Państwowa Wyższa Szkoła Wschodnioeuropejska w Przemyślu

Instytut Stosunków Międzynarodowych

Switlana Sylycz

Nr albumu 3704

Pozycja chińskiej republiki ludowej na arenie międzynarodowej u schyłku XX wieku

Praca licencjacka

napisana pod kierunkiem

prof. dr hab. Wojciecha Rojka

Przemyśl 2011

Oświadczenie

„Oświadczam, że niniejsza praca została napisana przeze mnie samodzielnie i nie narusza praw autorskich osób trzecich zgodnie z ustawą z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (Dz.U. 1994 nr 24 poz. 83 z późn,. zm.)”.

SPIS TREŚCI

Wstęp..................................................................................................................................4

ROZDZIAŁ I Geneza Сhińskiej Republiki Ludowej............................................................7

1.1 Wojna domowa..............................................................................................................7

1.2 Powstanie Chińskiej Republiki Ludowej.......................................................................14

1.3 Nowe przywództwo......................................................................................................17

ROZDIZŁ II System polityczno-prawny Chińskiej Republiki Ludowej...............................20

2.1 Konstytucja.........................................................................................................................20

2.2 Rola i znaczenie komunistycznej Partii Chin.....................................................................24

2.3 Zmierzch ery ideologii i prognozy na przyszłość...............................................................31

Rozdiał III Dzisiejsze Chiny...................................................................................................36

3.1 Wewnętrzne wyznaczniki zagranicznej polityki Chińskiej................................................36

3. 2 Analiza międzynarodowej pozycji Chin.......................................................................40

3.3 Chińskie wizje rzeczywistości międzynarodowej...........................................................49

ZAKOŃCZENIE................................................................................................................55

BIBLIOGRAFIA................................................................................................................59

Wstęp

Od początku istnienia Chińskiej Republiki Ludowej priorytetowym celem polityki wewnętrznej i zagranicznej stała się obrona suwerenności i integralności terytorialnej kraju, co oznaczało zdecydowane działania na rzecz podporządkowania władzy centralnej de facto niezależnych regionów (Tybet, Xinjiang) i próby rozciągnięcia kontroli na Tajwan, gdzie w 1949 roku powstała Republika Chińska rządzona przez nacjonalistów Chiang Kai-sheka. W 1954 i 1958 roku miały miejsce kryzysy militarne w Cieśninie Tajwańskiej; jednocześnie Pekin stanowczo żądał na arenie międzynarodowej uznania ChRL za jedyną legalną władzę całych Chin. W pierwszej dekadzie po założeniu ChRL polityka zagraniczna państwa koncentrowała się w dużej mierze na konsolidacji i współpracy w ramach bloku wschodniego, czego najbardziej spektakularnym przejawem było wzięcie udziału przez chińskie wojska w wojnie koreańskiej w latach 1950-53. Jednak od końca lat 50-tych narastała rywalizacja chińsko-radziecka o przewodnictwo wśród państw komunistycznych i rozwijających się, która w marcu 1969 roku doprowadziła nawet do krwawych starć granicznych.    Już w pierwszej połowie lat 50-tych ChRL zaczęła wyrażać aspiracje do odgrywania wiodącej roli wśród nowo powstałych państw rozwijających się, zwłaszcza w Azji i Afryce. W kwietniu 1954 roku ChRL i Indie uzgodniły 5 zasad stosunków międzynarodowych: 1) wzajemne poszanowanie integralności terytorialnej i suwerenności, 2) wzajemna nieagresja, 3) wzajemna nieingerencja w sprawy wewnętrzne, 4) równość i wzajemne korzyści, 5) pokojowe współistnienie. Zostały one w kwietniu 1955 roku przyjęte i rozwinięte przez Ruch Państw Niezaangażowanych na konferencji w Bandungu i do dnia dzisiejszego pozostają podstawowymi zasadami polityki zagranicznej ChRL. Wkrótce doszło jednak do dramatycznego rozłamu między ChRL a Indiami – w 1962 roku oba państwa stoczyły miesięczną wojnę graniczną i do dnia dzisiejszego postrzegają się wzajemnie za głównych rywali na arenie regionalnej. Równocześnie ChRL nawiązała bardzo bliskie, niesłabnące do dziś stosunki z Pakistanem, mające w rzeczywistości charakter strategicznego sojuszu przeciwko Indiom. 

