Метеорологиялық Жасанды Жер Серігінің көмегімен ақпараттарды қабалдау аппаратурасы
Жалпы мәліметтер
Ғарыш кезеңі жер бетінде 1957 жылы 4 қазанда,бірінші рет дүние жүзі бойынша біздің қаладан орбитаға жасанды серік шығарылған кезде басталды.
Жердің ғарыштан қашықтықтан зондылауына жеке және құрлық элементтерінің шағылуының энергетикалық және поляризациялық сипаттамаларын , мұхит және атмосфераның әр түрлі диапазондағы электромагниттік толқындарын , мекен-жайын сипаттауға мүмкіндік беретін,табиғи табиғат параметрлерінің және құбылыстарының уақытша өзгеруін , қоршаған ортаның антропогендік нысандарды өлшеу және қадағалау(бақылау) кіреді .
Метеорологияда жаңа бөлім – серіктік метеорология пайда болды , яғни атмосфераның физикалық күйін , жалпы атмосфераны,сол сияқты метеорологиялық құбылыстарды жасанды серіктің көмегімен зерттейді .
Ал серіктік метеорологияның басты мақсаты- атмосфералық процесстер мен құбылыстар туралы қажетті алғашқы ақпараттарды алу , жер бетінің және планетарлық көлемдегі мұхиттың күйін , қоршаған ортаның экологиялық күйін және климатты зерттеу болып табылады .
Контактілі өлшеуге қарағанда , өлшеу құрылғысы қорғау сынақ объектісімен тікелей байланыс болған кезде , дистанциалық зондылау құралдары қоршаған орта туралы ақпаратты өзара іс-қимыл әсерін өлшеу әрекетесуін оның әр түрлі сәуле шығаруы арқылы алады; МЖС қатысты бақылаудың ең маңыздысы әрекеттесу болып табылады ; қоршаған электромагниттік сәуле шығаруы; бірақ зерттеудің басқа да әдістері болады .
Электромагниттік сәулелену толқындардың ұзындығымен, қарқындылығымен және поляризациялануымен сипатталады . Ақпараттың үлкен үлесі зерттелетін радиациалық кеңістік бетінің және оның уақытша динамикасында қамтылған.Көріністің саласындағы МЖЖС(Метеорологиялық Жасанды Жердің Серігі) жер жүйесінің бөлігі-атмосфера болып табылады , өзіне тек қана жер бетінің емес,сонымен қатар атмосфераны,яғни күн энергиясының жер бетіне жетуі, содан кейін қайтадан серікке оралуы кіреді .
Қазіргі таңда электромагниттік сәулеленудің 2 бөлімі белсенді қолданылады;
-ұзындықтағы толқын ауданы λ ≤ 2 мкм;
- ұзындықтағы толқын ауданы λ ≥ 5-6 мкм.
Бірінші ауданында шағылған радиациялық компоненттері басым . Осы компоненттердің күн сәулесі үшін максимальді қарқындылығы λ = 5-6 мкм.
Сәулеленудің ерекшелігі ,ол спертрдің жарықтық коэффициентімен сипатталады . Бұл сипаттауды спектрлік жарықтық деп те атайды .
Екінші ауданында объектілердің жеке жылулық сәулеленуі басым . Максимальді қарқындылығы λ = 10-15 мкм.
Бұл сәулелену ауданын былай сипаттау ыңғайлы , яғни радиациялық температура (Tr) деп. Бұл радиациялық температура түгелімен қара дене болу керек . Себебі қарастырылып отырған толқынның қажетті қарқындығын шығару үшін . Радиациялық температура тек жер бетінің жылулық күйіне ғана емес , сонымен қатар физика-химиялық қасиеттеріне де байланысты .
Ғарыштан жерді бақылағандағы метеорологиялық ақпараттың көзі- кеңістіктік , уақытша және бұрыштық электромагниттік толқындардың қарқындылық түрі ,шағылған немесе сәулелену жүйесі және негізгі беті – атмосфера болып табылады . Электромагниттік сәулеленудің әр түрлі ұзындықтағы толқындардың сипаттамаларын өлшеу –атмосфераның, мұхиттың , материктің қақпаларының физикалық күй параметрлерінің негізгі іргетасы болып табылады .
