27. Стокс әдісі.

Қанның негізгі қасиеті ол оның тұтқырлығы Тұтқырлық тек сұйықтықтың емес дененің де тамыр бойымен қозғалысы арқылы сипатталады. Дененің ең қарапайым түрі сфера болып табылады. Тұтқырлық коэффициентін тұтқыр ортаға шеңберлі денені түсіру әдісімен анықтауға болады. Тыныштық қалпындағы ортаға денені түсіруді қарастырайық . Бұл денеге келесі күш әсер етеді

Мұнда r - шеңбер радиусы, ρ_ш – шеңбер тығыздығы, g – бос түсудің жылдамдығы.

2.Итеруші күш (Архимед заңы бойынша): мұнда ρ_ж – зерттелетін сұйықтық.

3.Қозғалыстың кедергі күші, Стокс бойынша есептеліп, сұйықтық қабаттарының арасындағы ішкі үйкеліспен сипатталады. Мұнда басты рольді шеңбердің сұйықтық бойымен үйкелісі емес, сұйықтың қабаттарының арасындағы үйкеліс басым. Дене сұйықтықтың қабаттарымен қапталуы және олардың арасында молекуларалық күштермен байланысады. Денеге жанасқан сұйықтық қабаты дененің қозғалыс жылдамдығымен жымды. Бұл қабат сұйықтықтың көршілес қабаттарын ала жүреді, бұл қабаттар белгілі кезеңде тыныш құйынсыз қозғалалыста болады. Бұл күштер суретте берілген.

Скалярлы қалыпта ауырлық күшінің бағытын оң мәнге алады:

Алғашында шеңбердің қозғалыс V – ғы жоғарыллауы, ауырлық күші Р тепе- тең Fb және Fc қосындысына сәйкес, тең жерлі күш нольге тең болады, яғни P-(Fb+Fc)=0

Сол мезеттен бастап шеңбер тепе - тең жылдамдықпен V = V₀

қозғалады. Соңғы теңдеуге Р, Fb, Fc – ның сәйкес мәндерін қойғанда, тұтқырлық коэффициентінің теңдеуін аламыз:

Тәжірибелік қойылыш шыны цилиндрден тұрады, ол зерттелетін сұйықтықпен толтырылған наполненного.Шеңбер диаметрі штангенциркульмен өлшенеді .

28. Ньютондық және Ньютондық емес сұйықтықтар – Ньютондық сұйықтықтар деп тұтқырлық коэффициенті сұйық табиғатына және оның температурасына тәуелді болатын сұйықтықтарды айтады. Ньютондық сұйықтықтар үшін тұтқырлық күші жылдамдық градиентине тұра пропорционал, тұтқырлық коэффициенті сұйықтың ағыс шарттарына тәуелді болмайтын тұрақты параметр болып табылады. Ньютондық сұйықтықтарға төменгі молекулалық қосылыстардағы сұйықтар жатады. ( су, балқыған металл, плазма) т.б Ньютондық емес сұйықтықтар деп тұтқырлық коэффициенті заттардың табиғатымен температурасығана емес, сонымен бірге оның ағыс шарыттаринда да тәуелді болатын сұйықтарды айтады. Тұтқырлық коэффициенті мұндай жағдайда заттың тұрақтысы бола алмайды. Сұйық тұтқырлығы тұтқырлықтың шартты коэффициенті мен сипатталады да ағыстың белгілі бір шарттарына жатқызылады. Ньютондық емес сұйықтықтарға жоғарғы молекулалық қосылыстар жатады. Мысалы суспензиялар, эмульсиялар, қан және т.б Қан ньютондық емес сұйықтық бұл көптеген жағдайда қанның ішкі құрылымын ерекше болуына байланысты. Себебі қан формалық элементтер суспензиясының плазмадағы ерітіндісі. Ол элементтердің өзіне тән ішкі құрылысы және қасиеттері бар. Қан плазманың формендік элементтердің ерітіндідегі суспензиясы. плазма ньютондық сұйықтықтың себебі формендік элементтің 93%ін эритроциттер болған қанды эритроцит суспензиясының физиологиялық ерітіндісі деп жеңілдетіп қарастыруға болады.

29. Сұйықтықтың тұтқырлығы деген не. Тұтқырлық коэффициенті қандай өлшем бірлікпен өлшенеді.

Сұйықтың тұтқырлығы деп оның бірінші қабатының екінші қабатымен салыстырған да қозғалыс әсерінен пайда болатын кедергіні айтады. Сұйықтың тұтқырлығының басты заңын Ньютон ашты.

Мұнда N қанның тұтқырлығы тұтқырлық коэффициенті неғұрлым көп болса сұйықтың идеал сұйықтан айырмашылығы үйкеліс күші солғурлым зор болады. Үйкеліс коэффициентінің өлшем бірлігі СИ жуйесінде Н•с/м кв =Па•с ал жүйеден тыс өлшем бірлік

дин •с кв. Тұтқырлықтың осы бірлігін алғаш ашқан француз ғалымы Пуазельдің құрметіне пуаз деп атайды.