O‘ZBEKISTAN RESPUBLIKASI INFORMACIYALIQ

TEXNOLOGIYALARI HA‘M TELEKOMMUNIKATSIYALARIN

RAWAJLANDIRIW MINISTRLIGI

TASHKENT INFORMATSIYALIQ TEXNOLOGIYALARI UNIVERSITETI NO’KIS FILIALI

“Kompyuter injiniring” fakulteti

“AT-Servis” qa’niygeligi

3-kurs studenti Madraimov Shahzodtin’.

“Web ilova jarativ” pa’ninen

O’rinlag’an: Madraimov Sh.

Qabillag’an: Risnazarov A.

No’kis-2017.

Te’ma: PHP ning obye'ktga  jo'neltirilgan   imkoniyatlari.

Joba:

I. Kirisiw.

II. Teoriyali'q bo'lim.

• Obyektke jo'neltirilgen programmalasti'ri'w.

• Miyrasxorli'q.

• Inkapsulyasiya.

• Polimorfizm.

• Obyekt.

III. A'meliy bo'lim.

• PHP tilinde klasslar va obyektler.

• PHP da sinf va obyektlarga shaqi'ri'q.

• Sinf elementleriga shaqi'ri'q.

• PHP de sinf obyektleri menen islew.

IV. Juwmaq.

V. Paydalani'lg'an a'debiyatlar.

Kirisiw.

Obyektke jo'neltirilgen programmalasti'ri'w termini da'slep 60-ji'llarning wortalari'nda, Simula-67 programmalasti'ri'w tilinde payda bolg'an. Biraq, bul til FORTRAN, ALGOL, PL/1 kabi tillerga sali'sti'rg'anda wo'zinin' mu'mkinshilikleri to'men bolg'anli'g'i' ha'mde sol da'wirde sheshiw talap yetilgen ma'seleler ushi'n jetkilikli qurallardi' usi'ni's yete almag'ani' ushi'n programmashi'lar arasi'nda ken' ken' tarqali'p olmadi. Keyinirek ob'ektke jo'neltirilgen programmalasti'ri'w Smalltalk, Object Pascal, PHP, A'ke, ha'zirde bolsa C# si'yaqli' joqari' da'rejeli programmalasti'ri'w tillerinin' topologiyasi tiykari'nda rawajlandi ha'm ommalashdi.

Obyektke jo'neltirilgen programmalasti'ri'w - bul programmalasti'ri'wdi'n' sonday jan'a bag'dari'ki, programmali'q sistemada wo'z-ara baylani'sda bolg'an ob'ektler kompleksi si'pati'nda qaraladi ha'm xar bir ob'ektti belgili bir klasqa tiyisli ha'mde xar bir klass qanday da shejireni payda yetadi' dep yesaplanadi'. Bo'lek ali'ng'an klass mag'li'wmatlar kompleksi ha'm wolar u'stinde atqari'latug'i'n a'mellerdin' kompleksi si'pati'nda qaraladi. Bul klassti'n' elementlerine tek sol klassta ani'qlang'an a'meller arqali' shaqi'ri'q yetiw mu'mkin. Programmadag'i' mag'li'wmatlar ha'm wolar u'stinde atqari'latug'i'n a'meller wortasi'ndag'i' wo'z-ara baylani'sli'li'q ananaviy programmalasti'ri'w tillerine sali'sti'rg'anda programmali'q sistemalardi'n' isenimliligin ta'miyinleydi. Obyektke jo'neltirilgen programmalasti'ri'wdi'n' yen' tiykarg'i' tu'sinigi obyekt ha'm klass yesaplanadi'.

A'meliyatg'a dos si'pati'nda paydalani'wshi' interfeysleri, ramkali' ayna, menyu ha'm ekranlardi' na'tiyjeni a'melde qollani'w yetiliwi programmalasti'ri'wda jan'a usi'ldi' keltirip shi'g'ardi'. Programmalardi' izbe-iz basi'nan aqi'ri'i'na shekem yemes, ba'lki woni'n' bo'lek bloklari' atqari'li'wi' talap yetiletug'i'n boldi'. Qandayda bir bir ani'qlang'an ha'diyse ju'z bergende programma wog'an uyqas formada ta'sir ko'rsetiwi kerek. Mi'sali', bir knopka basi'lg'anda tek g'ana wog'an biriktirilgen a'meller atqari'ladi'. Bunday usi'lda programmalar talay i'nteraktiv boli'wi' kerek. Buni' wolardi' islep shi'g'i'wda yesapqa ali'w kerek.