Қоршаған ортаның дистанциалық зондылау әдісі,тек қана жаңа ақпараттарды алмайды , сонымен қатар дәстүрлі бақылау әдістерін кеңейтіп,толықтырады .
Көзделген тасымалдаушы өлшеу құралдарын пайдалануы МЖС қамтамасыз етеді ;
-жаһандық бақылау ,сонымен қатар жер –шалғай аймақтарда , соның ішінде ғаламдық бақыдауды жүзеге асыру ;
-жинау,борт ішінара өңдеу және метеорологиялық орталықтарда жаһандық деректерді беру жылдам және арзан,жер үсті байланыс жүйесіне қарағанда ;
-атмосфераны және негізгі беттердің 2-3 өлшеулерін практикалық лезде зерттеу .
МЖС-мен бақылау жүргізгенде,толқын ұзындықтарының диапазондары 0,3 мкм-ден 1 м-ге дейін өлшеуге арналған аппарат қолданылады .Олар;
-0,3-0,4 мкм –таяу (жақын) ультра күлгін (УК);
-0,40-0,76 мкм-айқын ;
-0,76-1,5 мкм- жақын инфрақызыл (ИҚ);
-1,5-1000 мкм-орташа және алыс инфрақызыл ;
-1мм-1м-микротолқындар .
Микротолқындар бөлінеді ;
-милиметрлік 1мм ≤ λ < 10мм ;
-сантиметрлік 1см ≤ λ < 10см ;
-дециметрлік 10см ≤ λ < 100см.
Бірінші диапазонда ең кең қолданысты ғарыштан жерді дистанциалық зондылауын тапты,өйткені онда барлық маңызды сәулелену нысанының сипаттамалары сәулелену қарқындылығы қамтамасыз етілген,ең жеңіл тіркеу әдістері және өлшеулерді түсіндіру қолданылады .
Екінші диапазонда сәулелену қарқындылығы біріншісіне қарағанда 2 есе кіші,ал сәулелену сезімталдығы үлкен . Алайда бұл диапазон сандық сәулеленудің нысаны уақытқа байланысты емес .
Радиодиапазонда шағылған табиғи нысандар радиолокациондық әдістермен, ал радиосәулеленуі –радиометрдің көмегімен зерттеледі .
Бұл диапазонда сәулелену қарқындылығы температура,нысанның ылғалдылығы және жердің құрылымы әсер етеді .
Барлық көрсетілген аудандарда кең түрде көп спектрлік сәулеленуді тіркеу әдістері қолданылады . Ақпаратты бұл әдіспен қабылдау ,айтарлықтай көлемінен асып ,нысанның күйі мен қасиеттері сипатталады ,көптеген атмосфералық кедергіден қашуға мүмкіндік береді .
МЖЖС-бұл ғарыштық автоматтандырылған обсерватория ,қиын электротехникалық , электрооптика-механикалық және диаэлектрондық өлшеу жабдықтарымен жабдықталған , ақпаратты сақтау және беру болып табылады .
Көлбеу бұрышына МЖСЖ бөлінеді ;
-экваториальдық (i=0);
-полюсті (i=90);
-қисықтық (0<i<90).
Серіктің орбитамен қозғалыс бағыты ;
-түзу(батыстан шығысқа қарай);
-кері қарай (шығыстан батысқа қарай) .
МЖЖС ұшу биіктігі бойынша;
-төмен орбитальды(500км дейін);
-орташа орбитальды(500-2000 км);
-жоғары орбитальды (10000км).
МЖЖС үшін айналмалы орбиталар , қисықтық (онша қатты емес) немесе экваториальдық 600-1500 км биіктікте (стационарлық шамамен 36000 км) , айналуына байланысты 95-115 мин аралығында .
МЖЖС жиынтығы 2 топқа бөлінеді : ғылыми аппарат және жұмыс аппараты.
Жиынтық атмосфера күйі және негізгі жер беті туралы ақпарат алуға арналған.
Образды аппатура ,негізінен көрінетін және инфрақызыл диапазондардағы сәулелену спектрмен жұмыс істейді . Бұлттылықтың көрінісін , мұздық және қарлы егістіктер, негізгі бетіне көрінуге арналған .Мұндай аппараттарда фотокамералар және теледидарлық жүйелер ,сканерлер қолданылады .
Шұғыл жұмыс жасауда кең түрде сканерлер қолданылады , диапазоны 0,3-14 мкм .
