Биология Олимпиада тапсырмалары 6-12

3.Жоғарыдағы (әріптермен белгіленген) өсімдіктерге қандай жемістер типі (түрі) тән? Өз жауаптарыңызды (код номерін С1-С8) есеп соңындағы кестеге жазыңыз.

С1.сүйекті жеміс (костянка) С2. қауашақ С3. дәнек С4. бұршаққын С5. жаңғақша

С6. құрғақ жеміс (семянка) С7. бұршаққап С8. жидек

4.Жоғарыдағы (әріптермен белгіленген) өсімдіктердің табиғи формасын анықтаңыз. Өз жауаптарыңызды (код номерін Ж1-Ж4) есеп соңындағы кестеге жазыңыз.

Ж1. ағаш Ж2. бұталы Ж3. шөптесін

Ж4. жартылай бұталы

5.Жоғарыдағы (әріптермен белгіленген) өсімдіктердің шаруашылық маңызын анықтаңыз. Өз жауаптарыңызды (код номерін К1-К8) есеп соңындағы кестеге жазыңыз.

К1. дәрілік К2. декоративті

К3. мал азықтық К4. жеміс-жидек

К5. көкөніс дақылдар К6. майлы өсімдіктер К7. арам шөп К8. дәнді дақылдар

Жауаптарды (код номерін) толтыруға арналған кесте:

61

Есеп № 7. 9 балл. (1 балдан). Суретте көздің құрылымдық элементтері берілген. Олар 1-10 сандарымен белгіленген. Көздің структуралық элементтеріне сәйкес құрылымдық және функциялық қасиеттерді табыңыз. Құрылымдық элементтер сандарын кестеге енгізіңіз.

Жауаптарды толтыруға арналған кесте:

Есеп № 8. 9 балл (1 балдан).

Суретте кейбір эндокриндік және экзокриндік бездер сандармен белгіленген. Ал төмендегі кестеде осы бездерді жұмысына (қызметіне) қатысты тұжырымдар келтірілген. Суреттегі нөмірленген бездерге қандай қызметтер сәйкес келетінін анықтаңыздар. Бездер қызметіне қатысты тұжырымдар жанына суреттердегі сәйкес бездер нөмірін жазыңыздар.

Жауаптарды толтыруға арналған кесте:

Экзожәне Экзожәне эндокриндік бездер қызметтері эндокриндік бездер

нөмірі

А) Қанда натрий ионының мөлшерін жоғарлататын гормон бөліп шығарады.

Б) Қандағы кальций иондарының мөлшері нормадан төмендегенде, гормон бөліп шығарады.

В) Секрециялық белсенділігі төмендегенде,

62

негізгі метаболизм жылдамдығы төмендейді.

Г) Жасушалық иммунитеттің қалыптасуы үшін қажет.

Д) Сүйек кемігінде эритроциттердің пайда болуын күшейтетін гормон бөліп шығарады.

Ж) Бұл бездің гормоны болмаған жағдайда, дене суды шамадан тыс мөлшерде жоғалтады.

З) Көмірсуға бай ас, бұл горманның бөлінуін күшейтеді.

И) Қышқылға бай заттар бездің гормон бөлуін арттырады.

К) Без бөліп шығаратын затақуыздың химиялық ыдырауы үшін қажет.

Есеп № 9. 4 балл.

Асқабақ өсімдігінің салмағы 2 және 4 кг аралығында болады. Салмағы 4 кг болып келетін асқабақ жемісі екі жұп кумулятивті полимерлі гендердің тең әсерінің нәтижесі болып табылады. Салмағы 2 кг асқабақты, салмағы 4 кг асқабақпен тозаңдандырды. Кестеде F2-де салмақ бойынша пайда болған ұрпақтардың сандық қатынастары және бастапқы ата-аналарының (салмақтары 2 және 4 кг) генотиптері берілген. Дұрыс жауабын табыңыз. Дұрыс жауап жанына Х белгісін қойыңыз.

Есеп № 10. 5 балл (0,5 балдан)

Төменде гормондар тізімі берілген. Осы гормондарды химиялық табиғаты бойынша іріктеңіздер.

1. Прогестиндер 2. Катехоламиндер 3. Экзидондар 4. Тиреоидты

Есеп № 11. 8 балл (4 балдан). Төменде ДНҚ молекуласының нуклеотидтік құрамы берілген.

