Адпор набегам крымск!х татар

У другой палове XV ст. на усходзе i поудш ВКЛ апынулася у акружэнш непрыязных дзяржау. На яго пауднёвых межах з'яв!^ся тады моцны i небяспечны вораг - Крымскае ханства, што утварыла-ся у вышку распаду калюьщ магутнай платой Арды, якая з 1475 г. папала у васальную залежнасць ад Турэцкай Порты i ажыццяуляла

299

палпыку султанау". Крымская знаць жыла за кошт рабаунщтва су-седшх зямель. У апошняй чвэрщ XV ст. ханства становщца саюзн-шам Масшускай дзяржавы. У 1480 г. памш МенгльПрэем i 1ванам III было заключена пагадненне аб сумеснай барацьбе з ВКЛ. Крымск! правщель абяцау тады Маскве ваяваць земл{ вшпкага кня­зя лггоускага KasiMipa.

Галоуным аб'ектам ceaix слусташальных набегау з таго часу хан абрау багатыя, урадашыя земл! свайго пауночнага суседа. Ап-роч npari нажывы яго падштурхоувала на тое i палпычная прычы-на - абавязацельства перад маскоусюм саюзн]'кам.

Смерчам праносшася манеураная татарская юннща па yKpaincKix i беларусшх землях, а абраная тактыка - пазбягаць сечы, парабаваць i хутка убрацца прэч. Асабл1ва пакутавала ад гэтага Укра1на. 3 канца XV ст. крымская татары пачынаюць пустошыць земл! Беларус!. 3 1500 да 1569 гг. яны зрабш 45 наездау. Дзесятк! тысяч чалавек выводз{л! яны у палон для продажу у аз!яцк}я Kpai-ны. Асабл1вую каштоунасць уя)?лял{ для татарау перш за ^сё мала-дыя i дужыя людз!, дзяучынш, якгх яны потым прадавал! за вялшя грошы на нявольн1цк!х рынках Крыма i Турцы!.

Падчас вайны 1500-1503 гг. 1ван Ш патрабавау ад МенгльПрэя зраб1ць абяцаны напад на ВКЛ у напрамку Турава - Шнека - Мен-ска, каб пастав!ць яго пад двайны удар. Карыстаючыся тым, што асноуныя сшы княства знаходзшюя на усходзе дзяржавы, дзе вая-вал! з Масквою, крымчак! у тэты час пастаянна пустошыл! бела-русия земл!. У 1500 г.-яны спалил прадмесщ Бярэсця, пасад Ка-мянца. Восенню 1502 г., у самы разгар баё'у пад Смаленскам, пе-раправ1ушыся цераз Прыпяць, яны ваявал! земл! каля Турава, Шнека, Слуцка.

Слуци князь Сямён М1хайлав1ч Алелькав1ч nepaxaniy крымча-юоу у шасщ мшях ад Бабруйска i ушчэнт pas6iy ix на рацэ Уша, вызвал!ушы ycix талонных.

У наступным, 1503 г., 6-тысячны татарск! атрад, узначалены сынам хана Бвд-Прэем, прыйшоу пад Слуцк i стау там кошам (лагерам). Распушчаныя па Беларус! загоны спустошыл! вакол!цы Капыля i Нясв^жа, спалш Клецк! замак. Даведаушыся пра падыход вял!кага войска, яны павярнул! назад i ca значным палонам вярнул-

300

юя у Крым. 3-тысячны татарсю атрад дайшоу амаль да Наваградка, але вярнущда у Крым яму на гэты раз не Удалося. Лгганскае войска на чале з Сямёнам Алелысав1чам, Сташславам Юшкай, Юрыем Нем»ров1чам i Альбрэхтам Гаштольдам дагнала крымчакоу i раз-бша ix каля Давыд-Гарадка.

I у час перам1р'я Руская дзяржава умела выкарыстоувала агрэсь уныя памкненн! Крымскага ханства, намроуваючы яго супраць ВКЛ. У 1505 г. сыны Менгль-Прэя Бщ1 i Бурнаш з ардою да 12 тыс. коншкау нак!равашся у цэнтр Беларус!» са Слуцка i Клецка распус­кал! загоны на Наваградак, Лщу i гаспадарыл! на нашай зямль Гэга быу адзш з самых спусташальных набегау. Рабаунис! падпалш ваколщы шмат як!х гарадоу, пазшшчал! вёск! i вывел! у Крым каля 100 тысяч палонных.

Спадзяючыся на беспакаранасць, летам 1506 г. 30-тысячная та­тарская раць зноу уварвалася на Беларусь. Гэга быу апераджальны удар масшуска-крымскай каалщьн напярэдадн! чарговай вайны з ВКЛ. Але на гэты раз пазбегнуць расплаты не удалося. 5 жшуня 1506 г. каля Клецка асноуныя ix алы был! ушчэнт разгромлены лггвшсмм войскам пад К1рау*н1цтвам князя Mixaina Гл1нскага. Ты-сячы варожых трупау застал!ся ляжаць на месцы бггвы, а недаб!тю был! перахоплены пад Капылем i Петрыкавым. Вызвалены 40 тыс. чалавек, яюх вял! у няволю у Крым. Гэга была, бадай, першая перамога такога маштабу над татарам! за колью трывожных дзеся-Ц1годдзяу.

Пасля клецкай катастрофы пал!тыка Крыма у дачыненн! пау-ночнага суседа стала мяняцца. Татарсюя напады на Беларусь стал! насщь эп[задычны характар (у 1508, 1510, 1521, 1526, 1527, 1530 гг.). Урэшце яны увогуле был! спынены наладжанай абаронай пауднёвых рубяжоу дзяржавы, у тым л!ку стварэннем атрадау казакоу ва Украше. 3 другой паловы 1520-х гадоу крым­ская небяспека зменшылася. Змена адносж у трохкутн1ку Вшьня-Масква-Крым выюпкана i тым, што далейшае узмацнен-не Маскоускай дзяржавы супярэчыла стратэг!чным 1нтарэсам Асманскай 1мперы1 i яе васала - Крымскага ханства, ЯК1Я 1мкну-Л1ся да падтрымання штучнай раунавап пам!ж кра!нам1 Усход-няй Еуропы.

301

ЛЕКЦЫЯ 19

ЭТНАГЕНЕЗ БЕЛАРУСАУ Щ ЭТН1ЧНЫЯ ПРАЦЭСЫ НА БЕЛАРУСК1Х ЗЕМЛЯХ У XIII—XVI стст.

• Прабеларусы,

• Складванне эттчнай тэрыторыь

• Формирование эттчнай самасвядомасцг.

• Эттчныя меншасц1