Өлшегіш аппаратурасымен “Жер-атмосфера ” сәулелену жүйесінің сандық сипаттамаларын алуға болады . Ол сол сияқты образды өлшеуші де бола алады .
Жұмыс аппаратурасы ғылыми аппаратты бірқалыпты функционарлауға арналған.Оған мына жүйелер кіреді ;
-тұрақтылық және бағдарлаулар ,
-борттық басқармалар ,
-радиотелеметрикалық ,
-электрожабдықтаулар,
-жылу реттеуші .
Тұрақтылық және бағдарлау МЖЖС ғарыштық кеңістікте активті және пассивті әдістерді қолдайды . Серік мынадай түрде бағытталуы керек;бір ось Z үнемі жерге бағытталуы , ал екінші ось X вектор бағыты абсолютті жылдамдыққа , ал үшінші ось Y орбита жазықтығына перпендикулярлы болу керек.
Борттық басқару жүйесі қабылдау , атқару және басқару жылдамдық командасын қамтамасыз етеді . Барлық МЖЖС берілген жұмыс режимін қолдайды . Негізгі жүйесін борттық шығару машинасы құрайды .
Радиотелеметрикалық жүйенің негізгі мақсаты- борттық датчиктердегі ақпаратты өлшеуіш (ғылыми) және бақылау аппараттары бойынша жинау,оның электрлік сигналдарының өзгерісі,серік және радиотолқындар арқылы жіберу т.б болып табылады .
Борттық аппараттың құрамына есте қаларлық құрылғы кіреді. Кейбір деректер серіктің радиокөрініс зонасына кіргенде жер және оның жұмыс программасының командасы бойынша беріледі .
Электрлікқамтамасыздандыру системасы электр энергиясын өндіруге арналған және оны басқа құралға жіберетін және үлестіретін біріктірілген құрылғымен түсіндіріледі.
Жылудыреттеу системасы орбитада орналасқан керекті МИСЗ жылулық режимін қолдау үшін арналған.
Ғарыштық аппараттармен болатын метеорологиялық системалар төменгі полярмаңы орбиталарында келесі негізгі мақсаттарды қамтамасыздандырады:
жердегі бұлт жамылғысын бақылау және басқа да ауа-райы құбылыстарын көрінетін және спектрдің инфрақызыл диапазондарында;
вертикальді бағыттағы атмосфера температурасын өлшеу,теңіз бетіндегі температура мен жел сипаттамалары;
жер төңірегіндегі ғарыштық кеңістіктің күйі туралы ақпаратты қабылдау;
қоршаған ортадағы геофизикалық бақылаулардағы платформалардан ақпарат жинау;
КОСМОС/SARSAT құтқару және іздеу системасындағы апат сигналын тіркеу және қабылдау, сонымен қатар осы сигналдардың орналасу көзін анықтау.
Берілген класстың спутникалық системалардың өкілдері:
- “NOAA” (США) спутниктер топтамасы;
- “Метеор” (Россия) спутниктер топтамасы;
NOAA топтамасы мұхит және атмосфераны зерттейтін Ұлттық басқармамен қолданылады. Дистанциялық зондылау құралдарының құрамына кіреді:
жердегі радиациялық балансты зерттейтін сканирлейтін және сканирлемейтін радиометрлер;
құрлық және теңіз бетіндегі температураны өлшеуге арналған радиометр, бұлт,қар,мұз жамылғысын бақылау, топырақ ылғалдылығын және жауын-шашынды бақылау, өсу индексін өлшеу;
жер бетін түсіруге керекті инфрақызыл зонд;
стратосферадағы температура бағытын анықтау үшін және атмосфераның жоғарғы қабаттарын өлшеу үшін арналған стратосфералық зондылау құралы;
атмосфераның 45 км биіктікке дейінгі температураны үздіксіз өлшетін,ауа-райын талғамайтын, ылғалдылықтың вертикальді бағытын өлшейтін микротолқындық зондылау құралдары;
атмосфера құрамына анализ жасайтын сканирлемейтін радиометр;
протон,электрон ағындарының тығыздығын және күн сәулеленуінен өтетін альфа-бөлшектерді өлшеу үшін арналған ғарыштық кеңістік мониторы;
Ресейлік “Метеор” метеорологиялық спутникалық системасы келесі дистанциялық зондылау аппаратурасын орнатуды ескереді:
- вертикальді температуралар бағытын өлшеу, атмосферадағы озонның ылғалдылығын және концентрациясын анықтау үшін арналған инфрақызыл диапазондық спектрометр;
- атмосферадағы озон концентрациясының бағытын өлшеу үшін арналған ультракүлгін диапазондық спектрометр;
- электромагниттік сәулеленуді және бөлшектер ағынын зерттейтін камералар;
- күннің сәулелену ағынын зерттейтін аппаратура;
