bimbetov_tasymaldau_umk_kz

11

2.2 Дəрістік сабақтардың конспектісі

1 дəріс. Көлік құралдарының жіктелуі. Көліктің комплекстері мен сұлбалары. Көлік машиналарын есептеу теориясының негіздері.

Дәріс конспектісі. Көлік құралдарының жіктелуі.

Тасымалдау машиналары мен жабдықтарына қойылатын талаптар мен пайдаланудың ерекше шарттарының алуан түрлілігіне байланысты шахталарда көптеген алуан түрлі көлік құралдарын қолдану қажеттілігі туындайды. Олар әсер ету принципі, тасымалдау тәсілі, тартқыштық және жүк алып жүруші элементі, тұтынатын энергия түрі, конструкциясы және басқа белгілері бойынша бір-бірінен өзгешеленеді.

Тасымалдау құралдары әсер ету принципі бойынша үзіліссіз және үзілісті әсер етуші қондырғыларға бөлінеді. Үзіліссіз әсер етуші қондырғылар бір трассада жүріп келе жатып тиеліп және жүгін түсіріп жүкті үздіксіз ағыммен тасымалдап отырады. Оларға конвейерлер, пневмо және гидрокөлік қондырғылары, тұйық тартқыш сым арқаны бар қондырғылар, гравитациялық көліктер және басқалары жатады. Үзілісті әсер етуші қондырғылар жүкті жеке партиямен немесе мөлшермен, тиелу және түсіру кезінде тоқтап немесе жүрісін баяулатып белгілі бір интервалмен тасымалдап отырады. Оларға локомотивті көліктер,

гидравликалық, дизельді және гравитациялық тасымалдау қондырғыларына бөлінеді.

Бір орында қозғалмай жұмыс істеу ұзақтығы бойынша көлік қондырғылары былай бөлінеді: стационарлы -1,5 жылдан көп (таспалы конвейерлер, гидрокөліктер, сым арқанды қондырғылар, тиеуші орындағы жабдықтар, күрделі қазбаларда жұмыс істейтін басқа тасымалдау жабдықтары); жартылай стационарлы – 1,5 жылға дейін (забой маңындағы қазбаларда жұмыс істейтін телескоптық және басқа конвейерлер, сол сияқты забойдың жылжу шамасына байланысты қысқартылып немесе ұзартылып отыратын моно рельсті

Қосалқы тасымалдау жабдықтарына түсіргіштер, қақпақтар, тиегіштер, қайта тиегіштер, түсіруші жабдықтар, биіктікті теңгермелеушілер, жолдық тоқтатқыштар, тежеуіштер және басқалары жатады.

12

Тасымалдаушы машиналарға тиеуші, тиеп-тасымалдаушы және толтырмалаушы машиналар жатады.

Көлік құралдары мен қосалқы жабдық түрлерінің әрқайсысының әртүрлі пайдалану жағдайларына байланысты алуан түрлі конструкциялық түрлері мен типтік өлшемдері болады.

Әсер ету принципі бойынша жіктелу көлік құралдарының өнімділігін есептеу кезінде, тартқыштық және жүк алып жүруші элементтерінің түрі бойынша жіктелу– олардың әсер ету теориясын оқып үйрену кезінде, жүкті жылжыту тәсілі бойынша жіктелу– тасымалдау процесстерін оқып үйрену кезінде, конструкциялық белгілері бойынша жіктелу– тасымалдау машиналары мен қондырғыларының конструкциясын оқып үйрену кезінде, бір орында жұмыс істеу ұзақтығы бойынша жіктелу– берілген пайдалану жағдайларында қолданылатын көлік құралдарын таңдау кезінде пайдаланылады.

Комплекстер мен тасымалдау сұлбалары.

