Л1. Ю. Лермонтов.

ПЕЧОРИНА ЖУРНАЛ

Hyp ӱг.

Персӓс хӓрдж аашад, Печорин ӧнъгрдж одсинь би шидр медда. Эн зӓнъг намаг йир икӓр байрлулв. Эн зӓнъг, эн бичӓтӓ бӓӓсн бнчгӱдиг барлхд зӧв нанд ӧгв, тиигӓд би, тер учр гарсн деерӓс кӧлтӓ, кӱӱнӓ произведенӓ дорнь

эврӓннь нерӓн тӓвчквв. Бурхн ӧршӓг, тиим, гем уга мек

гаргъсн тӧлӓдм, умшачнр намаг бичӓ засгла харгъулг!

Кезӓчн, эврӓн бийм таньдг уга кӱӱнӓ седклин нуувчиг

олн улст илткдж келдж ӧгх седвӓр, нанд юн учр деерӓс орсна туск учрмудинь, ода би невчк цӓӓлгъдж келдж ӧгх зӧвтӓв. Нам тӱӱнӓ, иньгнь би болсн болвчн аргъта болх билӓл: лавта, ӱнн ӧӧрхн иньгин дуукр хар седклиг кенчн меддг биший; болв би эврӓннь джиргълин туршарт, ик хаалгъ деер тӱӱг негл ӱзлӓв, тиим болхла, ӱурллгъна гатц ташрлдж бултн бӓӓдж, дурта юмнаннь ӱклинь эс гидж му заянла харгьх1«нь кӱлӓгъӓд, тӱӱнӓ толгъаднь засгин, селвгнн, наадна болн гундлин мӧндр

болдж тусхиг келдж цӓӓлгъдж медӱлдж болшго болмар, би тӱӱнд дурго болдж чадштов.

Эн бичгӱдиг давтдж умша бӓӓдж, эврӓннь занъгин

джӧӧлнинь болн дуту муугъинь аврлт угагъар, ӱнн седклӓрн илткдж газа гаргъсинь би лавта иткдж м’едвв. Кӱмн

ӓмтнӓ ухан-седклин туудж, нам тер ухан-седкл хамгин

ӱзмдж уга ӱӱрмг ухан-седкл болдг болвчн, бӱкл олн ул­ син тууджас ончта болн туста болхнь ил эс болхй, нег

ӱлӱ тер туудж нас кӱцсн кӱн эврӓн бийӓн шинджлснӓ аилнь болад, тер тууджиг бичхлӓрн сӓн нерни сана зӱӱлгъхӓр, эс пидж алнъ болгъкар бичсн туудж эс болсн

хӧӧн. Руссон номлсн 1номллгъна дуту-дунд болдгнь, тӱӱ-

гӓн ӱӱрмӱдтӓн тер умшдж ӧгснднь бӓӓнӓЗуг олзин тӧлӓ гих санан, тиигӓд йовдлнн эвӓр нанд

учрсн журналин тасрха би барлх болдж гарвв. Шишлпъ нердӱдинь цугтнь би сольсн болдг болвчн, мел теднӓ тус­

кар ӱӱнд келгдджӓх улс бнйсиь бийӓн таньцхах биз;

тиим болон бийнь, оданас авн эн бӓӓх делкӓлӓ мел юичн тӧр уга кӱӱг, бийсиинь кесн гемдӓн ӧдгӓ цаг кӱртл гемшӓдж йовсн улс, бийсиинь темӓи медх чигн болвзго: би­

дн 1нургълдж, кезӓ чигн эврӓннь медсӓн тӓвдж ӧгцханӓйдн.

Печорин зуг Кавказд ирдж бӓӓснлӓ залгьата тоотиг, эн дегтрт би орулвв. Тер, эврӓннь бпйиииь джпргълин тускиг кевтнь келдж бичснӓ тускга зузан тетрадь мпии гарт бас ӱлдв. Нег цагт тер тетрадь чигн олн ӓмтнӓ заргъд илддж гарх; болв, тер керг кӱцӓхиг, кесг олн эрки учр бӓӓсн деерӓс би, бий деерӓн ода авч чадшгов.

Печорина занъ-бӓӓрин тускар би ямаран саиатаг, зӓрм умшачнр медхӓр седх чигн биз. Тер сурврт мини

ӧгчӓх.хӓрӱм — эн дегтрин нерн. «Э, энчн догшар наад

бӓрлгън гидг эн» — гидж тедн келцхӓх,— би медджӓхшв.

ТАМАНЬ.

Тамань балгъон — Ӓрӓсӓн тенъгсин кӧвӓик балтъсдудин хамгин гӓ му балгъсн болдмн. Би тенд мел харгънад

ӱкдж одн алдвв, нам ташр тӱн деер, намаг уснд булхулад алчкхар седцхӓв. Дамдждж кӱргдг тергӓр, оратдж

сӧ би ирвв. Йовццн улс дӓврдж ордж ирдг газрт бӓӓсн

ор ганцхн чолу.н герин хашан ӱӱдид, муурсн гурвн мӧриг джолач зогсав. Харулд зогсджаон хар тенъгсин хазг,

