Шығындарды жіктеудің негізгі бағыттары.

Шыпындарды жіктеудің мақсаты - ждипы массадан тек релевантгы шығындарды бөліп көрсету (оның өзгеруіне ықпал етуге болатын бөлігіне қатысты).

Сондықтан, жіктеудің әдістері (немесе жіктеу багаттары) басшьшың алдыңда турған нақгы мәселелерден тәуелді болып кёледі. Басқарушы есебінің осындай негізгі мәселелеріне (неіііесе баіъптарына) мыналар жатады:

1) Бірінші бағыт - жай өндірістік есеп, оньвд негізгі міндеті: өнімді сатудан күтілетін табыс (қызметгерден, тасымалдаудан, сатудан) және өнімнің (жұмыс, қызмет) өзіндік құнын анықтау үшін жұмсалған шығындар (тікелей және жанама) туралы есептік, мәліметтерді алу болып табылады;

2) Екінші бағыт - өзіндік күн туралы есеп берулер мен нақгы шығындар туралы алынған ақпараттарды болашақ өндірістік шығындар

мақсатында пайдалану және дұрыс шешімдер кабылдау үшін барлық деңгейдегі басшыларды (цехтардың, өндірістің; ШС) осы ақпараттармен қамтамасыз ету;

3) Үшінші бағыт — шығу орындары бойынша шығындарды бақылау мен реттеу мақсатында шығындар орталықтары бойынша да, жауапкершілік орталықтары бойынша да есепті ұйымдастыру.

Карастырылып отырған жіктемемен сәйкес есепті жұргізу — отандық өндірістік шығындар есебінде жаңа құбылыс. Нарықгық катынатарды жоспарлауда, нормалауда, болжауда және жалпы өндірісті басқару жүйесінде басқарушы есебінің (оның, ішінде өндірістік есепте) ролі күшейіп отыр.

Баптар (статьялар) бойынша щығындарды топтау „Негізгі өндіріс" шотында аяқталған көрінісі бойынша бейкеленеді, бірақта осы мәліметтер бойынша ШС әрбір өнім (қызмет пен жұмыс) турлерінін өтелуі жөнінде, оларда қабылданған шешімнің тиімділігі және қабылданатын шешімнің табыспен шығыс йёңгейіне әсері туралы қорытынды жасауға болмайды.

Осы келтірілген мәселенің әрқайсысын шешуде шығындардың өзіңдік жіктелуі жасалады

Кесте. Басқару есебінің мақсатына сай жасалған шығындардың жіктемесі (мүмкін болатын варианттар

Міндеттері	Шығындардың жіктелуі.
Өндірілген өнімнің өзіндік кұнын есептеу, корлардың құнын жене алынган табыстарды бағалау	Қіретін және шығатын; ткелей және жанама; негізгі және үстеме; өзіндік кұнға кіретін (өндірістік) және есепті ■ кезең щығындары; бір элементік және кешенді; ағымдағы және бір жолғы -
Шешім кабылдау және жоспарлау	Түракты (шартгы-тұрақты) және айнымалы; бағалау кезінде есепке ; Бағалау кезінде есепке алынатын және алынбайтын; қайтарымы жоқ шығындар; ескёрілмеген ситуациялық шығындар; шекті және өсімді; жоспарлы және жоспарланбаған
Бақылау жөне реттеу	Реттелетін және реттелмейтін

Қөп жағдайдаіосы мәселелерді шешу қолданылатын шығындар топтастырылумен анықталады. Басқару мақсаттарын қанаттавдыратан щығындардың жіктемесі, өндірістік шығындар туралы ақпараттарды таддау және өндеу әдісі, өндірістік қызметінде басқарушы есепті үйымдастырудың басты қағидасы болып табылады.

Басқарушы есептің аясында шығындарды жіктеудің көптеген белгілері туралы қызу пікірталастың арқасында, шығындарды анықтаумен қатар, оның болашақтағы тенденцияларын да анықтайды.

Осыдан келіп, ееп тәжірибесінде ШС-нің шығындарын тиімді басқаруға жаңа тәсілдерді дайындау және пайдлану мәселелері отандық және шетелдік экономикалық әдебиеттерде кеңінен талқыланып жатыр. Шығындар еебінің жалпықабылданған мәнін анықтау деп, бұл “шығындар еебі – белгілі бір уақытта кезеңде оларды сандық өлшеу арқылы жабдықтау, өндіру, олардың еңбегінің өнімін сату, дайын өнімдердің өзіндік құндарын қалыптастыру, тіркеу, топтастыру және жіктеп талдау бойынша ШС-гі өтіп жатқан процестерді көрсетуге бағытталған саналы іс-әрекеттердің жиынтығы”. Мұндай көрініс ШС басқару қажет толық ақпаратты алуды және қаржылық нәтижелерді шығару арқылы оның қызметін бағалауды қаматамасыз етеді.

Бірақта, дамыған өндірістік есеп теориясы мен бақару еебінің бастапқы даму жағдайында мұндай тәсілдің пайдалану бағыттары бойнша шектелген. Біздің пікіріміше, техникалық жағынан басқа өндіріс шығындарының еептік мәнін анықтау, өндірістік қызметтің бақарушы есебін ұйымдастыруға немесе өндіріс шығындары есебін трансформациялауға әдістің әр түрлі тәсілдерін қамтуы қажет. Сайып келгенде, шығындар есебінің мазмұнын анықтау, ШС-де оны ұйымдастыру моделдерінің нақты алғы шарттарын жасайды. Дәл, басқару процесіне кері ақапараттық ағын ретінде, есеп тек шындықты ғана көрсетіп қоймай, сондай-ақ ШС-тісінің болашақтағы экономикасын модельдеу үшін ақпаратты дайындайды, демек мұндай есеп жүйесі зіндік құнды бақарудың жоғарыда аталған негізгі мәселелеріне сәйкес келеді.