Шахталық көлік комплексі деп белгілі бір көлік коммуникациясымен берілген бағытта пайдалы қазбаны, бос жынысты, толтырма материалын және қосалқы жүктерді тасу үшін арналған, тасымалдау машиналарын, қондырғыларды және қосалқы жабдықты(қайта тиеуші, тиеп-түсіруші құрылғыларды, сол сияқты диспетчерлеу және автоматтандыру құралдарын қоса алғанда) біріктіретін, басқарылатын жүйені айтады.

Көлік құралдарының орналасу орнына және олардың арналуына байланысты шахталық көлік комплексі былай бөлінеді:

учаскелік көлік комплекстері - олар қазып алу панелі немесе этаждың(қабаттың) қазып алу учаскесі шегінде орналасқан жазық, көлбеу және тік қазбаларда орнатылады және пайдалы қазбаны тазалау забойынан шахтаның негізгі горизонтына дейін, пайдалы қазбаны және бос жынысты немесе тек бос жынысты дайындау забойынан негізгі горизонтқа дейін, жабдықтар мен қосалқы жүктерді тазалау және дайындау забойларына дейін, сол сияқты адамдарды тасымалдау үшін арналған;

магистральді көлік комплекстері-олар бас жазық және күрделі көлбеу қазбаларда орнатылады және пайдалы қазбаны және бос жынысты учаскелік көлік комплекстерінен оқпан албарына дейін, қосалқы жүктерді және адамдарды оқпан албарынан учаскелік қазбаларға дейін тасымалдау үшін арналған;

оқпан албарының көлік комплекстері – олар пайдалы қазба мен бос жынысты қабылдап, оларды көтеру құралдарына тиеу үшін, сол сияқты жер бетінен қосалқы жүктерді қабылдап, оларды забойларға бағыттап отыру үшін арналған;

шахта үстіндегі көлік комплекстері– бұлар пайдалы қазба мен бос жынысты шахта

толтыру орындарына дейін тасымалдауға арналған комплекстер.

Тасымалдау сұлбасы деп шахтада қолданылатын жабдықтар мен құрылғылар типтерінің атаулары және түрлері шартты белгілермен көрсетілген тасымалдау қазбалары мен басқа көлік коммуникацияларының сұлбаларының жиынтығын айтады.Тасымалдау сұлбасы жер

Негізгі көлік түрлерінің санына байланысты тасымалдау сұлбалары жай(қарапайым көліктің бір түрі) және құранды тасымалдау сұлбалары болып екіге бөлінеді.

13

Жай тасымалдау сұлбаларына(көліктің бір түрі ):баргидрокөлік сұлбалары (гидрошахталарда); конвейерлі көлік (көлігі түгел конвейерленген шахталарда); локомотивті көлік (әдетте учаскелік тасымалдау қазбалары болмайтын тік құлама қабаттарды қазатын кеніштерде және көмір шахталарында) жатады. Құранды тасымалдау сұлбаларына негізгі

конвейерлі көлік қарастырылған жағдайда бұл да құранды көлік сұлбаларына жатады.

Ұтымды тасымалдау сұлбаларды таңдау кезінде тасымалдау жүйесінің сәйкес есептік өткізгіштік қабілеттілігі, пайдалануды жеңілдететін көлік құралдарының бір типтілігі, көлік комплекстерінің кейбір буындарының толық өзара байланыстыл, тасығымалдау процесстерінің шектес буындарындағы жұмыстарды механикаландыру және автоматтандыру мүмкіндігі, жұмыс орнына және кері бағытта адамдарды механикаландырып тасымалдау және еңбек жағдайының қауіпсіздігі ескерілуі қажет. Тасымалдау сұлбалары мен көлік комплекстерінің жабдықтарын дұрыс таңдаудың белгісі(критериясы) ең аз келтірілген шығын болып табылады.

Өнімділік. Тасымалдау машиналарының өнімділігі салмақтық Q (т/сағ) немесе көлемдік V(м3/сағ) көрсеткіштерде өрнектеледі.