- жылулық инфрақызыл диапазондағы жердегі,қар және мұз жазығындағы бұлт жамылғысының бейнесін алу, теңіз бетіндегі температураны өлшеу, құрлық бетін бақылау үшін арналған аппаратура;
- температура бағытын өлшейтін микротолқындық зондылау аппаратурасы;
- зарядталған бөлшек ағындарын және жердің электромагниттік сәулеленуін зерттейтін радиация-магнитометрлік комплекс;
Геостационарлық метеорологиялық спутниктер Дүниежүзілік Метеорологиялық Ұйымның негізіндегі бақылау глобальді системаның құрамды бөлігін құрайды. Қазіргі уақытта Еуропалық ғарыштық агенттілік геостационарлық орбитада METEOSTAT системасын қолданады және ол европейлік, азиаттық және африкандық облыстардағы тұтынушыларды метеорологиялық қамтамасыздандыру үшін қолданылады. Геостационарлы метеорологиялық спутниктер Дүниежүзілік метеорологиялық ұйымның негізінде бақылау глобальді системасының құрама бөлігін құрастырады. Қазіргі кезде геостационарлық орбитада Еуропалық ғарыштық агенттілік, Индия, Ресей, США және Жапония метеорологиялық спутниктерді иемденеді. FY-2 ғарыштық аппаратын ұшырғаннан кейін, бұл елдерге Қытай да қосылады.
Дистанциялық зондылау METEOSTAT аппаратурасына мыналар жатады:
Жердің бұлт жамылғысын бақылайтын көрінетін және инфрақызыл диапазондық радиометр, тропосфераның жоғарғы бөліктеріндегі ылғалдылықты және теңіз бетіндегі температураны өлшеу.
Бұлт жамылғысының динамикасын бақылау,бұлттылықтың биіктігін өлшеу,ауа массаларының қозғалуының ерекшеліктерін бақылау,тропопауза жағдайын, озон концентрациясын анықтау және теңіз бетіндегі температураны өлшеу үшін арналған көрінетін және ИК-диапазондағы камераны орнату көзделген.
МИСЗ информациясын жинақтау және тарату информацияны қабылдау пунктерімен(ИҚП) жүзеге асырылады және олар Мәскеу, Новосибирск,Хабаровскіде орналасқан. ИҚП нің негізгі мақсаты – информацияны қабылдау және спутниктік гидрометеорологиялық информацияны өңдеу және мағлұматты тұтынушыларға жіберу.
ИҚП мен қоса информацияны автономдық информация қабылдау пунктерінен (АИҚП)алуға болады. Сонымен АИҚП бейнелерді қабылдау және тіркеу аппаратурасымен қамтамасыздандырылған.
АВТОНОМДЫҚ ИНФОРМАЦИЯНЫ ҚАБЫЛДАУ ПУНКТІ
Мақсаты-МИСЗ дан келетін сигналдарды қабылдау және тіркеу. 10.1 суретте АИҚП нің КЦ-375 кузов-фургонындағы және Урал-375А автошассидегі автомобильді нұсқасы көрсетілген.
Негізгі техникалық сипаттамалары
Жұмыс жиілігінің диапазон,МГц......................................................................135,3-138
Қабылдау құралының сезімталдығы,мкВ.....................................................................1
Антеннаның нығаю коэффициенті,дБ..........................................................................10
Антеннаның жетелеу шегі;
Азимут бойынша......................................................................................................0-360
Орналасу бұрышы бойынша...................................................................................0-180
Борт-жер радиолиниясының әрекет қашықтығы..................................................3000
Синхрондау..................................................................................................автономдық
Қуат көзі,В..........................................................................................................380(50Гц)
Тұтынылатын қуат,кВ......................................................................................................6
Құрамдау. Антенналық күшейткіш қондырғы (1 комплект),қабылдау құралы,басқару панелі, уақытты есептеу блогі, магниттік жазба құралы, инфрақызыл және телевизиондық информацияны тіркеу құралы, сын-бақылау аппаратурасы,фотоқұрал, географиялық жалғастыру құралы, ЗИП, қуат көзі. Автомобильді нұсқаның АИҚП комплектіне АБ-8Т/400М қуат көзі қосылған.