хонъх джинъонӓ ӓ сонъсчкад, иӧӧрмӱгъӓр, зсрлг ДУУ

гъар «кен йовдж йовна?» — гидж хӓӓкрв. Урядншс болн десятник хойр гарч ирцхӓв. Би офицер кӱмб, дӓӓллд джӓх отрядур, шанъгъа кергӓр оч йовнав гидж би теднд цӓӓлгъдж келӓд, тиигӓд, нанд шанъгъа пӓтр ӧгтхӓ гид сурвв. десятник .мадниг балгъсна дотрагъар дзху-лад

гарв. Одсн гер болгъмдн зӓ уга болдж гарв. Йир киитн билӓ, би гурвн хонгт иӧр уга билӓв, тиигӓд муурад, икар уурм кӱрӓд ирв. Азд домбр, намаг альдаран болвчн курп

Нам шулминд болвчн, зуг нег зӓӓтӓ газрт—гидж би ха-

164

ӓкрв. Бас нсг пӓтр бӓӓнӓ, зуг тана зергд, тер пӓтр таас-

гдшго, тенд цевр биш гидж, гиджгӓн мааджн бӓӓдж, десятник келвЦевр биш гисн ӱгин утхинь сӓӓнӓр медлго, би тӱӱг цааран давад йов гивв, тиигӓд бузр переулксар кесг зуур йовсна хӧӧнь, тенъгсин мел кӧвӓднь бӓӓсн,

баахн тиим гсрӱр кӱрч ирвдн.

дӱӱрнъг сарнн герлд, мини бӓӓршх герин хулсн дееврнь болн цагъан эрсмӱднь цӓӓдж ӱзгдв; ӱкр хар чолусар бӱслдж кеси хаша дотр, мана ирдж буусн герӓс бахцр болн хуучир бас нег далджисн гер зогсджала. Чагчм эрг тенъгсин мел кӧвӓднь гпшнъ кӱрч зогсджала, тӱӱнӓ дорнь, хар — кӧк дольгадуд зогслго ӓ гарч, цальгрдж бӓӓцхӓлӓ. Амрл уга, болв тӱнд диилгдсн аюлнг, cap аргъул шпртдж хӓлӓджӓлӓ, би тиигӓд, эргӓс ик холд бӓӓх тенъгсин хойр кермнг сарнн герлд йилгъдж тодлдж

ӱздж чадх дӱнъгӓ билӓв, тер хойр кермин хар ӧнъгнь, пегл аралджта гӧлм мет тенъгрин сарул хӓвргъд ормасн

эс кӧпдрсн болдж ӱзгдв. «Прпстаньд кермс бӓӓдгджн, манъгъдуртан Геленджик би орхв»—гидж санвв.

Нанд сӧӧвнъ болдж линейскнй хазг билӓ. Тергн деер йовсн чемодаг буулгъчкад, маниг кӱргдж ирсн извозчик хӓрӱл гидж сӧӧвнъдӓн кслчкӓд, би герин эзиг дуудвв,—

тагчг, ӱӱд цокв, тагчг... эн юн болв? Уг сӱӱлднь, сиинцӓс арвн дӧрв кӱрсн наста кӧвӱн гарч ирв. «Эзн альд бӓӓ­

нӓ?»— «Уга» — «Ягъад? Тас угай?» — «Тас уга». «Эзн

гергн бӓӓнӱ?» — «Селӓнд ӱклӓ».

— «Нанд ӱӱд ксн тӓӓлдж ӧгхмб?» гичкӓд, ӱӱдиг кӧ­ лӓрн цокад авв. Ӱӱдн эврӓн татгддж одв: тер дотрас чиигин ӱнр гарад бӓӓв. Хустг асачкад, тӱӱгӓн кӧвӱнӓ хамрад кевв; хустгин герлд — хойр цагъан нӱӱдн цӓӓв. Тер кӧвӱн сохр, заяна, мел тӧрӱцсохр бӓӓдж. Тер кӧвӱн кӧндрлго, мини ӧмн зогсджана, тиигӓд, тӱӱнӓ чирӓн дӱринь би шинджлдж хӓлӓвв. Ӱнӓртнь келхд, сохр, ӧрӓсн

нӱдтӓ, дӱлӓ, келкӓ, кӧл уга, гар уга, бӧгчхр болн нань чипн улсин цугтаннь ӧмнӓс, урдаснь бий йир чанъгъ зӧрӱд ухатав. Кӱӱнӓ газак бӓӓдл болн дотрк ухан хоорнд соньн акад йовдл бӓӓнӓкӱӱнӓ нег мӧчнь геедрхлӓ, тӱӱ-

пгнь дахад, тер кӱӱнӓ уханьчн нег зӱсн медӓгъӓн геечкд-

гинь би темдгллӓв.

Тиигӓд би сохр кӧвӱнӓ чирӓгъинь шинджлдж хӓлӓвв, нӱдн уга чирӓгъӓр ю мед гинӓт... седклин дурн угагъар тӱӱг би кесгтӓн хӓлӓвв, тиигдж бӓӓтл, генткн ӓрӓ медгдм инӓдн терӱнӓ нимгн урлар гӱӱв, тиигӓд, нам юн учр де-

165

рӓс инӓв, терӱнӓ тер инӓднь, йир хамгин му уха нанд орулвЭн сохр кӧвӱн, лазта сохр биш гих ухан мини тол-

гъад орв;тиигӓд бӱтн нӱднд цагъан хонц, ташр эн ююнд кергтӓ болхв, зӧрц орулдж болхнго гидж киидӓн би, би­

йӓн иткӓхӓр седвв. Болв, тиигӓд яяхв? Урдаснь иткдж

тоолх ухан, нанд дару-дарунь орнал...