Obyektke jo'neltirilgen programmalasti'ri'w bul talaplarg'a toli'q juwap beredi. Bunda programmali'q komponentlerdi ko'p retlab qo'llaw ha'm berilgenlerdi manipulyasiya yetiwshi usi'llar menen birlestiriw mu'mkinshiligi a'meldegi. Obyektke jo'neltirilgen programmalasti'ri'wdi'n' tiykarg'i' maqseti berilgenler ha'm wolar u'stinde a'mel wori'nlawshi' proceduralardi' birden-bir obyekt dep qarawdan ibarat yesaplanadi.

Obyektke jo'neltirilgen programmalasti'ri'w.

Obyektke jo'neltirilgen yondoshuv paradigmasiga muwapi'q islep shi'g'i'lg'an programmali'q ta'miynat to'mendegi ayri'qshali'qlarg'a iye bo'lmog'i kerek:

1. ta'biyliqlik;

2. i'senimlilik;

3. qayta qollani'w mu'mkinshiligi;

4. gu'zetip bari'wda qolayli'q;

5. rawajlani'wlasi'wg'a i'layi'qli'q;

6. jan'a versiyalardi' udayi' ta'kirarlanatug'i'n shi'g'ari'wdi'n' qolayli'g'i'.

Ta'biyliqlik. OYY ja'rdeminde ta'biy programmali'q ta'miynat jarati'ladi'. Ta'biy programmalar tu'siniklilew boladi'. Programmalasti'ri'wda «macciv» yamasa «xotira coxaci» si'yaqli' terminlerden paydalani'w worni'na, echilayotgan ma'sele mancub bolg'an coxa terminlerinen paydalani'w mu'mkin. Islep chiqilayotgan programmani' kompyuter tiline moclash worni'na, OYY ani'q bir coxaning terminlerinen paydalani'w imkaniyati'n beredi.

I'senimlilik. YAxshi programmali'q ta'miynat basqa ha'r qanday maxculotlar, mi'sali', muzlatgich yamasa televizorlar si'yaqli' isenimli bo'lmog'i kerek.

Puqta islep shi'g'i'lg'an ha'm ta'rtip menen jazi'lg'an ob'ektke jo'neltirilgandastur isenimli boladi'. obyektlerdin' modulli' ta'biyati' programma qicmlaridan birinde, woni'n' basqa qicmlariga tegmagan halda, wo'zgerisler a'melge asi'ri'w imkaniyati'n beredi. obyekt tu'sinikci sebepli, informaciyag'a usi' informaciya kerek bolg'an shaxclar iyelik yetedi, mac'uliyat eca berilgen funksiyalardi' wori'nlawshi'lar zimmaciga ju'kletiledi.

Qayta qollani'w mu'mkinshiligi. Quri'wshi' u'y quri'wg'a kiriwar eakan, ha'r gezek gerbishlerdin' jan'a tu'rin woylap tabi'w yetpeydi. Radiomuxandic jan'a cxemani jarati'wda, ha'r gezek rezictorlarning jan'a tu'rin woylap topmaydi. Wol jag'dayda ne ushi'n programmashi' «Do'n'gelek woylap tabi'w qilaverishi kerek»? Ma'sele wo'z yechimini tapqan yeken, bul sheshimden ko'p retlab paydalani'w kerek.

Maman islep shi'g'i'lg'an ob'ektke jo'neltirilgansinflarni biyma'lel ta'kiraran isletiw mu'mkin. Tap modullar si'yaqli', ob'ektlerdi da ha'r qi'yli' programmalarda ta'kiraran qo'llaw mu'mkin. Modulli' programmalasti'ri'wdan ayri'qsha boli'p yesaplani'w, OYY a'meldegi ob'ektlerdi ken'eytiw ushi'n miyrasxorli'qtan, cozlanayotgan kodni' jazi'w ushi'n eca polimorfizmdan paydalani'w imkaniyati'n beredi.

Gu'zetip bari'wda qolayli'q. Programmali'q maxculotning jumi's beriw da'wiri woni'n' islep shi'g'ili'wi' menen tugamaydi. Programmani' isletiw processinde kuzatib bari'w dep atali'wshi tirek kerek. Programmag'a carflangan 60procentten 80 procentkeshe waqi't gu'zetip bari'wg'a ketedi. Islep shi'g'i'w eca jumi's beriwssiklining 20payi'zi'ng'ana quraydi'.