А. ТАЦ АТГ АТЦ АТГ ТЦА ТГА ААТ ТТЦ ТАГ ЦАТ ГТА Б. АТГ ТАЦ ТАГ ТАА АГТ АЦТ ТТА ААГ АТЦ ГТА ЦАТ

Сандармен триплеттердің орналасу тәртібі берілген. Ал, А және Б әріптермен ДНҚ молекуласының жеке тізбектері белгіленген. ά және β симвлдарымен ДНҚ тізбектерінің бағыттары таңбаланған. Бұл ДНҚ 5 амин қышқылынан тұратын пептидтің синтезін бағыттайтыны белгілі деп ойлайық.

Есеп № 12. 6 балл (2 балдан)

192 аминқышқыл қалдығынан тұратын фермент егеуқұйрық бауырында бар деп есептейік. Бұл фермент 1140 жұп нуклеотидтен тұратын генмен анықталады.

Есеп № 13. 6 балл. (2 балдан)

А. 574 аминқышқыл қалдығынан тұратын бір гемоглобин белогы рибосомада 90 секундта синтезделеді.

1 секунд уақытта, гемоглобин белогына қанша аминқышқылы тіркеледі

Б. Адам организімінде әрбір секунд сайын орта шамамен 2 млн. эритроцит қайта пайда болып жатады және әрбір эритроцитте 280 млн. гемоглобин макромолекуласы болады деп есептейік. Осы деректер негізінде келесі сұрақтарға жауап беріңіздер:

64

1.Әрбір секундта барлығы қанша гемоглобин макромолекуласы синтезделіп жатады

2.Эритроциттер адамның қай мүшесінде пайда болады

Есеп № 14. 4 балл. Кестені толтырыңыздар. Реакциялардың қайсысы митохондрияда жүзеге асады.

Есеп № 15. 4 балл (1 балдан)

Төмендегі белгілі бір ауылдағы қарлығаш құсының санының өсуін сипаттайтын гистограмманы мұқият қараңыз.

1-бірінші ұрпақ, 2- екінші ұрпақ, 3- үшінші ұрпақ, 4- төртінші ұрпақ, 5- бесінші ұрпақ.

Гистограммадағы деректер негізінде келесі сұрақтарға жауап беріңіз:

1.Қарлығаш құстарының әрбір ұрпағының саны алдыңғы ұрпаққа қарағанда қанша есе артық ____________

65

Арифметикалық прогрессия __________ геометриялық

_________ прогрессия

Есеп № 16. 10 балл (2 балдан). Кестеде А популяциясындағы сәйкес генотипті даралардың саны берілген.

А) Кестедегі деректер негізінде аллелді гендер жиілігін анықтаңыздар:

р(Н) _____ q(h) _____

Б) А популяциясы Харди – Вайнберг тепе – теңдік күйінде тұр деп санап, келесі генотипті даралардың теориялық күтімді санын анықтаңыз:

НН ______ Hh ______ hh ______

ІІ тапсырма

ЕСЕП №1 (20 БАЛЛ)

А В С Д әріптерімен өсімдік аттары берілген:

А.Түймедағы В. Жүгері С. Пияз Д.Таңқурай

Келесі сұрақтарға жауап беріңіздер:

1. Жоғарыдағы (әріптермен белгіленген) өсімдіктерге тән гүл формулаларын табыңыз? Өз жауаптарыңызды (код номерін U1-U7) есеп соңындағы кестеге жазыңыз. (4 балл)

U1. Ò 5 Ê 5 À Æ1

U2. Гс(2)+2А3Ж1

U3. Ò0 Ê 5 À 5 Æ1

U4. Т5К1+2+(2)А(5+4)+1Ж1

U5. Т2+2К4А2+4Ж1

U6. Т5К(5)А5Ж1

U7. Гс3+3А3+3Ж1

2. Жоғарыдағы (әріптермен белгіленген) өсімдіктер қандай тұқымдасқа жатады? Өз жауаптарыңызды (код номерін Д1-Д7) есеп соңындағы кестеге жазыңыз. (4 балл)

Д1. Күрделігүл тұқымдасы Д2. Алқа тұқымдасы Д3. Кресттігүл тұқымдасы

66

Д4. Лалагүл тұқымдасы Д5. Бұршақ тұқымдасы Д6. Раушангүл тұқымдасы Д7. Астық тұқымдасы

3. Жоғарыдағы (әріптермен белгіленген) өсімдіктерге қандай гүлшоғырлары тән? Өз жауаптарыңызды (код номерін 1-11) есеп соңындағы кестеге жазыңыз. (4 балл)