Тасымалдау машиналарының техникалық және пайдалану деген өнімділіктері болады. Техникалық немесе паспорттық өнімділікQт деп тасымалдау машинасының үздіксіз

жұмысы кезінде тау-кен массасының физика-механикалық қаситеттерін және машинаның типтік өлшемдерін ескеретін өнімділікті айтады.

Пайдалану немесе нақты өнімділік Qн деп тау-кен массасының физика-механикалық қасиеттерін, машинаның типтік өлшемдерін, забойлардағы жұмыстарды ұйымдастыруды және машинаға қызмет көрсетуге байланысты үзілістерді ескеретін машинаның өнімділігін (т/сағ немесе м3/сағ, т/аус) айтады

QH = QТ × kП × tаус ,

ұзақтығы, сағ.

Үңгімелік комплекске кіретін тасымалдау қондырғысының техникалық өнімділігінQт кез-келегн уақыт аралығындағы үңгілеуші комбайнның немесе тиеуші машинаның ең үлкен мүмкін өнімділігімен анықталатын дайындау забойындағы есептік жүк ағымыQЕ бойынша таңдайды

QT > QE

Үздіксіз әсер ететін тасымалдау қондырғысының өнімділігі қондырғының ұзындық бірлігіне келетін жүк мөлшерінq (кг/м) жүктің қозғалыс жылдамдығына көбейту арқылы анықталады:

QT = q ×J немесе QT = 3600/1000× q ×J

Осыдан

q = QT / 3,6J

Бірінші формулада Qт - кг/с түрінде өрнектелген, ал екінші формулада –т/сағ.

Үздіксіз ағыммен қозғалыс кезінде қондырғы ұзындығының бірлігіне келетін жүктің

14

а – конвейердің жүк алып жүруші элементі үстіндегі жүктің орналасуы; б – бұл да ұшсыз сым арқанды аспалы сым арқанды жолдың вагоншаларындағы

1.1 - сурет. Үздіксіз әсер ететін тасымалдау машиналарының өнімділігін анықтауға арналған сұлбалар

Сонда өнімділік (т/сағ)

QT = 3600× W ×g ×J

Егер жүктің қимасын Ω анықтауға немесе өлшеуге мүмкін болмай, ал жүк алып жүруші элементтің геометриялық қимасы белгілі болса0= ВΩ· һ, онда өнімділік толтыру коэффициенті арқылы анықталады kт = Ω/ Ω0.

Сонда

q = 1000 × W0 × kT ×g × kb ; QT = 3600 × W0 × kT ×g × kb ×J ,

мұндағы kb - үзіліссіз әсер етуші қондырғының еңкіштік бұрышына байланысты

өнімділіктің Qт (т/сағ) өзгеруін ескеретін коэффициент.

Белгілі бір адым сайын l (м) (1.1, б-суретті қара), q = G × l тартқыш органда бекітілген

вагоншаларда жүгі қозғалатын үздіксіз әсер етуші, мысалы аспалы сым арқанды тасымалдық көлік қондырғылары үшін өнімділік Qт (т/сағ) мына формула бойынша анықталады

уақыт аралығы, с.

Үзілісті әсер етуші тасымалдау қондырғысының өнімділігі көлік ыдысының жүк

мұндағы tтиеу ,tж ,tтус ,tб жəне tкос -тиеу, жүкпен қозғалу, жүкті түсіру, бос жүксіз қозғалу жəне қосымша бір рейске кететін уақыттар, с.

Негізгі әдебиеттер: 5 [3-19]; 5 [22-38].

Қосымша әдебиеттер: 27 [7-24]. Бақылау сұрақтары:

15

1. Технологиялық тасымалдау сұлбаларына және олардың ерекше өзгешеліктеріне мысал келтіріңіз.

2.Тасымалдау машиналарының теориясын оқып үйрену кезінде қолданылатын негізгі терминдер мен түсініктерді атаңыз.

3.Тау-кен кәсіпорнының жүк ағымдары қалай бөлінеді?

4.Машиналар мен жабдықтарды пайдаланудың ерекше жағдайларының мәні неде?