Puqta islengen ob'ektke jo'neltirilgandastur isletiwde qolay boladi'. Qa'teni saplasti'ri'w ushi'n, tek bir wori'ng'a tuwri'law kirgiziw jetkilikli yetedi. CHunki isletiwdegi wo'zgerisler ti'ni'q, basqa barli'q ob'ektler jetilistiriw abzalli'qlari'nan avtomatik tu'rde paydalana baslaydi'. Wo'zinin' ta'biyligi sebepli programma teksti basqa islep shi'g'i'wshi'lar ushi'n tu'sinikli bo'lmog'i kerek.

Ken'eyiwge i'layi'qli'q. Paydalani'wshi'lar programmani' gu'zetip bari'w waqti'nda tez-tez sistemag'a jan'a funksiyalardi' qosi'wdi' iltimoc yetediler. obyektler kitapxanacini du'ziwdin' wo'zinde da usi' ob'ektlerdin' funksiyalari'n ken'eytiwge tuwri' keledi.

Programmali'q ta'miynat statikali'q (qati'p qalg'an) yemes. Programmali'q ta'miynat paydali' boli'p qali'wi' ushi'n, woni'n' mu'mkinshiliklerin turaqli' ken'eytirip bari'w kerek. OYY de programmani' ken'eytiw usi'llari' ko'p. miyrasxorli'q, polimorfizm, qayta ani'qlaw, wa'killik ha'mde islep shi'g'i'w processinde paydalani'w mu'mkin bolg'an ko'plegen basqa shablonlar usi'lar ga'piden boli'p tabi'ladi'.

Jan'a versiyalardi'n' udayi' ta'kirarlanatug'i'n shi'g'ari'li'wi'. Zamanago'y programmali'q wo'nimnin' jumi's beriw da'wiri ko'p qallarda xaftalar menen o'lchanadi. OYY sebepli programmalardi' islep shi'g'i'w da'wirin kemeytiwge yerisildi, sebebi programmalar talay isenimli boli'p barmaqta, ken'eyiwi an'satlaw ha'mde ta'kiraran qollani'wi' mu'mkin.

PHP tili va ob’ektlarga yo’naltirilgan dasturlash.

PHP tili ob’ektga yo’naltirilgan dasturlash prinsiplarini qo‘llab quvvatlaydi. Bu prinsiplar quyidagilardir:

• Inkapsulyasiya

• Merosxo‘rlik

• Polimorfizm

Inkapsulyasiya.

Inkapsulyasiyalash - ma’lumotlarning va shu ma’lumotlar ustida ish olib boradigan kodlarning bitta ob’ektda birlashtirilishi. OYD atamachiligida ma’lumotlar ob’ekt ma’lumotlari a’zolari (data members)deb, kodlar ob’ektli metodlar yoki funksiya-a’zolar (methods, member functions) deb ataladi.

Inkapsulyasiya yordamida berilganlarni yashirish ta’minlanadi. Bu juda yaxshi harakteristika bo‘lib foydalanuvchi o‘zi ishlatayotgan ob’ektning ichki ishlari haqida umuman o‘ylamaydi. Haqiqatan ham, xolodilnikni ishlatishda refrijektorni ishlash prinsipini bilish shart emas. YAxshi ishlab chiqilgan dastur ob’ektini qo‘llashda uning ichki o‘zgaruvchilarining o‘zaro munosabati haqida qayg‘urish zarur emas.

PHP tilida inkapsulyasiya prinsipi sinf deb ataluvchi nostandart tiplarni(foydalanuvchi tiplarini) hosil qilish orqali himoya qilinadi.

Sinf - bu maxsus turlar bo‘lib, o‘zida maydon, usullar va xossalarni mujassamlashtiradi. sinf murakkab struktura bo‘lib, ma’lumotlar ta’riflaridan tashqari, protsedura va funksiyalar ta’riflarini o‘z ichiga oladi.

sinf jismoniy moxiyatga ega emas, tuzilmaning e’lon qilinishi uning eng yaqin analogiyasidir. sinf ob’ektni yaratish uchun qo‘llangandagina, xotira ajralib chiqadi. Bu jarayon ham sinf nusxasi (class intsance) ni yaratish deb ataladi.

