ҮПҮө БСАҮөТ “М.К.Аммосов аатынанХотугулуу-Илиҥҥи бэдэрээссийэлии

үнүбэрсиэт”

Арассыыйа Бэдэрээссийэтин Хотугулуу-Илиҥҥи омуктар тылларын уонна култуураларын үнүстүүтэ

Саха тылын истилиистикэтин уонна нууччалыы-сахалыы тылбаас хаапыдырата

Мандар Уус ураты истиилэ

Дьупулуом үлэтэ

КӨМҮСКҮҮРГЭ КӨҤҮЛЛЭННЭ: ҮЛЭНИ САЛАЙДА: саха тылын

саха тылын истилиистикэтин уонна истилиистикэтин уонна

нууччалыы-сахалыы тылбаас нууччалыы-сахалыы

хаапыдыратын сэбиэдиссэйэ тылбаас

б.б.х., хаапыдыратын дассыана,

_______________ С.П. Васильева Торотоев Гаврил Григорьeвич

СЫАНАБЫЛЫ CУРУЙДА: ҮЛЭНИ CУРУЙДА:

АБХИНТуоКҮ кэтэхтэн үөрэх

ҮЛЭ КӨМҮСКЭННЭ:НСТ-06 бөлөх устудьуона

Ларионова Ульяна Федоровна

Дьокуускай, 2012с

Иһинээҕитэ:

Киириитэ

I бас:Уус-уран айымньы поэтиката

1. Б.Ф.Неустроев – Мандар Уус олоҕо уонна айар үлэтэ Суруйааччы маастарыстыбатын өйдөбүлэ

2. Уус – уран сиһилиир ньыма (троп)өйдөбүлэ

1.1. Эпитет

1.2. Метафора

3. Тэҥнэбил

4. Тыыннааҕымсытыы

3. Саха тылын үөрүйэҕэ

1. Сомоҕо домох

2. Өс хоһооно

3. Ханыыласпыт тыллар

4. Хоһуласпыт тыллар

5. Ойуулуур – дьүһүннүүруоннатыаһы үтүктэр тыллар

3. Тылбаас түөрүйэтэ

II бас: Мандар Уус ураты истиилэ

1. Ойуу тыла. Айыы тыла айымньы тутула

2. Мандар Уус уус–уран сиһилиир ньыманы туттуута

3. Мандар Уус тыл үөрүйэх көстүүлэрин туттуута

3.1. Ханыыласпыт тыл

3.2. Хатыланар тыл

3.3. Сомоҕо домох

3.4. Өс хоһооно

4. Ойуулуур-дьүһүннүүр уонна тыаһы үтүктэр тыллары туттуута

5. Тойоннооһунун уратыта

1. Дорҕоонунан салайтарар кэнсиэпсийэ

2. Сурук бэлиэтин туттуу

• Элбэх туочука айар ньыма быһыытынан

• Күүһүрдүү бэлиэтин уратытык туттуута

• Ыйытыы бэлиэтин уратытык туттуута

• Тириэни туттуута

5. Тылы суолталаан улахан буукубаны туттуута

6. Мандар Уус этиини таҥар уратыта

• Этиитин тэнитэр ньымалара

• Төхтөрүйэн этиитэ уонна кэккэлэтиитэ

5. Мандар Уус «Ойуу Тыла» олугун тылбааһа

Түмүк

Туһаныллыбыт литэрэтиирэ испииһэгэ

Сыһыарыылар

Киириитэ

Үлэ тиэмэтэ: Мандар Уус ураты истиилэ.

Үлэ сыала: Борис Федорович Неустроев – Мандар Уус «Ойуу тыла. Айыы тыла» кинигэтин тылын–өһүн ырытан, суруйааччы тус истиилин үөскэтэр тыл көстүүлэрин быһаарыы.

Үлэ сыалын ситиһэргэ маннык чопчу соруктар тураллар:

1. Суруйааччы тус истиилин чинчийбит нуучча уонна саха учуонайдарын үлэлэрин ааҕыы, туһааннаах кэрчиктэри бэлиэтэнии;

2. Мандар Уус “Ойуу тыла. Айыы тыла” кинигэтиттэн уус-уран сиһилиир ньымаларга, тыл үйэлээх үгэһигэр сөп түбэһэр холобурдары хомуйуу;

3. Муспут матырыйаалы наардаан, түөрүйэҕэ олоҕуран ыпсаран суруйуу;

4. Мандар Уус уратытын көрдөрөр сүрүн түмүгү таһаарыы.

Үлэ тоҕоостооҕо: Борис Федорович Неустроев – МандарУус бөлүһүөктүү көрүүлээх, дэгиттэр талааннаах киһи: уус идэлээх, ону таһынан тыл баайдаахураты суоллаах–иистээх суруйааччы. Кини саха духуобунай култууратын өйүгэр-сүрэҕэр дириҥник сөҥөрдөн илдьэ сылдьар айылҕаттан айдарыылаах киһи. Саха норуотун эргиччи дьоҕурдаах маастарын айар үлэтин, тус истиилин билиҥҥи кэмҥэ ким да анаан-минээн дириҥник чинчийэ илик. Бу дьупулуомунай үлэ Мандар Уус тус истиилин үөрэтэргэ маҥнайгы холонуу буолар.

Үлэм түөрүйэтин төрүтэ. Нуучча тыл үөрэхтээхтэрэБ.В.Томашевскай, Г.Г.Хазагеров, И.Б.Лобанов, саха тылын үөрэхтээхтэрэ Боескоров Г.К.,М.П.Алексеев-Дапсы, Т.И.Петрова, Г.Г.Торотоев үлэлэрэ тирэх буоллулар.

Чинчийии барыма: Суруйааччы айар маастарыстыбата.

Чинчийии барамайа: Мандар Уус тус истиилэ.

Чинчийии ньымата:Чинчийэр үлэбэрэридьиэстиир ньыманы,тыл эспэримиэнин,сахалыы-нууччалыы тылбааска тэҥнээн ырытыы ньыматын туһанным.

Көдьүүһэ: Бу чинчийии матырыйаалын айымньылаахтык туһанан, ыстатыйа эбэтэркинигэ суруйан бэчээттэтиэххэ сөп,ону тэҥэ саха тылын идэтигэр үөрэнэр устудьуоннар суруйааччы истиилин үөрэтэллэригэр көмө матырыйаал быһыытынан туһаныахтарын сөп.