5.Үзілісті және үзіліссіз әсер ететін тасымалдау қондырғыларының өнімділіктері туралы айтыңыз.

2 дəріс. Үзілісті əсер етуші тасымалдау қондырғылары. Рельсті жолдар. Кеніштік вагоншалар.

Дәріс конспектісі. Рельсті жолдың құрылысы және элементтері. Рельстер кеніштік вагондар мен локомотивтерді бағыттап отыру үшін қызмет атқарады. Рельстердің екі жібі

стандартты тар табанды жол ені600 және 900 мм. Ал рудалы шахталарда 600,750 және 900 мм болады.

Локомотивтер мен вагондар доңғалақтарының ребордалары рельстер арасында қысылып қалмас үшін және рельсті жолды төсегенде болатын мүмкін дәлсіздіктерді болдырмау үшін

анықталады. Жер бетіне немесе картаға түсірілген рельсті жолдың осьтік сызығын трасса деп атайды. Трассаның горизонталь жазықтықтағы проекциясын рельсті жолдың жоспары деп, ал жазылған трассаның вертикаль жазықтықтағы проекциясын жолдың профилі деп атайды.

2.1 - сурет. Ағаш шпалдары бар рельсті жолдың элементтері

Кеніштік рельсті жол (2.1 - сурет) жоғарғы және төменгі құрылымнан тұрады. Рельсті жолдың жоғарғы құрылымына рельстер және олардың бекітпе элементтері, қарсы рельстер, шпалдар және балласт қабаты кіреді. Рельсті жолдың төменгі құрылымына қазба табанындағы жер қыртысы және су бұрғыш арықтар кіреді.

Шахталарда рельстердің мынадай түрлері қолданылады Р-18, Р-24, Р-33, Р-38 және Р-43

қабылдайды. Ал рудалы шахталарда жүк ағымдары10 млн.т дейін, 10 нан 30 млн.т және 30 млн. тоннадан артық болғанда, осыларға сәйкес Р-24, Р-33 немесе Р-38 және Р-43 рельстері қабылданады. Егер рельсті жолдың қызмет жасау мерзімі8 жылдан көп болса, онда рельс типтерін таңдау кезінде есептік жүк ағымды 30% ұлғайтады.

16

Жүк ағымы шамасына тәуелсіз сыйымдылығы 2 м3 дейін болатын вагоншалар үшін Р-24 рельстерін қолданады, сыйымдылығы 2 м3 артық вагоншалар үшін Р-33 және Р-38 рельстері қолданылады. Аралық және желдетуші қазбаларда Р-18 рельстерін қолдануға рұқсат етіледі.

Ұзындығы 6-12,5 м болатын рельс кесінділерін өз ара жапсырмалар мен болттардың көмегімен қосады. Газ және шаң бойынша қауіпті емес шахталарда, оқпан албарларында және қызмет жасау мерзімі 5 жылдан кем емес бас тасып шығару қазбаларында рельстердің түйіскен жерлерін пісіріп дәнекерлеу ұсынылады.

Рельс әрбір шпал бетіне рельстің шпалмен беттесетін бет ауданын арттыратын төсем арқылы салынады. Жазық және сыналы төсеніштер қолданылады. Осы төсеніштер рельстерге табанды жолдың ішіне қарай еңіс жасайды, бұл еңкіштік жылжымалы құрам доңғалақтарының бандаж конустылығына тең болады. Бұл доңғалақ тоғынының рельспен жанасу ауданын арттыруды, рельстер мен доңғалақтардың тозуын азайтуды және жылжымалы құрамның тұрақтылығын арттыруды қамтамасыз етеді. Жазық төсеніштерді пайдаланған кезде рельстерге табанды жолдың ішіне қарай еңіс жасау үшін ағаш шалдардың рельс табандары астындағы беттерін жонып тастайды.