«Чи герин эзнӓ кӧвӱмбч?» — гидж уг сӱӱлднь би тӱӱ-

«ӓс сурвв. «Уга». «Кембч тегӓд?» — «ӧнчрӓд, арн,м тасрсн кӱмб». «Герин эзн кӱӱкд кӱӱнд ӱрн-садн бӓӓнӱ?»

«Уга, нег кӱӱкн билӓ, тернь тэнъгс гатлад, манъгъд дахад зулдж одла». — «1Он манъгъдла?» «Ода тӱӱг кен медхв! Керчин онъгъцч, крымии манъгъд».

Би ирӓд орвв; кӱн суудг хойр джуулнъ ут стул болн нег стол, ташр бешин ӧӧр нег икчн гидг авдр —эн тиигӓд

цугтан герин дотр бӓӓх ӧлг-эднь болдж гарв. Герин эрст негнчн шӱтӓн уга — эннь му норШилнь хамхрсн терзӓр тенъгсин салькн изтрӓд орад бӓӓнӓ. Чемоданасн хоргън шам гаргъдж авад асачкад, хамг юман гаргъад, энд-тенд

би тӓвв: герин булнъгд шашкан болн буугъан тӓвв, пистӱлӓн стол деер орквв, занчан кӱн суудг ут джуулнъг стол деер делгчквв, хазгм эврӓннь занчан бас нег стул деер делгчкв; арвн минут болад, хазгм сурклад унтдж одв; би унтдж ядад бӓӓвв: Харнъгъуд мини ӧмнм цагъан боз нӱдтӓ кӧвӱн мел зогслго ӱзгдӓд бӓӓв.

Тиигӓд, нег час шаху цаг ӧнъгрв. Сарин герл терзд тусад, гегӓ орулад бӓӓв, ташр тср сарин герл шавр полд

тусад наадад бӓӓв. Сарин герл тусад, гегӓдж бӓӓсн газрар генткн сӱӱдр цӓс гигъӓд ӱзгдӓд одв. Би босчкад, терзӓр хӓлӓвв; дакад бас хойрдад терзин хаджугъар нег кӱн гӱӱдж гарад, бурхн медт, хамаран одснь медгдснуга. Эн ӓмд юмн чагчм эрг ургшан гӱӱв гих санан бяс уга билӓв, болв, тӱӱнӓс нань одх газр тӱӱид уга била.

Би босад, бишмӱдӓн ӱмсӓд, хаиджалан зӱӱгъӓд, аргъул ӱрвӓд гертӓс гарвв, ӧмнӓсм тосдж сохр кӧвӱн хзргъв. Би, хашан ӱӱд ташрлад бултад зогсв, ишкхлӓм, тер ковун кӧлӓрн тӧв ишкӓд, болв зӧвӓр тиигӓд болгъагъад,

мини хаджугъар гарад одв. Тер кӧвӱн сӱ доран, орэлгъта

нег юм авч, тиигӓд керм зогсдг пристань тал эргӓд, Ӱӱ1"

хн болн чагчм джимӓр эклӓд доргшан буув. «Эн °™

келн угань ӱг келцхӓх, сохрнь нӱдтӓ болцхах ӧдр б°л*

биЛтӓл» гидж санад, тӱӱГ харагъииь аядшго дӱнъгӓ газрт би йовад йовв.

Тер хоорнд capHir ӱӱлн эклӓд хучад, тиигӓд тенъгс

166

деер бӱтӓд будн бӓӓв, тенъгс дотр зогсджасн корабльмудин хамгин ӧӧрхнӓннь сӱӱлд бӓӓсн фонарин герл будн гатцас ӓрӓн гидж ӱзгдджӓнӓ, тенъгсин кӧвӓд гӱӱдж цокдг дольгасин цагъан кӧӧон — цӓӓгьӓд, тенъгсин эргиг уснд булхулчкхар седнӓ. Зӧвӓр зовлнътагъар, чагчм эр-

гӓс ургшан буудж йовтлм, сохр кӧвӱн тӱдӓд зогсчкад,

дакад эргин дорагъар барун талакша-н эргв, ташр тии­ гӓд, усна кӧвӓлӓ мел харгън алдад, тӱӱг тенъгсин дольган мел ода шӱӱрӓд, бийлӓрн авад одх дӱнъгӓ болдж медгднӓ, болв, cauxtf, эн газрар сохр кӧвӱн йовн гидж дасад бӓӓсн бӓӓдлтӓ. Уг сӱӱлднь, тер сохр кӧвӱн, неглюмна ӓ чинънджӓх кевтӓгъӓр зогсад, оралгъта юман ӧӧрӓн тӓвӓд, газр деер суув. Чагчм эргин цань бултчкад,

тер сохр кӧвӱг тӓвлго хӓлӓвв. Нег цӧӧкн минут давсна хӧӧн, сохр кӧвӱнӓ на.ад бийӓснь нег цагъан зӱстӓ юмн

ӱзгдӓд гарад ирв, тер цагъан зӱстӓ юмн сохр кӧвӱнӱр ирӓд, тӱӱнӓ ӧӧрнь суув. Теднӓ кӱӱндсн ӱгин дӱӱрӓн, сальк дахад нанд зӓрмдӓн сонъсгдв.

