Lec3-4

Дәріс №2

Қоршаған ортаны қорғау заңының негізгі жағдайы. Қоршаған ортаның сапасын нормалау.

Мұнайгаз өндіруші өнеркәсіптер қоршаған ортаны ластайтын негізгі салалардың қатарына жатады. Мұнай және газ кен орындарын игеру мен пайдалану барысында, оның қоршаған табиғи орта мен жер қойнауына техногендік әсері өте зор.

Қоршаған ортаны және жер қойнауын қоғау Қазақстан Республикасының қазіргі кездегі заңына сәйкес жүзеге асырылуы және халықаралық нормалар мен ережелерге сай болуы керек.

Мұнай және газ кен орындарын игеру мен пайдалану кезінде қоршаған ортаны қорғаудың негізгі талаптары Қазақстан Республикасы Заңының негізінде құрылып, 1996 жылдың 18 маусымында бекітілген “Қазақстан Республикасының мұнай және газ кен орындарын игерудің бірегей ережесінде”: “Мұнай туралы” “Қоршаған табиғи ортаны қорғау туралы” “Лицензиялау туралы” “Жер қойнауы мен жер қойнауын пайдалану туралы” және басқада нормативтік актілерінде баяндалған.

Қазіргі заңда келесі негізгі терминдер және анықтамаларды қолданылады:

1. Айналадағы орта - табиғи объектілердің жиынтығы, атмосфералық ауа, жер озондық қабат, суды, топырақты, жер қойнау, малдан шығатын және өсімдік әлем қоса, сонымен қатар олардың әрекеттестігінде климат;

2. Қоршаған орта күзеті - мемлекеттік және қоғамдық өлшемдердің жүйесі, бағытталғандардың табиғат үйлесімді әрекеттестігіне және адамды, қоршаған орта сапа жақсару , орынды қолдану және табиғи қорлардың ұдайы өндірісі;

3. Объектілерді қоршаған орта күзеттері - қоршаған орта құрама бөлімдері, заң шығарумен қорғаулар;

4. Табиғи қорлар - қоршаған орта құрама бөлімдері, қолданылатындар барысында шаруашылық және басқа қоғам заттық, мәдениеттілі және басқа қажеттіліктерінің қанағаттандыруына арналған қызметтің;

5. Табиғатты қолдану - пайдалану табиғи қорлармен шаруашылық және басқа адам қызметінің;

6. Қоршаған орта сапасы - құрам мінездемесі және қоршаған орта қасиеттерінің;

7. Қоршаған орта мониторингісі - басылу күй-жағдайдың ар жағында табиғи орталар және ескерту адам қоршаған туралы жасалушы сындарды жағдайларда, зиянды немесе қауіптілердің адамдардың денсаулығына арналған және басқа тірі организмдердің;

8. Экологиялық нормалау - ережелердің жүйесі (нормалардың) және сандық және сапалы көрсеткіштердің ұстаушы оларға (нормативтердің) бағалаудың қоршаған орта күй-жағдайлары және әсер дәрежелері оған , адам бар болуына арналған қолайлы ортаны анықтаушы және қамтамасыз етуші және биологиялық әр түрлілік сақтаулары;

9. Қоршаған орта ластануы - түсу потенциалды қауіпті химиялық және биологиялық заттардың, радиоактивтілік материалдардың, өндіріс кетулерінің және тұтынулар орта қоршаған, сонымен қатар ықпалын жасау шуыл орта қоршаған, дірілдеулердің, магниттіктердің құй және басқа зиянды физикалық әсерлердің;

10. Экологиялық талаптың - міндеттілер шек қою атқаруына арналған және жауып тастаулар шаруашылық және басқа қызметтің, жағымсыз әсер етушінің орта қоршаған, ұстаушыларды подзаконныхпен заң шығаратын, басқаларды Қазақстан Республикасының нормативті заңға сүйінген және нормативті - техникалық актілерінде;

11. Экологиялық қауіпсіздік - тіршілік маңызды назарлардың қорғанушылық күй-жағдайы және адам құқықтарының, қорқытудың қоғамдар, нәтижесінде көрінуші жасанды және табиғи әсерлердің орта қоршаған;

12. Экологиялық жүйе - организмдердің өзара байланысқан бірыңғай функционал жиынтығы және тірісіз ортаның олардың мекендеудің;

13. Айналадағы ортамен қолайлы - орта, объектілердің күй-жағдайы қайсының экологиялық қауіпсіздік және халық денсаулығы күзетін, ластану қақпайлау, экологиялық жүйелердің тұрақты жұмыс жасау, ұдайы өндіріс және табиғи қорлардың орынды қолдануы қамсыздандырады;