Шпалдар рельстерді оларға бекіту үшін және рельстерден шыққан қысымды балластқа беру үшін қызмет атқарады. Шахталарда көбінесе ағаш, темір бетонды және кейде металл

біреуіне жабысып тұрады. Крестовина 4 рельстердің қосылатын жерлерінде орнатылады, ол өзектен және екі мұртшадан тұрады, олардың арасында доңғалақтардың ребордасын өткізіп отыратын арықша болады. Доңғалақ ребордасының крестовинаның басқа арықшаларына кіріп кетуден сақтау үшін қарсы рельстер5 орнатылады. Стрелкалы ауыстырғыштың қосушы бөлігіне тіке учаскелер және ауыстырушы қисықтар 6 кіреді.

Стрелкалы ауыстырғыштың негізгі параметріне крестовина маркасы М жатады. Ол крестовина өзегінің орталық бұрышы шамасымен сипатталады, осы бойынша ауысу, өту учаскелерінің қисықтық радиусы және стрелкалы ауыстырғыштың ұзындығы анықталады. Крестовина маркасы былай анықталады М=2tg( a /2).

Кеніштік рельсті жолдар үшін әдетті крестовинаның1/4, 1/5 және 1/7 кейде 1/2 және 1/3 маркалары қолданылады. Крестовина маркасы үлкен болған сайын стрелкалы ауыстырғыш ұзындығы соғұрлым аз болады және жылжымалы құрамның өтуі қиындай түседі.

Тіке және бүйір жол осьтерінің қиылысу нүктесі0 стрелкалы ауыстырғыштың геометриялық центрі деп аталады. Стрелкалы ауыстырғыштың ұзындығы үшкірлеме қасындағы рамалық рельс түйіспесінен крестовинадан кейін орналасқан рельстер түйіспесіне дейінгі қашықтықпен анықталады.

Стрелкалы ауыстырғыштар бір жақты солақай және оңқай, симметриялы, бір жақты оңқай және солақай съездер, айқас съездер болып бөлінеді(2.2 б-е-сурет); олардың белгілемелері болады, мысалы ПО933-1/4-20П, мұндағы әріптер ауыстырғыш түрін(типін) (бір жақты ауыстырғыш); бірінші үш мәнді сан – дециметрмен берілген табанды жол енін (9 дм); екі екінші сан – рельс типін (33 кг/м); бөлшек сан – крестовина маркасын (1/4); келесі сан метрмен беріген ауыстырушы қисық жол радиусын(20 м) және соңғы әріптік белгілеме

– оңқай стрелкалы ауыстырғыш дегенді білдіреді.

Жолды төсеу және күтіп ұстау. Жер асты қазбаларында ҚЕ(қауіпсіздік ережелеріне) сәйкес жылжымалы құрам мен қазба бекітпесі арасындағы мынадай саңылаулар сақталуы керек: рельс бастарынан қазба төбесіне дейінгі биіктік 1,8 м; адамдар өту үшін жылжымалы құрамның ең шығып тұрған жерінен а қазба бүйіріндегі бекітпеге дейінгі қашықтық 0,7 м

17

жылжымалы құрамының екінші бүйірінен бекітпеге дейінгі қашықтық рамалы бекітпе кезінде 0,25 м кем емес, ал жаппай бетонды, тасты бекітпе кезінде 0,2 м кем болмауы керек.

а

2.2 - сурет. Стрелкалы ауыстырғыштар мен съездер сұлбалары

Екі табанды жол үшін жолдар арасындағы ара қашықтық жылжымалы құрамның шығып тұрған жерлеріндегі саңылауды қамтамасыз ету керек. Екі жылжымалы құрам арасындағы бұл саңылау шамасы 0,2 м кем болмауы керек.

Жол жұмыстарын механикаландыру құралдары. Рельсті жолды төсеу және жөндеу кезінде әртүрлі жүк көтергіш құрылғылары және жылжымалы крандар, жол машиналары, механизмдер, құралдар және әртүрлі құрал-саймандар қолданылады.