4.Жоғарыдағы (әріптермен белгіленген) өсімдіктерге қандай жемістер типі (түрі) тән? Өз жауаптарыңызды (код номерін С1-С8) есеп соңындағы кестеге жазыңыз. (4 балл)

С1. Сүйек жеміс (костянка) С2. Қауашақ С3. Дәнек С4. Бұршаққын

С5. Жаңғақша С6. Құрғақ жеміс (семянка) С7. Бұршаққап С8. Жеміс

5.Жоғарыдағы (әріптермен белгіленген) өсімдіктер жапырақтарының жүйкелену типін (түрін) анықтаңыз? Өз жауаптарыңызды (код номерін Ж1-Ж3) есеп соңындағы кестеге жазыңыз. (4 балл)

Ж1. Тор жүйкелі Ж2. Параллель жүйкелі Ж3. Доға жүйкелі

Жауаптарды (код номерін) толтыруға арналған кесте:

67

ЕСЕП №2 (2 балл)

Төмендегі сандармен берілген анатомиялық көрсеткіштерді пайдалана отырып, кестені толтырыңдар (кестенің сәйкес анатомиялық көрсеткіштер нөмірін қойыңдар). Анатомиялық көрсеткіштер:

1.Жалпақ иық

2.Жіңішке тар жамбас

3.Күмбез тәрізді табан

4.Жалпақтау және қысқалау келген көкірек клеткасы

5.Төменгі екі жұп қабырғаның қысқалау болуы

6.Жалпақ жамбас

7.Жіңішке келген сүйектер

8.Бойының биігірек болуы

Жауаптар енгізілетін кесте

1. ЕСЕП №3 (2 балл)

Жүйкелік және гуморальдық реттелудің айырмашылығын табыңыздар Салыстыруға арналған белгілер:

1.Клеткалардың өзара әрекеттесуінің ежелгі формасы

2.Сигнал өте жоғары жылдамдықпен беріледі (100 м/с)

3.Сигнал қан немесе лимфа арқылы беріледі

4.Сигнал нысанаға дәл жетеді

5.Берілетін сигнал – жүйкелік импульс

6.Берілетін сигнал – химиялық импульс

7.Сигнал ұзақ уақыт әсер етеді

Дұрыс сандық жауаптарды кестеге енгізіңдер

ЕСЕП №4 (3 балл)

Төменде көрсетілген белгілердің ішінен күнбағыс өсімдігіне тән . 1.Дара жарнақты өсімдік 2.Қос жарнақты өсімдік 3. Мәдени өсімдік 4.Шөптесін өсімдік

5.Ағаш діңінен бірнеше бұтақтар тарайды

6.Тұқымнан бір маусым ішінде вегативті және репродуктивті мүшелері пайда болып, сол маусымда қайта өледі

68

7.Көпжылдық өсімдік

8.Екі жылдық өсімдік

9.Түтікше және жалғантіл гүлдері себетгүл гүлшоғырына жиналған

10.Гүлшоғыры шоқпарбасгүл

11.Жеке үлкен гүлдері болады

12.Жылусүйгіш өсімдік

13.Суыққа төзімді

14.Ағаш түрінде кездеседі

15.Жабайы өсімдік

16.Себетгүл гүлшоғырына түтікше және шұқырақша (воронка) тәрізді гүлдер орналасқан себетгүл гүлшоғыры болады

Таңдап алған белгілердің нөмірін сызық жолға жазыңдар:

Күнбағыс:

ЕСЕП №5 (6 балл)

Шаянтәрізділер мен насекомдарға тән белгілерді анықтаңдар (Өз шешімдеріңізді кестеге + таңбасы түрінде енгізіңдер)

ЕСЕП №6 (4 балл)

69

Адам ағзасындағы кальций деңгейінің реттелуі туралы пікірлерге сәйкес жауаптар индексін қойыңдар (кестеде келтірілген).

ЕСЕП №7 (4 балл)

Суретте нейруланың құрылысы берілген (қандаушаның эмбриональдық дамуының бір сатысы).

Төменде нейруланың элементтері берілген

1.Дене қуысы

2.Ортаңғы қабат (мезодерма)

3.Ішек қуысы

4.Хорда

5.Жүйке пластинкасы

6.Сыртқы қабат (эктодерма)

7.Ішкі қабат (энтодерма)

Суреттегі төртбұрыштарға жоғарыда берілген элементтердің сәйкес нөмірін қойыңдар

ЕСЕП №8 (6 балл)

Төменде әріптермен бунақденелілер класының өкілдері белгіленген.

70