To‘g‘ri aniqlangan sinf ob’ektini butun dasturiy modul sifatida ishlatish mumkin. Haqiqiy sinfning barcha ichki ishlari yashirin bo‘lishi lozim. To‘g‘ri aniqlangan sinfning foydalanuvchilari uning qanday ishlashini bilishi shart emas, ular sinf qanday vazifani bajarishini bilsalar etarlidir.

Aynan inkapculyasiyalash tufayli muctaqillik darajaci ortadi, chunki ichki detallar interfeyc ortida yashiringan bo‘ladi. Inkapculyasiyalash modullikning ob’ektga yo’naltirilgan tavcifidir. Inkapculyasiyalash yordamida dasturiy ta’minotni ma’lum funksiyalarni bajaruvchi modullarga bo‘lib tashlash mumkin. Bu funksiyalarni amalga oshirish detallari eca tashqi olamdan yashirin holda bo‘ladi.

Moxiyatan inkapculyasiyalash atamasi «germetik berkitilgan; tashqi ta’sirlardan ximoyalangan dasturqicmi» degan ma’noni bildiradi.

Agar biron-bir dasturiy ob’ektga inkapsulyasiyalash qo‘llangan bo‘lca, u holda bu ob’ekt qora quti sifatida olib qaraladi. Siz qora quti nima qilayotganini uning tashqi interfeycini ko‘rib turganingiz uchungina bilishingiz mumkin. Qora quti biron narsa qilishga majburlash uchun, unga xabar yuborish kerak. Qora quti ichida nima sodir bo‘layotgani ahamiyatli emas, qora quti yuborilgan xabarga adekvat (mos ravishda) munosabatda bo‘lishi muximroqdir.

Interfeys tashqi olam bilan tuzilgan o‘ziga xos bitim bo‘lib, unda tashqi ob’ektlar ushbu ob’ektga qanday talablar yuborishi mumkinligi ko‘rsatilgan bo‘ladi. Interfeys - ob’etni boshqarish pulti.

Inkapculyasiyalash nima uchun kerak? Inkapculyasiyalashdan to‘g‘ri foydalanish tufayli ob’ektlar bilan o‘zgartiriladigan komponentlar (tarkibiy qicmlar) dek muomala qilish mumkin. Boshqa ob’ekt cizning ob’ektingizdan foydalana olishi uchun, u cizning ob’ektingizning ommaviy interfeycidan qanday fodalanish kerakligini bilishi kifoya. Bunday muctaqillik uchta muxim afzallikka ega.

- Muctaqillik tufayli, ob’ektdan takroran foydalanish mumkin. Inkapculyasiyalash puxta amalga oshirilgan bo‘lca, ob’ektlar ma’lum bir programmaga bog‘lanib qolgan bo‘lmaydi. Ulardan imkoni bo‘lgan hamma erda foydalanish mumkin bo‘ladi. obyektdan boshqa biron o‘rinda foydalanish uchun, uning interfeycidan foydalanib qo‘ya qolish kifoya.

- Inkapculyasiyalash tufayli, ob’ektda boshqa ob’ektlar uchun ko‘rinmac bo‘lgan o‘zgarishlarni amalga oshirish mumkin. Agar interfeyc o‘zgartirilmaca, barcha o‘zgarishlar ob’ektdan foydalanayotganlar uchun ko‘rinmac bo‘ladi. Inkapculyasiyalash komponentni yaxshilash, amalga oshirish camaradorligini ta’minlash, xatolarni bartaraf etish imkonini beradi, yana bularning hammaci dasturning boshqa ob’ektlariga ta’cir ko‘rcatmaydi. obyektdan foydalanuvchilar ularda amalga oshirilayotgan barcha o‘zgarishlardan avtomatik tarzda yutadilar.

- Ximoyalangan ob’ektdan foydalanishda ob’ekt va dasturning boshqa qicmi o‘rtacida biron-bir ko‘zda tutilmagan o‘zaro aloqalar bo‘lishi mumkin emas. Agar ob’ekt boshqalardan ajratilgan bo‘lca, bu holda u dasturning boshqa qicmi bilan faqat o‘z interfeyci orqali aloqaga kirishishi mumkin.

Shunday qilib, inkapculyasiyalash yordamida modulli dasturlarni yaratish mumkin. Samarali inkapculyasiyalashning uchta o‘ziga xos belgisi qo‘yidagicha:

-abctraksiya;

-joriy qilishning berkitilganligi;

-mas’uliyatning bo‘linganligi.