«Не, сохр, галв догшнй?» — гидж кӱӱкд кӱӱнӓ дун гарч келв; «Янко иршго»—«Янко галвас ӓӓхш»—гидж сохр кӧвӱн хӓрӱ ӧпв. «Будн никтрджӓнӓ» — гигъӓд, зовньджах бӓӓдлтӓгъӓр, тернь хӓрӱ гӧрдв.

Будн дотр харулин кермснн хаджугъарнь ӱзгдлго гархд сӓн болхгов, гисн хӓрӱ ӧггдв. — «Кемр тер, уснд булхад ӱкдж одхла яяхмб?» — «1Он учр бӓӓх билӓ! Сӓн ӧдрлӓ, чонджд шин лент угагъар одхч!»

Хӓрӱ ӧггдлго, тагчг бӓӓв, негл юмнд би алнъ болвв: сохр кӧвӱн нанла кӱӱндхлӓрн, малороссийск келӓр

кӱӱндлӓ, ода болхла, мел шуд цевр орс келӓр кӱӱндв.

— Тӧнъгсӓс чигн, салькнас чигн, буднас чигн, тенъ-

гсин кӧвӓгъӓс чигн Янко ӓӓхш, энчн усн шальджгндж

бӓӓхш, намаг чи меклдж чадхн угач, энчн ут хӓӓвсин ӓ гидг эн, хӓлӓхнч, миннгъӓр болад бӓӓвш — гидж дакад

сохр кӧвӱн альхан ташв Кӱӱкд кӱн босчкад, ӱӱмджӓх бӓӓдлтӓгъӓр холд ха-

РДЖ хӓлӓв.

«Чи сохр кӧвӱн, нӧӧрмӱлджӓдг болвзгоч!|—нанд юмн . Ӱзгдхш — гидж тер кӱӱкд кӱн келв.

Уннднь келхлӓ, онъгъцшнъ юмн ӱзгдх болвзго гигъад кедӱ дӱнъгӓ хӓлӓв чигн нанд юмн ӱзгдон уга. Тиигӓд арвн минут ӧнъгрв, тиигджӓтл уулс болсн дольгасин хоор-

ндагъур нег 'бичкн хар баран гарч ӱзгдн, тер хар баран негт икдӓд, негт багърад йовв, дольгасин зо деернь ар­

157

нур ӧкӓгъӓд, «Эднтн цевр биш!—гидж шимяддж келв. Эндр би хар тенъгсин урядникта харгъвв, терӱг би таньдв, нпдн джил мини отрядт билӓ, бидн альд зогссан тӱ-

ӱнд келхлӓм, тер нанд: эднтн цевр биш, ӱр ах, ӱӱнд бӓӓх улс сӓн улс биш!...— гидж келв. Нам ӱнндиь келхлӓ, эн ямаран гидг сохр кӧвӱн болджана! Альд болв чигн ганцари йовна, базр орад ӧдмгт одв чигн, уснд одв чнпн

данъгин гаицарн... Нам энд бӓӓдг улс иим йовдлла иджлдӓд бӓӓсн бӓӓдлтӓ кевтӓл.

—He, тиигӓд, нам ядхдан, герин кӱӱкд кӱн ӱзгдвӱ?

—Эндр, танпг уга цагла, нег эмгн кӱӱктӓгъӓн ирв.

—1Он кӱӱкн, терӱндчн кӱӱкн угалм-

—Бурхн медг, тер тӱӱнӓ кӱӱкн эс болхла, тигӓд

юньв, эмгн ода тенд, эврӓннь гертӓн сууна.

Би бичкн ӱӱтхн герт орвв. Бешнь йир халунарн тӱлӓтӓ, ташр бештнь, угатӓ улст, зӧвӓр сӓн шимтӓ хот кегДджӓдж. Мини сурси хамг сурврмудт, дӱлӓв, сонъсджахшв гидж эмгн хӓрӱ ӧгв. Тер эмгиг яяхв? Беш тӱлджӓон сохр кӧвӱнлӓ би кӱӱндх зӧвтӓ болдж гарвв- «Не, сохр шулм,— гидж келӓд, чикнӓснь авчкад, чи сӧӧнӓ боодгъата юм авад, хамаран йовад йоввч, кел!— пидж тӱ-

Ӱнӓс сурвв. Тиигхлӓм, сохр кӧвӱн хӓӓкрӓд чишкӓд: «Я, ягълав, би хааран одх билӓв?.. юмнд одсн угав, боодгъа-

*— йир иигӓд болшго юм ухалад гаргъад, ташр тиигӓд уга-яду кӱӱг зовагъад бӓӓцхӓнӓл эдн! 1Ои деерӓс ывн та иигӓд бӓӓнӓт, танд эн ю кев»,— гигъӓд эмгн шавджнад бӓӓв. Эн хамг намаг ӱӱдӓв, тиигӓд би эн нуувчин тӱлкӰринь ягъад болв чигн хӓӓдж олдж авхар зӧрчкӓд, ГаРад йовв.

