МІНІСТЭРСТВА АДУКАЦЫІ РЭСПУБЛІКІ БЕЛАРУСЬ

Беларускі дзяржаўны эканамічны універсітэт

С.У. Кухта

З.П. Казарог

БЕЛАРУСКАЯ МОВА

Прафесійная лексіка

Вучэбны дапаможнік

для студэнтаў-эканамістаў

(пачатковая форма навучання)

Мінск 2008

ТЯЖЕЛО ЛИ ИЗУЧИТЬ ЕЩЁ ОДИН ЯЗЫК?!

Ці цяжка вывучыць яшчэ адну мову?!

… Жыць з людзьмі, сустракацца з імі штодня

і не ведаць іх мовы - я лічу недастойным людской

годнасці. Апрача таго, гэта значыла б прызнацца

ў сваёй бяздарнасці. Ці цяжка вывучыць яшчэ

адну мову!

У. Дубоўка

Русский, украинский и белорусский языки называют языками- братьями. Они действительно выросли из одного корня – древнерусского языка - и по-прежнему остаются близкими по словарному составу и грамматической структуре, но вот уже много лет каждый из восточнославянских языков живёт и развивается самостоятельно. За это длительное время они окрепли, обогатились многообразными средствами выражения мысли и чувства, развились стилистически. С каждым из них связана национальная история и культура, богатейший фольклор, самостоятельная художественная литература.

Белорусский язык сегодня – один из государственных языков Республики Беларусь. Его красотой, его духовными ценностями, самим фактом его существования и функционирования во многом определяется самобытность нашего края и самосознание белорусов. И это ни в коей мере не противоречит ни чувству интернационального братства, свойственному белорусам, ни широкому использованию на территории республики русского языка. Мы рады слышать на белорусской земле голоса всех братских народов. Двери нашего национального дома широко распахнуты для всех языков.

Белорусский алфавит, как и русский, построен на основе кириллицы. Он состоит из 32 букв: Аа, Бб(бэ), Вв(вэ), Гг(гэ), Дд(дэ)[Дждж(джэ), Дздз(дзэ)], Ее, Ёё, Жж(жэ), Зз(зэ), Іі, Йй(і нескладовае), Кк(ка), Лл(эл), Мм(эм), Нн(эн), Оо, Пп(пэ), Рр(эр), Сс(эс), Тт(тэ), Уу, Ўў(у нескладовае), Фф(эф), Хх(ха), Цц(цэ), Чч(чэ), Шш(ша), Ыы, Ьь, Ээ, Юю, Яя. Существует ещё разделительный знак апостроф (‘), который буквой не является, в состав алфавита не входит и на размещение слов в словарях влияния не оказывает.

Сравнение с русским алфавитом показывает, что в белорусском есть буквы, которых нет в русском (Ўў, Іі), а также буквы, которые состоят из двух букв, но обозначают один звук (Дждж, Дздз). Некоторые буквы, которые есть в русском (Щщ, Ии, Ъъ), в белорусском языке отсутствуют.

В основе правил передачи устной речи на письме лежит принцип, согласно которому каждому звуку должна соответствовать буква. Однако сразу заметно несоответствие количества букв в алфавите количеству звуков в речи. Экономия в алфавите достигается за счёт усложнения правил соответствия звуков и букв и использования сочетаний букв для передачи одного звука (Дждж, Дздз).

Принципиальных различий в передаче на письме русских и белорусских звуков нет. Одинаковы в принципе и правила чтения. Однако имеются различия в звуках, обозначаемых одними и теми же буквами в двух языках, которые неизбежно приведут к сильному русскому акценту, если начать читать, опираясь только на знание графики. Для чтения по-белорусски и овладения устной речью необходимо знакомство с фонетикой, особенностями произношения отдельных звуков, а также произношения их в составе слов и фраз. Необходимо также и более детальное изучение правил правописания, потому что ни одно письмо, в том числе и белорусское, не в состоянии передать все особенности звучащей речи.

У слова «язык» в Древней Руси было ещё одно значение – народ, те, кого объединяет язык. Пусть же белорусский язык послужит ещё большему единению всех, кто входит в дружную семью жителей Республики Беларусь.

Фонетика. Орфоэпия

Фанетыка. Арфаэпія

1.Выучите наизусть белорусский алфавит. Перепишите его по памяти в тетрадь.

2. Прочитайте следующие тексты, обращая внимание на правильное произношение звуков, обозначаемых буквами дж, дз, ц, ў, р.