10 kwietnia 1974 roku ówczesny wicepremier Deng Xiaoping w przemówieniu w Zgromadzeniu Ogólnym ONZ przedstawił chińską teorię mówiącą, że system międzynarodowy złożony jest z „trzech światów”: dwóch ostro rywalizujących ze sobą supermocarstw (USA i ZSRR), państw rozwiniętych i Trzeciego Świata złożonego z państw rozwijających się z różnych regionów świata. Deng oświadczył, że Chiny należą do Trzeciego Świata i nigdy nie staną się supermocarstwem dążącym do hegemonii. Stanowisko to, odrzucające czyjąkolwiek dominację na arenie międzynarodowej i umieszczające Chiny w gronie krajów rozwijających się pozostaje centralnym elementem współczesnej polityki zagranicznej ChRL. 

Obwieszczenie teorii trzech światów było wyrazem rosnącej roli i zaangażowania międzynarodowego ChRL możliwego po przełomowych dla ich położenia geopolitycznego wydarzeniach z poczatku lat 70-tych. Stopniowe otwieranie się przez Pekin na stosunki dyplomatyczne z państwami zachodnimi, począwszy od Francji w 1964 roku, znalazło kulminację w historycznej normalizacji relacji z USA, zapoczątkowanej w lipcu 1971 roku i przypieczętowanej formalnym nawiązaniem stosunków dyplomatycznych z dniem 1 stycznia 1979 roku; bardzo istotna była też normalizacja stosunków chińsko-japońskich w 1972 roku. W październiku 1971 roku ChRL została przyjęta do ONZ w miejsce Republiki Chińskiej na Tajwanie (zajmując tym samym stałem miejsce w Radzie Bezpieczeństwa ONZ) i szybko zaczęła zyskiwać coraz powszechniejsze uznanie międzynarodowe. 

Pod koniec lat 70-tych nowe władze ChRL wprowadziły politykę reform i modernizacji, która oznaczała stopniowe otwarcie chińskiej gospodarki na kapitał i inwestycje zagraniczne oraz uczestnictwo w kluczowych międzynarodowych instytucjach finansowych (w 1980 roku przedstawiciele ChRL zajęli miejsca w Banku Światowym i Międzynarodowycm Funduszu Walutowym). Wymagała ona stworzenia stabilnych warunków zewnętrznych dla trwałego, niezakłóconego rozwoju społeczno-gospodarczego, a tymczasem za coraz większe zagrożenie uznawany był ZSRR; chińskie obawy o ekspansję Moskwy na Indochinach za pośrednictwem Wietnamu legły u podstaw inwazji chińskiej na to państwo w lutym 1979 roku; wrogą percepcję ZSRR pogłębiło wejście wojsk radzieckich do Afganistanu w grudniu 1979 roku i nieprzerwana militaryzacja granicy chińsko-radzieckiej. Dopiero pod koniec lat 80-tych, wraz z końcem zaangażowania radzieckiego w Afganistanie i przyjęciem pojednawczej polityki przez ekipę Michaiła Gorbaczowa, stosunki między ChRL i ZSRR mogły się wyraźnie poprawić.