Занчар бийӓн бӱ.ркчкӓд, хашан ӱӱднӓ ӧӧр, чолун Деер суугъад, холд хӓлӓгъӓд суув, сӧӧгъин талв салькар д°льгалулгдсн тенъгс, унартдж мини ӧмнм ӱзгдӓд, таШР орндан орад унтн гиджӓх балгъсна ӓ мет, тӱӱнӓ щУугань ӧнъгрсн хуучи джилмӱд нанд санандм орул®. Мини ухагъим ар ӱзгӱр, мана .киитн хотл балгъснур эвч одв. Эн хамгиг санхларн, эврӓн бийим яяхан мартдж °Ркджв... Тиигӓд нег час шаху, нам эс гидж тӱӱнас Аавсн чигн биз... Генткн ду дуулджах ӓ гарад, нанд чикндм сонъсгдж, намаг алнъ болгъв, эн ӓ мел лавта дУн болдж медгдв, ташр тиигӓд, кӱӱкд кӱӱнӓ шин сенр Дун болдг бӓӓдлтӓ, не ода эн дун альдасв?.. Чинънад

169

гъул давшдж гарад, тендӓсн тӱргӓр доргшаи хурдлдж ор­

ад тиигӓд усна кӧвӓ тал онъгъц ӧӧрдӓд ирдж йовна. Тиим сӧӧгъӓр хӧрн дууна газрт тенъгсӓр йовдг кӱн зӧргтӓл кӱн 'болх билтӓл, ташр тиим йовдл кӧӧхиг учраон учрнь эркн учр болх 'билтӓл!— гидж санад, кӱчн бишӓс цоксн зӱрктӓгъӓн тер тӱрӱ онъгъцур би хӓлӓвв, болв, тер онъгъц кӧӧс цахрдж цацгддж бӓӓх дольган дотрас дживрӓн

йовв,1не, эн онъгъц шӱрӱндӓн, усна кӧвӓгъӱр гӱӱдж одад, уона эрглӓ харгъад хамх цокгдх гидж би санвв, болв, тер онъгъц эвтӓгъӓр дугълздж .хӓвргъӓрн эргӓд, тенъгсӓс салдж гарсн, дольган уга уснд, менд кӱрч зогсв. Хӧӧнӓ арон манъгъд махлата, дундин наста кӱн тер онъгъцас буудж гарв, тер кӱн гарарн дайлад оркв, тиигхлӓнь тедн гурвулн онъгъцас нег юм татад буулгъад бӓӓв, онъгъцд йовсн ацань йир икднь, тер онъгъц ягъдж уснд

эс чивсн болхв гидж би алнъ болад бӓӓв. Кӱн болгън неджӓгъӓд боолгъата юм ээм деерӓн авчкад тедн тенъгс

кӧвӓлӓд гарв, тиигӓд тер дарунь, тедн нанд ӱзгддгӓн уурч одв. Герӓдӓн хӓрх кергтӓ болдж гарв, ӱнӓртнь келхд, эн хамг акад йовдлмуд намаг амр бӓӓлгъшго болад бӓӓв, тиигӓд би нам ӧрӱн болхиг ӓрӓн гидж кӱлӓв'в.

Мини хазгм серчкӓд, намаг хувцтатъим кевтсиг ӱзчкӓд, нанд икӓр алнъ болв, болв, би тӱӱнд учрсн учрму-

дин тускиг медӱлдж келсн угав. Тасрха ӱӱлдӓр бӱркӓтӓ кӧк тенъгрӱр, ора деернь цӓӓдж ӱзгдсн маякин бӓӓдлтӓ Крымин нӓрхн ценъкр кӧвӓгъӓр, нег баахн зуур терзӓр гӓӓхджӓгъӓд, Геленджик тал кезӓ, кедӱ часла гарч йовхан меддж авхар, Фанагорий гидг шивӓн комендантур би одвв.

«Не, ююгъа-н келхв! йилгъвртӓ юм нанд комендант келдж чадсн уга. Кермс зогсдг газрт зогсджасн кермс,

эс гидж харулин, эс гидж нам ацагъан ачдж авад уга купеческ кермс болдж гарв, «гурвн-дӧрвн хонгас почто- ■вой керм ирӓд чигн бӓӓх, тер цагт, хӓлӓъгӓд медхгов» — гидж комендант келв. Манъгъсисн, ууртап>ар герӓдӓн би хӓрдж ирвв. Аӓсн дӱртӓ чирӓтӓгъӓр, мини хазгм нан-

ла герин ӱӱднд харгъв.

— Тана зергӓс, ик му юмн болджана — гидж нанд

16$

сонъсвв,— дун йир айста дун, зӓрмдӓн уданар татГдад

уйрсн боЛад, зӓрмдӓи тӱргнӓр татГДсн, доГшн айс болна. Хаджудан хӓдӓхнь, эртМДМ кӱн yra, дакад шинӓс сонъ-

сянь-дууна ӓяь деерӓс тарчах болдж МедГДнӓ. Би нӱдӓн ӧртӓд хӓлӓвв. Мини бӓӓх терин ора деернь, мел Мини тоЛгьа деерМ, гӱрӓ yra ӱстӓ, толвта бишмӱдтӓ, .негл йоста Русалк мет кӱӱкн зотсджадж. Нарна толӓяӓс, аЛьхарн чирӓгьӓн халхдчкад, нӱдӓн ик холд терддж хӓлӓгъӓд, зӓрМдӓн инягъӓд, бийнь бийЛӓрн кӱӱндӓд. зӓрмдӓ'Н ду дуулад бӓӓнӓ. Энӱнӓ эн дуугьинь ӱГӓс ӱГ кӱртлнь би чеедждӓн тодлдж авЛав:

Сул седклнн дурар Ногъан тенъгснн деегӱр, Цагъан джнлктӓ ксрмс Цаг оньдннд новцхана. Тер кермснн дунд Агсгдад уга мппн онъгъц,

Хойр хӓӓвтӓ минп онъгъц Хонад тӱнӓд йовпал.