Құрал. Анетенналық күшейткіш қондырғы бағытталған қабылдау үшін және МИСЗ дан қабылданған сигналдарды күшейту үшін керек. Антенна мачтадан,стрелалардан және антенналық күшейткіштерден тұрады. Антеннаның бақылау жүйесіне екі дистанциялық басқарылатын ток кіреді. Система екі жұмыс істейтін режимнен тұрады: автоматты және ручной.Антеннамен қабылданған,МИСЗ дан келетін ЧМ-сигнал антенналық күшейткіштің кірісіне барады. Антенналық күшейткіштің шығуында сигнал 50 мкВ қуатымен кабель арқылы қабылдау блогіне барады.
Басқару панелі системаны қосу үшін, антеннаның орналасуын азимут бойынша және орналасу бұрышы бойынша қарастырады.
Уақытты есептеу блогі уақытты есептеу үшін және оны екілік кодтқа айналдыру үшін қажет. Оператордың командасы бойынша сеанстың басында және аяғында фтобланкіде жергілікті уақыттың сигналы тіркеледі.
Магниттік жазу құралы бір уақытта видеосигналдың тіркеуімен оны магниттік лентаға жазуға мүмкіндік береді. Аппарат екі каналдан тұрады. Бір канал информацияны жазу үшін, ал екіншісі жиілікті жазу үшін қажет. Сонымен қоса, сигналды телефондық каналдар және басқа да тіркеуші құралдар арқылы жіберуге болады.
Қуат көзіне щит көзі Щ-90-2, блок көздері,стабилизатор блоктары және түзеткіштерден тұрады.
ИНФОРМАЦИЯНЫ ҚАБЫЛДАУ ЖӘНЕ ӨҢДЕУ ПУНКТІ М-СЮЖЕТІ
Мақсаты-телевизиондық бұлттылық бейнелерін,жердегі мұз және қар жамылғыларын және басқа да телевизиондық бейнелерді қабылдау,өңдеу және тіркеу.
Берілген өнім үшінші ретті аппаратураға жатады және базалық “База-2”конструкциясының элементтерін қолданумен орындалды.
-операциялық жұмыс диапазоны 1690 МГц-1710МГц;
-бағдарламаланатын жиілік диапазоны -20МГц;
-жиілік қадамы -50кГц;
-конвертер кіріс сезімталдығы – 2,0мкВ, шығыс сигналындағы сигнал мен шу 38дБ кем емес;
-ВЧ-сигнал модуляция турі – жиілік, 15кГц-дан артық емес ауытқу .
-Аналогтык ВЧ-сигнал
-Сигнал түрі- 2,4кГц тасымалдаушы жиілігі амплитудасы-модуляция сигнал көшірмесі АРТ стандартты.
-модуляция тереңдігі 0-100%.
-Сандық НЧ-сигнал.
ТТЛ логикалық деңгейіндегі сандық код- кең жолақты үшін 100кбит/с дейін, ал тар жолақты үшін 1000кбит/с дейін.
Өнім мынадай сипаттамалары бар диапазоны метеорологиялық 137мГц төмен орбиталы жерсеріктен сигналдар алуға мүмкіндік береді:
-ВЧ- сигнал
Жұмыс жиілігінің диапазоны 135-138мГц;
Жиілік қадамы – 10кГц;
Антенна күшейткіштің кіріс сезімталдығы 1,0мкВ артық емес, ал шығу сигналында сигнал мен шу 38дБ кем емес.
ВЧ-сигнал модуляциясының түрі – жиілік, 15кГц артық емес ауытқу.
НЧ-сигнал
Сигнал түрі- АРТ стандартының амлитудалық-модуляция фототелеграфының сигнал жиілігі 2,4 кГц;
Модуляция тереңдігі 0-100%.