14. Зиян (зиян) қоршаған ортаға және адам денсаулығына - қоршаған орта ластану немесе табиғи қорлардың алып тастауы анықталған нормативтер жоғарыдан, аурулар, құлдилауды немесе тірі организмдердің опат болу және адамды, табиғи қорлардың арықтауы шақырып алған немесе шамданған;

15. Қоршаған орта ластануына лимиттер - көлем жалпы ластайтын заттардың түсу шектері, өндіріс кетулерінің және тұтынудың, сонымен қатар ықпалын жасаудың шуыл орта қоршаған, дірілдеулердің, магниттіктердің құй және деңгейлерде басқа зиянды физикалық әсерлердің, қайсыларда айналадағы ортамен қолайлы аман сақталады;

16. Табиғи қорлардың алып тастау лимиттері - табиғи қорлардың мүмкін сандық қолдану шектері, қайсыларда биологиялық қорлардың табиғи ұдайы өндірісі бұзылмайды және пайдалы қазып алынатын орынды қолдану кепілдік беріледі;

17. Ластануға үлес - ластануға лимит бөлімі, бөлінетін табиғиқолданушымен нақтылыға айқын мезгілге;

18. Табиғи қорлардың алып тастау үлесі - алып тастау лимит бөлімі, бөлінетін табиғиқолданушымен нақтылыға айқын мезгілге;

19. Алып тастау салыстырмалы норматив, тастаудың - алып тастау барынша көп көпшілік нормативі, зиянды тастаудың (ластайтынды) атмосфераға заттар, су объектілері өнім бірлігіне аласы да емес, қуаттылықтар, транспорттық немесе басқа суырмалы құралдардың жарысының, алып тастаулардың суырмалы, стационарлық қайнарлары үшін орналастырады, тастаулардың, технологиялық процестердің және жабдықтаудың;

20. Өндіріс кетулері - шикізат қалдықтары, материалдардың, химиялық қосулардың, құрылғандар өнім өндірісі жанында, басқа технологиялық жұмыстардың орындалуында және жоғалтқандар толық немесе жарым-жарты негізгі тұтыну қасиеттің, қажеттілер лайықты өндірісте қолдануға арналған, минералды білім техногенные және ауылшаруашылық өндіріс кетулері қоса;

21. Коммунально - тұрмыс кетулер - кетулер, құрылушылар адам тіршілік әрекеті нәтижесінде;

22. Кетулердің түрі - кетулердің жиынтық , бар болушы жалпы белгілер;

23. Кетулердің қауіп-қатер сыныбы - кетулердің зияндылық көрсеткіші, анықталатын адамдардың денсаулығына мүмкін зиянды әсер дәрежесімен және орта қоршаған;

24. Малоотходная технология - өнім өндіріс процесі, қайсыда өндіріс жанында өнім бірліктері мына өнім алуы бар болу тәсілдерімен салыстырумен кетулердің аз санын құрылады;

25. Айналдыру нормативтері кетулермен - сандық және сапалы шек қоюдың, байлаулылар біліммен, жинаумен, сақтаумен, қолданумен, пайдаланумен, тасумен және кетулердің жерлеуімен есепке ала олардың әсердің орта қоршаған;

26. Айналдыру кетулермен - барлық қызмет түрлері, байлаулылар біліммен, жинаумен, сақтаумен, қолданумен, пайдаланумен, тасумен және кетулердің жерлеуімен;

27. Кетулердің орналастыру объектісі - полигондар, шламохранилища, хвостохранилища, таулы тұқымдардың ысырылыстары және сақтауға арналған басқа арнайы жабдықталған орындар және кетулердің жерлеулері;

28. Қауіпті кетулер - кетулер, ұстаушы зиянды заттың және қауіпті қасиеттермен қожалық етушілер (улылықпен, жарылыс қаупі барлықпен, өртқауіпі, биік кертартпа қабілеттілікпен), немесе қайсылар дербес адам денсаулығына арналған қауіп-қатер және қоршаған орталарды ұсына алады немесе басқа заттармен әрекеттестікке кіріспе жанында;

29. Тұтыну кетулері - бұйымдар, материалдар және заттың, жоғалтқандар өз тұтыну қасиеттерім толық немесе жарым-жарты физикалық немесе адамгершілік тозық нәтижесінде;

30. Кетулердің төлқұжаты - құжат, кетулердің сандық және сапалы мінездемесін куәланған;

31. Облыста уәкіл етілген орган қоршаған орта күзеттері - Қазақстан Республикасының орталық атқару органы, қоршаған орта күзеттері облыста саясатшыларды мемлекеттік орындау жүзеге асыратын , және оның территориялық органдар;

32. Шекті мүмкін әсер нормативтері орта қоршаған - барынша көп мүмкін жасанды жүкті тиеудің орта қоршаған, экологиялық жүйелердің тұрақтылық бұзуына тудыратындар еместер;