Галв салькн кӧдлхлӓ Элнъкӓ хуучн кермс Ээм-ээмӓн тӱшлдӓд, Джмврмӱдӓн ӧӧдӓн ӧргӓд. Джирлздж тенъгсӓр тарпа. Догшн тенъгс чи Деерчнь, йовсн онъгъцнм Бича кӧндӓгъич:

Мини онъгъцд йовхнь Мел кесг ӱнтӓ, Кергтӓ юмс йовна, Тер харнъгъу сӧӧд Тӱӱг залдж йовхнь.

Туурсн зӧрмг толгъал. гидж тенъгсд сӧгддж Тӱӱнӓс би сурнав.

Сӧнь сонъссн дун, эн дун билӓ Гидж мини ухандм

кӱчн бишӓс орв, би Her баахн зуур уха тунъгьагьаД

CY.YBB' тиигӓд, терин деевр тал кӱӱкнӱр шинӓс хӓлӓхлӓм»

кӱӱкн тенд yra бӓӓдж. Тер кӱӱкн Генткн, талдая нег аиСТ? дуулад, хургъдан тачкнулад, мини ӧӧгӱр эмтнӱР Гӱӱгьӓд ордж одад, эмтнлӓ зӱткӓ кев.

Эмпн уурЛад, кӱӱкн чанъгъар гош-тош Т1игьӓд мнӓ бӓӓ*в. ТииГӓд, мини кӧркхн кӱӱкм дакад тоГлаД» Гӱӱгьӓд аашхинь би ӱзвв, тер кӱӱкн <Мини зертӱд ирчкӓД» ӧӧрм зогсджагьад, шеГЛ намат ӱзсндӓн ЗЛнъ болджах кевтӓгъӓр, мини нӱдим ширтдж хӓЛӓв, дакад эвгогьар

170I

— He яях билӓ, тигӓд сӓн эс болсн газрт му болх, муугъас сӓн кӱртл ик хол бишлм.

—Эн дууг чамд кен дасхв?

—Нанд кӱн дасхсн уга, дурм кӱрсн цагт дуулхв,

сонъсх зӧ*втӓнь сонъсх, сонъсх зӧв угань медх чигн уга.

—Мини дууч, чини нернчн кемб?

—Нанд эк болснь мини нер медх.

—Чамд кен эк болла?

—Би юнъгад медх билӓв.

—Мууха кевтӓ нууджахмч. Би чини тускар хара

биш юм медвв, тигсн бийнь, тер кӱӱкн чирӓннь хӓлӓиан сольсн уга, мел негл тӱӱнӓ тускар эс келгдджӓх кевтагъӓр, урлан чигн кӧндӓсн уга. Ӧцклдӱр сӧ чи тенъгсин кӧвӓд одсичн би медвв.

Тиигӓд, тӱӱг ормалгъкар седӓд, ӱзсн хамг тоотан йир ик кергтӓгъӓр тоолад-томджад тӱӱнд би келвв, нам тӱӱгим тер тӧртӓн эс авсн бӓӓдл гарв. Бӓӓсн дуугъан гаргъдж тер инӓв. «10м икӓр ӱзсн болв чигн, юмиг багъар меддг бӓӓджт, медсн юман нуудж бӓӓтн».

«Кемр, би энӱнӓ тускар, ӱлгӱринь, келхд, комендантд кӱргӓд келхӓр седхлӓ яяхмб»,—тичкӓд, би йир догшн бӓӓдлтӓгъӓр тӱӱг хӓлӓвв. Тигхлӓм, >мел негл баг шарл-

джна йозурас ӱргӓд босхсн шовун мет, генткн тогльдж гӓрӓдӓд, дуулад, уга болад йовдж одв. Сӱл келгдсн мини ӱгмӱд мел керг уга ӱгмӱд болдж гарв, авгтан тер ӱгмӱдиг би тӧртӓн авч бӓӓсн уга билӓв, болв' хӧӧнь би

бийӓн гемшх болдж гарвв.

Шинкӓн эклӓд бӱрӱлин гегӓн тасрджатл, чайникаи гал деер тӓвдж халул гидж хазгтан келчкӓд, хоргън шаман шатачкад. хаалгъд авч йовдг ик ганзан татад,

столин ӧӧр суувв. Хойрдгч стаката цӓӓгъӓн уугъад дуУс" джатлм генткн ӱӱдн джиигӓд ӓ гарад, нимпн бӱшмӱд

сарджнънад, мини ардм кӧлин ишкдл сонъсгдв, би чочад эргӓд ардан хӓлӓн гихнь, тер мини кӧр-кхи кӱӱкм .бӓӓдж-

Тер кӱӱкн 1МИНИ ӧмн ирӓд дун угагъар аргъул суугъад,

тиигӓд нӱдӓрн намаг ширтӓд хӓлӓгъӓд бӓӓв, нам юнъу гад тигонь нанд медгдсн уга, терӱнӓ эн хӓлӓшнь кецӱ

