман кызы» поэмасында Әминә образының бирелеше
- •Кәрим Тинчуринның «Американ» комедиясендә «милләтпәрвәрләр»нең чын йөзен ачу
- •Гадел Кутуйның «Тапшырылмаган хатлар» әсәрендә чор идеологиясе чагылу
- •Муса Җәлилнең фронт лирикасы
- •Фатих Кәрим, иҗатында үлем һәм яшәү мәгънәсе турында уйланулар
- •Габдрахман Әпсәләмовның «Алтын йолдыз» романында батырлык тәрбияләү проблемасы
- •Хәсән Туфан иҗатында җил образы
- •А. Гыйләҗевнең «Язгы кәрваннар» әсәрендә сугыш чоры балаларын тасвирлау
- •Аяз Гыйләҗевнең «Жомга көн кич белән» әсәрендә мәхәббәт темасының чишелеше
- •И. Юзеевның «Өчәү чыктык ерак юлга» поэмасы
- •Биектә калу (м. Юнысның «Шәмдәлләрдә генә утлар яна» повесте буенча)
- •Туган якны сагыну хисе
- •Иҗат кешеләрен тасвирлаучы сәхнә әсәре
- •Татар әдәбиятында югалган матурлыкны эзләү
- •Милли хисләр
- •Рухи матурлык чагылышы
- •Ә. Еникинең шул исемдәге хикәясендә җиз кыңгырау образы
- •Ш. Галиевнең балалар өчен шигырьләрендә җыелма образлар
- •Р. Хәмид драмаларында кучемлелек
- •«Жиде баҗа» пьесасындагы геройларга бәяләмә
- •Күренекле шәхесләрнең образларын тудырган шагыйрь
- •Татар әдәбиятында автобиографик әсәрләр
- •Рәдиф Гаташ иҗатында робагыйлар
- •Рәдиф Гаташ лирикасында мәгъшука портреты
- •Тарих һәм хәтер
- •Р. Фәйзуллинның кыска шигырьләрендә тасвир тудыру алымнары
- •Хыянәт турында роман
- •«Батырша» романы — азатлык өчен көрәшне сурәтләүче әсәр
- •Телгә алырлык китап
- •Татар әдәбиятында торгынлык елларына бәяләмә
Хыянәт турында роман
Татар әдәбиятында, үзгәртеп кору елларына кергәч, тарихи темага игътибар бермә-бер артты. Моңа кадәр язарга куркыныч булып тоелган Казан ханлыгы заманы да әдәбиятта яктыртыла башлады. М. Хәбибуллин, Рабит Батулла романнары янәшәсендә Флүс Латыйфиның «Хыянәт»е аерым бер урын тота. Анда үзәккә татар ханнарының тәхет өчен үзара көрәше дә, танылган шәхесләр дә куелмаган. Ул Казан ханлыгы тар-мар ителү чорын башка социаль төркемнәр язмышы аркылы тасвирлый.
Бу романның төп герое Сәет — татарлашкан урыс егете һәм татар әдәбиятында моңа кадәр сурәтләнмәгән образ. Электә Александр исеме белән йөргән Сәет Казанга килеп чыга һәм татар кызы Гөлйөземгә булган мәхәббәте аркасында шунда яшәп кала. Әлбәттә, урыс дәүләтендә шактый дәрәҗәгә ирешкән якыннары, таныш-белешләре аның мөселман кызына өйләнергә теләвен хуп күрмиләр, һәм ул аларны үзенең батып үлгәнлегенә ышандырырга мәҗбүр була.
Әсәрдә сюжет сызыклары традицион формада урнаштырылмаган. Композициясе бик үзенчәлекле. Ул урыс кешесенең татарлар арасындагы тормышын сурәтләүдән башланып китә. Үткәндәге хатирәләргә кайту анда катлаулы хисләр, төрле сораулар уята. Әлеге сораулар — язучы безнең игътибарны юнәлтергә теләгән проблемалар ул. Гадел сәүдә урыс илендә бармы, анда читтән килгән кешеләр зур дәрәҗәләргә ирешә аламы?