Өнім нашар емес сипаттамалары бар дербес компьютер РС/АТ түріне негізделген құрылғы қабылдау және визуализацияланған ақпаратты пайдалана отырып, берілген бағдарлама үшін ақпараттарды қабылдау және бастапқы өңдеуді қамтамасыз етеді.
Аппараттық құралдар:
-орталық процессор 80386(486) сағат жылдамдығымен 50(100) МГц кем емес;
-телепроцессор 80387(487);
-ОЗУ сыйымдылығы 4(8) Мб кем емес;
-FDD сыйымдылығы 1,44 Мб және т.б.
-HDD сыйымдылығы 210(400) Мб кем емес ;
-монитор және SVGA типіндегі графикалық бейне;
-русифицированналық клавиатура;
-рұқсатты 300r300 dpi кем емес принтер;
-тышқан;
-модем;
-үздіксіз қуат көзі.
-Бағдарламалық қамтамасыз ету
Операциялық жүйе MS-DOS 3.0 нұсқасы және жоғары, бағдарламалық пакеті.
Өнім ақпараттың визуалды бақылау қасиеттерін қамтамасыз етеді, сипаттамалары бар дисплейінде жазу берілген:
-600 кем емес элементтер саны;
-кем дегенде 10 жарықтық ойнатылатын құбылыстың саны;
-ойнатылатын түстер саны 256.
Бағдарламалық өнімдер бастапқы өңдеу алынған ауа-райы туралы ақпаратты қамтамасыз етеді, соның ішінде:
-сигнал қабылдау құбылыстарын басқару;
-ИСЗ типін таңдау;
-қабылдағышқа қабылдау жиілігін орнату;
-байланы сеансын өткізу;
-геостационарлық спутниктердің аналогтык түрінде бертін ақпаратты өңдеу оны алғаннан кейін 15минуттан аспау керек;
-тұтастай немесе фрагменттері тіркеу онделген ақпарат;
-файл түрінде жазылған ақпаратты өңдеу;
-пайдаланушы құратын ақпартты өңдеу;
-қабылдау аппаратурасынан түскен ақпаратты қабылдау және өңдеу;
-екі режимде ПЭВМ экранында орнатылган ақпаратын қарау;
-міндетті каналдан түскен ақпаратты бөлу ;
-түсті жарықтық градация трансформация;
-кескін торына қолдану;
-контурлық жағалау;
-суреттердің өлшемін өзгерту;
-жартылай реңк пен символдық ақпаратты сақтау және өңдеу.
Өнімдер жабдықтар мен желілік модем деректер мен басқару сигналдарын береді;
-автоматтандырылып құрылған функционалдық бақылау жұмысқа қабілетті;
-аппаратураның жұмысқа қабілеттілігін ПЭВМ мониторының индикациясы көмегимен тексереді;
Құрылғының жұмысқа дайындық уақыты 10мин кем емес.
Әр антеннаның ерекше дизайны бар, қатал климаттық жағдайларда эксплуатацияны қамтамсыз ететін.
ДМВ антеннасында үш жақты пирамида түрінде дизайнды қолдау үшін айналмалы құрылғы орнатылған параболалық айна бар. Астына қойғыш тең қабырғалы үшбұрыштың түрінде жасалған. Жақтаудың әр бұрышы пластинаға бекітілген, бірдей беткейде жатқан. Антенна базасында дөңгелек монтаж фланец 6 болтты тесіктермен аяқталады.
Оператордың жұмыс орны мыналардан тұрады:
-қабылдау және өңдеу блогы;
-қабылдау және ақпараттарды көрсету құрылғысы ;
-лазерлік принтер.
Б-2316 қабылдау және өңдеу блогы БАЗА-2 конструкциясын тасымалдайтын үстелдік шасси турінде теңшелген, себетте 6 жүзди бірлік бар:
-2 қуат көзі блогы БП-884-б;
-кабылдағыш блогы МВ Н-87;
-қабылдағыш блогы ДМВ Н-88;
-генераторлық блок МВ Г-212;
-генераторлық блок ДМВ Г-213;
ПЭВМ-ның базалық блогында қосымша 2 слот орнатылған:
-АЦП құрылғысы;
-аналогтык сигналды реттегіш.
Бұл құрылғылар енгізуді және ПВЭМ спутниктік метеорологиялық акпаратты шығаруды қамтамасыз етеді.