сӓӓхн джӧӧлн хӓлӓц болдж нанд медгдв, эн хӓлӓц хуучН джилмӱдт мини джиргълӓр наад бӓрсн хӓлӓцсин негнь

болдж нанд сангдв. Тер кӱӱкн ӱг сурхиг кӱлӓджӓх болдж м^'?г'д?’ б°л,в> $и ягъад бишрдджӓхӓн нам медлго, тагчг бӓӓгъӓд бӓв. Тӱӱнӓ чирӓнь бӱтнъгъӱ цӓӓвр ӧнъ гараД» седкл-ухананнь ӱтрмджиңь илткдж гаргъв, тӱӱнӓ гарнь

172

айстан стол илӓд .кӧндрӓд бӓӓв, тиигӓд тер кӱӱкн баахнар аӓмсджӓхпь нанд медгдв, тӱӱнӓ чееджнь зӓрмдӓн оодаи гарч^ ӧрггдӓд, зӓрмдӓн ӓмсхӱлӓн авхаң уурад чигн бӓӓх болдж медгдв. Эн шогт, эклӓд дурго болад

аавв, тиигӓд эн ӓ гарлго бӓӓлгъиг невчк модьрунар

УУрлулхар би белн болджалав, талданар келхд, тер кӱӱк-

_днег стакан цӓ ӧгч тоохар би ссдджӓлӓв, тиигджӓтл1м

ер кӱӱкн генткн босад, мини кӱзӱгъим салавчлад тевРад оркв, тнигсиӓ хӧӧиь, джӧӧлкн, гал ӓдл халун ӱмслгън 1Нн УР‘ПД кӱрч шовджнънв. Мини нӱдм харнъгъурад,

Га гариц заагур, негл могъа кевтӓ готьвкад тер алдрад кӧв" .ӓгъӓд: «Эн асхн, ӓмтн цуг унтсна хӧӧн, тенъгсин

адги ГЪ Р кӰРӓд ир»,—гидж шимнддж келчкӓд, негл са-

Си н сУм„н мет хурдар гертӓс гарад одв. Гарч йовад, Побӓӓсн чайник кӧлӓрн унъгъагъад, ташр деернь одв ^7 бӓӓсн хоргън шам унъгъагъад, гарад йовдж

иигснӓ хӧӧннь оч би сергвв.

болсн М -З.огсдг газрт ӓ-чимӓн тасрсн цагла, хойр час тӱлӓп3 ХӦӦ,,Ь> эврӓннь хазган серӱлвв. «Кемр би пнс-

би Тй-ХагьаД °ркхла, чи тенъгсин кӧвӓ тал гӱ»—гидж

хУвц«ь гИМИН ЗЭХД’ тер кӱӱкн намаг кӱлӓджӓдж, тӱӱнӓ

Ксң бӓӓдиИГН’ МСЛ ИК биш альчУРаР У"н белкӱсӓн орач-

т,*Игӓд>ТбСм авчкаД «намаг дахад йовтн» гидж тер келв,

яГьад ч НАп эРгӓс ургшаи эклӓд буувдн. Кӱзӱгъӓн би кӧвӱ п с хамхлсн болхв, доргшаи орчкад, урднь сохр эРГӓдДгахаА мини йовсн хаалгъар, бидн барун талан

°Д|ц, негЭРВВДН’ СаР эклдж гарад уга билӓ, зуг хойрхн гРт гилй1 УСНД бӓӓх ХО“Р маяк кевтӓ’ бӱтнъгьӱ кӧктенъ- >к.?Тӓтъӓп Ж ӰзгдД>кӓлӓ. Кӱнд дольгас, ӓдлӓр.нег кемд-

*$8ӓд an Нег негнӓннь ардӓс кӧӧлддж цокад, тенъгсин

Аӓд^ бӓ^ӓлӓ173 бӓӓсн ор ганцхн онъгъциг аргъул кӧн-

^ъгтр^^Р ӱРий — гидж мини дахуль кӱӱкм келв. Би

^Даң би Ӧаӓв’ т®.нъгсӓР йовдж седклин сергмдж гарДУРта кӱн бишв, болв хӓрӱ цухрхд эвго болв.

173

Кӱӱкн онъгьцд Гӓрӓдӓд орв, би тӱӱГ дахад бас орвв,

тилгӓд сана авх хоорндМ, хӓлӓн Гихнь оиъгъцм бидн йовдж йовхиг би ӱзвв. «Эн юн гидг юмн болджана»^-

г.идж ууртагъар би кӱӱкнӓс сурвв. Онъгъц дотр оаах скамейк деер намаг суулгън бӓӓдж, мини сӓӓрим га­ рарн салачлдж теврчкӓд, «эн юн гидг юмн болх била...

