1-lekciya (perev)

1-LEKCIYA. PROGRAMMALASTIRIW PARADIGMALARINIŃ QÁLIPLESIWI

Sońǵı (XX) ásirdiń ortalarında "programmalastırıw" termini kompyuter menen baylanıstı ańlatpadı. Programmalastırıw pán retinde matematikadan hám fizikadan izertlew nátiyjelerin bahalaw kózqarasınan parıq etedi. Fizikler hám matematikler tárepinen alınǵan nátiyjeler dárejesi ádette uqsas yamasa onnan joqarı qánigeler tárepinen bahalanadı. Programmalastırıw nátiyjelerin bahalawda programmalastırıw boyınsha bilimge iye bolıp kórinbeytuǵın paydalanıwshını bahalaw za’ru’rli rol oynaydı. Sol sebepli programmalastırıw salasındaǵı qánigeler ózleriniń professional terminlerin paydalanıwshı túsiniklerine aylandırıw funktsiyasın atqaradı.

Programmalastırıw nátiyjelerdiń isenimliligin ornatıwdıń ayrıqsha usılına iye - bul kompyuter tájiriybesi. Eger matematikada isenimlilik dáliyllerge tiykarlanǵan konstrukciyalarga qısqartılsa, tek qánigeler ushın túsinikli bolsa, fizikada bolsa arnawlı úskenelerdi talap etetuǵın tákirarlanatuǵın laboratoriya tájiriybesine tússe, ol jaǵdayda kompyuter tájiriybesi keń massaǵa usınıs etiledi.

“Programmalastırıw paradigması” termini birinshi márte 1978-jılı Turing sıylıǵı jeńimpazı Robert Floydtıń lekciyasında qollanılǵan. Floydtıń aytıwınsha programmalastırıwda Kunniń paradigmalarına uqsas hádiyseni ǵúzetiw múmkin, biraq onnan parqı programmalastırıw paradigmaları bir-birin biykar etpeydi.

Programmalastırıw paradigması bul – kompyuter programmaların jazıw stylin (usılın) anıqlawshı pikir yaki túsinikler sisteması, sonday-aq programmisttiń pikirlew obrazı bolıp tabıladı. Bul esaplawlardı shólkemlestiriw hám kompyuter tárepinen orınlanatuǵın jumıslardıń strukturasın belgileytuǵın koncepciya usılı.

Paradigma programmist (baǵdarlamashı) jazıwı kerek bolǵan programmalastırıw usılı. Bryus Shrayver (Bruce Shriver) paradigmanı “mashqala sheshimine model hám jandasıw” sıyaqlı anıqlasa, Linda Friedman “programmalastırıw sheshimine jandasıw” sıyaqlı anıqlaydı. Al Pamela Zave paradigmanı “kompyuter sistemaları haqqında pikirlew usılı” sıyaqlı anıqlamalardı beredi.

Programmalastırıw paradigması programmalastırıw tili menen jalǵız anıqlanbaǵan derlik barlıq zamanagóy programmalastırıw tilleriniń hár túrli dárejesinde hár qıylı paradigmalardan paydalanıwǵa imkaniyat beredi. Solay etip obyektke baǵdarlanbaǵan C tilinde siz obyektke baǵdarlanǵan programmalastırıw principlerine muwapıq islewińiz múmkin, bul beelgili bir qıyınshılıqlarǵa alıp kelse, funkcional programmalastırıw funkciyaları bar bolǵan hár qanday imperativ tilde islewde qollanılıwı múmkin, hám taǵı basqa.

Bunnan tısqarı bar paradigmalar kóbinese bir-biri menen tolıq túrde biriniń ústine biri shıǵıp ketedi (máselen, modulli hám obyektke baǵdarlanǵan programmalastırıw), sonıń ushın siz hár túrli avtorlardıń hár qıylı paradigmalarınıń atlarınan paydalanıw múmkin.