Шахталар жағдайында жол жұмыстарын механикаландыру құралдарын дамытудың негізгі бағыты жол жұмыстарын толық механикаландыруды қамтамасыз ететін жол төсеуші комплекстерді жасау және кеңінен пайдалану болып табылады.

Қазіргі уақытта жол төсеу жұмыстарында өзі жүретін доңғалақты-рельсті шассиі бар кеніштік крандар қолданылады. Ең жетілдірілген конструкция бұл АМШ типті шахталық құрастырушы агрегат, мұны ВостНИГРИ жасап шығарған, ол КЮ электровозының үстіне құрастырылған. Агрегат көтергіш телескоптық стреламен, құраструшы шығырмен, рельті жолды ажыратуға арналған құрылғымен, дәнекерлеуші орынмен және гидравликалық саймандармен жабдықталған.

Ең әмбебаптысы бұл жол машиналары, мысалы сериялы шығарылатын гидравликаландырылған ПГИ-2 және ПГИ-2РВ (газ және шаң бойынша қауіпсіз және қауіпті шахталар үшін) жол қондырғылары, ПП-750 және ПП-900 жол төсейші поездары, сол сияқты КПШ-900 жол төсеуші комплексі.

Кеніштік вагоншалар. Жалпы мағұлмат және вагондардың жіктелуі. Негізгі элементтері. Кеніштік вагоншалардың типтері.

Жер асты рельсті жолдармен пайдалы қазбаларды, бос тау жыныстарын, мтериалдарды жəне адамдарды тасымалдау вагоншалармен жүзеге асырылады. Ең кең тараған түрі бұл таукен массасын тасуға арналған жүк вагоншалары (2.3 - сурет).

Барлық кеніштік вагоншалар үш негізгі топқа бөлінеді: жүк вагоншалары, адам таситын

вагоншаларға жөндеуге қажетті жабдықтармн жабдықталған жөндеу вагондары, өртке қарсы жабдықтарды жеткізуге арналған вагондар, жол өлшегіш жəне басқаларына арналған вагоншалар жатады.

Кеніштерде қазіргі уақытта 100 астам типтік өлшемді жүк вагоншалары пайдаланылады. Шанақ конструкциясы жəне түсіру тəсілі бойынша олардың мынадай түрлері :болады саңылаусыз шанағы рамаға қатаң бекітілген, жүгі төңкеріліп түсірілетін вагонша(2.3 а- сурет); шанағы рамаға шарнирмен бекітілген жəне борты(ернеуі) көтерілетін шанақты еңкейтіп жүгі түсірілетін вагоншалар (2.3 б- сурет); түбі ашылатын шанағы бар сол арқылы жүгі түсірілетін вагоншалар (2.3 в- сурет); қабырғасы ашылатын жəне еңкіш түбі болатын

18

шанағы бар, жүгі қабырғасы ашылған кезде түсірілетін вагоншалар; саңылаусыз аунақшалы шанағы бар, шанағы аударылып жүгі түсірілетін вагоншалар(2.3 г-сурет). Вагоншалардың əрбір тобының ішінде шанақ пішіні бойынша – жартылай дөңгелек түбі бар вагонша (2.3 а,г- сурет), тік бұрышты вагонша(2.3 б-сурет), бір қалыпқа келтірілген вагонша(2.3 в-сурет)

Вагоншалар шанақ сыйымдылығы бойынша былай бөлінеді: аз сыйымдылықты – 1,25 м3 дейін; орташа сыйымдылықты (1,25 м3-2,8 м3 дейін) жəне үлкен сыйымдылықты (2,8 м3 жоғары) вагоншалар.

Рудалы шахталарда жалпы вагон паркінің96% саңылаусыз шанағы бар вагоншалардан тұрады, ал 4% түбі ашылатын вагоншалар; темір рудалы кəсіпорындарда61% жуығы саңылаусыз шанағы бар вагоншалар, 26% саңылаусыз шанағы аударылатын вагоншалар жəне 13% борты (ернеуі) ашылатын вагоншалардан тұрады.