33. Шекті мүмкін алып тастаулардың нормативтері және ластайтын заттардың тастауларының - алып тастауларда ластайтын заттардың көлемі және атмосфераға тастауларда, су объектілері, топырақты, физикалық әсерлердің орта қоршаған, қайсыда оған мүмкін жүкті тиеу экологиялық нормативтерінің сақтауы қамтамасыз етіледі;

34. Ластайтын заттардың шекті мүмкін концентрациялардың нормативтері және әсер деңгейлерінің - атмосфералық ауада ластайтын заттардың мүмкін ұстау мөлшерлері, су объектілерінде, топыраққа және физикалық факторлардың әсерлері орта қоршаған, қондырылғандарды мақсаттарда адам денсаулық күзеттері және зиянды ықпалын жасау қақпайлауының өсімдік және хайуанаттар дүниесі;

35. Экологиялық қауіп-қатер - күй-жағдай, барымен сипаттаушы немесе қирату ықтималдығымен, өзгертудің қоршаған орта күй-жағдайлары жасанды және табиғи әсерлердің ықпалын жасауы астында, соның ішінде апаттармен ескертілінгендердің және апаттармен, апат қоса, және адам тіршілік маңызды назарларына осыған орай қатерлі және қоғамның;

36. Стратегиялық объекті - экспертиза объекті, орындау қайсыны барлау облысында қызметпен ортасыз байлаулы, шығарудың, тасулар, өңдеулер, табиғи қорлардың қолдануының республикалық мағына инфражүйелері, аэрокосмостық және әскерині байланыс кешендерінің, республикалық мағына энергетиктері;

37. Трансшекаралық объекті - объекті экспертизалар, орындау қайсыны көрсетеді немесе жасай алады көрсету зиянды әсер орта қоршаған және денсаулық адамдарды екінің және көбірек облыстардың (қалалар республикалықты мағыналар, астаналар) және (немесе) аумақтар шектесті мемлекеттер;

38. Экологиялық қауіпті объекті - орындау қайсыны зиянды әсер көрсетеді немесе көрсете алады орта қоршаған, маңыздыны масштабпен және ұзақтықтың, және қайсы өмірге арналған ерекше қауіп-қатер ұсынады және халық денсаулығының;

39. Шараның қоршаған орта күзетімен - технологиялық, техникалық, ұйымдық, әлеуметтік және экономикалық өлшемдердің кешені, бағытталғандардың қоршаған орта күзетіне және оның сапасы жақсаруы;

40. Экологиялық тексеру - субъектілердің аудириаланатын қызмет шаруашылық және басқа тәуелдісіз тексеруі, бағытталған табуға және экологиялық тәуекелдердің бағалауын және кепілдемелердің өңдеуін экологиялық қауіпсіздік деңгейі жоғарылауымен олардың қызметтің;

41. Аудириаланатын субъекті - физикалық немесе заңгерлік бет, жасаған экологиялық тексерушімен немесе экологиялық аудиторлық ұйыммен экологиялық тексеру өткізуіне келісім-шарт;

Экологиялық тексеру тапсырыс берушілері - мүдделес физикалықтар және (немесе) заңгерлік беттер, сақтандыру ұйымдар, инвесторлар, облыста уәкіл етілген орган қоршаған орта күзеттері және басқа мемлекеттік органдар.

Құртудың күзетіне, құлдилаудың, зақым келулер, арықтаудың, ластанулар, рационал емес қолданудың және басқа зиянды әсерлер жатады:

Жер, жер қойнау, су, атмосфералық ауа, ормандар және басқа өсімдік, хайуанаттар дүниесі;

Табиғи экологиялық жүйелер, климат және жер озондық қабаты. (сурет 3)

Ерекшемен күзетке қоршаған орта объектілері жатады, ерекше экологиялық, ғылыми және мәдениеттілі құндылық бар болушылар, сонымен қатар қорғау табиғи аумақ өзгеше.

Табиғат және оның байлығының өмір табиғи негізімен келеді және Қазақстан Республикасының халықтарының қызметінің, олардың тұрақты әлеуметтік - экономикалық дамудың және әл-ауқаттылық жоғарылаулары.

Сурет 3. Атмосфералық ауа

Қазіргі және келешек ұрпақтар біреудің пайдасына қазіргі заң қоршаған орта күзеттері заңға сүйінген, экономикалық және әлеуметтік негіздер анықтайды және экологиялық қауіпсіздік қамтамасыз етуіне бағытталған, зиянды әсер қақпайлауы шаруашылық және басқа табиғи экологиялық жүйелерге қызметтің, биологиялық әр түрлілік сақтау.