 Po krwawych wydarzeniach na placu Tienanmen w czerwcu 1989 roku wiele państw zachodnich ograniczyło swoje stosunki z komunistycznymi władzami ChRL, ale nie była to zmiana trwała. Rosnąca potęga gospodarcza ChRL sprawiała, że coraz częściej państwo to było nieodzownym partnerem zagranicznym; z kolei ze strony chińskiej wymóg zapewnienia warunków do ciągłego rozwoju wewnętrznego wymuszał dbałość o przyjazne stosunki z jak największą liczbą ważnych partnerów międzynarodowych i intensywne poszukiwanie zagranicznych źródeł bogactw naturalnych, zwłaszcza surowców energetycznych. Dlatego 20-lecie po Tienanmen stało pod znakiem rosnącej aktywności międzynarodowej ChRL we wszystkich niemal obszarach globu. Tak więc ChRL i Rosja już w 1996 roku zadeklarowały „partnerstwo strategiczne” i nawiązały współpracę w Azji Środkowej w ramach tzw. Piątki Szanghajskiej (od 2001 roku Szanghajska Organizacja Współpracy). W 1997 roku ChRL rozpoczęła dialog na najwyższym szczeblu ze Stowarzyszeniem Państw Azji Południowo-Wschodniej (ASEAN), a w 2004 roku podpisała z tym ugrupowaniem porozumienie w sprawie utworzenia do 2015 roku największej na świecie strefy wolnego handlu. W listopadzie 2006 roku w Pekinie odbył się pierwszy szczyt przywódców ChRL i Afryki, która obok Bliskiego Wschodu stała się ważnym dostawcą surowców energetycznych. W kwietniu 2001 roku po raz pierwszy chiński prezydent udał się w podróż do Ameryki Łacińskiej, z którą powiązania handlowe także zaczęły gwałtownie rosnąć. ChRL, Brazylia, Indie i Rosja jako 4 czołowe państwa rozwijające się zawiązały ugrupowanie BRIC, które w czerwcu 2009 roku zorganizowało pierwszy szczyt przywódców. Chiny stały się też wiodącym członkiem Grupy G-20, która od końca 2008 roku zaczęła uzyskiwać decydujący głos w sprawach światowej gospodarki, a także odgrywały czołową rolę w negocjacjach w kwestiach globalnych, takich jak przeciwdziałanie zmianom klimatycznym.

Symptomatyczne dla większego zaangażowania międzynarodowego ChRL jest wyraźnie wzmożona aktywność na forum ONZ. Historycznie Chiny były zdecydowanie najpasywniejszym członkiem Rady Bezpieczeństwa, rzadko podejmując inicjatywy i wstrzymując się w kwestiach szczególnie drażliwych, jednak ostatnio zaczęły akceptować środki przymuszania, kilkakrotnie głosując za rezolucjami dotyczącymi najważniejszych kryzysów międzynarodowych, tj. irańskiego i północnokoreańskiego programu nuklearnego. Obecnie ChRL przeważnie głosują za ustanowieniem misji pokojowych ONZ, potem walnie się do nich przyczyniając. W 2006 roku Chiny miały już więcej personelu w operacjach pokojowych ONZ niż inni stali członkowie RB ONZ. Podkreślić natomiast trzeba, że Pekin sprzeciwia się takiej reformie RB ONZ, która przyznawałaby stałe miejsca jej najważniejszym regionalnym konkurentom – Indiom i Japonii.

Dzięki ciągłemu poszerzaniu sieci partnerów międzynarodowych ChRL uzyskała przytłaczającą przewagę nad Tajwanem we wciąż trwającej rywalizacji o międzynarodowe uznanie za jedynego legalnego reprezentanta Chin. Lecz mimo zacieśniających się powiązań gospodarczych między ChRL a Tajwanem problem „zbuntowanej wyspy” pozostaje potencjalnym punktem zapalnym, biorąc pod uwagę wzrost znaczenia tajwańskich sił proniepodległościowych w ostatnich latach i ustawowe upoważnienie władz chińskich przez parlament w marcu 2005 roku do użycia siły w celu zapobieżenia formalnemu oderwaniu się Tajwanu, a także fakt, że w tym przypadku niewystarczająca jest formuła „jednego państwa, dwóch systemów”, która umożliwiła zwrot Chinom Hongkongu w 1997 roku i Makau w 1999 roku. Ponadto kwestia Tajwanu rzutuje na stosunki ChRL z jej najważniejszymi partnerami zagranicznymi, tj. USA i Japonią. 

ROZDZIAŁ I Geneza Сhińskiej Republiki Ludowej