Вагон типтерінің алуан түрлілігі өндіріс технологиясын жетілдіруде жəне өндірістік қуаттарды ұтымды пайдалануда қиындықтар туғызады. Сондықтан қазіргі уақытта барлық тау-кен өндіру өнеркəсібі саласында кеніштік вагондардың параметрлік қатары жəне типажы жасалған. Типажға саңылаусыз аударылмайтын шанағы бар вагоншалар, түбі ашылып жүгі өзі түсірілетін жəне вагоншалардың басқа типтері кіргізілген.

Вагоншалардың негізгі сипаттамалары бұл оның сыйымдылығы( м3), салмағы, жүк көтергіштігі (т), ыдыстық коэффициенті, бойлық жəне көлденең орнықтылық коэффициенті, қозғалысқа кедергі коэффициенті, өлшемдері, табанды жол ені жəне қатандық базасының шамасы.

2.3 - сурет. Кеніштік вагоншалардың негізгі типтері

Бірыңғайланған көмір вагоншаларының жүк көтергіштігі 0,7; 1,2; 2; 2,2; 4; 4,5;7 жəне 9т болады. Жүк көтергіштігі 1т дейін болатын вагоншалар аз жүкті, 2 т дан жоғарылары – көп жүкті болып саналады. Көп жүкті вагоншалардың аз жүкті вагоншаларға қарағанда біраз артықшылықтары бар, бұлар жүк салмағының вагон салмағына қатынасының жоғарылығы, бұл жылжымалы құрамның пайдалы салмағын арттырады; қозғалыс кезінде анағұрлым орнықты; қозғалысқа кедергісі аз; оларды қолдану маневрлік операция уақытын азайтуға, шахтадағы вагоншалардың жалпы санын төмендетуге жəне тасымалдау құнын төмендетуге мүмкіндік жасайды.

тиімділігінің маңызды көрсеткіші болып табылады. Көмір вагоншалары үшін ол 0,4÷0,7 тең.

19

коэффициенті деп вагоншаны рельстерде ұстап отыратын күш моменттерінің оны көлденең немесе бойлық бағытта аударып жіберуге тырысатын күш моменттеріне қатынасын айтады. Орнықтылықты арттыру үшін бұл коэффициент 1,5 кем болмау керек.

Қозғалысқа кедергі коэффициенті w¢ деп түзу жазық жолда бірқалыпты жылдамдықпен қозғалған вагон қозғалысына қосынды кедергі күштердің вагонның толық салмағына Gв қатынасын айтады.

Бұл коэффициент аз болған сайын вагоншанның жүру сапасы соғұрлым жақсы болады,

Доңғалақтық табанды жол ені(доңғалақ ребордасының сыртқы жұмыстық жақтары арасындағы арақашықтық) рельсті табанды жол енінен10 мм кем етіліп қабылданады.

буферлер жəне тіркеме құрылғылары бекітіледі. Қазіргі уақытта вагоншалардың көбісінде раманы ұштары буферлермен қосылған арнайы профилі бар бойлықекі швеллерден дайындайды. Швеллерлерге астыңғы жағынан доңғалақ остері мен тіреуішке арналған кронштейндер бекітіледі, тіреуішке итергіш жұдырықшасы келіп тіреледі. Шанақ ұзындығы үлкен болған жағдайда рама беріктігін арттыру үшін швеллерді қосымша көлденең элементтермен қосады.

Рама екі білікті доңғалақтармен қатаң қосылған немесе резеңкелі амортизаторлар көмегімен қосылады. Доңғалақ осьтеріне арналған рама кронштейндеріндегі тесіктер қатаң қосылу кезінде сопақ пішінді болады, соңдықтан тегіс емес жолдармен қозғалыс кезінде

салмағын азайту үшін жəне сыйымдылығын көбейту үшін рамасыз вагоншалар жасалып шығарылған, оларда екі білікті доңғалақтар, буферлер жəне тіркеме құрылғылары жоғары

20