Өнеркәсіптік игеру барысында мұнай кен орындарын тұрғызу жобасы, ондағы мұнай газын жинау және тиімді пайдалану мәселелері өз шешімін тапқан жағдайда ғана бекітілуге жіберіледі.

Ауаны ластайтын негізгі көздерге кен орындарында қолданылатын технологиялық жабдықтар жатады:

• мұнайды қыздыру пештері (өртеу өнімдері);

• резервуарлар (булану);

• аппараттар (буферлік сыйымдылықта, сораптарда, айырғыштарда, жалғасқан құбырларда булану);

• газотурбиналы қозғалтқыштар (өртеу өнімдері);

• қазандық ошақтарында (өртеу өнімдері);

• факелдік жүйелер (өртеу өнімдері).

Құрамында күкіртсутегі бар газдарды атмосфераға жағусыз немесе бейтараптандырусыз шығаруға тиым салынады. Технологиялық аппараттар мен сыйымдылықтардың жұмысшы және резервті сақтандырушы клапандарынан шыққан газ факелдік жүйе арқылы жағылады.

Газды күкіртсутек пен меркаптандардан тазарту бойынша тиімді іс шаралар жүзеге асырылуы қажет.

Қондырғыларда, ғимараттарда, жұмыс аймағының ауасында күкіртсутектің бөлініп шығуы мүмкін жерлерге автоматты тұрақты газосигнализаторларды орнатады, сондай-ақ күкіртсутектің жиналуы мүмкін жерлерінде алып жүретін газосигнализаторлар мен газоанализаторлар арқылы ауа кеңістігіне бақылау жүргізеді.

Мұнай мен газ өндіру аудандарында зиянды қалдықтардың қоршаған ортаға шығуының жалпы мөлшерін, технологиялық процесстерді жетілдіру арқылы және газды толық пайдаға асыру мен оны тазалаудың әр түрлі әдістерін кеңінен енгізу негізінде төмендетуге болады.

Олардың едәуір тиімдісіне мыналарды жатқызуға болады:

• магистралдық газ құбырларында атмосфераның газбен, конденсатпен, мұнайдың буланған өнімдерімен ластануын болдырмас үшін конденсат жинаушы және дренаждау желілерін орнату керек;

• мұнай құбырларын, лақтырма желілерін, ағынды (ақаба, яғни лас су) суды таситын коллекторларды және жинау коллекторларын өз уақытында жөндеп отыру қажет;

• сұйық көмірсутектерді сақтау үшін артық қысымда немесе изотермиялық жағдайларда жұмыс істейтін резервуарларды, яғни буланудан үсті қорғалған резервуарларды қолдану;

• құрамындағы жеңіл компоненттері буланып атмосфераға шығуына жол бермес үшін шағын ыдыстар мен аппараттарды сүзгі-жұтқыштармен жабдықтау;

• кен орнынан тауарлы өнімді алу барысында газды утилизациялайтын арнайы қондырғыларды енгізу;

• шығарылған газды пайдаға жарату мен қайтару мүмкін болмаған немесе тиімсіз болған жағдайда оларды жағып жіберуге факелге бағыттау;

• газдарды жағуға арналған факелдер бар болған кезде, олардың биіктігі мен орналасуы стандарттарда қарастырылған концентрацияға дейін атмосфераның жер үсті қабатында зиянды заттардың ыдырап таралып кетуін қамтамасыз ету қажет.

Күкіртсутегі бар ортада қауіпсіз (апатсыз) жұмыс жағдайын қамтамасыз ету үшін, технологиялық жабдықтар, құбырлық арматуралар және құбырлар күкіртсутегіне төзімді, берік, арнайы болат маркаларынан жасалуы керек.

Күкіртсутекті ортада жұмыс жасайтын жабдықтардың сенімділігі және апатсыз пайдаланылуы арнайы ингибиторларды енгізу есебінен қамтамасыз етіледі. Ингибиторды - сыйымдылықты аппараттан, мөлшерлік сораптан және құбырларға жалғанған жіңішке түтікше арқылы береді.

Газды күкіртсутегінен тазалап алу, оны тасымалдау барысында құбырлардың коррозияға ұшырауына жол бермейді және атмосфераға шығарылатын зиянды заттардың жалпы мөлшерін азайтады.

Нег:2[30-42]

Қос:9[28-41]

Бақылау сұрақтары;

1) Қоршаған ортаны қорғау заңынын негізгі жағдайы қандай?

2) Қандай халықаралық нормалармен ережелерді білесіз?

3) ҚР Заңынын негізінде 1996 жылы 18 маусымда не бекітілді?

4) Зкологиялық жүйе деп нені айтамыз?

5) Газды меркаптаңдардан қалай тазартады?

6) Атмосфераға шығарылатын зиянды заттардың мөлшері қалай анықталады?