эн би чамд дуртав гидгнь эн» — гидж кӱӱкн келв. Тин* гӓд, тӱӱнӓ халхнь мини халхла харгъад, мини чирад тӱӱнӓ халун ӓмсхлин ур гарч нанд медгдв. Тиигдж йовтл, шуугад ӓ гарад, уснд юмн унад одв: бӱсӓн илад хӓлӓн гихнь — пистулм уга болдж гарв. Минь ӱӱнӓ дарунь, ӓӓмшгтӓ хар ухан нанд орад, толгъа талан цусӱ ик кӱч авч гӱӱв. Хӓрӱ эргӓд хӓлӓн .гихнь — усна ковагъӓс тавн ишкм шахуд бидн гарч оч.вдн, би уснд ӧӧмдж

чаддг уга билӓв! Кӱӱкиг бийӓсн тӱлкӓд, салгъхар седхнь — кӱӱкн негл мис мет мини хувцим таг болгъад атхчкдж, тиигджӓтлм, бийим чанъгъар тӱлкӓд Ус^д унъгъачкн алдв. Онъгъц эклӓд дӓӓвлв, болв, би бийан

чиклдж авад, тигӓд ман хойран хоорнд кӱчтӓ догшн ноолдан эклв, кӱчтӓ чанъгъар ноолдджах ноолданас, нанд чидл ургъад бӓӓв, болв, мини ӧшӓтнӓ аргь-эвнь минигъӓс давугъинь би тер дарунь медвв... Тӱӱнӓ бичкн эвтӓхн хойр гаринь чанъгъар атхад бӓрчкӓд, чамд юн

кергтӓ? — гидж би тӱӱнӱр хӓӓкрвв, болв, тер нам а

Ч1ИГН гарсн уга: Тӱӱнӓ кецӱ эв-довнь зовлнъг даагъад бӓӓв.

амн деер унъгъагъад авб, онъгъцин амн деер белкӱсӓрн унджад у.нввдн, тӱӱнӓ ӱсн уснд кӱрӓд унджад бӓӓв, эн агчм йилгъвр гаргъх агчм билӓ. Би ӧвдтӓрн

онъгцъин йоралд тулад, нег гарарн кӱӱкнӓ кӱклӓснь авад, наадк гарарн бахлураснь авад оркхлам, кӱӱкн мини хувцим тӓвчкв, тиигӓд би тӱӱг агчмин дотр зуур уснд авад шивчкв1в.

Зӧвӓр харнъгъурдж одсн цаг билӓ, тенъгсин дольгана кӧӧонд, кӱӱкнӓ толгъань хойр дакдж бултагъаД ӱзгдчкӓд, цааранднь ӱзгддгӓн уурч одв.

Онъгъцин йоралас хуучн хӓӓвин ӧрӓл олдж авад. бӓӓсн кӱчӓн гаргъад, ӓрӓн гидж, керм зогсдг газрт би

ирдж зогсвв. Тенъгсин кӧвӓгъӓр герӓн ордж йовад, УР* днь сӧӧгъӓ.р онъгъцар йовдг кӱӱг сохр кӧвӱн кӱлӓджӓсн газр тал, кӱчн бишӓс би хӓлӓвв, тенъгр деегӱр тошад,

174

cap гарч йовла, тиигӓд цагъан хувцта кӱн усна ковад суусн болдж нанд ӱзгдв; алнъ болад, гетӓд ирчкӓд, усна кӧвӓн чагчм эрг деер ногъанд кевтвв, толгъагъан

невчк булталгъчкад, эрг деерӓс хӓлӓхлӓм. эрг дор юн

болджахиг би сӓӓнӓр ӱздж чадх болвв, тигӓд кӱӱкӓн

ӱзчкӓд, нам икӓр алнъ болх биш, хӓрнь би банрлвв. Эерӓннь ут ӱснӓсн тенъгсин кӧӧс кӱӱкн шахдж гаргъДЖахинь ӱзвв, чииктӓ киилг гатцас кӱӱкнӓ уйн сӓӓр болн серсхр ӧндр хойр кӧкнь и.тддж — нанд ӱзгдвУдл- Го, холд онъгъц ӱзгдв, дарунь тер онъгъц ӧӧрдӓд кӱрӓд «Рв. урдк кевтӓн манъгъд махлата, хазгагъар ӱсӓн хӓӓ-

гДдж бӓӓхнь нанд сонъсгдшго болад бӓӓв. «Сохр кӧвӱн

кӧвӱн ирв, тиигӓд тедн тер мишгӓн онъгъцд орулдж тӓвб.

«Сохр кӧвӱн, чи сонъслч! Тер газриг чи сӓӓнӓр

хадгъл, медджӓнч? тенд ик эд-тавр бӓӓнӓ... би тӱӱнд (нернь нанд сонъсгдсн уга) дакдж зарц болшгов гидж

Keji, керг муугъар йовад бӓӓв, тер намаг дакдж ӱзхн Уга, ода ӓӓмшгтӓ, талдан газр ордж кӧдлмш хӓӓнӓв,

нанла ӓдл иим зӧргтӓ кӱн тӱӱнд олдшго. Янкин кӱчкӧлснӓннь шанъ-ӱнинь сӓӓнӓр ӧгчӓсн болхнь, Янко тӱӱг

хайхн уга билӓ гидж тӱӱнд бас кел. Нанд болхла, саль­ кн ӱлӓгъӓд, тенъгс шуугсн газрт, альднь болв чигн нанд Хаалгъ олдх!»—гидж Янко келв. Нег баахн зуур тагчг болджагъад, Янко цааранднь бас келв: «Эн кӱӱкн нан­

— Чамар би ю кехв? — гисн хӓрӱ ӧггдв.

Тер хоорнд, мини кӧркхн кӱӱкн онъгъцур гӓрӓддж °P4i^a'?’ ӰР талан гаран дайлв, онъгъцин эзн залу сохр

175