- •Раздзел і. Мова ў жыцці грамадства Роля мовы ў жыцці чалавека і грамадства
- •Функцыі мовы
- •Пытанні і заданні
- •Формы беларускай нацыянальнай мовы
- •Пытанні і заданні
- •Мова ў гісторыі народа
- •Пытанні і заданні
- •Раздзел іі. Стылістыка. Культура маўлення Функцыянальныя стылі сучаснай беларускай мовы
- •Пытанні і заданні
- •Маўленчы службовы этыкет. Культура маналагічнага і дыялагічнага маўлення
- •Пытанні і заданні
- •Камунікатыўныя якасці маўлення. Праяўленне камунікатыўных якасцей у розных стылях мовы
- •Правільнасць маўлення
- •Дакладнасць маўлення
- •Лагічнасць маўлення
- •Дарэчнасць маўлення
- •Чысціня маўлення
- •Багацце і выразнасць маўлення
- •Маўленчыя памылкі
- •Пытанні і заданні
- •Раздзел iіі. Самастойныя і службовыя часціны мовы ў навуковым стылі
- •Пытанні і заданні
- •Асаблівасці ўжывання прыметнікаў у навуковых тэкстах
- •Пытанні і заданні
- •Адметнасці і роля дзеяслова ў мове навукі і тэхнікі
- •Пытанні і заданні
- •Ужыванне дзеепрыметніка ў навуковым стылі
- •Пытанні і заданні
- •Службовыя часціны мовы ў навуковым стылі (прыназоўнік, злучнік, часціца)
- •Пытанні і заданні
- •Раздзел IV. Тэхнічная тэрміналогія Гістарычныя вытокі фарміравання беларускай тэрміналогіі
- •Гісторыя развіцця беларускай навуковай тэрміналогіі
- •Сучасны стан беларускай тэрміналогіі
- •Пытанні і заданні
- •Тэрмін і тэрміналогія
- •Пытанні і заданні
- •Марфалагічны спосаб утварэння тэрмінаў
- •Пытанні і заданні
- •Семантычны спосаб утварэння тэрмінаў
- •Пытанні і заданні
- •Словазлучэнне як спосаб утварэння тэрмінаў
- •Пытанні і заданні
- •Тэндэнцыя да інтэрнацыяналізацыі ў сучаснай тэхнічнай тэрміналогіі
- •Тэрміналогія беларускай мовы паводле паходжання
- •Пытанні і заданні
- •Літаратура
Чысціня маўлення
Чысціня маўлення — гэта непрымальнасць адзінак мовы, якія супярэчаць нормам правільнасці. Чысціня (чыстата) маўлення забяспечваецца адсутнасцю ў ім нелітаратурных сродкаў:
● дыялектызмаў або мясцовых слоў (голка, спарыш, бярэць, гавора);
● прастамоўных слоў і выразаў (скапыціцца, балбатаць, апруцянець, угу, тудою);
● таўталогіі або слоў-паразітаў (ну, гэта самае, карацей, так сказаць);
● жаргоннай лексікі (прыкід, крута, здаць хвасты);
● канцылярызмаў і ўстойлівых выразаў (вялікае значэнне, мець на ўвазе,прыняць рашэнне);
● індывідуальна-аўтарскіх запазычанняў ці наватвораў (чао, о-кей, капут, задзіночанне);
● русізмаў (дзярэўня, цірэ, вучыцель) і інш.
Навуковы і афіцыйна-справавы стылі не дапускаюць ужывання нелітаратурных сродкаў, акрамя тых выпадкаў, калі такія лексічныя адзінкі становяцца прадметам моўнага даследавання. Але моўныя штампы або канцылярызмы складаюць значную частку мовы дакументаў, напрыклад: індывідуальны графік, у асобе, на падставе. Часткова ёсць устойлівыя звароты і ў навуковым стылі: разам з тым, у тым ліку, у сувязі з тым. У кніжных стылях назіраюцца паўторы тэрміналагічных паняццяў, таму што большасць тэрмінаў не маюць сінонімаў.
Публіцыстычныя тэксты могуць уключаць асобныя элементы дыялектнай лексікі, напрыклад, рэпартаж з сельскай мясцовасці. Мова журналіста павінна быць непаўторнай, яркай і кожны раз прыцягваць увагу людзей.
Мастацкі і гутарковы стылі ў цяперашні час наадварот характарызуюцца актыўным выкарыстаннем жаргоннай лексікі, дыялектных адзінак. У жывым маўленні патрэбна пазбаўляцца ад моўных штампаў, жарганізмаў, грубых і непрыстойных слоў. Чыстае маўленне сведчыць пра чысціню душы чалавека і чысціню яго думак.
Багацце і выразнасць маўлення
Багацце (разнастайнасць) маўлення — камунікатыўная якасць маўлення, якая выражае максімальнае насычэнне тэксту разнастайнымі моўнымі сродкамі без іх нематываванага паўтарэння. Выкарыстанне актыўнага слоўнікавага запасу ў вусным і пісьмовым маўленні сведчыць пра высокі інтэлектуальны ўзровень асобы, яе дастатковы моўны патэнцыял і багацце думак.
Багаццем маўлення, безумоўна, валодае мастацкі стыль мовы, якому ўласціва і лексічнае, і сінтаксічнае, і інтанацыйнае багацце. Тут умела спалучаюцца рознабаковыя вобразныя сродкі мовы, непрымальнымі з’яўляюцца паўторы. Па разнастайнасці і насычанасці да мастацкага набліжаюцца публіцыстычны і гутарковы стылі. Навуковы вядомы як аднастайны лексічна, сінтаксічна і інтанацыйна, хоць у параўнанні з афіцыйна-справавым ён і імкнецца да разнастайнасці.
Стыль дакументаў, справаводства, заканадаўчых і юрыдычных тэкстаў — устойлівы, лаканічны, з абмежаваным наборам лексічных сродкаў. Выкарыстанне моўных штампаў вядзе да поўнай стандартызацыі дакументаў, да ўжывання трафарэтных выразаў і аднатыпных сінтаксічных канструкцый.
Выразнасць маўлення — камунікатыўная якасць, якая выклікае цікавасць, увагу, інтарэс, прыцягвае чытача ці слухача сваімі ўласцівасцямі, вербальнымі і невербальнымі элементамі. У выразным кантэксце ўдала размеркаваны структурныя часткі, прадуманы сінтаксічныя канструкцыі, падабрана інтанацыйнае афармленне.
Выразнасць павінна праяўляцца не толькі ў мастацкім ці публіцыстычным стылях, але і ў іншых стылях, паколькі гэтая камунікатыўная якасць сінанімічная такім паняццям, як даступнасць, яснасць, зразумеласць, успрымальнасць. Выразнасць забяспечваецца выбарам моўных сродкаў, інтанацыйнай арганізаванасцю вуснага ці пісьмовага матэрыялу.
Навуковы і афіцыйна-справавы стылі не патрабуюць эмацыянальна-экспрэсіўнай афарбоўкі, таму выразнасць іх маўлення ствараецца за кошт дакладнага слова- і тэрмінаўжывання, правільнай будовы сказаў, адпаведнай структуры тэксту. У гутарковым, мастацкім і публіцыстычным значную выразнасць надаюць вобразныя сродкі мовы (эпітэты, параўнанні, метафары), а таксама дапаможныя элементы (міміка, жэсты, інтанацыя).
Ступень выразнасці маўлення залежыць ад індывідуальнасці асобы, яго моўнага патэнцыялу, інтэлектуальнага багацця, зацікаўленасці самой тэмай.