Бу сорауларның тууы өчен сәбәпләр бар. Сәет — татарлар арасында сәүдәгәрлекнең мәртәбәсе саналган серле тамга иясе. Бу билге аңа зур бурычлар йөкли. Ул сәүдәгәрләрнең уртак эш-максатларына тугры хезмәт итәргә тиеш. Менә монда, милләтен алмаштырган кешегә ышанырга буламы, соравы туа. Хәер, монда бер нәрсәне әйтеп узарга кирәктер. Сәетнең чын урыс булганлыгына шик зур, чөнки әнисе кечкенә чакта урыс патшасына коллыкка алынган була. Димәк, тамырларында аккан канның һич югы яртысы — татарныкы.
Сәет-Саньканың язмышы әйтерсең гел сынаулардан гына тора. Башта ул исәнлеге өчен үзен бурычлы санаган Шәһитнең сөйгәненә — Гөлйөземгә гашыйк була. Ярый әле аңа хыянәт итүдән Гөлйөзем үзе коткара, аксөяк Шәһитне кире кагып, Сәеткә кияүгә чыга.
Өйләнеп — диненә, татарлашып — теленә, тору урынын алмаштырып — туганнарына, сугышта корал алып, элекке Ватанына хыянәт итмиме, дигән сораулар бер-бер артлы тезелә генә. Әсәр атамасына ук салынган бу сораулар геройларны да куркуда, кысада тота. Әгәр без, Саньканың әнисе татар икәнлекне исәпкә алсак, Сәетнең ватаны татар җирендә дип табар идек тә, бар проблема берьюлы хәл ителер иде. Инде дә без Сәет урыс илендә белем алган, тәрбияләнгән, туганнарын калдырганны истә тотсак, чишелешкә юллар катлаулана төшә.
Санька-Сәет үзе дә тиз генә бер карарга килә алмый. Капма-каршы сугышкан ике як та аның өчен бик кадерле. Икесендә дә туганнары бар, ике илнең дә аның язмышында үз урыны күренә. Аның күзләре ачылуга Колшәриф ярдәм итә. Гаделлеккә хезмәт итү хыянәт түгел, әгәр син үз илләрен яклаган татарлар ягына бассаң, гадел булырсың, ди.
Сугышларның төрле милләттән оешкан гаиләләргә нинди зур фаҗига алып килүе бу әсәрдә бик ачык чагыла.
Хәтта аксакал белән киңәшмәсә дә, минемчә, Сәет, бер вакыт анык фикергә килеп, татарлар ягыннан изге көрәшкә күтәрелер иде, чөнки ул татар илендә бик сирәкләргә генә тәтегән дәрәҗәгә ирешә. Җитмәсә, сәүдәгәрләр биргән антка хыянәт итү — бик зур гөнаһ, аның җәзасы да каты. Сәүдәгәрләр үз араларына бик ышанычлы кешеләрне генә алалар да. Ә сәүдәгәр үз иле, халкы файдасына эшләргә, ил иминлеген ныгытырга тиешле.
Әсәрдән күренгәнчә, хыянәтнең дәрәҗәләре төрле. Шулар арасында иң зурысы — Туган илеңә хыянәт. Әлеге хыянәт аркасында Казан ханлыгы алына, күпме кеше гомере киселә. Флүс Латыйфи бу урында тарихи фактлар да куллана. Тарихта билгеле булган Камай Хөсәен углы, Казаннан качып, урыслар ягына чыга һәм дошманга Казан эчендәге чишмә юлы турында әйтә. Тегеләр исә чишмә турыннан диварны шартлаталар.
Романда реаль вакыйгалар һәм реаль шәхесләр тасвирланса да, язучы уйланма, әмма тормышта мөмкин булырлык образны үзәккә куя. Хыянәт, тугрылык кебек гомумтөшенчәләр ил, гаилә, туганнар, дин, мәхәббәт яссылыгында карала. Геройлар, зур вакыйгалар, шәхси фаҗигаләр аша уздырылып, шул төшенчәләргә мөнәсәбәттә сыналалар.
Казан ханлыгы алыну — ике милләтнең дә фаҗигасе, дигән бик тә тирән фикерләр әйтә әдип. Ул теләсә кайсы сугышның хезмәт кешесенә карата эшләнгән хыянәт икәнлеген күрсәтә.