І. Да гукавых моў адносяцца шматлікія жывыя мовы, на якіх гаворыць усё насельніцтва Зямлі. Пісьмовая форма мае пэўныя перавагі перад вусным маўленнем (запісы лепш захоўваюцца, перадаюцца ад продкаў да нашчадкаў і г. д.), аднак можна наогул не ведаць пісьма і пражыць у калектыве, але вельмі цяжка жыць, калі чалавек не можа гаварыць (калі, напрыклад, ён глуханямы). Паспрабуем самі дзень, тыдзень, месяц не пісаць і параўнаем гэта з тым становішчам, калі б нам забаранілі такі ж час гаварыць. Што цяжэй? Што для нас, пісьменных людзей, больш неабходнае?!

Вуснае маўленне дазваляе хутчэй адказаць на пытанне, не патрабуе ад чалавека, як пісьмо, нейкіх тэхнічных прылад. Часта яно менш унармаванае, не вымагае ведання такой колькасці правіл, як пісьмовая форма мовы. Вельмі важна і тое, што гукавое маўленне не займае рук, што можна адначасова і гаварыць, і нешта рабіць.

Прыгадаем таксама, колькі трэба, пачынаючы з шасцігадовага ўзросту, прыкласці намаганняў, каб авалодаць пісьмом, каб яно было такім жа зручным спосабам зносін з іншымі людзьмі, як і вуснае маўленне.

Ад гукаў асобны чалавек ідзе да літар. Такое ж развіццё праходзіла ў сваім гістарычным жыцці і ўсё чалавецтва. Спачатку і для яго існавала толькі вуснае маўленне, і ўжо потым на берасцяных граматах, на гліняных дошчачках, на камянях, папірусе і паперы людзі пачалі «пераводзіць» гук у літару. I як кожнаму асобнаму чалавеку нялёгка даводзіцца пры авалоданні правіламі пісьма, так і чалавецтву цяжка было яму навучыцца. (Л. Выгонная)

ІІ. Урачыста-жалобны гук хатынскіх званоў днём і ноччу разносіцца па Беларусі. Густы аўтамабільны паток з раніцы да вечара імчыць па Лагойскім тракце, кіруючы да лясной развілкі з шасцю вялізнымі попельна-шэрымі літарамі — Хатынь. Некалі глухая, нічым не прыкметная вёсачка стала народным помнікам, вобразным увасабленнем жалобы і гераізму беларусаў у іх нечуванай па напружанню барацьбе з захопнікамі Кожны народ ганарыцца перамогамі, атрыманымі ў барацьбе за свабоду і незалежнасць Радзімы, і свята шануе памяць ахвяр, панесеных у імя гэтых перамог. У французаў ёсць Арадур, у чэхаў — Лідзіцэ. Сімвал бязмерных выпрабаванняў беларусаў — Хатынь, якая прадстаўляе некалькі сотняў беларускіх вёсак, знішчаных у гады вайны разам з іх жыхарамі.

Сумна і разам з тым велічна днём і ноччу, у вецер і непагоду разносіцца над Белай Руссю звон Хатыні. Бясконцы людскі паток. Моўчкі стаяць людзі ля Вянка памяці, пакладзенага на месца пахавання попелу хатынцаў, моўчкі чытаюць яны зварот мёртвых да жывых — чорныя словы на мармуры: «Людзі добрыя, помніце: мы любілі жыццё, і Радзіму нашу, і вас, дарагія. Мы згарэлі жывымі ў агні. Наша просьба да ўсіх: хай жалоба і смутак абернуцца ў мужнасць і сілу, каб змаглі ўвекавечыць вы мір і спакой на Зямлі, каб нідзе і ніколі ў віхуры пажараў жыццё не ўмірала!» (В. Быкаў)

3. Расставьте ударения в следующих словах. С 5-6 словами (на выбор) составьте и запишите предложения

Алфавіт, аргумент, бабёр, беларусы, валёнак, выпадак, вярба, гектар, дакумент, долата, дуброва, дыспансер, дыялог, журавель, завязка, інструмент, каменны, каталог, квартал, кіламетр, кулінарыя, камбайнер, красавік, крэмень, карабель, ласкавасць, магазін, маленькі, некаторы, Нясвіж, партэр, працэнт, рэмень, рубель, сакавік, сапраўды, старэнькі, таварышы, холадна, хораша, цэнтнер, цыган, чатырнаццаць, чацвёра, шаўковы, шафёр.

4. Переведите слова на белорусский язык, поставьте ударение.

Везти, верба, валенок, вчера, доска, знахарь, ласковый, мес­ти, малый, некоторый, издалека, обруч, окунь, плести, прино­сить, поровну, старый, шестьдесят.